Neoliberalisme wat houdt het in? #27

quote:

The mindfulness conspiracy

quote:

By practising mindfulness, individual freedom is supposedly found within “pure awareness”, undistracted by external corrupting influences. All we need to do is close our eyes and watch our breath. And that’s the crux of the supposed revolution: the world is slowly changed, one mindful individual at a time. This political philosophy is oddly reminiscent of George W Bush’s “compassionate conservatism”. With the retreat to the private sphere, mindfulness becomes a religion of the self. The idea of a public sphere is being eroded, and any trickledown effect of compassion is by chance. As a result, notes the political theorist Wendy Brown, “the body politic ceases to be a body, but is, rather, a group of individual entrepreneurs and consumers”.

Mindfulness, like positive psychology and the broader happiness industry, has depoliticised stress. If we are unhappy about being unemployed, losing our health insurance, and seeing our children incur massive debt through college loans, it is our responsibility to learn to be more mindful. Kabat-Zinn assures us that “happiness is an inside job” that simply requires us to attend to the present moment mindfully and purposely without judgment. Another vocal promoter of meditative practice, the neuroscientist Richard Davidson, contends that “wellbeing is a skill” that can be trained, like working out one’s biceps at the gym. The so-called mindfulness revolution meekly accepts the dictates of the marketplace. Guided by a therapeutic ethos aimed at enhancing the mental and emotional resilience of individuals, it endorses neoliberal assumptions that everyone is free to choose their responses, manage negative emotions, and “flourish” through various modes of self-care. Framing what they offer in this way, most teachers of mindfulness rule out a curriculum that critically engages with causes of suffering in the structures of power and economic systems of capitalist society.

quote:

Rechtsbijstand in de uitverkoop
‘Eén keer een half uur met de advocaat gesproken’

Minister Sander Dekker voor Rechtsbescherming wil de gesubsidieerde rechtsbijstand grotendeels privatiseren. Hierdoor halen lagere inkomens minder gemakkelijk hun gelijk. ‘Verzekeraars willen gewoon snel schikken.’

Karlijn Kuijpers en Tim Staal beeld Rosa Snijders

quote:

Naar een nieuwe consensus over de loonontwikkeling in Nederland


Loonontwikkeling speelt een belangrijke rol bij economische groei en financiële stabiliteit. De loonontwikkelingen in de eurozone van de afgelopen vijftien jaar hebben dan ook veel invloed gehad op de banken- en eurocrisis. Genoeg reden om dergelijke ontwikkelingen niet alleen aan de markt over te laten, maar ze ook via beleid te beïnvloeden.

Het verhaal dat er in 2010 bestond over de oorzaken van de kredietcrisis – dat het in wezen alleen maar een kwestie was van fout gedrag binnen de finan­ciële sector – was niet echt overtuigend. Een crisis van een dergelijke wereldwijde omvang moet diepere, meer structurele oorzaken hebben. Oorzaken die dus ook niet verdwijnen met verdere regulering van de financiële sector.

Er was immers al een precedent, want het patroon van de kredietcrisis was al eerder te zien in Japan: een sterke groei van de kredietverlening, een sterke stijging van de onroerendgoedprijzen, een lange desinflatietrend en een acute crisis, gevolgd door een jarenlange lage groei. Het verhaal van Japan is vooral een demografisch verhaal, want het betreft lage, ja zelfs alsmaar dalende geboortecijfers en een krimpende beroepsbevolking. Dit veroorzaakte uitstralingseffecten naar alle facetten van economie en politiek, het beleid en de instituties. In zekere zin betreft het hier een terra incognita voor de economische wetenschap, want kapitalisme en liberale democratie had men bijna alleen waargenomen onder condities van bevolkingsgroei, niet van krimp. Alle data en alle bekende causaliteiten zijn gebaseerd op zo’n 200 jaar bevolkingsgroei. Hoe deze tendensen zich gedragen bij vergrijzing en als de beroepsbevolking krimpt, is nog grotendeels onbekend – dus daar ligt in de komende jaren een interessante opgave voor alle sociale wetenschappen.

Dit is ook een onderwerp dat een ander licht kan werpen op de oorzaken van de kredietcrisis. Mijn boek Sparen is geen deugd (Fransman, 2015) verkent die bredere, diepere oorzaken achter deze crisis en verklaart de stagnatie die hierop gevolgd is vanuit de demografie en globalisering. Het combineert het gedachtegoed van Alvin Hansen (1938; 1939) en Arthur Lewis (1954), aangevuld met empirie en theorie over welke gedragseffecten demografie en globalisering teweegbrengen bij bedrijfsleven, arbeidsmarkt, politieke beleidsvorming en het financiële systeem.

Alles bij elkaar genomen, bieden ze – wat betreft Japan van 1980 tot op heden, en voor de rest van de OESO-landen vanaf circa 1995 – een verklaring voor de belangrijkste verschijnselen. Namelijk: lonen die langzamer stijgen dan de productiviteit, lagere groei, het dalende aandeel van arbeidsbeloning in de economie, cash hoarding in het bedrijfsleven, dalende investeringen in kapitaalgoederen, desinflatie, lagere groei, een sterke schulden- en vermogensgroei, een dalende marginale neiging tot consumptie, dalende rentes en stijgende prijzen voor financial assets en onroerend goed. Trends die op zich tegenstrijdig zijn en daarom leiden tot een boom/bust-cyclus. Dat is goed zichtbaar: de kredietcrisis en de daling van onroerendgoedprijzen zijn de bust, maar onderliggend werken deze trends gewoon door. Sinds 2008 zijn schulden en vermogens wereldwijd verder gestegen, heeft het bedrijfsleven zijn cashpositie verder opgevoerd, en zijn de inflatie en de rente verder gedaald. En de demografie, de onderliggende aanjager, is uiteraard ook niet veranderd.

Zijn er beleidsopties denkbaar die de combinatie van lage groei, hoge schulden- en vermogensopbouw en een boom/bust-cyclus kunnen voorkomen of in ieder geval matigen? Hogere lonen lijken een van de beleidsopties te zijn die de potentie hebben om de cyclus te doorbreken of in elk geval te verzachten (Fransman, 2015).

Waar er aanvankelijk scepsis over dit idee was, is de toon van het debat sinds 2012 veranderd. Er lijkt het begin van een nieuwe consensus te ontstaan, die zegt: er is loonruimte, en die moeten we benutten. Dus rijst de vraag: hoe? Dit artikel beantwoordt die vraag langs twee assen. De eerste as is een pleidooi voor een nieuwe, breed gedragen consensus over wat op langere termijn de gewenste loonontwikkeling moet zijn. De tweede as gaat over concrete beleidsopties om die consensus in de praktijk ook daadwerkelijk om te zetten in loonstijgingen.

Bepaling loonruimte

Nederland heeft een lange historie van consensus op het gebied van loonontwikkeling. Direct na de oorlog was er de geleide loonpolitiek tot circa 1960, gevolgd door de indexatiepolitiek tot 1982, het jaar waarin de loonmatiging begon met het Akkoord van Wassenaar. Er volgden nog drie akkoorden waarbij loonmatiging werd afgesproken: Een nieuwe Koers in 1993, het Najaarsakkoord in 2003 en het Loonmatigingsakkoord in 2009. De instituties legden gewicht in de schaal: bij de SER en de Stichting van de

Arbeid werden er afspraken gemaakt tussen vakbonden, werkgevers en overheid over belastingniveaus, pensioenpremies, werknemersverzekeringen en loonstijgingen. Gezamenlijk werd de onderhandelingsruimte vastgesteld waarbinnen de cao-akkoorden op sectorniveau werden uitonderhandeld. Er werden publiekelijk normen gesteld die breed gedragen werden en die ook decennialang meegingen: het bewezen succes van het poldermodel. De sterke groei van de flexibele schil, de individualisering en de mede daarmee samenhangende verzwakking van de vakbonden hebben inmiddels die instituties en consensus wel verzwakt, zie ook het artikel van Van Bavel in deze ESB.

In de jaren zestig en zeventig werd de loonruimte vastgesteld als zijnde inflatie plus productiviteitsstijging. Dit waren de jaren van de ‘automatische prijscompensatie’, waarin inflatie gebruikt werd als inputfactor om de loonruimte te bepalen. In die systematiek zat een zelfversterkend effect dat tot een hoge inflatie kon leiden, en dat gebeurde dan ook met de stijgingen van de olieprijs eind jaren zeventig.

Vanaf de jaren tachtig, na het beroemde Akkoord van Wassenaar, werd de volgorde inflatie–productiviteitsstijging daarom omgedraaid. De concurrentiepositie, met name ten opzichte van Duitsland, was leidend. De relatieve productiviteitsstijging en de winstontwikkeling in het bedrijfsleven werden eerst geraamd, en de loonruimte werd dan daarvan afgeleid. Inflatie speelde geen directe rol meer, maar kwam tot uiting in de bedrijfswinsten. Zo gebeurt dat tot op heden.

Een vaak genoemd nadeel van de systematiek die begint bij de winstontwikkeling van bedrijven, is dat deze op de korte termijn is gericht en daarmee procyclisch is. Dit heeft de crisis in Nederland inderdaad verergerd.

Een ander belangrijk nadeel is dat een methode die de inflatie niet direct meeneemt in de loonontwikkeling, niet corrigeert voor inflatieverschillen in deze loonontwikkeling. Sinds de invoering van de euro is dit wel belangrijk, omdat verschillen in inflatieniveaus en in loonstijgingen, die voorheen via wisselkoersveranderingen konden worden weggewerkt, nu tot onbalansen leiden. Eurolanden worden daarom de facto gedwongen om op Europees niveau met de loonontwikkeling niet uit de pas te lopen. Dat vindt zijn weerslag in het Stabiliteits- en groeipact, waar de loonontwikkelingen inmiddels onderdeel van zijn.

In de eurozone bestaat het gevaar van mercantilisme via de loonniveaus. Er kan een race to the bottom ontstaan, met een zelfversterkende cyclus van loondalingen die de prijsstabiliteit in gevaar brengt. Voor Nederland is deze ontwikkeling overigens bekend. De Nederlandse gulden volgde jarenlang de D-mark, en daarom volgden de Nederlandse lonen ook de lonen in Duitsland. Sinds de invoering van de euro is die koppeling losgelaten en vanaf dat moment zijn de Nederlandse lonen achter gaan lopen op die in Duitsland.
Verdelingsneutrale loonpolitiek

Bij loonvorming gaat het om het vinden van de juiste balans tussen een gevoel van fairness, koopkracht en bestedingen enerzijds, en anderzijds bedrijfswinsten, concurrentiepositie en werkgelegenheid. Maar het gaat sinds de invoering van de euro ook om prijsstabiliteit. Daarom is het nodig om, net zoals bij begrotingsbeleid, het Europese aspect niet uit het oog te verliezen. Het is geen optie om terug te gaan naar de jaren zeventig en het Akkoord van Wassenaar is niet te handhaven. Daarom is een nieuwe consensus in de polder noodzakelijk. Het Duitse concept verteilungsneutrale Lohnpolitik (verdelingsneutrale loonpolitiek) is daarbij een veelbelovend model.

Ook Duitsland ziet zich immers, nu de D-mark niet meer bestaat en er geen wisselkoersen meer zijn, voor dezelfde vraag gesteld. Hoe ervoor te zorgen dat de lonen zich zo ontwikkelen dat de concurrentiepositie enerzijds goed blijft, maar anderzijds de euro niet ondergraven wordt.

In 2013 kwam de Bundesbank daarom met het nieuwe begrip van de verdelingsneutrale loonpolitiek. Daarin speelt inflatie opnieuw een rol, net als in de jaren zestig en zeventig, maar nu niet als input voor de lonen, maar juist als output. De lonen moeten voor het juiste inflatieniveau zorgen, conform de ECB-doelstelling van twee procent. De verdelingsneutrale loonruimte bedraagt dan ook twee procent plus (of minus) de productiviteitsstijging. En die laatste wordt per sector bepaald.

Die formule is door de Duitse vakbonden en werkgevers omarmd en leidt tot een relatief hoge graad van arbeidsrust. Ze is verdelingsneutraal omdat de loonontwikkeling volgens deze loonruimte de verdeling tussen arbeid en kapitaal, en dus ook de AIQ, niet wijzigt op de middellange termijn. De loonvorming doet daarmee precies wat ze moet doen: ze draagt op een constante wijze bij aan de prijsstabiliteit, de stabilisatie van de conjunctuur en de verdeling van de welvaart tussen arbeid en kapitaal.

Ingrijpen bij flexibele arbeid

Invoering van het Duitse model van de verdelingsneutrale loonpolitiek als startpunt voor de cao-onderhandelingen kan helpen om de lonen van werknemers te stabiliseren. Dat zal echter niet gebeuren zolang de flexibele schil de onderhandelingsmacht van werknemers aantast. Want de inkomens van flexwerkers zijn structureel lager dan die van vaste werknemers (Heyma en Van der Werff, 2013).
Vanuit de reguliere economische theorie volgt niet direct dat flexwerkers minder zouden moeten verdienen. Flexwerkers zouden juist méér moeten verdienen dan medewerkers met een vast contract – ze nemen immers het risico op leegstand en onderbezetting en daar moet voor betaald worden. Voor goederen is deze stelregel logisch: of het nou gaat om het huren van auto’s of kopieermachines of het kopen van een vliegticket met voorwaarden, wie flexibele of korte termijn arbeid wil, betaalt meer, wie vaste of lange termijn arbeid wil, betaalt minder. Een ondernemer die flexibele arbeidskrachten inhuurt, draagt een deel van zijn bedrijfsrisico over op zijn werknemers en de ingehuurde zzp’ers. Flexwerkers lopen dus bedrijfsrisico, en zouden daarvoor beloond moeten worden.

Flexwerkers worden niet voor hun flexibiliteit beloond, omdat de onderkant van de arbeidsmarkt werkt als een monopsonie of oligopsonie. Dat wordt verder bevestigd als we kijken naar de AIQ op sectorniveau. Juist in sectoren die zich richten op de binnenlandse markt en waar het gebruik van de flexibele schil hoog is, zien we een AIQ die (ver) achter ligt op het langjarige gemiddelde. De AIQ is laag in de horeca, in de retail, in transport en post en in de delen van de zakelijke dienstverlening (Butler et al., dit nummer).

Veel werkgevers stellen dat ze, door met flexibele contracten te werken, meer mensen kunnen aannemen omdat het personeelsrisico lager is. Ze gaan daarbij voorbij aan de problemen die dit kan opleveren voor de maatschappij. Het totale risico wordt met flexibelere contracten namelijk niet lager, het wordt alleen verlegd naar de maatschappij. Het risico komt als eerste terug doordat flexwerkers veel vaker een beroep doen op toeslagen, WW en bijstand dan vaste werknemers (Heyma en Van der Werff, 2013). Als tweede komt het doordat flexwerkers minder geneigd zijn een woning of andere duurzame goederen aan te schaffen, minder geneigd zijn kinderen te krijgen en vaker ongezond zijn omdat ze minder inkomenszekerheid hebben. En als derde doordat in een economie gebaseerd op hire and fire de volatiliteit hoger is. De pieken en dalen in de werkloosheid en consumentenbestedingen zijn groter – en die volatiliteit verhoogt ook de risico’s. Vaste arbeidscontracten zijn dan ook een automatische stabilisator.

Door het monopsonische karakter van de onderkant van de arbeidsmarkt en de beschikbaarheid van indirecte loonsubsidies worden de risico’s van flexibele arbeidscontracten niet goed geprijsd. De flexibele schil is in zijn huidige vorm dus welvaartsverlagend – en dit is het marktfalen dat overheidsingrijpen rechtvaardigt. Ingrijpen leidt dan tot welvaartswinst: tot hogere lonen in combinatie met méér werkgelegenheid (Bhaskar en To, 1999; Bhaskar et al., 2002; Card en Krueger, 1993).

Loonruimte in de praktijk

Is dit dan een pleidooi voor minder flexibel werken? Nee, flexibele contractvormen bieden werknemers en werkgevers vele voordelen. Maar die flexibiliteit moet wel correct geprijsd worden. Dat maakt de afweging voor zowel werknemers als werkgevers zuiver. Dan staan risico en rendement weer in een normale relatie tot elkaar en is er van afwenteling van risico’s op derden, zonder daarvoor een prijs te betalen, geen sprake meer. En dat zal dan kunnen leiden tot welvaartsstijging voor allen.

Om flexibel werk correct te beprijzen zijn er een aantal mogelijkheden. Ten eerste is het mogelijk een hoger minimumloon in te stellen voor nul-urencontracten, oproepcontracten, contracten korter dan twee jaar en payroll-constructies, en kan de overheid minimumtarieven voor zzp’ers civielrechtelijk afdwingbaar maken. Ten tweede kunnen werkgevers verplicht worden werknemers met korte contracten hoger in te schalen. Ten derde dient de belastingverstoring die de zelfstandigenaftrek biedt te verdwijnen, net als de mogelijkheid die zelfstandigen hebben om zich niet te verzekeren voor arbeidsongeschiktheid.
Dergelijke maatregelen, in combinatie met een nieuwe, breed gedragen norm voor de loonontwikkeling op langere termijn kunnen significant bijdragen aan economische groei en houdbare overheidsfinanciën.

_{Bron: ESB}

quote:

Op vrijdag 21 juni 2019 00:12 schreef deelnemer het volgende:

Of zijn zzp’ers geen ondernemers? Zijn het werknemers nieuwe stijl? Naar eigen wens of afgedwongen door de 'marktwerking'? Robin Fransman gelooft zelf ook niet (meer) in marktwerking (zie zijn voorstellen). Is de wijze waarop flexwerk tot stand gekomen is dan nog te rechtvaardigen. Misschien wil een flexwerker een vaste betrekking. Als dat zijn voorwaarde is, maar hij kan niet eens een fatsoenlijk loon bedingen, hoe dan? Moeten dan niet alle voorwaarden door de overheid worden afgedwongen?

quote:

Op vrijdag 21 juni 2019 00:35 schreef deelnemer het volgende:

[..]

Klopt. De bescherming die aan de onderkant van de arbeidsmarkt nodig is om uitbuiting door werkgevers te voorkoming. Te voorkomen dat risico's op werknemers worden afgewenteld, en deze vervolgens op het bordje van de samenleving terecht komen, waar werkgevers overigens ook niet aan wensen bij te dragen (geen winstbelasting). Het verrassende is dat vrije ondernemers, want dat zijn zzp'ers toch, tot uitgebuite categorie kunnen te behoren. Niet uitgebuit door de overheid, maar door het bedrijfsleven. Ze moeten nu hulp zoeken bij de overheid om een fatsoenlijk loon af te kunnen dwingen, of een kartel vormen.

quote:

Op vrijdag 21 juni 2019 00:53 schreef deelnemer het volgende:

[..]

Het betekent, dat diegene die voor 22k is in te huren, geen onderhandelingspositie heeft om arbeidsvoorwaarden af te dwingen boven zijn kale loon.

quote:

Het leidt alleen tot een neerwaartse loondruk als de werknemers zelf de begunstigde zijn de inkomensondersteuning (alleen dan kunnen ze met minder loon toe).

quote:

Op donderdag 13 juni 2019 20:12 schreef Klopkoek het volgende:

[..]

Ze geven veel uit aan active labor market policies. Dat is een investering en dus niet alleen de stok.

quote:

Werkloze straatveger moet voor uitkering straten vegen
Door bezuinigingen verloor Hagenaar Harry (53) 3 jaar geleden zijn baan als straatveger. Nu hanteert hij als werkloze opnieuw de bezem en de prikker, in ruil voor een bijstandsuitkering. 'Ik krijg 400 euro per maand minder dan vroeger,' verzucht hij in het AD. 'Ik voel me uitgebuit, als een slaaf.'

De Hagenaar begrijpt er niets van dat hij geen gewoon contract kan krijgen, zoals destijds. 'Ik doe precies hetzelfde werk, werk dat hoognodig moet worden gedaan in de stad. Dan wil ik daar ook net als voorheen naar worden betaald.'
De Haagse wethouder Henk Kool (PvdA, sociale zaken) benadrukt dat er geen sprake is van een tegenprestatie voor de bijstand. 'Dit zijn re-integratietrajecten,' zegt zijn woordvoerder. 'Het is goed dat werklozen werkritme en -ervaring opdoen."

'Ik dacht dat ik gek werd toen ze me dat vertelden,' reageert Harry. 'Werkervaring opdoen? Ik heb dit werk toch al jaren gedaan?'

twitter:

fonolog twitterde op zaterdag 22-06-2019 om 13:07:38 In tijden van begrotingsoverschot én met een minister van een partij (D66) die zich gretig als onderwijspartij afficheert. https://t.co/HQnmp4iyD2 reageer retweet

twitter:

L__Macfarlane twitterde op zaterdag 22-06-2019 om 16:03:26 Among his many flaws, it turns out that Milton Friedman was also a fierce defender of colonialism. Here he is explaining why Africans and Indians should be grateful for the violent plundering of their lands and people (h/t @Econ_Marshall) https://t.co/u3FxXeVxTo reageer retweet

twitter:

PartijvdDieren twitterde op vrijdag 21-06-2019 om 18:19:42 1 miljard kilo Zuid-Amerikaans rundvlees. Vele honderden miljoenen kilo’s Braziliaans kippenvlees. Nauwelijks dierenwelzijnseisen en meer dan 100 soorten pesticiden die in EU verboden zijn. @EstherOuwehand legt in ⁦@Boerderij_nl⁩ uit waarom niemand wint bij de Mercosul-deal https://t.co/tYxHYW06lp reageer retweet

quote:

Op zaterdag 22 juni 2019 19:16 schreef Hanca het volgende:
Ik snap dit topic niet zo, volgens mij wordt het steeds meer een linkdumpplek... ik zou wel willen lezen bij elke link wat de betreffende user er van vind, wat hij denkt dat het neo-liberalisme er voor invloed op heeft en wat hij denkt hoe we dat kunnen verhelpen (in geval van negatief) of versterken (in geval van positief).

Nu zijn er soms zelfs in 1 bericht, zoals het bericht hier boven, 2 totaal niet bij elkaar horende linkdumps. Ik vind een discussie over het neoliberalisme zeer interessant, maar dit is niet echt uitnodigend.

quote:

Op zaterdag 22 juni 2019 19:56 schreef Tijger_m het volgende:

[..]

Het word pas echt amusant als je de posters vraagt wat hun alternatieven zijn, ik heb het ooit eens geprobeerd, veel zinnigs komt er iig niet uit. Wel amusant.

quote:

Op zaterdag 22 juni 2019 19:56 schreef Tijger_m het volgende:

[..]

Het word pas echt amusant als je de posters vraagt wat hun alternatieven zijn, ik heb het ooit eens geprobeerd, veel zinnigs komt er iig niet uit. Wel amusant.

quote:

Op zaterdag 22 juni 2019 20:16 schreef Hanca het volgende:

[..]

Toch zou ik een discussie over alternatieven zeer interessant vinden en dat hoopte ik een beetje los te krijgen met die vragen. Want dat het neoliberalisme verre van perfect is, is zeer duidelijk. De rijken worden rijker en de armen krijgen het niet beter. Maar of er een beter werkend alternatief is, vraag ik me af.

De begrotingen van de SP, de partij die opgericht is tegen het kapitalisme, doen me vrezen dat het niet zo makkelijk is iets beters te vinden. Marktwerking is niet op alles een antwoord, maar het tegenovergestelde ook zeker niet. De begrotingen van de SP zijn in elk geval een verschrikking voor de economie en voor iedere werknemer die afhankelijk is van de economie.
En marktwerking is niet altijd slecht: ik zou absoluut niet willen dat bijvoorbeeld die ziekenhuizen niet om konden vallen. Dan kan een beroerd bestuur dus doen wat ze willen zonder gevolgen. Dat kost niet alleen geld, dat is ook het belonen van slecht gedrag.

Zelf had ik een leraar economie die enorm fan was van Keynes (degene die vaak als tegenhanger wordt genoemd), maar zelf zie ik ook zeker de beperkingen van zijn theorie in. Vooral in een democratie, omdat degene die geld uit geeft in een laagconjunctuur niet zeker weet of er in een hoogconjunctuur wel bezuinigd gaat worden en dat is essentieel. In een dictatuur zou het misschien wel beter kunnen werken, al kun je momenteel denk ik niet meer tegen de invloeden van de wereldeconomie op als overheid van 1 land.

quote:

Op zaterdag 22 juni 2019 20:20 schreef Klopkoek het volgende:

[..]

Jawel, Scandinavië is een reëel werkend alternatief, en een land als Zwitserland ook. Daar is al genoeg over gezegd.

quote:

Op zaterdag 22 juni 2019 20:21 schreef Klopkoek het volgende:

[..]

Zelfs het CPB met hun volstrekt idiote neoklassieke modellen geeft telkens weer aan dat de SP de economie niet vernield.