Stikstofpijn voor niets: ’Nederland wees meer gebieden aan dan nodig’Amsterdam - Nederland lijdt stikstofpijn voor niets. Die opmerkelijke mening huldigt Nico Gerrits, een specialist in natuurrecht die zich al vijftien jaar verbaast over de volgens hem te strenge Nederlandse uitleg van de Europese Vogel- en Habitatrichtlijn. „Het natuurbeleid hoeft geen stikstofcrisis te veroorzaken, maar dankzij Den Haag ontpopte het zich tot groen Paard van Troje. Alle ballast van onterecht aangewezen gebieden en bonusnatuur boven op oorspronkelijke doelen kan worden geschrapt.”
De aankondiging van het einde kwam in 2006. Op de boerderij van Astrid & Dirk Geboers arriveerde de officiële boodschap dat ze, op termijn, zouden moeten stoppen met hun melkveebedrijf. Het stond te dicht op het nieuwe Natura 2000-gebied Deurnsche Peel & Mariapeel, aldus de overheid. „Er was geen discussie mogelijk”, zegt Astrid Geboers-Rops. „’Ons grasland legt juist stikstof vast’, pareerde ik, en ’de stikstofwolk uit het buitenland is nog veel groter’. Maar alles werd zo gedraaid dat wij als melkveehouders de natuur bedreigen.”
Licht uit
Terwijl terreinbeheerders in de Deurnsche Peel de buidel trokken voor het natuurdoel ’actief hoogveen’, kwam het gezin Geboers in een soort rouwproces. De boerin kwam er later met de melkveehoudersvakbond NMV achter dat de Vogel- en Habitatrichtlijn ook bestaande economische activiteiten moet meewegen bij de vraag of ergens wel natuur moet worden beschermd. „Maar dat er al decennialang koeien lopen rond de Deurnsche Peel, bleef bij de aanmelding in Brussel achterwege. Op deze boerderij, die al generaties in de familie is, moeten wij eind volgend jaar het licht uit doen. Dat voelt bizar.”
Toktoktok. Nico Gerrits tikt tegen zijn hoofd. „Weet u hoeveel ’actief hoogveen’ er volgens de laatste update in de Deurnsche Peel ligt? Twintig bij tien meter. Een postzegel. In slechte staat van instandhouding. Terwijl Duitsland en Polen er vol mee liggen. Sterker, bij de selectie van de Deurnsche Peel als Natura 2000-gebied in 2004 wás er helemaal geen actief hoogveen. En het is niet het doel van de Habitatrichtlijn om iets te ontwikkelen dat er niet is. De familie Geboers wordt, net als andere verjaagde boeren, afgerekend op de wensen van terreinbeheerders. Niet op wat moet van Brussel.”
Gewaarschuwd
De gepensioneerde hersenonderzoeker en bioloog zou zich met leukere dingen kunnen bezighouden. Beeldhouwen in zijn buitenverblijf bij Lissabon bijvoorbeeld. Maar Gerrits ergert zich aan de ’kronkels in het Nederlands natuurbeleid’. Als eigenaar van adviesbureau Incaconsult waarschuwde hij jarenlang tegen de, in zijn ogen, verkeerde Haagse uitleg van de Vogel- en Habitatrichtlijn. WOB-verzoeken leverden hem een berg gegevens op over de selectie en aanwijzing van Natura 2000-gebieden. Toen de stikstofbom barstte, schreef hij een open brief aan de commissie- Remkes.
„Nederland krijgt het idee opgedrongen dat forse verlaging van stikstofuitstoot en versneld natuurherstel de enige uitweg is. Maar minister Schouten redeneert de verkeerde kant op. Juist in onze vertaling van het Europese beleid ging het mis. Dáár ligt de bron voor deze crisis”, zegt Gerrits tijdens een gesprek in Portugal. „Nederland wees meer gebieden aan dan nodig was en een deel op oneigenlijke gronden. Vervolgens heeft LNV samen met Staatsbosbeheer en Natuurmonumenten de te beschermen flora en fauna per gebied enorm uitgebreid. Dat hoefde niet van Brussel, maar effect had het wel: nóg lagere stikstofeisen voor omliggende bedrijven.”
Knulligheid
Onterechte gebiedsselectie stoelde volgens Gerrits op knulligheid of erger. Zo werd het Drentse Norgerholt geselecteerd omwille van ’eikenbeuken bossen met hulst’. „Maar dat was er helemaal niet.” Het geval Noordse Woelmuis is nog gekker. „Een inventarisatie toonde dat de muis in veel gebieden amper aanwezig was. Toch is de knager misbruikt om onder meer het Krammer-Volkerak te selecteren. De status van de Woelmuis veranderde er ineens van slecht in ’goed’. Ook de Eilandspolder-oost en drie Friese gebieden verschenen met behulp van de muis op de Natura 2000 lijst zonder dat iets anders die selectie rechtvaardigde.”
Ingrijpender is de stapeling van flora en fauna. „Nadat gebieden in 2004 op basis van één of meerdere soorten en/of habitattypen waren geselecteerd, zijn er in 87 gebieden zaken bijgeknutseld als bonusnatuur”, zegt Gerrits, op basis van zijn eigen databank. ,,Dat is in twee derde van de habitatgebieden! Dinkelland werd geselecteerd voor ’zwakgebufferde vennen’ en ’blauwgrasland’. Nu is men er druk met negentien habitattypen. ’Actief hoogveen’ was in 2004 alleen de moeite waard in Witterveld en Bargerveen. Nu trekt men miljoenen uit om het in nóg eens twintig natuurgebieden te ontwikkelen. Wie beslist dat? Niet Brussel. Al die ballast kan geschrapt.”
Groot effect
Het effect is groot. In plaats van te kijken hoeveel stikstof het plantje verdraagt waarvoor een gebied eigenlijk is geselecteerd, moeten omliggende bedrijven zich ineens houden aan de maximale stikstofuitstoot die past bij die extra bonusnatuur. „Alles rond het Friese Alde Faenen staat op slot. Maar als je, zoals de richtlijn voorschrijft maar Nederland niet doet, beoordeelt op het oorspronkelijke doel ’veenbossen’, dan is er geen stikstofprobleem. Ik concludeer dat de ambities van LNV veel verder gaan dan het Europese natuurbeleid. Maar ja, als men eerlijk had gezegd, ’dit is niet wat Brussel wil, maar wat Staatsbosbeheer en Natuurmonumenten wensen’, dan hadden de trekkers tien jaar geleden al op het Malieveld gestaan.”
Verscheidene politici die de invoering van de Natura 2000-gebieden meemaakten, kijken met verbijstering naar de stikstofcrisis. „Ambtenaren van LNV drukten ons destijds op het hart: Natura 2000 krijgt geen schaduwwerking op omliggend gebied”, herinnert toenmalig Utrechts CDA-gedeputeerde Roel Robbertsen zich. Voormalig parlementariërs Janneke Snijder (VVD) en Rikus Jager (CDA) beamen dat. „Er zou oog zijn voor bestaande economische belangen”, zegt Snijder. „Nu dreigt zelfs vergunningsplicht voor het weiden van koeien en het uitrijden van mest. Dat is nooit de bedoeling geweest.”
Extra moeilijk
Gerrits lacht. „Schaduwwerking? Dat heeft LNV altijd voorzien. Maar het is in Nederland extra moeilijk gemaakt door voor elke handeling rond Natura 2000-gebieden een vergunningsplicht in te voeren. Dat hoefde niet. Een belangrijke plicht uit de Europese richtlijnen is om de geselecteerde habitattypen minimaal in kwaliteit gelijk te houden. Maar dat kan ook door onafhankelijke monitoring in zo’n gebied. Gaat het goed? Dan hoef je niemand lastig te vallen. Staat het onder druk, dan moet die onafhankelijke instantie, niet de terreinbeheerder, eerst uitzoeken waarom en vervolgens gerichte maatregelen voorstellen.”
Die melkveehouder in de Peel is niet gelijk de oorzaak. „Of een plant of dier gedijt, ligt aan talloze factoren. Grondwater, voedingsstoffen en klimaat. Niet alles wil groeien op de plek waar terreinbeheerders dat wensen. En dat kleine beetje stikstof van die boer in de buurt heeft weinig effect. Daarom moeten we eindelijk echt meten. Hoeveel stikstof valt er in die natuur, waar komt het vandaan en heeft het een meetbaar effect? Doen we dat niet, dan hakken we de poten onder de melkkruk vandaan, zonder te weten of die boer verjagen echt zin heeft.”
’Netto gaat het beter’
„Eigenlijk”, grapt Gerrits, ,,zou je verwachten dat onze natuur morsdood is. Welke andere conclusie kun je trekken uit die ’stikstofdeken’ en de daaruit vallende stikstofdepositie? Maar, op basis van gegevens over Natura 2000-gebieden die LNV met Brussel deelt, ontstaat een heel ander beeld: in vergelijking met 2004 staan habitattypen er in 275 gevallen in 2018 beter voor. In 472 gevallen is de kwaliteit gelijk. In 215 gevallen is sprake van achteruitgang. Netto gaat het dus beter! Zelfs met het uiterst stikstofgevoelige ’actief hoogveen’ gaat het in Witterveld en Bargerveen uitstekend. Dan concludeer ik: óf de rekenmodellen van het RIVM kloppen niet, óf onze natuur kan tegen een stootje. Die stikstofcrisis lijkt mij een imaginair probleem.”
Op het melkveebedrijf van de familie Geboers in Liessel is het aantal melkkoeien inmiddels gehalveerd naar zo’n zeventig. „De laatste koeien wegdoen, is het moeilijkste”, zegt de boerin. Ze kan er nog steeds niet bij hoe er met hen is omgesprongen. „In de Europese richtlijnen las ik dat maatregelen voor natuur proportioneel moeten zijn en rekening moeten houden met sociaal-economische en culturele omstandigheden. Maar hier ruimen ze een half dorp op. De natuurlobby heeft de macht in handen. Misschien dat andere Nederlanders zich nu pas zijn rot geschrokken, maar ons leven wordt al twintig jaar beheerst door stikstof.”
’Alles moet beschermd’
Het ministerie van LNV laat in een reactie weten dat ’alle huidige Natura 2000-gebieden terecht zijn aangewezen’. „Dat heeft de Raad van State in verschillende beroepszaken bevestigd”, aldus een woordvoerster. Bovendien heeft zij de verplichting bevestigd dat Nederland ook voor de instandhouding van nieuwe, extra natuurdoelen verantwoordelijk is. „Het corrigeren van incomplete aanmeldingsgegevens op het moment van aanwijzen kan er inderdaad toe leiden dat op meer habitats en meer locaties moet worden getoetst. Maar álle aanwezige habitats moeten worden beschermd.” Dat de natuur in een aantal gebieden vooruit gaat, is volgens het ministerie „te danken aan een forse inzet van natuurbeheerders en overheden.”
Telegraaf