Nederlandse Politiek #519 Is er al een nieuwe messias?

Het is dé grote vraag voor de VVD, maar partijleider Dilan Yesilgöz weet nog niet of ze opnieuw met Geert Wilders wil samenwerken. ‘Ik heb helemaal niets met zijn onbetrouwbare politiek.’

Het besef bij Dilan Yesilgöz daalt maandagavond in, op de werkkamer van Geert Wilders. De coalitie van PVV, VVD, NSC en BBB heeft al vaak in crisissfeer overlegd, maar dit keer is het menens. PVV-leider Wilders eist een handtekening onder zijn tien asielmaatregelen. De samenwerking lijkt niet meer te redden.

‘Ik heb toen nog op de grote consequenties voor zijn achterban, en eigenlijk voor alle kiezers die op rechts beleid hebben gestemd, gewezen’, zegt Yesilgöz in gesprek met het FD. Het mocht niet baten. De VVD-partijleider belandde deze week in een politieke rollercoaster — van crisisoverleg naar kabinetsval naar Kamerdebat — en kreeg ook kritiek op de rol van de VVD en de keuze om met Wilders te regeren.

Waarom zette u niet gewoon een krabbeltje onder zijn tien punten?
‘Met zo’n onbetrouwbare partner, die het niet gaat om de inhoud, weet je één ding zeker: ik zit hier over twee weken weer, ik zit hier volgende maand weer. Waar ben ik dan mee bezig? Is dat betrouwbaar stabiel bestuur? Zo’n situatie gijzelt al het andere.’

U dacht: het is een keer klaar?
‘Nee, dat is het niet. Tekenen bij het kruisje klinkt als makkelijke oplossing, maar dan vraagt u mij terecht wat de betekenis en uitwerking van die punten is, en ik heb geen idee. Ik heb dat gesprek niet eens kunnen voeren. Een kabinet kan vallen op fundamentele verschillen. Dat is in het verleden vaker gebeurd en in het recente verleden was ik daar zelf bij. Dat is nog steeds geen fijn verhaal, maar dat kun je uitleggen. Nu was iedereen het gewoon eens.’

Dat recente verleden: de val van het kabinet‑Rutte IV over asiel nog geen twee jaar geleden. Het onderwerp stond centraal in de verkiezingscampagne die volgde. De dan kersverse VVD-leider sluit in die campagne samenwerken met de PVV niet langer uit. Beide factoren droegen volgens kenners bij aan de verkiezingszege van de partij van Wilders.

Die theorie klopt niet, zegt Yesilgöz. ‘Alsof de kiezer door het uitsluiten van de PVV massaal naar gevestigde partijen was gegaan. Dat is niet waar. Dat zou misschien kloppen als het alleen in Nederland was gebeurd, als je niet doorhebt wat op de wereld gebeurt, in Europa. Waarom wint het populisme? Het kan bijna niet anders dan dat de middenpartijen hebben gefaald. We hebben zo lang aan de knoppen gezeten. Als je mensen niet kunt laten zien: ik hoor je, ik ben er voor je, dit is wat ik lever, dan zoeken ze het ergens anders.’

De VVD verloor in 2023 veel kiezers aan de PVV. Hoe haalt u die mensen terug?
‘Geert Wilders heeft al een deel van dat werk gedaan door te laten zien dat hij hun stem niet waard is. Maar ik geloof heel erg dat het in de politiek vooral moet gaan over je eigen verhaal. Ik geloof echt dat mensen liever stemmen op een optimistisch, goed verhaal, dan op haat en wijzen naar de ander.’

De grote vraag is of de VVD opnieuw wil samenwerken met de PVV. Het leverde Yesilgöz deze week een spervuur aan vragen op. Ook VVD-leden willen het weten. Een deel heeft principiële bezwaren tegen de populistische PVV, wat voor onrust in de partij zorgde. Als het antwoord uitblijft, kan de vraag het congres van de liberalen op 14 juni overschaduwen. Discussies horen bij een volkspartij en zorgen dus niet voor ongemak, zegt Yesilgöz, die door het partijbestuur opnieuw voorgedragen is als lijsttrekker. Ze kan donderdagmiddag in het interview nog geen duidelijkheid geven.

Waarom niet?
‘Het is allemaal net gebeurd. Toen ik begon als leider heb ik gezegd: nieuwe ronde, nieuwe kansen, ik ga geen kiezer uitsluiten. Nu ik deze vraag weer krijg, moet ik echt even wegen. Dat heb ik in de rollercoaster van de afgelopen dagen nog niet kunnen doen. Ik zal er binnenkort wel mee komen hoor. Het is niet dat ik het nu in mijn achterzak heb en het u nog niet zeg. Ik moet het laten bezinken.’

In het debat over de kabinetsval clashte u met GroenLinks-PvdA. U klonk bijna harder tegen Frans Timmermans dan tegen Wilders.
‘Met Timmermans had ik geen coalitieafspraken, dus dan bots je vaker met elkaar. Maar dat is wel gewoon een normale partij. Zij hebben leden, zij nemen verantwoordelijkheid op hun manier. Qua beleid en politiek staan beide heel ver van mij als liberaal, maar op een heel andere manier. Een democratische partij tegenover een partij wier collega’s en bewindslieden op X moeten lezen dat het kabinet gevallen is. Dat is onvergelijkbaar. Geert Wilders heeft geen partij (de PVV heeft maar één lid, red.). Geert Wilders is een wegloper. Hij heeft laten zien dat een stem op hem een stem op zijn ego is. Ik heb helemaal niets met zijn politiek.’

Het is de tweede kabinetsval in nog geen twee jaar. In demissionaire periodes stelt een kabinet zich doorgaans bescheiden op. Er wordt gevreesd voor stilstand. Wat betreft de VVD niet op het gebied van migratie: het parlement zou snel moeten instemmen met de twee asielwetten die voormalig PVV-minister Marjolein Faber achterliet. De VVD wil dat het kabinet steun blijft zoeken in de Tweede Kamer voor beleid over woningbouw, defensie, stikstof en koopkracht.

Het bedrijfsleven schreeuwt om een stikstofoplossing. Kan dat zonder extra geld?
‘Er zit nog ¤5 mrd in de pot voor stikstof. En er moeten eerst goede plannen zijn, dan volgt het geld. Dit dossier is superingewikkeld, ook politiek.’

Een Kamermeerderheid, waaronder de VVD, wil dat de stikstofuitstoot daalt, ook als er pijnlijke keuzes nodig zijn. De BBB staat tegenover die meerderheid, maar is er niet meer mogelijk nu het kabinet gevallen is?
‘Als we met zijn drieën doorgaan en ons best doen om te zorgen dat er op heel veel onderwerpen vooruitgang is, dan vind ik ook dat het hoofdlijnenakkoord en de afspraken die we met zijn drieën hebben nog steeds de grondslag vormen.’

U wilt niet dat het defensiebeleid stilvalt. Waar moet de ¤16 mrd voor hogere defensie-uitgaven vandaan komen?
‘Als de nieuwe Navo-norm bekend wordt, is het goede nieuws dat je het geld niet de volgende dag hoeft te hebben. Maar in de basis zal ik altijd kijken waar het bij de overheid minder kan.’

Waar kan bezuinigd worden?
‘We moeten natuurlijk ons volgende verkiezingsprogramma nog samenstellen, maar we geven bijvoorbeeld heel veel geld uit aan ontwikkelingssamenwerking. Dat kan wat ons betreft minder.’

Die post heeft deze coalitie al bijna uitgekleed.
‘Dat is niet zo, en ik wil ook niet uitkleden. We geven gemiddeld veel meer uit dan andere Oeso-landen. Ik vind het interessant dat andere landen dat budget inzetten voor defensie-uitgaven.’

De overheid geeft het meest uit aan zorg en sociale zekerheid.
‘Los van defensie zullen we voor veel meer dingen geld nodig hebben. Als we de zorg niet beter organiseren, vliegen de kosten uit de bocht en moet één op de vier Nederlanders in de zorg gaan werken. Dat is niet realistisch. Ik zal nooit zeggen dat mensen het met minder zorg moeten kunnen doen, maar het kan soepeler en efficiënter.’

In de hele geschiedenis ging de belasting bij oorlogsdreiging omhoog. Kunt u dat dit keer uitsluiten?
‘Een belastingverhoging zal zeker niet mijn inzet zijn. Ik wil voorkomen dat we ondernemers beschouwen als een pinautomaat. Echt alles gaat richting de rekening van ondernemers en middengroepen. Dat wil ik anders.’

Volgens het IMF focust Nederland te veel op koopkracht en te weinig op investeringen. Doet u niet hetzelfde bij de middeninkomens?
‘Bij politieke onderhandelingen gaat het wel heel snel, ook door ons, over koopkracht. Terwijl ik het helemaal eens ben met de radicale keuze voor economische groei. Die maakt de VVD ook. We zijn superafhankelijk voor onze energie van Rusland, maar ook van China en de VS voor andere zaken. Voor onafhankelijkheid heb je een sterke economie nodig.’

Dus u gaat uzelf beheersen als het gaat om de koopkrachtplaatjes?
‘Ik ga mij in ieder geval heel erg richten op economische groei en investeringen. Koopkracht blijft ongelofelijk belangrijk. Statistisch en in tabellen kan iets verschillen van wat de mensen thuis ervaren. In de politiek moet je natuurlijk naar de tabellen kijken, maar je moet er intussen voor zorgen dat je niet stapelt met regels en lasten.’

quote:
Vanmiddag sprak ik bij de bijeenkomst van Rood Vooruit. Lees hier mijn hele bijdrage.

Ik ben een kind van de sociaaldemocratie.

Dat kan je vrij letterlijk opvatten. 9 maanden na de vorming van het kabinet Den Uyl, het enige progressieve kabinet dat ons land ooit heeft gekend, werd ik geboren. En ik denk niet dat dat toeval was. Ze waren er nogal blij mee.

Mijn ouders, beiden geboren in arbeidersgezinnen - de een in Amsterdam, de ander in Noordoost Groningen - groeiden op in de armste buurten van Den Haag. Moerwijk en Escamp. Geen buurten waar de kansen voor het oprapen liggen. Mijn moeder maakte haar school niet af. Ze verliet de MULO om te gaan werken en zo bij te dragen aan het huishoudinkomen. Het liet een diep spoor van minderwaardigheidsgevoel bij haar achter. Later zou ze via de moedermavo (een term waar ze een grondige hekel aan had omdat ze het denigrerend vond) laten zien waar ze toe in staat was. Zo haalde ze o.a. haar Vwo-diploma Nederlands. Ze was er ongelofelijk trots op. Ook mijn vader begon zijn carrière zonder veel diploma’s. Na de MULO was het gewoon heel hard werken en dan in de avonduren naar de avondhandelsschool om zo hoger op te klimmen.

In de gezinnen van mijn ouders werd traditioneel PvdA gestemd. Daar stelde niemand vragen over. Wij waren arbeiders en niet bijzonder christelijk. De keuze was snel gemaakt.

Ik kreeg de PvdA met de paplepel ingegoten en daarmee dus ook alle waarden die daarmee zijn verbonden:

eerlijk delen,

rechtvaardigheid,

gelijkwaardigheid,

solidariteit en gelijke kansen.

Mijn eigen geschiedenis leest als een klassiek sociaaldemocratisch verheffingsverhaal. Kind van klassenmigranten - mijn ouders verhuisden voordat ik geboren werd naar een huurflat in Wassenaar – ik kreeg de kans om te studeren, te promoveren en zelfs wethouder te worden in de hoofdstad. Een kind van de sociaaldemocratie dus.

Mijn ouders zijn al lang geleden overleden. Allebei op jonge leeftijd. Mijn vader nog voor Paars 1. Mijn moeder in het begin van Paars 2.

Soms vraag ik me af of ze in deze tijd nog steeds op onze partij zouden stemmen. Het zou hen geen uitzondering maken want je hoort het vaak:

De arbeiders van weleer hebben ons verlaten. Ze herkennen zich niet meer in de PvdA. Het is een partij van hoger opgeleiden geworden. De PvdA heeft haar ziel verkocht door het afschudden van de ideologische veren in de jaren negentig en daarna nog erger tijdens Rutte 2. GroenLinks zorgt ervoor dat we het alleen nog maar over klimaat en woke hebben en de voeling met de samenleving kwijt zijn. Luchtfietserij met elektrische bakfietsen en genderneutrale toiletten.

Zelf werd ik lid van de PvdA in 2001. Tijdens de Fortuyn revolutie. Er moesten dingen benoemd worden. Vooral lelijke dingen over bepaalde bevolkingsgroepen. Mensen werden tegenover elkaar gezet. Ik zag dat met al dat benoemen er vooral veel dingen niet meer mochten worden gezegd: De waarde van samenleven, van omkijken naar elkaar, van barmhartigheid, medemenselijkheid, solidariteit. Ik ging in verzet. Ik werd lid van de PvdA.

Sterk en sociaal.

Dat voelde goed.

Ik voelde me thuis.

Inmiddels zijn we bijna een kwart eeuw verder en heeft de PvdA een groot deel van mijn leven bepaald. Maar als dat niet zo zijn geweest, zou ik vandaag lid zijn geworden. Want juist nu zie je dat sociaaldemocratische waarden van groot belang zijn om richting te geven.

Richting in waar we naartoe moeten met ons land:

Vrijheid voor iedereen, in plaats van vrijheid als privilige voor sommigen.

Gelijke kansen én gelijke rechten.

Eerlijk delen, solidariteit.

Een betere toekomst voor ons allemaal.

Het zijn geen loze woorden of holle kreten. Het zijn de waarden die het cement vormen van een samenleving, die een samenleving bij elkaar houden.

Daar hoef ik u niet van te overtuigen.

Maar de vraag is: hoe brengen we deze waarden zo goed mogelijk in de praktijk?

In een tijd dat polarisatie hoogtij viert.

De ongelijkheid toeneemt.

Het onderwijs achteruit holt.

De jeugdzorg overbelast raakt.

De klimaatverandering duidelijk voelbaar en zichtbaar begint te worden.

De angst voor oorlog reëel wordt.

In Amerika een leider aan de knoppen zit met antirechtstatelijke, autocratische trekken terwijl zijn evenknie hier in ons land zijn eenmanspartij de grootste van Nederland wist te maken waardoor we nu van kabinetscrisis naar kabinetscrisis rollen, angst en haat worden aangewakkerd, en problemen worden gecreëerd terwijl de echte problemen worden genegeerd.

We staan er niet bepaald beter voor dan een kwart eeuw geleden.

Dus hoe bieden we daar zo goed mogelijk tegenwicht aan?

Ik denk dat daarop maar een antwoord mogelijk is: door ons samen sterk te maken in plaats van ons te laten verdelen!

We staan op een belangrijk scharnierpunt in de tijd. Overal in het vrije Westen zien we het kind van het neoliberalisme geboren worden: het populisme.

Nadat ons decennialang is aangepraat dat succes een keuze is en falen je eigen schuld, waarin winst boven waarden werd gesteld en concurrentie boven samenwerken, waarin de verzorgingsstaat stukje bij beetje werd uitgehold en vervangen door ‘new public management’ en zo verwerd tot een wantrouwende, bestraffende overheid, is het niet gek dat een klimaat is ontstaan waarin angst, egoïsme en zondenbokpolitiek welig kunnen tieren.

En het is niet gek dat links daarvan de schuld krijgt. Objectief natuurlijk wel, want we zaten nauwelijks aan de knoppen. De PvdA een beetje, andere linkse partijen valt weinig te verwijten. Maar dit tegenwerpen, zou uitgaan van al te veel redelijkheid aan de kant van de vingerwijzers. Het gaat hier om een truc. Want wij zijn de grootste uitdager van de populist. Wij willen verbinden, terwijl de populist wil verdelen. Wij tegen zij. Nuance, redelijkheid en inlevingsvermogen, zijn niet besteed aan de populist. Dat is allemaal maar slappe hap, theedrinkmentaliteit, wegkijken. Met leugens, grove taal en roeptoeter-retoriek worden we uit elkaar gespeeld. En het erge is: Het lukt ze soms ook nog. Naarstig gaan we op zoek wat er mis is met onszelf. En waar we van onze bondgenoten verschillen. Worden we door de samenwerking met GroenLinks niet te woke? Gaat het niet teveel over het klimaat? Zijn we nog wel een volkspartij? Worden we niet te activistisch? Te links? Of te rechts? Zijn we niet te hoogopgeleid, te oud, te jong?

We stappen door dit soort vragen met open ogen in de identiteitsvalkuil die rechts gretig voor ons graaft: Want het gaat er niet om wie ieder van ons is, het gaat erom wat we samen willen bereiken voor ons land.

En ik constateer dat PvdA en GroenLinks daarin heel gelijkgestemd zijn en een gezamenlijk verhaal hebben dat eigenlijk al lang bestaat.

Ik neem u even mee terug naar mijn geboortejaar 1974. Den Uyl, onze premier destijds, hield een toespraak voor een groep wetenschappers die werd geïnaugureerd om het kabinet van advies te voorzien. De gedachte was dat hun kennis en ervaring konden helpen bij het ontwikkelen van beleid dat niet alleen economisch, maar ook sociaal en ecologisch duurzaam was. De naam van zijn toespraak was: “Rede van de kwaliteit van het bestaan”. En die kwaliteit kon volgens hem worden bereikt als de overheid beleid voerde vanuit de volgende vijf uitganspunten:

Ten eerste, moest er volgens Den Uyl een betere verbinding komen tussen economie, klimaat en welzijn. Dus, economische groei mag nooit ten koste gaan van levenskwaliteit van mensen en de leefbaarheid van de planeet.

Ten tweede, vond hij dat er meer nadruk moest worden gelegd op sociaal beleid: De overheid moet zich nadrukkelijk inzetten voor het verminderen van ongelijkheid en het verbeteren van de sociale omstandigheden van burgers waardoor iedereen een gelijke kans krijgt in de samenleving.

Ten derde, toonde Den Uyl zich een fervent pleitbezorger voor meer participatie van burgers bij het maken van beleid om zodoende te voorkomen dat de overheid te ver van burgers af komt te staan, waardoor het vertrouwen in de democratie onder druk komt.

Ten vierde, pleitte hij voor toekomstgericht denken: Een visie niet alleen gericht op de korte termijn, maar ook op de lange termijn, met aandacht voor ecologische duurzaamheid en toekomstig welzijn.

En tot slot, moest volgens hem beleid altijd worden ondersteund met kennis en onderzoek, zodat betere oplossingen voor complexe uitdagingen kunnen worden gevonden.

Kijk, het groene sociaal democratisch verhaal bestond al in mijn geboortejaar en zelfs ver daarvoor. Maar als sociaal democraten zijn we afgelopen decennia soms wel de weg kwijt geraakt, hebben we ons laten verleiden op neoliberale zijwegen en tot kwartetten met onze idealen in ruil voor macht. Dat mensen daardoor hun vertrouwen in ons verloren hebben we alleen onszelf aan te rekenen. En ja, daardoor hebben we teveel vrij spel gegeven aan de krachten waar we tegen horen te strijden.

Maar nu ondertussen zoveel grondrechten onder druk zijn komen te staan -het recht op gelijke behandeling, het recht op bestaanszekerheid, het recht op een woning, op goed onderwijs, op een leefbaar klimaat- staat ons maar een ding te doen: Ons niet uit elkaar laten spelen, maar samen sterk staan voor wat van waarde is. Het is onze dure plicht om samen een linkse doorbraak te forceren om de koers van het land te veranderen. Dus laten we ons niets aan laten praten, maar met trots, strijdbaarheid en zelfvertrouwen onze idealen uitdragen.

Want natuurlijk komen we altijd op tegen racisme en discriminatie en voor de vrijheid van ieder individu. Als dat woke is, dan zijn we dat al sinds de Rooie Vrouwen demonstreerden op de Dam om baas in eigen buik te mogen zijn en toen burgemeester Job Cohen het eerste homohuwelijk sloot. Laat ons maar vooropgaan in die strijd.

Natuurlijk zijn we een volkspartij. Want onze waarden draaien om solidariteit. En solidariteit gaan altijd over de sterkste schouders die de zwaarste lasten dragen. Dat vraagt per definitie om een verbinding tussen alle bevolkingslagen. We zijn er voor de homoseksuele leraar die zich niet durft uit te spreken, de pakketbezorger die slachtoffer is van racisme en slechte werkomstandigheden en de grootouders die zich zorgen maken over de gevolgen van klimaatverandering voor hun kleinkinderen.

Natuurlijk vinden we klimaat een topprioriteit. Hoe zouden we dat het niet kunnen vinden nu alle seinen op rood staan voor het klimaat en daarmee voor onze toekomst? Solidariteit gaat ook over het verbinden met generaties die na jou komen.

Natuurlijk zijn we activistisch. Dat waren we al toen Aletta Jacobs streed voor het vrouwenkiesrecht, we demonstreerden tegen de atoombom en de tegen de apartheid in Zuid Afrika.

Natuurlijk zijn we er voor de arbeider. Alleen ziet die er vaak niet meer uit zoals mijn opa’s destijds. Het zijn nu vaak mensen met een migratie-achtergrond, jongeren en vrouwen die te maken hebben met lage lonen, onzekere contracten en slechte werkomstandigheden. Dat arbeiders er nu vaak anders uitzien, maakt de strijd niet anders.

Natuurlijk moeten we niet politiek opportunistisch zijn door op te schuiven in onze standpunten omdat radicaal rechts op dit moment de dienst uitmaakt. Het is juist belangrijker dan ooit om standvastig vast te houden aan onze idealen om daar tegenwicht aan te bieden.

En natuurlijk raakt polarisatie ons diep. Want wij staan juist het tegenovergestelde voor. Dus als haatzaaiend wordt gesproken over hele bevolkingsgroepen, als tegenstellingen worden uitvergroot, als mensen tegen elkaar worden opgezet, dan raakt dat ons in het hart. Al die pijn en angst in de samenleving van mensen die zich buitengesloten en gediscrimineerd weten – omdat ze moslim, jood, migrant, homo, vrouw, transgender of gewoon zichzelf zijn. Elke keer als dat gebeurt, staan we weer op scherp. De boel bij elkaar houden, empathie voor elkaar opbrengen en compassie, dat is verre van slap. Het is juist heel hard werken. En ik ben er trots op dat wij dat opbrengen.

Want deze tijd vraagt om op te staan. Om boven onszelf uit te stijgen. Om lef te tonen en krachten te bundelen. Om samen een linkse doorbraak te creëren. En opnieuw citeer ik hier Den Uyl, die in 1978 schreef (in: Inzicht & uitzicht: De smalle marge van de democratische politiek):

“Een dergelijke gang van zaken verplicht links zich ervan rekenschap te geven hoe de impasse kan worden doorbroken. De positie van de PvdA is daarbij uiteraard in het geding. Zij kan haar rol als politieke partij alleen spelen als zij macht weet te vormen om haar program ten uitvoer te brengen. Zij is de erfgename van de SDAP, van Vrijzinnig Democraten en Christen-Democraten en als zodanig hoedster van een brede radicale traditie. Zij kan erop bogen na de oorlog de spil te zijn geweest in de strijd voor grotere sociale gelijkheid, welvaart en zekerheid in ons land. Zij mag dan een belangrijk deel van de grote verbetering van de naoorlogse levensomstandigheden van gewone mensen op haar credit schrijven, toch wordt haar betekenis niet in de eerste plaats bepaald door wat zij in het verleden gedaan heeft, maar door haar program en beleid voor vandaag, morgen en overmorgen”.

Laat ons dus niet treuzelen, onze energie niet verspillen aan onderling gesteggel en interne procedures, in uitvergroten van het kleine verschil. Laten we onze aandacht vooral richten op wat we het land te bieden hebben en ons niet verliezen in navelstaarderij en gerommel in de marge. Links leiderschap is nu nodig om te strijden voor wat van waarde is. Voor de kwaliteit van het bestaan. Voor onze samenleving. Nu en straks. Een betere tijd om dat te doen is er niet.

Dus vooruit met die nieuwe Rood Groene partij, de trotse erfgenaam van PvdA en GroenLinks. De partij van groene sociaal democratische idealen. De partij met een rijke traditie voor een beloftevolle toekomst. De partij van allerlei verschillende mensen met dezelfde idealen. Die hard werken om er samen wat van te maken. Die laten zien dat een samenleving beter werkt als we het samen doen. Een partij die mensen weer hoop geeft dat het anders kan en beter wordt. Een partij die niet de hele tijd bezig is met wie we zijn, maar wat we willen bereiken. Ik ben er van overtuigd dat mijn ouders erop zouden stemmen. En mijn dochters en nog vele generaties te gaan.

Dankuwel!