quote:
'Niet meer nuttig zijn, dát is armoede'
Maastricht -Armoede is geen persoonlijk noodlot maar een collectieve verantwoordelijkheid, betoogt de Maastrichtse filosoof en sociaal wetenschapper aan de Universiteit Maastricht René Gabriëls. Zijn onderzoek naar achter-standswijken leverde hem de geuzennaam 'filosoof van de armen op'.
De meeste armen in Nederland hebben een kleuren-tv en een mobieltje. Hoe manifesteert armoede zich in Nederland?
,,Armoede is zeer relatief. In Bolivia is dat anders dan in Nederland. Armoede houdt in dat je niet volwaardig kunt deelnemen aan de samenleving. Sociale uitsluiting is universeel. Armoede is meer dan gebrek aan geld alleen. Materiële en immateriële problemen zijn nauw met elkaar verbonden, dat kun je niet los zien van elkaar. Dat je het gevoel wordt gegeven niet meer nuttig te zijn, er niet meer bij te horen in de samenleving. Dat je geen perspectief hebt. Verlies van zelfrespect. Schaamte. Dát is armoede. Het verhaal achter de cijfers kwam ik tegen in de zogenaamde achterstandswijken. Mensen die bezuinigen op eten, die niet elke avond een warme maaltijd hebben. Ouders die kinderen niet laten meegaan op schoolreisje. Armen zijn minder mobiel, hun actieradius is kleiner. Dat is ook een aanwijzing dat mensen niet volwaardig deelnemen aan de maatschappij.''
Wat zegt welvaart over welzijn?
,,Uit onderzoek is gebleken dat aanzienlijke gezondheidsverschillen bestaan gemeten naar de sociaal-economische status. Als je in een armere wijk opgroeit, is je levensverwachting lager. De materiële omstandigheden zijn er slechter, de levensstijl vaak ongezonder. Significant veel mensen met weinig geld kampen ook met psychische problemen. Kijk maar eens hoeveel mensen contact hebben met maatschappelijk werk, Riagg en noem maar op. Ten onrechte worden welvaart en welzijn altijd ontkoppeld. Ik gebruik bewust het begrip kwaliteit van leven in mijn onderzoek. Ik kijk niet alleen naar sociale zekerheid en werk maar ook naar gezondheid, onderwijs en leefbaarheid.''
In toenemende mate wordt gewezen op ieders eigen verantwoordelijkheid. In hoeverre is armoede een maatschappelijk probleem, met een collectieve verantwoordelijkheid?
,,De maatschappelijke opvatting over individuele verantwoordelijkheid is de laatste jaren radicaal veranderd. Problemen worden geïndividualiseerd. Plots is het mijn probleem, ík ben niet capabel genoeg, het ligt aan mij. Succes is een persoonlijke verdienste, falen is eigen schuld. De balans daarin is zoek. Niet iedereen heeft de mogelijkheden, of beschikt over de kennis en sociale vaardigheden om zijn eigen situatie te veranderen. Armoede blijkt ook nog eens van generatie op generatie overgedragen te worden. De kansen van armen zijn simpelweg beperkter. En dan bestaat er ook nog altijd zoiets als domme pech. Ontslag, een echtscheiding, ziek worden.''
De overheid laat - bewust - ondersteuning steeds meer over aan het maatschappelijk middenveld. De gemeente Maastricht prees het werk van vrijwilligers van de voedselbank en verstrekte een eenmalige subsidie van 15.000 euro. Een schuldbekentenis of geste van solidariteit?
,,Het is godgeklaagd. Typisch een staaltje van incidentenpolitiek. Natuurlijk is het te waarderen dat de gemeente geld geeft voor de sociale onderklasse. Daarmee erkent ze het armoedeprobleem. Maar ik zie liever structureel beleid tegen armoede. Dezelfde gemeente startte enkele jaren geleden een campagne omdat veel voorzieningen onbekend en dus onbenut bleven. Toen mensen zich massaal meldden, is de reclame stopgezet. Pervers. Mensen die niet in staat zijn in eigen onderhoud te voorzien of rond te komen van een uitkering, worden afhankelijk van gunsten en giften van derden. Dat is het afschuiven van verantwoordelijkheid.''
Erkennen van het bestaan van armoede is één. Oorzaken aanwijzen en armoede opheffen vergt veel meer. Faalt het armoedebeleid?
,,Het kabinet Balkenende is juist medeverantwoordelijk voor de stijgende armoede. Dat is lang niet alleen af te wentelen op een terugval van de economie. De overheid moet zorgen voor een vangnet. Maar de verzorgingsstaat wordt steeds verder uitgekleed. De mazen in het net worden groter, waardoor meer mensen er doorheen vallen. Gemeenten zijn vaak meer bezig met het statistisch en uiterlijk wegpoetsen van armoede. De Roermondse wijk 'tVeld is een goed voorbeeld. Nog goed bewoonbare arbeiderswoningen worden gesloopt en nieuwe huizen voor middenklassers gebouwd, zodat er meer wordt gemixt. Woningdifferentiatie lost echter armoedeproblematiek niet op. Mensen worden verplaatst, maar onder de streep blijft het aantal armen gelijk.
Hoe moet armoede wel bestreden worden?
,,Een eerlijke verdeling van werk. Maar ik besef dat dat heel moeilijk is te bereiken. Daarover ben ik, zeker in economisch slechte tijden, erg pessimistisch. Het is bovendien een illusie dat werk alléén de armoede oplost. Een hele generatie 65-plussers met een karige WAO is er niet mee geholpen. We zouden ook moeten accepteren dat een hele groep nooit aan de slag zal gaan, omdat ze onvoldoende kennis en vaardigheden heeft voor een reguliere baan. Welzijnswerk moet sterker gemaakt en uitgebreid worden. En de uitkeringen moeten omhoog. Een uitkering moet niet alleen een bestaansminimum van bed, bad en brood garanderen, maar moet mensen ook in staat stellen om deel te kunnen nemen aan het sociale en culturele leven. Iedere arme zou af en toe naar de film moeten kunnen gaan.''
LD(laatste alinea WAO moet AOW zijn natuurlijk)