Doping #71 Het is stil bij de NDA

Knud Enemark Jensen In 1960 liep de Deense wielrenner Knud Enemark Jensen hoofdletsel op als gevolg van een val bij een van de wedstrijdonderdelen tijdens de Olympische Zomerspelen in Rome. Zijn val was het gevolg van een collaps. Hij werd opgenomen in een ziekenhuis in Rome. Daar werd vastgesteld dat hij al overleden was. Bij de autopsie werden sporen van amfetamine gevonden. Het autopsierapport meldde echter dat zijn dood het gevolg was van uitdroging.

Tommy Simpson In 1967 overleed de Engelse wielrenner Tommy Simpson bij de beklimming van de Mont Ventoux tijdens de Tour de France door een combinatie van de hitte, oververmoeidheid, alcoholgebruik en gebruik van amfetamines. Omdat Simpson een bekend wielrenner was, leidde zijn dood tot veel commotie. Niet in het minst omdat er van het dramatische moment veel televisie- en filmbeelden bestaan. In die tijd was een live verslag van sportevenementen zoals de Tour de France niet algemeen gangbaar. Het geval Simpson bleek een belangrijk keerpunt. Zijn dood leidde internationaal zowel bij sportorganisaties als bij overheden tot actie tegen het gebruik van doping.

Michel Pollentier In 1978 werd Michel Pollentier na zijn overwinning op de Alpe d’Huez tijdens de Tour de France betrapt op manipulatie. Hij had schone urine verborgen in een condoom onder zijn oksel. Deze urine werd via een ingenieus stelsel van slangetjes naar een buisje onder zijn penis geleid. Bij de dopingcontrole bleek echter dat hij het sluitertje van het condoom naar het stelsel van slangetjes niet geopend kreeg. Het gepruts om het klemmetje los te maken wekte de argwaan van de dopingcontroleurs. Nadere inspectie door de dopingcontrolearts bracht het bedrog aan het licht. Sindsdien moet een sporter dan ook zijn bovenlichaam en onderlichaam gedeeltelijk ontbloten bij het leveren van het urinemonster.

Nikolaj Goeljajev De Russische wereldkampioen schaatsen van 1987, Nikolaj Goeljajev, bleek de Noorse schaatser Björn Nyland een pakje te hebben meegegeven voor zijn goede vriend Stein Krosby. Nyland kreeg argwaan, opende het pakje en zag tot zijn verbazing een grote hoeveelheid anabole steroïden. Een en ander leidde tot een schorsing van Krosby, op wiens verzoek de "transactie" had plaatsgevonden, en het ontslag van Valeri Smetanin, de arts van de Russische ploeg die het brein bleek achter de handel. Deze zaak was aanleiding voor het IOC om de handel in doping strafbaar te stellen. Nikolaj Goeljajev werd uiteindelijk niet gestraft en deed in februari mee aan de Olympische Spelen in Calgary, waar hij goud won op de 1000 m.

Ben Johnson
Tijdens de Olympische Spelen van 1988 werd Ben Johnson positief bevonden op stanozolol, een anabool middel, nadat hij het koningsnummer - de 100 m sprint - overtuigend had gewonnen. Hij werd gediskwalificeerd en zijn medaille en zijn wereldrecord werden hem afgenomen. Naar aanleiding van de "affaire Ben Johnson" vond in Canada een regeringsonderzoek plaats naar dopinggebruik in Canada. Op 5 oktober 1988 werd dit onderzoek officieel gestart. Het onderzoek, dat meer dan een jaar duurde, mondde uiteindelijk uit in een uitgebreide rapportage. Hieruit bleek onder meer dat in bepaalde takken van sport (zoals atletiek en worstelen) subsidiegeld van de overheid werd misbruikt om dopinggebruik te financieren. Dit rapport is bekend geworden als "The Dubin Inquiry", genoemd naar de voorzitter van de onderzoekscommissie. Het rapport leidde ertoe dat in 1991 een onafhankelijke dopingorganisatie in Canada werd opgericht die verantwoordelijk werd voor de dopingcontroles en implementatie van een dopingreglement.

Pedro Delgado In 1988 testte de Spaanse wielrenner Pedro Delgado positief op het maskerende middel probenicide. Dit middel was volgens het IOC verboden, maar omdat probenicide niet op de dopinglijst van de internationale wielerunie (UCI) stond oordeelde de UCI dat Delgado onschuldig was. Hierdoor behield hij zijn gele trui en won de Tour de France van datzelfde jaar.

Michelle de Bruin-Smith De Ierse zwemster Michelle Smith deed voor de eerste keer mee met Olympische Spelen van 1988 in Seoul. Ook tijdens de Olympische Spelen van 1992 in Barcelona was ze van de partij. Zowel in Seoul als in Barcelona speelde ze echter geen rol van betekenis. Tijdens de Olympische Spelen van Barcelona ontmoette ze de Nederlandse discuswerper Erik de Bruin met wie ze later trouwde. Vanaf 1993 werd hij ook haar coach en dat leidde tot een opmerkelijke progressie in haar zwemprestaties.
In 1995 won ze 2 gouden medailles en één zilveren medaille tijdens de Europese kampioenschappen. Tijdens de Olympische Spelen van 1996 in Atlanta won ze drie gouden medailles en één bronzen plak. Ook in 1997 was ze succesvol tijdens de Europese kampioenschappen waar ze toen twee gouden en twee zilveren medailles veroverde.
Het was al wat langer verdacht dat zij haar grootste successen beleefde terwijl ze ouder was dan haar concurrentes, temeer daar haar coach en echtgenoot Erik de Bruin in 1993 voor vier jaar geschorst werd vanwege een positieve bevinding op testosteron. In 1998 werd Michelle de Bruin schuldig bevonden aan manipulatie bij een dopingtest. Haar urinemonster was namelijk verontreinigd met alcohol en dat werd door de FINA (internationale zwemfederatie) bestraft met een schorsing van vier jaar. Zij vocht dit tevergeefs aan bij het CAS, waardoor de schorsing gehandhaafd bleef. Tijdens de rechtszitting bij het CAS werd ook bekend dat de drie urinemonsters die ze in november 1997 inleverde, sporen bevatten van het anabool steroïde androsteendion.

DDR In de negentiger jaren kwam na de val van de muur informatie uit het Stassi-archief boven water over het DDR staatsbesluit 14.25. In dit plan staat beschreven hoe in het voormalige Oost-Duitsland, de DDR, aan (minderjarige) sporters systematisch anabolen, met name Oral-Turinabol, werd toegediend. Voor iedere sporter bleek een individueel programma van toediening van anabolen en training te bestaan. Dit heeft tot blijvende lichamelijke – en soms ook tot psychosociale schade bij sporters geleid.
Zo gaf kogelstootster Heidi Krüger aan zich door anabolengebruik meer man te voelen dan vrouw en zij zag geen andere uitweg dan een geslachtsverandering te ondergaan. Hij trouwde later met Ute Kraus, een zwemster die ook uit voormalig Oost-Duitsland afkomstig is en deel uitmaakte van de groep topsporters die systematisch doping kreeg toegediend. Het is echter nooit wetenschappelijk aangetoond dat toediening van anabolen dit effect kan hebben.
In 2000 werden de voormalige directeur van de sportfederaties van de DDR Manfred Ewald tot 22 maanden en de sportarts Manfred Höppner tot 18 maanden gevangenisstraf veroordeeld wegens lichamelijke mishandeling van minderjarigen.

BALCO-affaire In 1985 richtte Victor Conte de firma Bay Area Laboratory Cooperative (BALCO) op. Conte testte zijn cliënten op vitamine- en mineralentekorten en gaf hen op basis van de bloedonderzoeken adviezen over suppletie van hun (sport)voeding. Patrick Arnold vervaardigde dopinggeduide stoffen die op dat moment nog niet te detecteren waren en Conte verkocht deze. Er werden verschillende soorten stoffen verkocht, waaronder EPO, humaan groeihormoon, het stimulantium Modafinil, testosteron en epitestosteron (in een crème: the Cream, ook wel aangeduid als The Clear) en het designersteroïd tetrahydrogestrinon (THG).
Vanaf 1996 betrok de American footballspeler Bill Romanowski zijn supplementen van BALCO en kreeg de firma meer bekendheid. Daarna volgden meerdere getalenteerde sporters en vanwege hun “successen” begonnen de verkoopcijfers te stijgen.
In 2003 kwamen onderzoekers van de Amerikaanse anti-dopingorganisatie USADA in het bezit van een injectiespuit dat sporen bevatte van een vreemde stof. Het bleek te gaan om het designersteroïd THG.
Bekende afnemers van Conte’s producten waren de sprinters Tim Montgomery, Marion Jones en Dwain Chambers, de kogelstoters Kevin Toth en C.J. Hunter (echtgenoot van Marion Jones), de middenafstandloopster Regina Jacobs en de honkballer Barry Bonds.
In oktober 2005 werd Victor Conte door de federale rechter veroordeeld tot vier maanden gevangenisstraf, vier maanden huisarrest en een juridische ondertoezichtstelling van twee jaar.

De zaak Fuentes ofwel Operación Puerto Op 23 mei 2006 werden in de kliniek van Eufemiano Fuentes in Madrid (Spanje) meer dan 200 zakjes bloed gevonden en transfusiemateriaal bij een inval van de Guardia Civil. Naast Fuentes werden ook de ploegleiders Manolo Saiz (Liberty Seguros) en Ignacio Labarta (Comunidad Valenciana) opgepakt.
Verder werden voornamelijk veel namen van wielrenners genoemd die bij deze zaak zijn betrokken. Een dag voor de start van de Tour de France werd aan negen renners, waaronder de favorieten de Duitser Jan Ullrich en de Italiaan Ivan Basso een startverbod opgelegd. Van Michele Scarponi en Jörg Jaksche is het inmiddels ook duidelijk dat ze betrokken waren. Begin 2009 wordt de Spaanse wielrenner Alejandro Valverde opnieuw genoemd in de zaak Fuentes. Het CONI (het Italiaans Olympisch Comité) vroeg twee jaar schorsing voor Valverde. Op 11 mei 2009 werd Valverde door CONI geschorst. Deze schorsing gold vooralsnog alleen op Italiaans grondgebied, maar kon dan nog wereldwijd worden omdat de internationale wielerunie UCI op dat moment overwoog om deze schorsing over te nemen. Op 31 mei 2010 werd Valverde voor twee jaar wereldwijd geschorst en de schorsing ging met terugwerkende kracht op 1 januari 2010 in. Al zijn uitslagen van 2010 werden geschrapt, maar die van de voorgaande jaren blijven gehandhaafd. Hij ging tegen deze uitspraak in beroep bij CAS, maar het beroep werd tot twee keer toe afgewezen. Van de Duitse wielrenner Jan Ullrich is nooit bewezen dat hij bij de zaak Fuentes betrokken was; hij heeft vervolging door de Duitse justitie afgekocht en de precieze inhoud van die overeenkomst is niet openbaar gemaakt.
In december 2009 bepaalde een Spaanse rechtbank dat de bloedstalen niet overgedragen hoefden te worden aan internationale sportbonden, omdat het onderzoek nog niet afgerond is. Tot op heden is er nog steeds geen afgerond onderzoek gepresenteerd.

NRC Weekend Zaterdag 23 februari & Zondag 24 februari 2013

Doping Oostenrijkse ex-dealer Matschiner regelde Dopingdealer Stefan Matschiner wil voor het eerst vertellen over zijn jarenlange relatie met de voormalige wielerploeg Rabobank. Renners en managers moeten
eindelijk eens naar buiten treden, zegt hun dealer.

Amper vijftien minuten.Zo lang duurde een bloedtransfusie in de Tour de France, vertelt Stefan Matschiner. Snel de hotelkamer op. Schilderijtje van de muur, bloedzak ophangen, naald in de arm van de renner. Na de eerste milliliter bloed even wachten. Dan het infuus helemaal open draaien. Tien minuten later al drukt de wielrenner zijn vinger op de wonde en staat zijn dealer de bloedzak op het toilet in stukjes te knippen. Hup door de plee, zegt Stefan Matschiner. „Fix und fertig.” We zitten in hotel Wirt am Bach, in het Oostenrijkse dorp waar hij geboren en getogen is. In Laakirchen is hij nog altijd der Stefan. „Alles is geregeld”, zegt de waardin. „Stefan heeft laten weten dat u zou komen.” In de rest van Oostenrijk is hij beroemd en berucht. Stefan Matschiner was spil in het grootste dopingschandaal in de Oostenrijkse geschiedenis. De gewezen atleet en sportmanager leverde de klanten voor de Weense bloedbank Humanplasma, waar sporters uit binnen- en buitenland illegale bloedtransfusies ondergingen. Matschiner bezorgde de bloedzakken voor de wedstrijden. Hij verkocht epo, groeihormonen en testosteron. Toen de bloedbank zijn deuren sloot, ging hij op eigen houtje verder met de bloeddoping – met geavanceerde medische apparatuur die was betaald door zijn klanten. De Oostenrijker Bernhard Kohl was één van die klanten. Oud-Raborenner Michael Rasmussen was een andere, bevestigt Matschiner nu. Na de bekentenissen van de Deen en de Nederlander Thomas Dekker voelt hij zich vrij om te praten over zijn jarenlange relatie met de Raboploeg.
Hij doet een oproep: „Iedereen die daar gewerkt heeft, moet eindelijk
eens vertellen dat er bij Rabobank georganiseerd doping werd gebruikt.”

U werkte met ingewikkelde apparatuur. Zelf bloed centrifugeren. Invriezen. Ontdooien. Was u niet bang dat iemand dood neer zou vallen? „Nee, dat kon niet gebeuren. Dat wist ik hónderd procent zeker. Ik zorgde ervoor dat ik met één bloedzak tegelijk werkte, zodat ik ze niet zou verwisselen. Voordat ik het toediende, controleerde ik de bloedgroep. En ik begon met één milliliter. Als dat niet van de sporter was, zou direct een reactie volgen. De sporter gaat rillen, krijgt koorts, wordt ziek. Dat is shit, maar niet dodelijk. En trouwens, het ís nooit fout gegaan.”

Was u dan niet bang om betrapt te worden? „Eigenlijk helemaal niet. Zoveel mensen wisten er van. In het circuit waarin ik mij bewoog, was het helemaal geen geheim.”

U zegt: iedereen wist ervan? „Iemand moet het vuile werk opknappen.
Ze hadden mij allemaal nodig. De sporters, de trainers, hun managers.
De sponsoren, die wilden dat hun atleten presteerden. En de politici, zodat zij weer een sporter op de schouder konden kloppen. Iedereen vond het prima zo. Tot iemand werd gepakt. Toen had de sporter het gedaan. En mensen zoals dokter Fuentes en ik. Wij waren de slechteriken.”

U heeft al verteld dat u met Rasmussen werkte in zijn Rabotijd.Zaten andere Raborenners bij u? „Er zullen er nog wel een paar geweest zijn, ja.”

Wie dan? „Een is er al uit de kast gekomen: Thomas Dekker. Nu hij openlijk gezegd heeft dat hij doping heeft gebruikt,kan ik hem geen pijn meer doen. Thomas was ook bij mij. Maar ik wil geen sporters verraden. Ik doe alleen een oproep aan de Raborenners die klant bij mij waren. Ze moeten nu eindelijk eens zeggen: ik heb ook gedoped. Ze moeten eerlijk zijn tegenover zichzelf.”

U bedoelt Michael Boogerd? „Dat is úw interpretatie. Ik zeg geen ja of nee.”

Er was ook nog een Rus. „Heb ik ook gehoord, maar dat was voor mijn tijd. Dus is het niet aan mij te zeggen dat [oud-Raborenner] Denis Mensjov klant was van Humanplasma. Ik heb het alleen gehoord.”

En hoe zit het met de leidinggevenden van Rabobank? „In de Tour van 2005 heb ik de ploegarts van Rabobank, Geert Leinders,een bloedzak gebracht. Mijn eerste Tour, een groot avontuur. Het was in de buurt van Grenoble, in de bergen. Aan het begin van de avond moest ik naar het hotel van Rabobank. Ik heb Leinders gebeld, en toen kwam hij naar buiten. Ik had twee bloedzakken bij me, hij wilde er maar één hebben. De andere renner was ziek, zei Leinders. Hij heeft me het volle bedrag betaald: 1.000 euro. Leinders wist toen nog niet wie ik was. Voor hem was ik een kleine koerier.”

Was het spannend? „Natuurlijk! Het gaf een kick. Ik ben zelf sporter geweest, ik weet hoe het voelt om een grote wedstrijd te winnen. Maar dat was op nationaal niveau. En dan wint een van jouw sporters een Touretappe, en jij bent er bij. Je weet hoe het zal gaan: donderdag bloedzak. Vrijdag, vlakke etappe. Zaterdag: koninginnerit in de bergen. En jij weet wie gaat winnen.”

U heeft rekeningen verstuurd aan de sporters die u doping verkocht.
Belangrijk bewijs voor de politie. Waarom deed u dat? „Ik woon in een land waar eerlijke burgers belasting betalen. Als ik geld verdien, schrijf ik facturen en betaal ik belasting. Om een pensioen te hebben, verzekerd te zijn. En m’n bijdrage te leveren aan de maatschappij.”

Boogerd heeft toegegeven rekeningen van u te hebben ontvangen en die te hebben betaald. Hij zegt dat het om vitaminen ging. „Misschien moet u het Michael nog eens vragen. Erwaren waarschijnlijk veel rekeningen. En ik denk dat je daar héél veel vitaminen voor kunt kopen.”

Er wordt vaak gezegd dat het wielrennen inmiddels veel schoner is. Gelooft u dat ook? „Ik weet zeker dat het niet zo is. Ik heb nog contacten in de wielerwereld. Een voormalig teamarts vertelde mij laatst dat er tegenwoordig al in de jeugd zwaar wordt gedoped. Met nieuwe middelen: Aicar, GW-1516. Gelukkig ben ik daar niet meer
bij betrokken. Voor die rotzooi zou ik niet verantwoordelijk willen zijn.”

Kijkt u nog wel naar sport? „Ja, natuurlijk. Niet zo vaak, maar ik
ben een grote voetbalfan. En ik vraag me echt niet af wat voor middelen er worden gebruikt. Als ik naar een film kijk, en ik zie een zeventig jaar oude Harrison Ford met dikke aderen op zijn biceps, vraag ik me ook niet af of dat natuurlijk is. Film is entertainment. Net als topsport.”

Moet doping dan maar helemaal worden vrijgegeven? „Zeker niet. Welk voorbeeld geven we onze kinderen dan? Maar profsport is wat anders dan amateursport.Bij een atleet die heel zwaar traint, daalt de testosteronspiegel tot onder zijn normale niveau. De sporter wordt veel sneller ziek. Dat is ook niet gezond. Waarom zouden sporters niet een klein beetje testosteron mogen nemen, alsof ze ziek zijn? Aan de andere kant: als je testosteron mag aanvullen, begeef je je op een hellend vlak. Er zijn altijd mensen die wat meer nemen om zichzelf een voordeel te verschaffen. Moeilijk.”

Sommige sporters beschikken over middelen waarvan anderen wellicht nooit hebben gehoord. „Een mythe. De topsportwereld is als een huis. Buiten staan de journalisten, en het publiek. Zij weten niet wat in het huis gebeurt. Binnen zitten insiders: sporters, managers, trainers. Iedereen praat met elkaar: roeiers met hardlopers, worstelaars met boksers. Zomer- met wintersporters. Voortdurende technologieoverdracht, op grote schaal.” Dus grote dopingverschillen bestaan niet. „Er zijn altijd verschuivingen, maar zo’n voordeel verdwijnt snel. Het is vooral oneerlijk voor de volgende generatie, de jonge sporters. Die worden gedwongen hetzelfde te doen. Anders halen ze het niveau niet.”

Volgens het Amerikaanse antidopingbureau Usada runde Lance Armstrong het ‘meest geavanceerde dopingprogramma ooit’. „Onzin. Alle andere wielerteams hebben precies zo gewerkt. Armstrong had dezelfde doping als de rest. En hij had ook gewonnen als niemand doping had gebruikt.”