Neoliberalisme wat houdt het in? #37

quote:

Paradigma in de polder

‘Het is een stalinistische cultuur’

Voor dissidente stemmen is geen ruimte in bestuurlijk Nederland. Een zwaarbevochten polderresultaat wordt met hand en tand verdedigd terwijl het oude succes allang uitgewerkt is. ‘We hebben Nederland volstrekt nodeloos, ontzettend veel kwaad gedaan’.

Diederik Baazil beeld Olivia Ettema

Hoogleraar Alfred Kleinknecht zag zijn collega’s op de voorste rij al wel onrustig heen en weer wippen. Hij was de rest van de dag druk met gasten die over waren uit Duitsland en dus was hem de omvang van de commotie ontgaan. Zijn inaugurale rede van die middag van 26 september 1994 op de Vrije Universiteit in Amsterdam haalde het Achtuurjournaal en de opening van de grote kranten. Academici dromen van een aandacht van die proporties, maar dit was niet hoe Kleinknecht het zich had voorgesteld: de toon was op z’n zachtst gezegd niet positief. Frank van Empel schreef in NRC Handelsblad: ‘Is Kleinknecht een nit wit of zijn politici bang?’ De professor was na deze toespraak volgens de journalist in Den Haag tot ‘persona non grata’ verklaard. ‘De hele top van Nederland viel over Kleinknecht heen.’

Dat bleek. Toenmalig minister van Sociale Zaken Ad Melkert (PVDA) noemde zijn ideeën ‘desastreus’, president van De Nederlandsche Bank Wim Duisenberg sneerde dat ‘Kleinknecht nog lang geen grootmeester is’, oud-minister van Sociale Zaken Bert de Vries wilde er geen woorden aan vuil maken, dat zou ‘te veel eer’ zijn voor Kleinknecht. VNO-voorzitter Alexander Rinnooy Kan was als enige wel bereid het debat aan te gaan met Kleinknecht, maar hij werd op het laatste moment teruggefloten door zijn bestuur.

Wat was dat radicale gedachtegoed waar Kleinknecht deze afdroging aan te danken had? Na zo’n vijftien jaar van loonmatiging om de Nederlandse exportpositie te versterken, had dit beleid zijn werk gedaan, vond Kleinknecht, de economie draaide goed en het was tijd om de bakens te verzetten. Het was tijd voor een loongolf. Als arbeid te goedkoop blijft, hebben bedrijven geen prikkel om te moderniseren en te innoveren, waarschuwde hij. De lage lonen vormden een gevaar voor de Nederlandse arbeidsproductiviteit.

Destijds werd hij weggehoond. Collega’s vroegen hem half plagend of hij zijn ideeën soms van de communisten had geleerd. Zijn onderzoek werd gedwarsboomd. Na zijn oratie viel de ene na de andere subsidie weg voor het onderzoeksinstituut waarvan Kleinknecht de directeur was. Op het ministerie van Economische Zaken, waar hij tot die tijd maandelijks langskwam voor ‘een borreltje, een bespreking of een adviescommissie’, gingen plots alle luiken dicht, vertelt Kleinknecht nu aan de telefoon. Hij was een van de twee hoogleraren gespecialiseerd in innovatiebeleid, maar werd zelfs niet meer uitgenodigd voor een commissie over precies dit onderwerp. ‘Ambtenaren die me eerst nog grote opdrachten gaven waren nu kwaad. Dit verzwakte mijn positie enorm. Ik was vleugellam.’

‘De winst klotst tegen de plinten maar alleen de lonen van topmannen stijgen. De cao-lonen gaan onvoldoende omhoog en dat is niet acceptabel.’ In de zomer van 2019 spreekt premier Rutte het VVD-congres toe en zijn boodschap lijkt verdacht veel op die waarvoor Kleinknecht een kwart eeuw eerder verketterd werd. Want zo gek blijkt hij niet te zijn geweest: de ongelijkheid nam aanzienlijk toe en de groei van de Nederlandse arbeidsproductiviteit is al veertig jaar de laagste in West-Europa. Zijn gedachtegoed heeft het zelfs geschopt tot een ware Wet van Kleinknecht: één procent minder loonstijging leidt tot een lagere groei van de arbeidsproductiviteit van 0,3 tot 0,5 procent.

De wind in Den Haag is gedraaid. Jarenlang bepleitten nagenoeg alle partijen loonmatiging als steun in de rug van de Nederlands exportpositie, terwijl een devaluering van de gulden voor datzelfde doel onbespreekbaar was. ‘Er zat een taboe op de negatieve effecten van de dure gulden op onze exportpositie’, memoreert oud-FNV-econoom Raoul Leering die midden jaren negentig een mislukte poging ondernam om hierover een debat te starten. Vandaag pleiten diezelfde partijen in aanloop naar de verkiezingen voor een hoger minimumloon (zelfs de VVD) en een eerlijke verdeling van de economische groei; iedereen moet immers meeprofiteren van de globalisering.

Pak de verkiezingsprogramma’s van dit jaar erbij en je kan nog een tijdje doorgaan. Neem de marktwerking: die is doorgeslagen en heeft de zorgsector uitgemergeld, daarover is men het unaniem eens. Niet zo lang geleden verkoos een kabinet met PVDA en VVD de markt nog boven de overheid als het te prefereren ordenend orgaan voor de zorg. Of de overheidsfinanciën, bezuinigen was de bittere noodzaak vond links tot rechts na de financiële crisis van 2008 terwijl de Kamer tijdens de huidige crisis ook eenduidig is: die schuld is van latere zorg.

Het is tekenend voor de consensuscultuur in de Nederlandse politiek, het gevolg van het poldermodel. In de jaren tachtig vonden we deze overlegcultuur nog traag en stroperig, tien jaar later was het model plotseling een internationale hit. Bill Clinton en Tony Blair spreidden hun bewondering openlijk tentoon: hoe lukt het die Nederlanders van links tot rechts, de vakbonden incluis, het vrijemarktdenken te doen omarmen?

Voor een groot deel was dat te danken aan Wim Kok, de man die aan alle kanten van de tafel zat. In 1982 sloot hij als FNV-voorman het akkoord van Wassenaar waar hij instemde met loonmatiging om de Nederlandse exportpositie te versterken, zeven jaar later voerde hij een streng bezuinigingsbeleid als minister van Financiën om de uit de hand gelopen verzorgingsstaat bij te sturen. En in 1994 zette hij deze ideologiearme en pragmatiekrijke stijl van besturen door als PVDA-premier in een kabinet met de VVD en D66.

Zo gaat het nog steeds. De Nederlandse politiek beweegt van consensus naar consensus en de partij die dit proces het best verkoopt, wint de verkiezingen. Onder Kok schudde de PVDA twintig jaar geleden haar ideologische veren af, vandaag ‘schuift de VVD op naar links’. Wie de basisingrediënten van tien jaar Rutte onder de loep neemt, komt uit op hetzelfde recept als dat van zijn op papier ideologische tegenhanger Wim Kok: pragmatiek aan, ideologie uit.

Dat is nou eenmaal wat nodig is in coalitieland Nederland, zeggen we dan, en misschien is dat waar. Amerikaanse winner takes it all-praktijken willen we hier niet. We werken samen, we overleggen en houden rekening met elkaar. Daar vloeit beleid uit voort, een consensus zogezegd, en daar houden we aan vast tot we iets beters bedenken. Maar de polder kent ook zijn stekelige kanten en is soms spijkerhard. Want als je het niet eens bent met de lijn, dan word je kaltgesteld.

‘Ambtenarenapparaten kennen een cultuur waarin alle neuzen dezelfde kant op moeten staan en dat is kwalijk’, zegt ervaringsdeskundige Alfred Kleinknecht. Hij werd een dissidente stem en dat werd bepaald niet op prijs gesteld door het ministerie van Economische Zaken. ‘Storende geluiden die mensen op andere gedachten kunnen brengen of de beleidslijn in gevaar brengen, zijn niet welkom. Het is – tussen aanhalingstekens – een stalinistische cultuur. Nee er worden geen mensen geëxecuteerd of naar Siberië gestuurd, maar anders denken is er niet bij. Ze willen alle informatiestromen controleren want dan lijkt het of je een consistent beleid voert. Dan ben je een goede minister.’ >

De ambtelijke top van ministeries is machtig, te machtig als je het Anton Hemerijck vraagt. De hoogleraar politicologie en sociologie aan het European University Institute en oud-directeur van de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid (WRR) wijst op de schaduwzijde van het poldermodel: ‘Het biedt geen ruimte voor dissidente stemmen. De politiek, de ministeries, de top van de vakbeweging en instituten als het Centraal Planbureau gaan erin mee. Zo ontstaat er groupthink en loop je het risico te lang vast te blijven houden aan oude successen.’

Zeker op het ministerie van Financiën is dat een probleem, zegt Hemerijck. ‘Sinds de jaren tachtig lopen alle begrotingen via dit ministerie. Al deze begrotingen worden doorgerekend met wiskundige modellen van het ministerie of het CPB. Wanneer je argumenteert dat een bepaalde investering rendeert in termen van hogere arbeidsparticipatie of een betere opgeleide beroepsbevolking zegt het model wat anders. Dat maakte het destijds heel lastig voor ministers als Ab Klink op Gezondheidszorg of Jet Bussemaker op Onderwijs om te zeggen: “Die theorie van jullie klopt niet; als je flink investeert in het onderwijs betaalt dat zich uit in betere en productievere banen.”’ En dan is de discussie afgelopen, het gaat niet door.

Tijdens de financiële crisis van 2008 was Coen Teulings directeur van het CPB. Hij herinnert zich een e-mailwisseling met Olivier Blanchard, de hoofdeconoom van het IMF. Teulings, inmiddels hoogleraar economie aan de Universiteit Utrecht, legde Blanchard uit dat Nederland eind 2009 van plan was te bezuinigingen, ‘maar niet al te veel’. Hij kreeg een woedende e-mail terug: ‘Coen, weet je wel wat er aan de hand is in de wereld?!’ De overheid moet de economie nu juist stimuleren, vonden Blanchard en het IMF. ‘Terwijl wij het al netjes vonden dat we toen niet zo veel bezuinigden’, zegt Teulings.

Om deze afwijkende Nederlandse positie te snappen, is het belangrijk het Nederlandse economische verleden in ogenschouw te nemen, vindt Teulings: ‘Ik heb gestudeerd in de jaren tachtig. De economie was toen volledig vastgelopen, daar is die coronacrisis niets bij. Nederland was echt ontspoord. We waren het zieke broertje van Europa.’ Nederland had een groot financieringstekort en kende in tegenstelling tot veel andere landen geen groei. Onder aanvoering van minister van Financiën Onno Ruding is het kabinet-Lubbers toen aan het hervormen geslagen, en met succes. ‘Vanaf de jaren negentig ging het weer crescendo’, zegt Teulings, en de grote les was: zolang de overheid niet te veel geld uitgeeft, dan komt het wel goed.

‘Elke econoom met een beetje kennis van de economische geschiedenis had dit in het achterhoofd toen de crisis uitbrak in 2008’, vertelt Teulings vanuit een leunstoel in zijn Amsterdamse huis. ‘Ikzelf ook. In alle eerlijkheid heb ik toen niets met het mailtje van Blanchard gedaan. Maar het heeft wel mijn denken gestart. Ik ben zeker niet een held die vanaf dag een een heldere koers heeft gevaren. Het was een geleidelijk proces, door gewoon logisch na te denken.’

Teulings’ proces is terug te zien in zijn bijdrage als CPB-directeur aan de studiegroep begrotingsruimte, een invloedrijke club van hoge ambtenaren die voor de verkiezingen advies uitbrengt aan het kabinet over de staatsschuld (moet er bezuinigd worden of niet?). In 2010 liet Teulings in het advies een voetnoot opnemen dat hij de omvang van de bezuiniging te groot vond maar maakte geen bezwaar tegen de bezuiniging an sich. Twee jaar later weigerde hij het document te ondertekenen. Hij vond dat het advies van het IMF, dat al sinds 2010 zei dat Nederland helemáál niet moest bezuinigen, overgenomen moest worden. ‘Maar dat is er doelbewust uit gelaten’, zegt Teulings.

Hij ging de strijd wel aan, maar het ontbrak hem aan geschikte wapens: ‘Het CPB-instrumentarium zoals dat toen bestond, en nu nog steeds eigenlijk, was niet toereikend om iets zinnigs te zeggen over het begrotingsbeleid. Er was een schrijnend gebrek aan kader om na te denken over hoe groot het tekort mocht zijn. Aan het bezuinigingsbeleid lag geen enkele doordachte analyse ten grondslag, alleen de behoefte om het opgestoken vingertje naar Europa te handhaven. Er waren toen nog geen keiharde berekeningen die duidelijk maakten dat het beleid niet goed was. Dat is eigenlijk bizar. Ik ben na mijn CPB-tijd pas begonnen met een vuistregel voor staatsschuld.’

Achteraf had hij het ongetwijfeld anders gedaan, erkent Teulings. ‘Ben ik tevreden met hoe ik dat heb aangepakt? Nee, dat niet. Maar die discussie zat múúr- en múúrvast. Er was geen énkele ruimte voor wat anders. Op een geven moment denk je ook: als iedereen het wil, moet je dan dwars blijven liggen? Toen heb ik gedacht: laat ik maar gewoon meedoen. Ik vond en vind dat een CPB-directeur geen campagne moet gaan voeren tegen het beleid van het kabinet, je geeft advies en daar moet het kabinet het mee doen. Ik ben niet politiek verantwoordelijk, dat zijn zij.’

Wat hem nog meer dwars zit is dat die beleidsfout nooit erkend is, terwijl het bewijs naarmate de jaren verstreken voor het oprapen lag. ‘Het was echt verbijsterend. Vanaf 2014 was het volstrekt helder dat het beleid was doorgeschoten, maar die conclusie is totaal doodgezwegen. Het is moeilijk te begrijpen dat alle economen wereldwijd vonden dat we linksom moesten, en alle economen met een Nederlands paspoort rechtsom wilden. Het debat in Nederland is onvolwassen, zowel onder economen als in de pers.’

Maar ook de politiek draagt schuld: ‘Ook nu blijft Rutte volhouden dat het goed beleid was – het “appeltje voor de dorst” – maar dat is echt onzin.’ En dat is kwalijk, vindt Teulings – die harder begint te praten – want een trage polder is niet alleen Hollandse folklore, het maakt serieuze slachtoffers: ‘We hebben veel te veel bezuinigd, we hebben Nederland ontzettend veel kwaad gedaan en volstrekt nodeloos. In 2010 is er begonnen met bezuinigen, maar de grote ramp is aangericht in 2012. Zoveel als er toen is bezuinigd tart iedere redelijkheid.’

Intussen durft geen enkele politicus meer te pleiten voor bezuinigingen in crisistijd (en deze waarheid is zelfs doorgedruppeld tot in de schoolboeken economie). De Tweede Kamer is eensgezind: de overheid moet nú de portemonnee trekken; die schuld komt later wel. Ook de meeste Nederlandse economen zien nu grotere problemen dan de staatsschuld. De consensus is verschoven.

Maar het blijft ‘frappant’, zegt Anton Hemerijck, hoelang het heeft geduurd tot het kwartje in Nederland viel. ‘We waren een van de laatste landen wereldwijd, terwijl toch niet bepaald progressieve instituten als IMF, ECB, OECD en Wereldbank ons al jaren waarschuwden.’ Een belangrijke verklaring is dat onze politici te vaak de oren laten hangen naar de consensus in de bestuurlijke elite, vindt Hemerijck, en er zo zelf onderdeel van worden. ‘Tijdens de campagne luisteren ze wel naar afwijkende geluiden maar als ze eenmaal in de regering zitten hebben ze alleen nog oor voor de hoge ambtenaren van Financiën. Die rekenen hen een modelletje voor en dat volgen ze. Dat heeft met macht te maken. Maar het komt ook door het gemak waarmee mensen als Wouter Bos en Jeroen Dijsselbloem deze beleidstheorieën volgden. Want je kunt ook de vraag stellen: klopt dit nog wel? Is dit nog wel van deze tijd? Iemand als Joop den Uyl zou daar vraagtekens bij zetten. Maar dan moet je wel stevig in je schoenen staan als politicus en daar heb ik mijn twijfels over. Die vragen zijn niet gesteld.’

‘Je kunt wel gaan stemmen in Nederland maar het bestuur blijft toch hetzelfde.’ Het is een grap die Frank Hendriks, hoogleraar vergelijkende bestuurskunde aan de Universiteit van Tilburg, onder collega’s weleens maakt. ‘Onze bestuurlijke elite blijft gewoon zitten, die zitten al jarenlang bij elkaar aan dezelfde tafels, steeds op een ander plekje.’ Het gevaar hiervan is dat policy communities ontstaan, legt hij uit: ‘Zie het als een grote magneet die boven de tafel hangt en alles en iedereen op zijn plek houdt. Dat maakt het erg lastig om af te wijken van de standaardlijn.’

Samenwerken tussen elites is diepgeworteld in Nederland, legt Hendriks uit. Dit stond aan de basis van de ontzuiling waarin de kopstukken van de verschillende zuilen afspraken maakten om de lieve vrede tussen de protestanten, katholieken en niet-confessionele zuilen mogelijk te maken, zonder dat de onderlaag direct met elkaar van doen kreeg. In het Angelsaksische meerderheidssysteem gaat dit heel anders, zegt Hendriks: ‘Daar kennen ze een model van concurrentie en competitie, grote kampen die elkaar bevechten en afwisselen in het centrum van de macht.’

Neem Amerika, daar zijn met het aantreden van president Joe Biden zo’n vierduizend politieke benoemingen gedaan, alle topfuncties worden ververst. In Nederland gebeurt dit simpelweg niet, zegt Hendriks. En ja, dat klinkt inderdaad verdacht veel als het kartel waar Thierry Baudet de mond vol van heeft en waar Pim Fortuyn eerder al tegen ageerde. ‘Erkende politicologen noemden dit eerder ook al kartelpolitiek’, vertelt Hendriks, ‘en er zit ook zeker iets van grond in die beweringen. Onze elite wordt nooit dramatisch opgeschud. Dat maakt dat verschuivingen minder drastisch zijn, en dat maakt het lastig om als afwijkende stem gehoor te krijgen. Zo’n stem ligt al snel ver buiten de consensus, “daar hoeven we niet mee te praten”, is de reflex die op de loer ligt.’

Zo kon het gebeuren dat er eind jaren negentig een mismatch ontstond tussen de straat en de staat, aldus Hendriks: de samenleving zette bijvoorbeeld steeds grotere vraagtekens bij de multiculturele samenleving en de Europese integratie. Dit resulteerde in een backlash in de jaren nul die de opkomst van Pim Fortuyn en later Geert Wilders in de hand werkte. Maar, zegt zowel Hendriks als Hemerijck, daartegenover staan ook grote voordelen van het poldermodel. Hendriks wijst op de langere leerlijnen, ‘steeds van links naar rechts slingeren, zigzag-beleid voeren, is ook niet goed voor een land’. Hemerijck vult aan: ‘In het poldermodel duurt het te lang totdat men inziet dat het tijd is voor een beleidsherziening, maar als je dan weer op zoek gaat naar een constructieve nieuwe beleidsconsensus heb je datzelfde poldermodel hard nodig.’

Het poldermodel moeten we koesteren maar tegelijkertijd is het ook essentieel dat we ‘de polder aanscherpen’, vindt Hendriks, die net een beurs van de NWO heeft ontvangen om precies dit te onderzoeken. ‘Kijk naar de toeslagenaffaire, de moraal van het verhaal is: waar was het waarschuwingssignaal? Er waren noodkreten, maar die werden niet gehoord.’

Een paar jaar terug werd Kleinknecht gebeld door een journaliste: ‘Gefeliciteerd!’ zei ze, ‘je bent gerehabiliteerd!’ Ze had hoge ambtenaren in Den Haag gesproken die toegaven dat ‘die Kleinknecht toch wel een punt had’. Zelf heeft hij er niet veel van gemerkt. Vanuit Den Haag hoorde hij niets meer en in een recent stuk waarin De Nederlandsche Bank pleitte voor hogere lonen was geen voetnoot naar Kleinknechts werk te vinden. Teulings had het wat minder zwaar te verduren. Hij verdween nooit helemaal uit beeld en hield zijn contacten in Den Haag warm toen hij na het CPB naar Cambridge vertrok. Sinds het verschijnen van zijn boek Over de dijken in 2018 en het aantreden van Christine Lagarde in plaats van – de in Nederland gehate – Mario Draghi wordt hij weer uitgenodigd door het ministerie van Financiën en DNB om te praten over zijn onderzoek.

Of ze weleens aan zichzelf zijn gaan twijfelen in die periode? Teulings vond zijn laatste jaar bij het CPB in 2013 het ingewikkeldst, hij stuitte op een ‘verschrikkelijke behoefte om af te rekenen met Coen Teulings’. Hij was graag doorgegaan bij het CPB maar werd als eerste Planbureau-directeur gehouden aan een maximale termijn van zeven jaar. Hem werd duidelijk gemaakt dat er niet meer in zat. Niemand zei in zijn gezicht dat het kwam door zijn afwijkende mening, maar ‘dat is bijna zeker’, zegt Teulings verwijzend naar diverse media die er destijds over schreven. ‘Het kabinet heeft mij doelbewust dwarsgezeten. Den Haag zoekt een CPB-directeur die het vertrouwt.’ Hij memoreert zijn laatste toelichting van CPB-cijfers bij het kabinet: Teulings haalde degelijk onderzoek aan dat bezuinigingsbeleid in twijfel trok en werd door toenmalig minister van Economische Zaken Henk Kamp – in diplomatieke bewoordingen en met spiekbriefje – weggezet als leugenaar.

Een consensusverandering of paradigmawisseling doet pijn. Je moet afscheid nemen van je oude overtuigingen, niemand doet dat met plezier. Zo ook in de wetenschap; academici hebben hun hele carrière gebouwd op een aanname en ineens stroomt water naar boven. Maar in het poldermodel zit er rond een consensus nog een extra beschermlaagje. Het is een zwaarbevochten sociaal bindweefsel tussen ideologische tegenpolen die – na weken, maanden, jaren van onderhandelen – hebben gezworen elkaar ‘vast te blijven houden’ om praktisch beleid mogelijk te maken, zo merkte Teulings. ‘Nederland had zijn eigen geloofsovertuiging’, vertelt hij, maar de rest van de wereld had hij aan zijn zijde: ‘Als ik de enige in de wereld was, was ik echt al lang gestopt.’

Na drieënhalf jaar bij de VU vond Kleinknecht zijn redding in een krantenadvertentie voor de positie van hoogleraar innovatie aan de Technische Universiteit van Delft, ver buiten de economische beleidspolder. Want de tweede helft van zijn tijd in Amsterdam was een donkere periode; hij stond voortdurend onder druk. ‘Ik had slapeloze nachten en zag voor het eerst in mijn carrière op tegen de maandag. Ik zat niet lekker in mijn vel, ik zat in een benarde positie en wist: hier moet ik niet oud worden.’ Het voelde alsof hij continu over zijn schouder moest kijken en sindsdien drukte hij zijn promovendi op het hart: herreken, herreken, herreken. De kleinste vorm van twijfel moest uitgesloten worden. ‘Ik had het gevoel dat ik extra voorzichtig moest zijn. Ik kan me voorstellen dat her en der mensen mijn onderzoek hebben nagerekend en erachter kwamen dat het klopte. Daarop volgde stilzwijgen.’

https://www.groene.nl/artikel/het-is-een-stalinistische-cultuur

quote:

Op zondag 28 maart 2021 09:51 schreef Dejannn het volgende:
Wat opmerkelijk artikel, enkel wat gejammer over dat er zogenaamd geen ruimte is voor dissidente stemmen en dat er te weinig mogelijkheid voor verandering is. Vooral dat eerste is wel grappig te zien van een sterk linksgeoriënteerde outlet. En je ziet hier dus ook weer duidelijk bepaalde autoritaire neigingen. Eigenlijk wil men helemaal geen water bij de wijn doen, maar een Amerikaans model waar in theorie makkelijker is om allerlei veranderingen door te drukken. Maar helaas, niet iedereen deelt nu eenmaal de links-en progressieve idealen die men bij de Groene omarmd, en daar leert men maar mee leven.

quote:

Op zondag 28 maart 2021 11:02 schreef Dejannn het volgende:

[..]

Ik stel helemaal nergens dat de bron te links zou zijn. Ik constateer enkel dat de Groene Amsterdammer een links-en progressieve outlet is, wat ook zo is natuurlijk. Ten slotte heb ik ook nergens gesteld dat ik specifiek op economisch gebeid heel erg gematigd zou zijn. Ik ben een voorstander van een kleine overheid in combinatie met zo min mogelijk regulering. Ik heb ook niet voor niets VVD gestemd en niet bijvoorbeeld D66 .

quote:

Op zondag 28 maart 2021 12:39 schreef Dejannn het volgende:

[..]

Wat is je vraag hier nu precies? Want volgens mij leg je nu een verband dat ik niet heb gelegd.

quote:

Op zondag 28 maart 2021 12:52 schreef Dejannn het volgende:

[..]

Ik geef aan het grappig is om te zien dat een linksgeoriënteerde outlet oppert dat er meer ruimte voor dissidente stemmen moet zijn, meestal is dit namelijk iets naar mijn ervaring binnen linkse-en progressieve cirkels helemaal niet zo wordt omarmd. Daar is vaak het idee dat een specifieke set van hele progressieve idealen bij Jan en alleman door de strot moeten worden gedouwd, en als je het daar niet mee eens bent dan ben je een racist, seksist, homofoob, transfoob, xenofoob of een extreemrechtse nazi.

Kortom, mijn post klopt, alleen jij had het misschien wat anders geïnterpreteerd .

quote:

Op zondag 28 maart 2021 14:11 schreef Dejannn het volgende:

[..]

Nee, niet bepaald eigenlijk. Dit hele artikel tracht juist een sterk rechts en bijna blind neoliberaal klimaat te benadrukken, waar zogenaamd geen ruimte was en is voor andersdenkenden. Niet voor niets is er ook gekozen voor de titel waarin verwezen wordt naar een vermeende "stalinistische cultuur". Ik ben het daar niet mee eens en verwijs naar een voorbeeld vanuit mijn eigen referentiekader. Maar daarmee tracht ik niet links weg te zetten als dictatoriaal-communistisch. Dat zijn immers ook woorden die ik helemaal niet heb gebruikt. Wél benoem ik bepaalde tendensen, en geef ik daarmee de hypocrisie van dit artikel aan.

Wat je bij de Groene Amsterdammer vaak ziet is zoals ik zou willen omschrijven 'huil-en jammerjournalistiek'. Het idee creëren dat we in Nederland in een soort neoliberaal Noord-Korea leven. Dit is uiteraard absoluut niet het geval, we leven in een vrij land dat sterk gereguleerd is met een prima verzorgingstaat. Dat dit voor sommige links- en progressievelingen nog lang niet genoeg is, is weer een ander verhaal.

quote:

Op zondag 28 maart 2021 14:09 schreef nostra het volgende:
Kleinknecht cum suis zien de komende jaren hun MMT-fantasieën toch juist geconcretiseerd worden? Wel een beetje vroeg om dan nu al de 'told you so'-kaart te spelen; daar zit nogal een bak opgekropte frustratie lijkt het. Laten we over een jaar of tien eens kijken of de Kumbaya-wereld van twintigurige werkweken gefinancierd door een supranationale geldpers structureel stand heeft kunnen houden, het vermeende gebrek aan innovatiekracht bij de NXP's van deze wereld weer hernieuwd leven is ingeblazen door de richtinggevende visie van Vadertje Staat - of dat de werkelijkheid toch wat wranger heeft blijken te zijn en die vermaledijde rijken wéér rijker zijn geworden.

quote:

Op zondag 28 maart 2021 14:22 schreef Papierversnipperaar het volgende:

[..]

Ja, we gaan het gewoon doen. En dan zullen we merken dat alle neo-liberalen ongelijk hadden.

quote:

Op zondag 28 maart 2021 14:33 schreef Dejannn het volgende:

[..]

Dat is mij inderdaad al wel opgevallen ja. Een aantal users hier die zich niet realiseren hoe goed het hier eigenlijk geregeld is, jaloers en afgunstig zijn jegens mensen die meer hebben dan zij zelf hebben, en daarom maar (semi-) socialistische idealen omarmen. Nu kan dit natuurlijk prima een mening zijn die je hebt, is ook verder niets mis mee, maar je gaat er het merendeel van de bevolking niet van overtuigen vrees ik .

quote:

Op zondag 28 maart 2021 12:52 schreef Dejannn het volgende:

[..]

Ik geef aan het grappig is om te zien dat een linksgeoriënteerde outlet oppert dat er meer ruimte voor dissidente stemmen moet zijn, meestal is dit namelijk iets naar mijn ervaring binnen linkse-en progressieve cirkels helemaal niet zo wordt omarmd. Daar is vaak het idee dat een specifieke set van hele progressieve idealen bij Jan en alleman door de strot moeten worden gedouwd, en als je het daar niet mee eens bent dan ben je een racist, seksist, homofoob, transfoob, xenofoob of een extreemrechtse nazi.

Kortom, mijn post klopt, alleen jij had het misschien wat anders geïnterpreteerd .

quote:

Op zondag 28 maart 2021 14:33 schreef Dejannn het volgende:

[..]

Dat is mij inderdaad al wel opgevallen ja. Een aantal users hier die zich niet realiseren hoe goed het hier eigenlijk geregeld is, jaloers en afgunstig zijn jegens mensen die meer hebben dan zij zelf hebben, en daarom maar (semi-) socialistische idealen omarmen. Nu kan dit natuurlijk prima een mening zijn die je hebt, is ook verder niets mis mee, maar je gaat er het merendeel van de bevolking niet van overtuigen vrees ik .

quote:

Op zondag 28 maart 2021 21:38 schreef Dejannn het volgende:

[..]

Je hebt er een mooie theorie van gemaakt zie ik. Inhoudelijk sla je de plank uiteraard compleet mis, maar tussen alle loze aannames en het demoniseren door, moet ik toegeven dat het wel lekker wegleest. Misschien moet je een poging wagen als schrijver in de categorie fictie. Uiteraard zal je nooit het niveau halen van een buitengewoon geniaal en rationeel denker als Ayn Rand, maar wellicht kan je een tegenhanger creëren van Atlas Shrugged. In plaats van individualisme, kapitalisme en objectivisme kan jij onderwerpen aansnijden zoals collectivisme, subjectivisme, emotie, empathie en socialisme. Ik gok zo dat men bij uitgevers als Pluto Press of AK Press wel oren heeft naar dergelijk werk .

quote:

Op maandag 29 maart 2021 09:03 schreef Dejannn het volgende:

[..]

Uiteraard is Atlas Shrugged is gebaseerd op fictieve karakters. Ik stel ook nergens dat het niet zo is, maar mede met dit boek heeft zij een fundament gelegd voor een nieuwe manier van denken, het objectivisme. Er wordt een beeld geschetst van een manier van leven (rationaliteit, kapitalisme, individualisme) wat voor veel mensen een bron van inspiratie is geweest. Daar kun jij het verder niet mee eens zijn, en dat is natuurlijk prima, maar dat is nog geen argument om Rand niet als een geniaal en rationeel denker te zien. Natuurlijk is het begrijpelijk dat haar gedachtegoed als een rode lap op een stier werkt bij sommige links-en progressief ingestelden. Want haar werk en ideeën omvatten natuurlijk zaken die haaks staan op wat de linkse medemens graag ziet. En dit is ook weer terug te zien in de reacties hier .

quote:

Op maandag 29 maart 2021 10:27 schreef viagraap het volgende:
Nee dat ervaar je zo door je linkse referentiekader Hexagon! Trap er niet in!

quote:

Op maandag 29 maart 2021 09:03 schreef Dejannn het volgende:

[..]

Uiteraard is Atlas Shrugged is gebaseerd op fictieve karakters. Ik stel ook nergens dat het niet zo is, maar mede met dit boek heeft zij een fundament gelegd voor een nieuwe manier van denken, het objectivisme. Er wordt een beeld geschetst van een manier van leven (rationaliteit, kapitalisme, individualisme) wat voor veel mensen een bron van inspiratie is geweest. Daar kun jij het verder niet mee eens zijn, en dat is natuurlijk prima, maar dat is nog geen argument om Rand niet als een geniaal en rationeel denker te zien. Natuurlijk is het begrijpelijk dat haar gedachtegoed als een rode lap op een stier werkt bij sommige links-en progressief ingestelden. Want haar werk en ideeën omvatten natuurlijk zaken die haaks staan op wat de linkse medemens graag ziet. En dit is ook weer terug te zien in de reacties hier .

quote:

Op maandag 29 maart 2021 09:03 schreef Dejannn het volgende:

[..]

Uiteraard is Atlas Shrugged is gebaseerd op fictieve karakters. Ik stel ook nergens dat het niet zo is, maar mede met dit boek heeft zij een fundament gelegd voor een nieuwe manier van denken, het objectivisme. Er wordt een beeld geschetst van een manier van leven (rationaliteit, kapitalisme, individualisme) wat voor veel mensen een bron van inspiratie is geweest. Daar kun jij het verder niet mee eens zijn, en dat is natuurlijk prima, maar dat is nog geen argument om Rand niet als een geniaal en rationeel denker te zien. Natuurlijk is het begrijpelijk dat haar gedachtegoed als een rode lap op een stier werkt bij sommige links-en progressief ingestelden. Want haar werk en ideeën omvatten natuurlijk zaken die haaks staan op wat de linkse medemens graag ziet. En dit is ook weer terug te zien in de reacties hier .

quote:

Op maandag 29 maart 2021 12:01 schreef Dejannn het volgende:

[..]

Je bedoelt dat jij objectivisme interpreteert als fictie en haar boeken slecht vindt. Zoals al aangegeven is dat natuurlijk prima. Iedereen mag zijn of haar mening hierover vormen. Die van mij is positief en die van jou is dus schijnbaar zeer negatief.

Ik vind het verder vrij opmerkelijk om te stellen dat objectivisme in zijn geheel fictie betreft. Objectivisme stoelt namelijk op een verscheidenheid aan concepten en theorieën waar iedereen mee te maken heeft. En ik zie vanuit dat oogpunt ook weinig nut om hier een hele discussie over te beginnen, want ik kan dan 1001 zaken opgooien, die jij dan allemaal gaat wegwuiven, bagatelliseren of ontkennen. En dan zijn we zo drie topics verder waar ik tegen een handjevol heetgebakerde linksgeoriënteerde users objectivisme kan gaan zitten verdedigen. Dat gaan we dus niet doen .

Ik vind het werk van Rand zeer inspirerend en een grote kern van waarheid bevatten, als jij dat niet vindt, fair enough, genoeg andere literatuur om je op te focussen. En ik zou je er ondertussen maar gewoon bij neerleggen dat er zeer veel mensen zijn die pareltjes zoals Atlas Shrugged wél kunnen waarderen.

quote:

Op maandag 29 maart 2021 12:01 schreef Dejannn het volgende:

[..]

Je bedoelt dat jij objectivisme interpreteert als fictie en haar boeken slecht vindt. Zoals al aangegeven is dat natuurlijk prima. Iedereen mag zijn of haar mening hierover vormen. Die van mij is positief en die van jou is dus schijnbaar zeer negatief.

Ik vind het verder vrij opmerkelijk om te stellen dat objectivisme in zijn geheel fictie betreft. Objectivisme stoelt namelijk op een verscheidenheid aan concepten en theorieën waar iedereen mee te maken heeft. En ik zie vanuit dat oogpunt ook weinig nut om hier een hele discussie over te beginnen, want ik kan dan 1001 zaken opgooien, die jij dan allemaal gaat wegwuiven, bagatelliseren of ontkennen. En dan zijn we zo drie topics verder waar ik tegen een handjevol heetgebakerde linksgeoriënteerde users objectivisme kan gaan zitten verdedigen. Dat gaan we dus niet doen .

Ik vind het werk van Rand zeer inspirerend en een grote kern van waarheid bevatten, als jij dat niet vindt, fair enough, genoeg andere literatuur om je op te focussen. En ik zou je er ondertussen maar gewoon bij neerleggen dat er zeer veel mensen zijn die pareltjes zoals Atlas Shrugged wél kunnen waarderen.

quote:

Op maandag 29 maart 2021 12:07 schreef Dejannn het volgende:

[..]

Empatisch vermogen . Ik sloeg de spijker wel op de kop met mijn eerdere post volgens mij .

quote:

Op maandag 29 maart 2021 14:40 schreef Tomatenboer het volgende:
Het werk van Ayn Rand zeer inspirerend en een flinke kern van waarheid vinden bevatten. Godsamme, ben je dan een partij wereldvreemd zeg.

quote:

Op maandag 29 maart 2021 17:31 schreef Hexagon het volgende:
Misschien kunnen we Robocop en Mad Max II ook als zeer inspirerend beschouwen als tegengeluid van die libertarische hebzichtfiguren.

quote:

Op zondag 28 maart 2021 15:33 schreef zakjapannertje het volgende:
[ twitter ]

quote:

Paul Groothengel | 29 maart 2021 | 6-8 minuten leestijd

‘De grootste ramp van dit neoliberale beleid is de toegenomen ongelijkheid’’

De Nederlandse burger heeft al decennia te lijden onder neoliberaal beleid, constateert UvA-hoogleraar financiële geografie Ewald Engelen. Niettemin stemden de meeste burgers onlangs toch weer op de grote middenpartijen en dus tégen hun eigen belangen in, beschrijft de politiek filosoof overtuigend in Ontwaak! Kom uit uw neoliberale sluimer.

De kiezers hebben jouw oproep om te ontwaken uit hun “neoliberale sluimer”, op 17 maart niet erg serieus genomen.
Inderdaad. Dat verbaasde mij niet, want zo gaat het de laatste decennia keer op keer. De meeste kiezers gaan voor de grote consensuspartijen, de neoliberale VVD voorop. Daarmee zaaien ze telkens weer de kiem van hun eigen ongenoegen.

Want het neoliberale beleid van de laatste kabinetten heeft hen weinig goeds opgeleverd?
Dat kan je wel zeggen: dat regeringsbeleid heeft in belangrijke mate bijgedragen aan de eurocrisis, de bankencrisis, doorgeschoten flexibilisering van de arbeidsmarkt, uitholling van de publieke sector, ecologische destructie, doorgeslagen aandeelhoudersdenken, recent de toeslagenaffaire. Alles draaide om meer marktwerking. Waarbij politici vergaten dat ook een vrije markt regels en sturing nodig heeft, omdat je anders het risico loopt dat zo’n markt ontspoort. En als dat dan gebeurt, zoals we nu zien in de zorg, dan is het antwoord van de meeste neoliberale politici: dan moeten we zorgen voor nog méér markt. Maar misschien wel de grootste ramp van het neoliberale beleid is de toegenomen ongelijkheid tussen rijk en arm en, parallel daaraan, tussen hoogopgeleiden aan de ene kant en de midden- en laaggeschoolden aan de andere kant. De neoliberalen hadden een duurzaam stijgende welvaart beloofd, voor iedereen. Nou, dat is een nachtmerrie gebleken, zoals ik aantoon in mijn boek.

Hoe is dat neoliberalisme eigenlijk ontstaan, en hoe omschrijf je het precies?
Veel mensen denken dan terug aan de jaren tachtig, aan het beleid van Ronald Reagan en Margaret Thatcher. Thatcher pakte bijvoorbeeld de Britse vakbeweging aan, Reagan verlaagde de toptarieven voor de inkomstenbelasting waarmee hij de oplopende inkomens- en vermogensongelijkheid in de VS stimuleerde. Maar het neoliberalisme gaat verder terug, tot de jaren direct na de Tweede Wereldoorlog. Toen ontstond de Mont Pèlerin Society, een internationale denktank die werd opgericht door economen als Friedrich Hayek en Milton Friedman. Zij wilden het klassieke liberale gedachtengoed, dat bekend was van laisser-faire, laisser aller hervormen, om de wereldwijde economie op een meer marktgeoriënteerde leest te schoeien. Waarbij de staat wel de regie moest pakken om markten te ordenen. Dit gedachtengoed kreeg midden jaren zeventig de wind in de zeilen, onder meer toen twee economen een invloedrijk artikel schreven, getiteld ‘Theory of the Firm’. Zij stelden dat het belang van de eigenaar van een onderneming het zwaarst dient te wegen. Daarmee legden zij de basis voor het Angelsaksische aandeelhoudersdenken. Dat verdrong, ook in Nederland, het Rijnlandse gedachtengoed waarbij ondernemingen alle maatschappelijke belangen, ook die van medewerkers, klanten en toeleveranciers, gelijkelijk moesten meewegen in hun besluitvorming.

Wat merkten we in Nederland van deze neoliberale revolutie?
Die leidde hier tot onder andere het afbreken van restricties op grensoverschrijdend kapitaalverkeer, het continu snijden in publieke uitgaven, het afdwingen van loonmatiging en het optuigen van een omvangrijke praktijk van belastingontwijking. Alle politieke middenpartijen gingen een neoliberale koers varen, zelfs de PvdA die op initiatief van Wim Kok midden jaren negentig haar ‘ideologische veren afschudde’. Het gekke is dat deze neoliberale revolutie zo geleidelijk is gegaan, dat burgers dat niet als zodanig hebben ervaren. Terwijl hun koopkracht gestaag is uitgehold.

Je verwijst ook naar de Franse econoom Thomas Piketty, die in 2014 veel aandacht kreeg voor zijn waarschuwing voor oplopende ongelijkheid wereldwijd.
Ja. Het wonderlijke is dat die aandacht voor zijn terechte stellingname in zijn bestseller Kapitaal in de 21ste eeuw daarna geleidelijk weer is weggezakt. Arbeid en consumptie worden in Nederland nog steeds veel sterker belast dan kapitaal. Oftewel, het rendement op kapitaal is veel hoger dan het rendement op arbeid. De rijkste een procent van Nederland heeft zijn inkomen de laatste twintig jaar veel harder zien groeien dan de rest. Bizar.

Je beschrijft dat we veel te veel debatteren over de positie van de niet-westerse migrant; dat gaat ten koste van het cruciale debat over het sociaaleconomisch beleid in Nederland.
Ja, die migrant krijgt de schuld van alles, terwijl de ware schuldigen van de crises in mijn ogen vooral de bankiers, beleggers, aandeelhouders en managers zijn. Het is doodzonde dat het onderwerp economie vrijwel is verdwenen uit het publieke debat, terwijl we verhit debatteren over meer of minder migranten. En minder relevante woke-discussies voeren over bijvoorbeeld Zwarte Piet. Dat heeft gezorgd voor veel ongenoegen, met een nationalistische, xenofobe inslag. Terwijl we aan de Integratiemonitor van het Sociaal-Cultureel Planbureau kunnen zien dat het met de integratie van niet-westerse migranten in Nederland de goede kant opgaat. De meeste journalisten kunnen je precies uitleggen wat de sharia is en hoe het zit met de sjiieten, maar het belang van pakweg de dalende arbeidsinkomensquote ontgaat ze volledig. Dat merkte ik onder meer toen ik in de redactie zat van tv-programma Buitenhof.

Waarom hekel je het optimisme van mensen als Mathijs Bouman en CBS-hoofdeconoom Peter Hein van Mulligen die volgens jou de neiging hebben ons land als een ‘paradijs’ te beschouwen?
Ze redeneren net als de technocratische neoliberaal Mark Rutte, die Nederland omschrijft als een ‘waanzinnig gaaf land’. Nou, dat is zeer de vraag. Ja, als je een multinational bent, dan heb je het dankzij de VVD heel goed in Nederland. Dit land is niet zozeer een paradijs, als wel een belastingparadijs, voor multinationals wel te verstaan. De welvaart kan volgens bepaalde maatstaven wellicht zijn toegenomen, maar dat geldt zeker niet voor het welzijn: we hebben in Nederland te maken met enorme sociaaleconomische en ecologische schade! Kortom, de baten van het neoliberale beleid van de afgelopen decennia wegen totaal niet op tegen de kosten. Onze verzorgingsstaat onttakelt in rap tempo, de loonontwikkeling is achtergebleven bij de stijgende arbeidsproductiviteit en de kwaliteit van onze leefomgeving gaat sterk achteruit.

Welke ecologische schade zal de meest nefaste effecten hebben?
Dat is een lange rij. Naast de uitstoot van CO2 en stikstof denk ik ook aan de hoge concentratie van fijnstof in landelijke gebieden met veel intensieve veeteelt, de verslechterende bodem- en waterkwaliteit en de achteruitlopende biodiversiteit. De ernst van de coronacrisis en de kans op soortgelijke herhalingen, toont eens te meer aan dat we met ons industriële voedselsysteem niet goed omgaan met de natuurlijke habitat van mens en dier. Het is niet voor niets dat we juist in Nederland te maken hebben gehad met ziektes als de Q-koorts, vogelgriep, varkenspest, mond-en-klauwzeer en de gekke koeienziekte. Als klein landje zijn wij, na de VS, de grootste exporteur van vlees en ander voedsel. Hoe lang gaan we daar nog mee door?

Hoe zie je de toekomst van het neoliberalisme?
In de voorkeur voor neoliberaal beleid ontstaan haarscheurtjes, al zien we dat niet terug in de verkiezingsuitslag van 17 maart. Maar de marktliberalisering is te ver doorgeschoten, dat zien steeds meer mensen in. Vorig jaar, tijdens de Algemene Politieke Beschouwingen, vonden politici van vrijwel alle partijen dat het marktdenken in Nederland te ver is doorgeschoten, dat neoliberale handelsverdragen het probleem waren en dat de staat weer de regie moet nemen.

Maar de praktijk?
Helaas zien we dat geld nog steeds vóór duurzaamheid en gezondheid gaat, denk aan de recente miljardensteun voor grootvervuilers als KLM en Tata Steel. En in de praktijk dienen de huidige coronamaatregelen in feite nog steeds een neoliberale agenda. De miljarden die de regering ter beschikking heeft gesteld, komen vooral terecht bij het grootkapitaal; de kleine boekhandels gingen op slot, bol.com draait mega-omzetten. Bedrijven in de reële economie krijgen klap na klap, terwijl de financiële markten records boeken. Vermogende beleggers worden dus weer rijker, laagopgeleiden moeten vrezen voor hun baan en verdere daling van hun koopkracht. En als corona straks voorbij is, keert de politiek vrees ik weer terug naar de bekende neoliberale begrotingsnormen en gaan we weer bezuinigen.

quote:

Op maandag 29 maart 2021 20:50 schreef Hexagon het volgende:
Ewald Engelen, ohja dat is die man die mensen massaal in de werkloosheid wil storten uit wrok tegen grote bedrijven.

quote:

Op maandag 29 maart 2021 20:50 schreef Hexagon het volgende:
Ewald Engelen, ohja dat is die man die mensen massaal in de werkloosheid wil storten uit wrok tegen grote bedrijven.

quote:

Op maandag 29 maart 2021 21:53 schreef viagraap het volgende:

[..]

Kun je dat toelichten of roep je maar wat?

quote:

Op maandag 29 maart 2021 22:09 schreef Hexagon het volgende:

[..]

Ewald Engelen loopt te roeptoeteren tegen de noodsteun aan bedrijven die getroffen worden door COVID zoals de KLM. Uiteraard zonder enige verantwoordelijkheid te nemen voor de gevolgen daarvan.

quote:

Bedrijven die het alleen gaat om geld verdienen, hebben geen bestaansrecht

Ook grote, beursgenoteerde bedrijven kloppen aan voor staatssteun. Die steun mag niet onvoorwaardelijk zijn. Wie het algemeen belang schaadt, zoals Booking.com, moet worden verplicht tot terugbetaling. Want dit is het moment om de economie duurzaam en sociaal te maken.

Ewald Engelen, Marcia Luyten en Jeroen Smit e.a.25 april 2020

Nu de motor van de wereldeconomie is uitgevallen, hebben we de unieke mogelijkheid om belangrijke veranderingen door te voeren in de structuur van onze economie. Dat is nodig omdat deze crisis het product is van een mondiaal economisch systeem dat weliswaar decennialang voor veel welvaart heeft gezorgd maar nu duidelijk niet meer toekomstbestendig is. Het klimaatprobleem wordt snel groter, de biodiversiteit neemt af en de kloof tussen arm en rijk wordt veel te diep. Een weerbare economie is duurzaam en sociaal. Om dat te bewerkstelligen, roepen wij de overheid op dit keer scherpe keuzes maken.

Anders dan in 2008 moet de overheid duidelijk maken wie onder welke voorwaarden aanspraak kan maken op belastinggeld. Aangezien het gaat om schaars gemeenschapsgeld dat – zo leerden we van de financiële crisis – vooral door de middenklasse en toekomstige generaties moet worden opgebracht, zou hulpgeld moeten gaan naar bedrijven die primair het gemeenschappelijk belang dienen. Niet uitsluitend de belangen van de aandeelhouder. Bedrijven die alleen op de wereld zijn om geld te verdienen, hebben geen bestaansrecht.

Het is begrijpelijk en te prijzen dat minister Koolmees van Sociale Zaken zo snel mogelijk een regeling trof om bedrijven te helpen. Daarover zei hij in Het Financieele Dagblad van 18 april: ‘Het moest snel, en daarom is de regeling heel erg simpel en stupid. Hij geldt voor alle bedrijven.’ Ook voor een Booking.com?, vroeg de krant. Koolmees: ‘Ik begrijp de vraag maatschappelijk gezien heel goed. Maar vanwege de omvang van deze crisis en de acute vraaguitval kan ik onmogelijk kijken wat je als bedrijf de afgelopen jaren aan winst hebt behaald, of je netjes bent voor je werknemers en of je netjes belasting hebt betaald. Je kunt niet allerlei criteria gaan bedenken als er binnen een week geld op de rekening moet staan. Liever dat dan de constatering dat alle 5.000 mensen die daar werken ontslagen zijn…’

Daar schetst minister Koolmees een oneigenlijke tegenstelling: die tussen vereiste snelheid en publiek geld verbonden aan voorwaarden. De Noodmaatregel Overbrugging Werkgelegenheid (NOW) kan heel goed snel worden verstrekt én aan criteria zijn gebonden. Dat kan als de hulp in eerste instantie wordt verschaft in de vorm van een lening. De eerste krapte aan liquiditeit wordt zo opgelost. Er hoeven geen onnodige ontslagen te vallen. Tegelijkertijd kan de overheid prudent en sociaal rechtvaardig de schaarse publieke middelen verdelen door voorwaarden en criteria te stellen. Ondernemingen die het algemeen belang schaden door bijvoorbeeld belasting te ontwijken, moeten de gekregen steun terugbetalen. Van bedrijven die aan een aantal voorwaarden voldoen, kan later worden bepaald dat de lening (deels) wordt kwijtgescholden.

Voor die voorwaarden stellen wij drie richtlijnen voor.

1. Bedrijven moeten de afgelopen tien jaar (sinds de vorige crisis) in binnen- en buitenland hun aandeel hebben bijgedragen als het gaat om het betalen van belastingen.

2. Bedrijven geven blijk van sociale rechtvaardigheid, richten zich op langetermijnduurzame economische groei en begrijpen dat ze daarvoor de belangen van alle stakeholders moeten dienen.

3. De producten en diensten van het bedrijf dragen in toenemende mate bij aan een veilige en duurzame toekomst.

De basisgedachte van deze richtlijnen is dat bedrijven die zich rekenschap geven van alle belanghebbenden, mogen rekenen op de steun en solidariteit van de Nederlandse belastingbetaler.

Overwegingen
Dat brengt ons tot een aantal overwegingen. De kinderlijk eenvoudige eerste richtlijn kan leiden tot een simpel criterium: grootschalige belastingontwijking is een automatische slagboom. Voorwaarde daarbij is natuurlijk dat de overheid ophoudt met het faciliteren van belastingontwijking. De noodzaak van sociale rechtvaardigheid als richtlijn komt mede voort uit wat misging na de financiële crisis. Achteraf laten de reddingsoperaties na 2008 zien welk pervers principe courant is geworden in het op kortetermijnwinst gerichte kapitalisme van de 21ste eeuw: winst wordt geprivatiseerd en verlies publiek verhaald. Dat verlies is via belastingen en bezuinigingen opgebracht door de lagere- en middeninkomens. Grote bedrijven en vermogenden sluizen hun kapitaal naar vastgoed of belastinghavens.

Deze perverse praktijk dreigt zich te herhalen. De casus waar afgelopen twee weken veel over te doen was, die van Booking.com, laat duidelijk zien hoe. Het beursgenoteerde Booking vraagt de Nederlandse overheid om steun, nu door de coronamaatregelen 85 procent van zijn inkomsten zijn weggevallen. Het reisbedrijf, onderdeel van een Amerikaanse holding (Booking.com is in 2005 verkocht), zegt zo ontslagen onder zijn 5.500 Nederlandse werknemers te willen voorkomen. Op een omzet van 15 miljard dollar, maakte Booking Holdings vorig jaar zo’n 5 miljard dollar winst. Toch heeft het bedrijf geen reserves om zijn personeel een paar maanden door te betalen. Booking Holdings gaat zelfs gebukt onder zware schulden. Winst en leningen zijn sinds 2018 gebruikt om voor 14 miljard eigen aandelen op te kopen en zo de beurskoers zo snel mogelijk omhoog te duwen. Natuurlijk leveren ceo Glenn Fogel en zijn topmanagement nu salaris in, maar dat offer valt in het niet bij wat de Nederlandse samenleving dreigt kwijt te raken. Als dit vier maanden duurt en een Booking-werknemer verdient gemiddeld 5.000 euro per maand, zou de Nederlandse belastingbetaler al snel tientallen miljoenen euro’s aan die loonkosten bijdragen. Daar komt bij dat Nederland tussen 2010 en 2018 Booking al een belastingvoordeel van bijna 1,8 miljard euro uit de zogenaamde Innovatiebox gaf.

Had het bedrijf uit zijn megawinsten een reserve aangelegd, had Booking niet zijn hand hoeven ophouden bij de Nederlandse belastingbetaler. Deze praktijk van winst wegsluizen, belastingen drukken en eigen aandelen opkopen is helaas schering en inslag in het financiële aandeelhouderskapitalisme. De kapitaalverstrekker opteert voor de lusten en wentelt de lasten af op de samenleving. Volgens de 92-jarige, vermaarde Hongaarse econoom János Kornai zijn faillissementen nou net wat de kapitalistische economie onderscheidt van een socialistische planeconomie. Het is sociaal rechtvaardig om de steun die een bedrijf als Booking nu ontvangt, te verstrekken in de vorm van een lening die wordt terugbetaald.

De richtlijn van sociale rechtvaardigheid is essentieel voor de legitimiteit van overheidssteun. De afhandeling van de financiële crisis heeft geleid tot woede onder de meerderheid die de bail-out van een hyperrijke minderheid heeft betaald. Dat legde een rijke humuslaag aan ressentiment waar in heel Europa populistische politici gebruik van maken. Voor dit soort ondernemingen is bail-in de juiste weg: aandeelhouders draaien zelf op voor de genomen risico’s. Dat ook grote bedrijven failliet kunnen gaan, is wezenlijk aan dit vrijemarktkapitalisme.

De ondernemingen die wél onze steun verdienen zijn sociaal rechtvaardig. Ze zien in moeilijke tijden af van winstuitkering aan aandeelhouders (dividend), zijn bereid in Nederland vennootschapsbelasting te betalen en zetten zich in om in andere landen hun aandeel bij te dragen. Ze begrijpen tot in hun vezels dat het betalen van belasting via onderwijs, infrastructuur, zorg bijdraagt aan een goed ondernemingsklimaat en handelen daarnaar.

De derde richtlijn dan: duurzaamheid. Het kortetermijnopportunisme van de grote aandelenbeurzen is desastreus voor de op lange termijn gerichte, duurzame economie. Onder de coronacrisis gaat namelijk een veel grotere crisis schuil: die van klimaat en biodiversiteit. Het is duidelijk dat ons productie- en consumptiesysteem onze leefomgeving ernstig heeft beschadigd en ons blootstelt aan risico’s die we nauwelijks nog kunnen beheersen. En dan is Nederland ook nog Europees hekkensluiter in het halen van de klimaatdoelen die in 2015 in Parijs zijn afgesproken.

In deze crisis staat het kabinet op het punt tientallen miljarden euro’s van toekomstige generaties te lenen om niet-duurzame bedrijven te beschermen tegen faillissement. Het is een uitzonderlijke kans om onze economie te verduurzamen en de kans op veiligheid en welvaart van onze kinderen te verbeteren. Om die reden zouden giften van de overheid moeten zijn voorbehouden aan ondernemingen die jaarlijks verantwoording afleggen over hun bijdrage aan het verduurzamen van hun primaire productieproces.

Natuurlijk moest het benodigde geld snel worden aangewend. Alle lof aan het kabinet dat niet talmde om grote en kleine ondernemers bij te staan. Tegelijkertijd vraagt leiderschap ook de moed om onderscheid te maken. De regering van Denemarken was de eerste die een week geleden aankondigde zo’n selectie toe te passen. Bedrijven die dividend uitbetalen, eigen aandelen terugkopen of geregistreerd staan in een belastingvluchthaven, kunnen geen aanspraak maken op de hulpprogramma’s. Zelfs de Amerikaanse regering verbiedt ontvangers van noodleningen om tot een jaar nadat de lening is terugbetaald eigen aandelen op te kopen. In navolging daarvan kondigde ook de Nederlandse regering deze week aan dat bedrijven die in de tweede ronde steun krijgen, geen bonussen en dividend kunnen uitkeren zolang ze die overheidssteun genieten.

Nieuwe inzichten
Het is niet ongebruikelijk om in tijden van turbulentie, haast en innovatieve producten het ontwerp voortdurend bij te stellen aan nieuwe inzichten en ervaringen: Building the plane as we fly it. Een snelle scan, of zelfs non-discriminatoire toewijzing van middelen, zou gepaard moeten gaan met voorwaarden en criteria die in tweede fase worden vastgesteld. Het voornemen van het kabinet om in de periode van steun winstuitkeringen te verbieden, is een eerste, maar vooralsnog kleine stap in de richting van een duurzame en sociaal rechtvaardige economie.

De grote vraag is natuurlijk hoe kan worden vastgesteld welke bedrijven aan de voorwaarden voldoen, wat de ‘goede’ bedrijven zijn en wat de ‘slechte’, welke bedrijven bijdragen aan het verduurzamen van onze economie en welke maar als een emmer achter de roeiboot blijven hangen. Het is belangrijk dat hier een beoordelingsmechanisme wordt opgetuigd dat breed gedragen wordt.

Hier ligt volgens ons een taak voor de pensioenfondsen. Ook van hen vragen we nu moedig te zijn. ABP, PFZW en vele anderen zijn al een paar jaar, met vallen en opstaan bezig om tot een classificatie van duurzame versus niet duurzame bedrijven te komen. Ze moeten wel. Pensioenfondsen (met in hun besturen de sociale partners) hebben een langetermijnverplichting, ze moeten voorbij 2030 kijken en verder dan alleen een financieel rendement. Want wie heeft wat aan meer geld als het klimaatprobleem uit de hand loopt – de gevolgen daarvan zijn uiteindelijk desastreus. Ze beschikken bovendien over zo’n 1.500 miljard euro, kunnen met die berg geld echt een verschil maken, niet alleen in Nederland.

Als grote institutionele beleggers jaarlijks, gezamenlijk, vaststellen hoe bedrijven scoren, wie wel en wie niet de nu gekregen steun moet terugbetalen, creëren ze ook een prikkel om die bedrijven aan het werk te zetten. Wie een jaar later een betere beoordeling krijgt, hoeft minder terug te betalen. Zo ontstaat een vliegwiel, waarin alle stakeholders worden gestimuleerd om onze economie de komende decennia jaar circulair, inclusief en duurzaam te maken.

De tijd van bail-out van niet-duurzame en niet-sociaal rechtvaardige bedrijven is voorbij. De belastingbetalende burger die heeft geleden onder de gevolgen van de financiële crisis zal dit niet accepteren. De toekomstige generatie mag niet worden opgezadeld met een duizelingwekkende rekening voor bedrijven die afbreuk doen aan hun veiligheid en welvaart. Dit moment is in de geschiedenis om meerdere redenen uniek. Nu kan wat doorgaans onmogelijk is: aan de grootste knoppen draaien. Dit is het moment om fundamentele aanpassingen te doen, waardoor we sterker uit de crisis komen.

Laten we ervoor zorgen dat onze kinderen en kleinkinderen niet alleen de schulden erven van deze coronacrisis, maar ook een duurzame, weerbare en een sociaal rechtvaardige wereld.

quote:

Op maandag 29 maart 2021 22:23 schreef Bondsrepubliek het volgende:

[..]

Nee, hij wil dat bedrijven die steun willen aan een aantal voorwaarden moeten voldoen. Dat lijkt mij niet onredelijk.
[..]