quote:
In de Russische provincie rollen koppen
President Poetin heeft ambtelijke corruptie de oorlog verklaard. Nu vallen de rotte appels uit de boom, vooral in de provincie. De burgemeester van Tomsk in Siberië is een voorbeeld.
Tomsk, 29 dec. Het eind kwam onverwachts voor burgemeester Aleksandr Makarov van Tomsk. ’s Ochtends opende hij een gerestaureerde kerk. ’s Middags drongen agenten van de geheime dienst FSB in burger zijn huis binnen en arresteerden hem. ’s Avonds lag hij op de intensive care.
In Makarovs binnenzak trof de FSB een envelop aan met omgerekend 8.500 euro, in zijn kluis 38.000 euro, bij familieleden nog eens 1,2 miljoen euro. De 60-jarige burgervader wond zich vreselijk op, bedreigde de onderzoekers met de dood en kreeg een hartaanval. Tomsk was op 5 december live op tv getuige van zijn dramatische voorgeleiding.
Nu suggereert het Openbaar Ministerie dat de burgemeester aan ontwenningsverschijnselen lijdt: in zijn huis zou heroïne zijn gevonden.
Makarov is een van de ruim zeshonderd bestuurders die dit jaar voor de bijl gingen in Poetins oorlog tegen ambtelijke corruptie. In de lente beloofde de president keihard op te treden, en ditmaal lijkt hij zowaar de daad bij het woord te voegen.
„Rusland is in een nieuwe fase beland”, zegt vicegouverneur Kozlovskaja van de regio Tomsk. „De arrestatie van rotte appels als Makarov geeft een prima signaal aan westerse investeerders. Rusland is klaar om open en transparant te worden, het zakenleven te verdedigen tegen parasitaire bureaucraten.”
Er lijkt inderdaad wat gaande. In juni ontsloeg Poetin procureur-generaal Oestinov en topkader van de douane en FSB. Zij hadden het bont gemaakt, met name in de zaak van een meubelgigant die op grote schaal smokkelde en witwaste. In plaats van op te treden, ontsloeg het Openbaar Ministerie speurders en verdwenen getuigen spoorloos. Een Doemalid dat de zaak onderzocht, stierf door een mysterieuze allergie – waarschijnlijk vergiftiging.
Vorig jaar volgde een ander schandaal: de douane nam 167.000 mobiele Motorola-telefoons in beslag. Eerst klopten de papieren niet, daarna waren de telefoons een gezondheidsrisico. Toen beide argumenten vals bleken, dook een obscuur bedrijfje op dat claimde dat Motorola zijn patent brak. Vijftigduizend telefoons werden op tv demonstratief onder een bulldozer verpletterd, niet veel later overspoelde een golf Motorola-telefoons de zwarte markt.
Dergelijke incidenten vormen een signaal dat corruptie binnen de Russische bureaucratie uit de hand loopt. Is Poetin geschrokken?
In november luisterden zevenhonderd topagenten en aanklagers in het Kremlin muisstil naar zijn oorlogsverklaring aan corrupte bureaucraten. Discipline en professionalisme, waterdichte wetten en hogere straffen eiste Poetin. „Wil je geld verdienen, word dan zakenman. Wil je de staat dienen, leef dan van je salaris”, zei de president.
Sindsdien rolden er koppen binnen ministeries, machtsorganen, maar vooral in het regionale bestuur.
Het Kremlin maakt zich zo populair: voor de doorsnee-Rus is de topbureaucraat in zwarte Mercedes met zwaailicht vijand nummer één. Maar zoals meestal in Rusland is er een verhaal vóór en een verhaal achter de coulissen. Neem de zomerzuivering binnen het Openbaar Ministerie, douane en FSB. Veel Kremlinwatchers zien die als een poging van Poetin zijn ondergeschikte Igor Setsjin in te tomen, wiens factie al te dominant werd.
Zo valt er ook bij recente ontslagen en arrestaties een politieke ondertoon te ontdekken. Kremlinpartij Verenigd Rusland consolideert haar positie in de regio’s door onafhankelijke machtsclans uit de weg te ruimen, zoals de burgemeester van Tomsk en diens netwerk.
Aleksandr Makarov, een charismatische biologieleraar die driemaal tot burgemeester werd gekozen, lijkt slachtoffer van een uitlokactie. Op de ochtend van zijn arrestatie ontving hij in de kerk mogelijk de envelop met inhoud van een zakenman wiens gebouw hij dreigde te slopen. Makarov wordt nu van machtsmisbruik, afpersing en diefstal van onroerend goed beticht.
Volgens zijn advocaat Viktor Barkoerjevitsj wist de burgemeester dat er onheil dreigde: er liepen juridische onderzoeken naar diverse hoofden van gemeentediensten en onlangs verdween zijn tweede man achter de tralies wegens fraude rond een warmtecentrale. „Maar voor een Russische topbestuurder dreigt altijd gevaar, daaraan raak je gewend.” Twee maanden geleden meldde Makarov zich als lid van Kremlinpartij Verenigd Rusland. Te weinig, te laat: na zijn arrestatie werd hij als partijlid geroyeerd.
De val van burgemeester Makarov kan ook dienen als waarschuwing aan collega’s. In de Doema circuleert een wetsvoorstel om burgemeesters, naast de president de enige direct gekozen functionaris, voortaan te laten benoemen door regionale Doema’s. Een tweede wetsvoorstel bepaalt dat benoemde gouverneurs voortaan gekozen burgemeesters in ‘noodsituaties’ opzij mogen schuiven. Die wetsvoorstellen stuiten op taaie weerstand van burgemeesters – de Doema heeft de behandeling uitgesteld. Een van de leiders van dat verzet was Makarov.
Ten huize van burgemeesterszoon Ilja zien ze de arrestatie van pa dus als een politieke zaak, en als een aanval op de democratie, de rechtsstaat en de mensenrechten. Zoon Ilja bewoont een ordeloos appartement aan de Gagarinstraat; de voordeur hangt uit zijn hengsels door de recente politie-inval. Op tafel liggen glossy foto’s van een fotomodel op een tropisch strand: Ilja’s echtgenote. Volgens zijn vijanden verdiende Ilja geld door markten en bouwbedrijven af te persen: kreeg Ilja zijn zin niet, dan stuurde pa zijn ambtenaren op je af.
Met de aanhouding van vader Makarov is Ilja’s wereld ingestort. We vieren zijn droevige 32ste verjaardag met talloze flessen rode wijn. Voordat Ilja dronken over een sofa tuimelt, informeert hij naar politiek asiel in Nederland.
Hoe verklaart zijn vriend, de advocaat Barkoerjevitsj, al dat geld van de burgemeester? Welnu, die 1,2 miljoen euro, dat is ‘de familiekas’. „De wet dwingt ons niet de afkomst daarvan te verklaren.” De 38.000 euro in zijn kluis had de burgervader bij zakenvrienden ingezameld om een antieke icoon te restaureren. „Hij is een zeer gelovig christen.”
En die 8.500 euro in zijn binnenzak? Alleen voor een westerling oogt zoiets verdacht, zegt Barkoerjevitsj. „Rusland is een casheconomie, de helft van de Russen loopt met dergelijke bedragen op zak.” 296 biljetten van duizend roebel vereisen héél diepe zakken, werpen we tegen. „Inderdaad”, zegt de raadsman bedachtzaam. „Gelukkig komen er nu coupures van 5.000 roebel op de markt.”
Dat het Makarov-regime in Tomsk corrupt was, is duidelijk. Maar de vraag is: zit hij achter de tralies wegens corruptie of omdat hij Moskou in de weg stond?
Als dat laatste de doorslag geeft, is de oorlog tegen ambtelijke corruptie tot mislukken gedoemd. Want Rusland telt zeer veel loyale, maar weinig onkreukbare bureaucraten.