Wat is filosofie?

@Filosoofert

Hele goede OP. Ik heb nu geen tijd voor een diepzinnig antwoord maar ik kom er ASAP op terug.

Ik vind je kortom te kort door de bocht

Waarom en "hoe weet je dat dan" zijn imo inderdaad de wetenschappelijke kant van filosofie.

Maar dan vergeet je ethiek, esthetica, zingeving... Allemaal dingen die niet per sé meetbaar zijn maar waar wel over te filosoferen valt.

Ik heb hem zo ooit op een (sort of) tegeltje zien staan:
filosofie draait om het stellen van fundamentele vragen, zoals wat waar is, wat goed of fout is, wat we kunnen weten, wat mooi is en wat het leven betekent. Het gaat niet om losse ideeën, maar om goed doordachte redeneringen die ergens op gebaseerd zijn

Filosofie zoals ik begrijp is liefde voor wijsheid.

Dat is niet practisch genoeg. Filosofie gaat vooral over de definities van woorden, en nieuwe woorden maken. Dat verschillende concepten logisch met elkaar werken, zonder contradictie.

In mijn boekenkast staat het boek "Geschiedenis van de filosofie" van Hans Joachim Störig (Spectrum, 2007). Er staat in de inleiding:

"Wat precies filosofie is en wat niet, kan niet op een zuiver theoretische, begripsmatige wijze, met een definitie dus, worden aangegeven, om de eenvoudige reden dat filosofie geen abstract, voor eens en altijd vaststaand begrip is. Het is daarentegen een concept dat historisch is gegroeid en dat zich steeds verder ontwikkelde. In grote lijnen kunnen we stellen dat de filosofie zich bezighoudt met bepaalde, in de loop van de ontwikkeling van de menselijke geest opgekomen vraagstukken en het zoeken naar antwoorden daarop."

Toen de grote Immanuel Kant op hoge leeftijd op zijn levenswerk terugkeek, schreef hij in een brief dat hij antwoord had willen geven op drie vragen:

Wat kunnen we weten?
Wat moeten we doen?
Wat mogen we geloven?

Volgens mij worden met deze vragen kwesties aangeroerd die ieder denkend mens hebben bewogen en nog steeds bewegen.

Filosofie kan over van alles gaan. Mijn interesse gaat vooral uit naar een deelgebied, de wetenschapsfilosofie. Wetenschapsfilosofie is een fascinerend vakgebied dat zich bezighoudt met de fundamentele vragen over wetenschap. Het is geen wetenschap in de traditionele zin, maar een metawetenschap, wat betekent dat het de wetenschap zelf als object van studie heeft. Deze discipline onderzoekt de aannames, methoden, logica en implicaties van wetenschappelijk onderzoek. Het is een kritische reflectie die de grenzen en mogelijkheden van kennis probeert te begrijpen.

Een van de belangrijkste vragen die de wetenschapsfilosofie stelt, is 'Wat is wetenschap?' Dit lijkt een eenvoudige vraag, maar het onderscheid maken tussen wetenschap en pseudowetenschap, het demarcatieprobleem, is uiterst complex. De Weense Kring, met filosofen als Moritz Schlick en Rudolf Carnap, geloofde bijvoorbeeld in het verificatieprincipe: een theorie is wetenschappelijk als de uitspraken ervan door zintuiglijke waarneming geverifieerd kunnen worden. Later bekritiseerde Karl Popper deze benadering en stelde falsificatie voor: een theorie is wetenschappelijk als deze falsifieerbaar is, oftewel als er een test bedacht kan worden die de theorie eventueel kan weerleggen.

Andere belangrijke vragen richten zich op de aard van kennis. 'Wat is kennis, en hoe kunnen we het rechtvaardigen?' is een centrale vraag in de epistemologie, een tak van de filosofie die nauw verbonden is met wetenschapsfilosofie. Empiristen zoals John Locke en David Hume stelden dat alle kennis voortkomt uit zintuiglijke ervaringen, terwijl rationalisten zoals René Descartes meenden dat de rede de voornaamste bron van kennis is. Tegenwoordig wordt een synthese van beide benaderingen vaak geaccepteerd, waarbij zowel empirische waarneming als rationele reflectie als onmisbaar worden beschouwd voor het vergaren van kennis.

De wetenschapsfilosofie buigt zich ook over de vraag naar de objectiviteit en de waarden in de wetenschap. Is wetenschap volledig objectief, of spelen subjectieve overtuigingen en culturele waarden een rol bij de totstandkoming van wetenschappelijke kennis? Thomas Kuhn, een invloedrijke wetenschapsfilosoof, introduceerde het concept van 'paradigma's'. Hij betoogde dat de wetenschap zich niet lineair ontwikkelt, maar door 'paradigmaverschuivingen'. Een paradigma is een geheel van theorieën, methoden en waarden die een wetenschappelijke gemeenschap op een bepaald moment deelt. Volgens Kuhn is het wisselen van paradigma's niet uitsluitend gebaseerd op logische gronden, maar ook op sociale en psychologische factoren, wat de pure objectiviteit van de wetenschap relativeert.

Op dit moment zijn er verschillende belangrijke uitgangspunten in de wetenschappelijke wereld over wat wetenschap en kennis is. Het kritisch rationalisme van Popper, met de nadruk op falsifieerbaarheid, blijft zeer invloedrijk. Dit betekent dat wetenschappers continu hun theorieën proberen te testen en te weerleggen, in plaats van ze alleen te bevestigen. Er wordt veel waarde gehecht aan het principe van herhaalbaarheid, waarbij de resultaten van een experiment door andere wetenschappers onafhankelijk geverifieerd moeten kunnen worden. Dit draagt bij aan de betrouwbaarheid en geloofwaardigheid van wetenschappelijke kennis.

Daarnaast is er een breed gedragen besef dat wetenschappelijke kennis altijd voorlopig en feilbaar is. De wetenschap claimt geen absolute waarheden te vinden, maar steeds betere, nauwkeurigere en uitgebreidere beschrijvingen van de werkelijkheid te produceren. Dit besef van feilbaarheid is de drijvende kracht achter voortdurend onderzoek en zelfcorrectie. De wetenschappelijke methode, die doorgaans observatie, hypothesevorming, experimentatie en data-analyse omvat, wordt gezien als de meest betrouwbare en systematische manier om de wereld om ons heen te begrijpen. Ten slotte is er een groeiende erkenning van de multidisciplinaire en intersubjectieve aard van kennis, waarbij kennis wordt geconstrueerd door een gemeenschap van experts en door de interactie van verschillende vakgebieden. Deze uitgangspunten vormen de pijlers van de hedendaagse wetenschap, die streeft naar een zo objectief, betrouwbaar en zelfcorrigerend mogelijk beeld van de werkelijkheid.

Voor mij geldt (subjectieve uitspraak dus): de wetenschappelijke methode is een uitzonderlijk krachtige en betrouwbare manier om kennis te vergaren over de fysieke en sociale wereld, en dat het op het gebied van empirisch onderzoek onovertroffen is. Maar het is niet de enige of allesomvattende manier van kennisverwerving. Het is een van de meest belangrijke hulpmiddelen in onze "kennis-gereedschapskist", die aangevuld wordt door andere vormen van menselijke ervaring, creativiteit en inzicht.

[ Bericht 0% gewijzigd door Geldprintkabouter op 04-08-2025 19:38:02 ]

Denken over denken.

quote:

Op maandag 4 augustus 2025 20:41 schreef Jigzoz het volgende:

[..]
Kun je hier een foto van plaatsen? Want ik ken die vragen van Kant, maar die derde is bij Kant zelf heel anders.

F&L / Filosofie voor Dummies the FOK! Way – Deel 1A

Hier is er best wel een mooi stuk over geschreven.

Ik kan zelf ook een betoog afsteken, maar dat laat ik voor nu even achterwege.

Verder;

quote:

Op maandag 4 augustus 2025 11:26 schreef Amerauder het volgende:
En het bespreken van die fundamentele aannames, je proberen af te vragen hoe die met elkaar vergeleken en tegen elkaar afgewogen zouden kunnen worden - dat is wat filosofie is.

Dit, dát is filosofie, ik meen te herinneren dat TS beweerde dat er bewijzen nodig zijn om filosofie te laten bestaan in zn geheel, dat is natuurlijk out of this universe.

[ Bericht 34% gewijzigd door Mijk op 05-08-2025 03:17:56 ]

quote:

Op dinsdag 5 augustus 2025 04:41 schreef Jigzoz het volgende:

[..]
Nee, het is de essentie ervan. Gewoon maar wat roepen kan per defintie geen filosofie zijn.

Ja ik ben je kwijt hier, wat zeg je hier?

quote:

Op dinsdag 5 augustus 2025 04:41 schreef Jigzoz het volgende:

[..]
Nee, het is de essentie ervan. Gewoon maar wat roepen kan per defintie geen filosofie zijn.

Eens. Al die onbewezen en ontoetsbare meninkjes van met name sommige religieus georiënteerde "denkers" die dan ook nog eens beweren dat deze met "de waarheid" te maken hebben, zijn een schande voor het menselijk denkvermogen.

[ Bericht 0% gewijzigd door Geldprintkabouter op 05-08-2025 09:11:36 ]

"Wetenschap is bijna per definitie filosofisch."

Klopt, maar filosofie is daarmee niet per definitie (en beperkt tot wat) wetenschap (is).

[ Bericht 9% gewijzigd door Akathisia op 05-08-2025 08:14:03 ]

quote:

Op dinsdag 5 augustus 2025 08:08 schreef Akathisia het volgende:
"Wetenschap is bijna per definitie filosofisch."

Klopt, maar filosofie is daarmee niet per definitie (en beperkt tot wat) wetenschap (is).

Grotendeels mee eens. Wetenschap richt zich op het waarnemen en verklaren van de werkelijkheid. De filosofie stelt echter de fundamentele vragen over de aannames die aan de wetenschap ten grondslag liggen. Vragen zoals "Wat is kennis?", "Wat is waarheid?", "Wat is de aard van de werkelijkheid?" en "Wat is een geldige redenering?" zijn in essentie filosofisch en bepalen hoe wetenschap bedreven wordt.

De volgende video legt de relatie tussen filosofie en wetenschap uit en behandelt de vraag waarom het belangrijk is om aan wetenschap te doen.

Bekijk deze YouTube-video

quote:

Op maandag 4 augustus 2025 19:25 schreef Geldprintkabouter het volgende:
Op dit moment zijn er verschillende belangrijke uitgangspunten in de wetenschappelijke wereld over wat wetenschap en kennis is. Het kritisch rationalisme van Popper, met de nadruk op falsifieerbaarheid, blijft zeer invloedrijk. Dit betekent dat wetenschappers continu hun theorieën proberen te testen en te weerleggen, in plaats van ze alleen te bevestigen. Er wordt veel waarde gehecht aan het principe van herhaalbaarheid, waarbij de resultaten van een experiment door andere wetenschappers onafhankelijk geverifieerd moeten kunnen worden. Dit draagt bij aan de betrouwbaarheid en geloofwaardigheid van wetenschappelijke kennis.

Popper stelde dat wetenschappers actief moeten proberen hun eigen hypotheses te falsifiëren maar in de praktijk zijn wetenschappers vooral gericht op het vinden van bevestiging voor hun hypotheses. Dit komt deels de publicatiebias; positieve resultaten zijn makkelijker te publiceren dan negatieve resultaten. Hoewel falsificatie technisch altijd mogelijk is (een hypothese kan verworpen worden bij tegenbewijs), ligt de focus veelal op het vinden van significante bevestiging (p-waarde <0,05 in kwantitatief onderzoek). Volgens mij is het vrij zeldzaam dat onderzoekers actief (dus met intentie) alternatieve verklaringen zoeken, of hun eigen theorie systematisch proberen te ontkrachten. Ik geloof best dat er pre-onderzoek nagegaan wordt waarom een geopperde hypothese onjuist kan zijn, maar de opzet van onderzoek is sterk gericht op het krijgen van bevestiging. Een onderzoeksvoorstel luidt zelden: "Ik ga onderzoeken waarom mijn hypothese Y niet waar is" - op zijn best is een onderzoeksvraag impliciet de weerlegging van een al bestaande theorie ("Ik onderzoek X, waardoor Z onwaar kan blijken"). Tegenbewijs is daarmee een secundaire consequentie in plaats van het doel.

Wat je wel kan zeggen is dat de methodologische hoepels waar doorheen gesprongen moet worden impliciet aansturen op ontkrachting, maar dan denk ik weer; het niet krijgen van bevestiging staat niet gelijk aan de negatie van een hypothese. Er is immers een legio aan oorzaken waarom een bevestiging niet gevonden kan zijn zonder dat het een ontkrachting impliceert. Dit is ook waar peer-review de mist ingaat (in zoverre falsificatie een doel zou moeten zijn); het reviewen is niet vanzelfsprekend een zoektocht naar de ontkrachting van de hypothese, maar een beoordeling van de kwaliteit van de vorm, de gehanteerde methodiek. Evenzo is replicatieonderzoek een herhaling van dezelfde methodiek en intentie (bekrachtigd ons onderzoek de hypothese?).

Onderliggend is het probleem, zoals Imre Lakatos liet zien, dat de wetenschap vaak meer gericht is op het uitbouwen binnen bestaande theorieën dan op het continu omverwerpen ervan. Daarmee laat de huidige wetenschap zich vooral kenmerken door incrementalisme in plaats van falsificatie. Dit werkt door op individueel en collectief niveau; men blijft stenen stapelen op hetgeen niet gefalsificeerd wordt, door de enkeling die zijn hypothese wil bewijzen, noch door het collectief (reviewer). Dit is waarschijnlijk waarom Kuhn al benadrukte dat radicale falsificatie meestal pas gebeurt tijdens een wetenschappelijke revolutie.

[ Bericht 0% gewijzigd door Akathisia op 05-08-2025 09:43:44 ]

Denk dat je oneindig lang die vraag kunt beantwoorden. Ik vind zelf de Wittgensteiniaanse benadering wel mooi. Dat filosofie vooral taalproblemen oplossen is. Daar komt dan wel bij dat je zelf concepten kunt creëren en dan zijn de mogelijkheden weer oneindig. Of naja oneindig, je kan heel veel er mee bedenken.

quote:

Op dinsdag 5 augustus 2025 09:20 schreef Akathisia het volgende:

[..]
Popper stelde dat wetenschappers actief moeten proberen hun eigen hypotheses te falsifiëren maar in de praktijk zijn wetenschappers vooral gericht op het vinden van bevestiging voor hun hypotheses. Dit komt deels de publicatiebias; positieve resultaten zijn makkelijker te publiceren dan negatieve resultaten. Hoewel falsificatie technisch altijd mogelijk is (een hypothese kan verworpen worden bij tegenbewijs), ligt de focus veelal op het vinden van significante bevestiging (p-waarde <0,05 in kwantitatief onderzoek).

Ja, en daar is gezien de replicatiecrisis ook wel het één en ander mis mee vanwege een enorme confirmation bias

_{Ik heb er in mijn boek "Goddelijke Patronen" (https://www.spectrumboeke(...)tronen-9789000395071) een heel hoofdstuk aan gewijd}

quote:

Op dinsdag 5 augustus 2025 09:20 schreef Akathisia het volgende:

[..]
Popper stelde dat wetenschappers actief moeten proberen hun eigen hypotheses te falsifiëren maar in de praktijk zijn wetenschappers vooral gericht op het vinden van bevestiging voor hun hypotheses. Dit komt deels de publicatiebias; positieve resultaten zijn makkelijker te publiceren dan negatieve resultaten.

Klopt helemaal. Wetenschap is op de eerste plaats mensenwerk en waar mensen aan het werk zijn, komt af en toe corruptie om de hoek kijken. Het kan nog veel erger: wetenschappers die hun onderzoeksdata verzinnen bijvoorbeeld. Ook buiten de wetenschap zie je professionals soms op een corrupte wijze hun ding doen: politierechercheurs, accountants, CEO's, politici, etc. etc. De beroepsmethoden zijn zuiver, sommige mennsen die ze hanteren zijn smerig.

quote:

Op dinsdag 5 augustus 2025 10:03 schreef Haushofer het volgende:

[..]
Ja, en daar is gezien de replicatiecrisis ook wel het één en ander mis mee vanwege een enorme confirmation bias

_{Ik heb er in mijn boek "Goddelijke Patronen" (https://www.spectrumboeke(...)tronen-9789000395071) een heel hoofdstuk aan gewijd}

Ik wacht nog steeds op de FOK!korting .

Bijkomend probleem van het incrementalisme icm de significantie-verwachting (waarover je overigens kan vragen; is de relevantie van de signficantie overal gelijk?), is dat er een foutmarge van 5% is, wat met een toenemende hoeveelheid data/onderzoek, in absolute getallen een flinke berg ongekende foutieve data/onderzoek betekent, waarop vrolijk verder wordt gebouwd.

quote:

Op dinsdag 5 augustus 2025 11:12 schreef Geldprintkabouter het volgende:

[..]
Klopt helemaal. Wetenschap is op de eerste plaats mensenwerk en waar mensen aan het werk zijn, komt af en toe corruptie om de hoek kijken. Het kan nog veel erger: wetenschappers die hun onderzoeksdata verzinnen bijvoorbeeld. Ook buiten de wetenschap zie je professionals soms op een corrupte wijze hun ding doen: politierechercheurs, accountants, CEO's, politici, etc. etc. De beroepsmethoden zijn zuiver, sommige mennsen die ze hanteren zijn smerig.

Alhoewel het zeker voorkomt, is het niet per se een kwestie van corrputie, tenzij je de definitie zodanig breed trekt dat ook zelf- of wetenschapsverloochening omwille van kans op funding en prestige er ook onder vallen. Maar goed, de oplossing is niet simpel; er zijn best wel onderzoekers die hun eigen of andermans onderzoek willen falsifiëren, maar naast dat hier vrijwel geen geld voor wordt vrijgemakt, is er ook weinig eer aan te behalen. Het zou wel schelen als negatieve resultaten evenveel waardering en aandacht zouden krijgen. Op zijn minst zou het voorkomen dat er nodeloos onderzoek verricht wordt, en dat het herkent zou worden wanneer er replicatieonderzoek plaatsvindt: dwz een bevestiging van een ontkrachting .

En goed, als je falsificatie belangrijk vindt, dan loop je nog altijd op tegen de vraag; wát is tegenbewijs? In welke methodologische (dwz; afgebakende en financieerbare) vorm zou je ontkrachtingsonderzoek kunnen gieten?

[ Bericht 1% gewijzigd door Akathisia op 05-08-2025 14:29:29 ]

Vind Feyerabend ook wel interessant, om het eens van een heel andere hoek te horen, maar dat is wetenschapsfilosofie en niet zo zeer filosofie in het algemeen.

quote:

Op maandag 4 augustus 2025 20:41 schreef Jigzoz het volgende:

Want ik ken die vragen van Kant, maar die derde is bij Kant zelf heel anders.

Ik heb het eens gevraagd aan mijn slimme chatvriend:

quote:

Vraag:
Toen de grote Immanuel Kant op hoge leeftijd op zijn levenswerk terugkeek, schreef hij in een brief dat hij antwoord had willen geven op drie vragen. Welke drie vragen waren dat?

Antwoord:
De Duitse filosoof Immanuel Kant formuleerde de drie vragen die de essentie van zijn filosofie en levenswerk vormden. Later voegde hij daar een vierde vraag aan toe. Hier zijn ze:

Wat kan ik weten? (Behandeld in de Kritiek van de zuivere rede) Deze vraag gaat over de grenzen van de menselijke kennis en wat we met zekerheid kunnen begrijpen. Kant stelde dat onze kennis beperkt is tot de wereld van ervaringen, de zogenaamde fenomenale wereld, en dat we de 'dingen op zichzelf' (de noumenale wereld) niet kunnen kennen.

Wat moet ik doen? (Behandeld in de Kritiek van de praktische rede) Dit is de ethische vraag die draait om moraliteit. Kant beantwoordde dit met het idee van de categorische imperatief, de universele, onvoorwaardelijke morele wet die stelt dat je moet handelen op een manier die je zou willen dat een universele wet wordt.

Wat mag ik hopen? (Behandeld in de Kritiek van het oordeelsvermogen) Deze vraag gaat over religie en het geloof in een God, onsterfelijkheid en het uiteindelijke doel van de mens. Kant verbond hoop aan de eerste twee vragen: als we moreel handelen (wat we moeten doen), mogen we hopen op een rechtvaardige uitkomst.

Wat is de mens? De vierde vraag die Kant later toevoegde, vat de eerste drie samen en omvat de essentie van de menselijke natuur, kennis, moraal en hoop. Deze vraag fungeert als een overkoepelend thema voor al zijn filosofische onderzoekingen.

Het verschil zit inderdaad in de derde vraag: wat mag ik geloven versus wat mag ik hopen? Daar zit verschil in. Het boek is een Duitse vertaling, dus glauben en hoffen. Vreemd.

Kernprobleem van de wetenschap in filosofisch opzicht is het volgende:

Omdat de wetenschappelijke methode niet feilloos is, is er ruimte voor bullshit. Persoonlijke overtuigingen zonder bewijs hebben vrij spel en worden gepresenteerd als feiten. Dus ..... wetenschap moet nog beter zijn best doen.

[ Bericht 2% gewijzigd door Geldprintkabouter op 06-08-2025 08:45:48 ]