Dualisme: wetenschap of religie?

quote:

Op zaterdag 28 december 2013 14:19 schreef JerryWesterby het volgende:

[..]

Volgens mij werd er alleen bewezen dat de werkelijkheid niet beschreven wordt door Euclidische meetkunde. (wat Kant nog niet kon weten). Of die werkelijkheid de ultieme werkelijkheid is of een mentale die in plaats van door Euclidische, door niet-Euclidische meetkunde wordt beschreven weten we nog steeds niet. Ook de relativiteitstheorie is immers een product van de geest.

Kant stelde dat de manier waarop de geest de gegevens ordent, voor ons identificeerbaar / herkenbaar is als onontkoombare patronen. Dit is gelijk de methode waarmee Kant ze opspoort. Voor Kant behoorde de Euclidische meetkunde daartoe. Maar als je je daarin kunt vergissen, dan valt dit verhaal in duigen, want je kun je niet vergissen in wat onontkoombaar is.

De fundamentele vraag of je geest bestaat als een aspect van de fysieke wereld, of dat de wereld een voorstelling is van je geest, is onoplosbaar. Als de wereld een voorstelling is van je eigen geest dan kom je uit op het solipsisme.

quote:

Op zaterdag 28 december 2013 14:23 schreef JerryWesterby het volgende:

[..]

Dit is een just so story. Het bevat helemaal geen verklaring. 'Toen leerden de dingen ons dit en toen leerden de dingen ons dat'. Hoe deden die dingen dat dan?
Die dingen leerden ons natuurlijk helemaal niets. Alles wat we weten hebben we zelf bedacht.

Evolutieleer is de verklaring. "De dingen leerde ons" is een uitdrukking voor het afstemming proces.

quote:

Dat een brein dat is geevolueerd om van dag tot dag in leven te blijven in een primitieve omgeving ook in staat is om iets als de relativiteitstheorie te bedenken is absoluut niet vanzelfsprekend. Dat is van een totaal andere orde. Toch kán een brein dat. En het kan het nog begrijpen ook. Zonder het vermogen om echt te begrijpen (een typische eigenschap van bewustzijn) is het bedenken van de relativiteitstheorie onmogelijk. Zo'n theorie is niet afgeleid via mechanische deductie maar bedacht, door middel van intellectuele creativiteit en gedachtenexperimenten.

Dmv analogie. Dat is een onderdeel van de inductieve weg. Niet-euclidische meetkunde en de speciale relativiteitstheorie kun je dmv analogieen uitleggen. Dat ons brein in staat is om analogieen te trekken, is niet zo verbazend.

quote:

Het onvermogen van het huidige paradigma om het bewustzijn te verklaren is een bom onder dat paradigma. Aangezien al onze kennis, inclusief dat paradigma zelf, ontsproten is aan dat bewustzijn. Het verklarend vermogen van dat paradigma met betrekking tot allerlei andere zaken wordt daarmee ook onzeker.

Veel kennis van mensen is geen bewuste kennis. Mensen die een taal spreken, hoeven niet bewust grammatica te kennen, om deze toch grotendeels correct toe te passen. Dat geldt ook voor alle natuurlijke vaardigheden (zoals kunnen zien of horen) en ook voor vaardigheden die mensen zich eigen maken (zoals leren fietsen of zwemmen).

Dat bewust zijn daarbij behulpzaam kan zijn, kan verklaren waarom wij bewust zijn. Maar bewustzijn is geen voorwaarde voor al onze kennis en vaardigheden.

[ Bericht 1% gewijzigd door deelnemer op 28-12-2013 15:03:44 ]

quote:

Op zaterdag 28 december 2013 14:38 schreef deelnemer het volgende:

[..]

Kant stelde dat de manier waarop de geest de gegevens ordent, voor ons identificeerbaar / herkenbaar is als onontkoombare patronen. Dit is gelijk de methode waarmee Kant ze opspoort. Voor Kant behoorde de Euclidische meetkunde daartoe. Maar als je je daarin kunt vergissen, dan valt dit verhaal in duigen, want je kun je niet vergissen in wat onontkoombaar is.

Dan hangt het er vanaf wat onontkoombaar is. In Kant zijn tijd was dat (o.a.) de Euclidische meetkunde. Voor ons is dat Einstein. Onze kennis groeit. Niet dat ik hier zit om Kant te verdedigen maar ik neem aan dat Kant (x keer zo slim als ik) zijn filosofie niet afhankelijk verklaarde van wat er toevallig in zijn tijd bekend was.
Als we (Einstein, jij en ik) kunnen bedenken dat de empirische werkelijkheid niet-Euclidisch is dan is dát identificeerbaar / herkenbaar als onontkoombare patroon.

quote:

Op zaterdag 28 december 2013 14:38 schreef deelnemer het volgende:

De fundamentele vraag of je geest bestaat als een aspect van de fysieke wereld, of dat de wereld een voorstelling is van je geest, is onoplosbaar. Als de wereld een voorstelling is van je eigen geest dan kom je uit op het solipsisme.

Zoals John Cleese zei: not necessarily. Veel waarschijnlijker is dat wat wij werkelijkheid noemen geen subjectieve en geen objectieve, maar een intersubjectieve werkelijkheid is.

quote:

Op zaterdag 28 december 2013 15:40 schreef JerryWesterby het volgende:

[..]

Dan hangt het er vanaf wat onontkoombaar is. In Kant zijn tijd was dat (o.a.) de Euclidische meetkunde. Voor ons is dat Einstein. Onze kennis groeit. Niet dat ik hier zit om Kant te verdedigen maar ik neem aan dat Kant (x keer zo slim als ik) zijn filosofie niet afhankelijk verklaarde van wat er toevallig in zijn tijd bekend was.
Als we (Einstein, jij en ik) kunnen bedenken dat de empirische werkelijkheid niet-Euclidisch is dan is dát identificeerbaar / herkenbaar als onontkoombare patroon.

Voor Kant was natuurkundige kennis synthetisch a posteriori en wiskundige kennis a priori. Wiskundige kennis was enerzijds a priori analytisch zoals meetkundige euclidische uitspraken zoals een vierkant heeft vier hoeken of synthetisch a priori zoals 7+5=12. Synthetisch a priori uitspraken zijn niet evident duidelijk aangezien een waarnemer 7+5 moet optellen om 12 te krijgen en daarvoor is tijd nodig en tijd is een intuïtie van de geest.

Kant heeft trouwens wis-en natuurkunde gestudeerd in Koningsberg en was voordat hij filosoof werd, bezig met natuurkundige problemen. Hij was geschoold in de wetenschappen van zijn tijd. Hij was daarom op de hoogte van wiskundige en natuurkundige concepten in zijn tijd. Alleen heeft de wiskunde en de natuurkunde na de 18de eeuw een ontzettende ontwikkeling doorgemaakt waardoor het analytisch synthetisch onderscheid is vervaagd.

quote:

Op dinsdag 17 december 2013 13:50 schreef Molurus het volgende:
Zo.. heb nog het een en ander in te halen hier, maar daar heb ik nu gelukkig tijd voor.

De eerste:

[..]

De eerste vraag hier is "wat is blauw?"

In termen van natuurkundige verschijnselen is het een bepaalde golflengte van licht. Verschillende voorwerpen reflecteren verschillende golflengtes en 1 van die golflengtes noemen wij 'blauw'.

Voor ons mensen, en voor veel dieren, is het best wel nuttig om die verschillende golflengtes waar te nemen omdat ze ons helpen in het herkennen van objecten.

De vraag is nu: 'wanneer verandert een golflengte van licht in iets dat wij "blauw" noemen'? Dat lijkt me vooral een vraag ten aanzien van hoe hersenen (of algemener: de menselijke psyche) informatie verwerkt. Hoe dat stukje 'magie' werkt weten we natuurlijk nog niet. Het enige dat we weten is dat de menselijke perceptie die verschillende golflengtes vertaalt in mentale qualia die als eigenschappen worden gekoppeld aan abstracte noties die wij hebben van objecten.

En eerlijk gezegd zie ik niets aan dit proces dat verdere verklaring behoeft. Je kunt natuurlijk, zoals sommige filosofen, je afvragen of wat er voor mij uitziet als blauw er wellicht voor jou uitziet als rood. (Dat zou betekenen dat jij geleerd hebt om de naam "blauw" te geven aan iets dat jij ervaart als rood.) En dat is natuurlijk onmogelijk vast te stellen.

Maar het feit dat we dat niet kunnen vaststellen is lijkt me niet direct een aanleiding om te veronderstellen dat de materiele wereld dergelijke verschijnselen en dergelijke verschillen in perceptie niet kan verklaren.

Ik ben hopeloos achterop geraakt hier maar op hoop van zegen:

Hoe kan de ervaring 'blauw' nu iets fysisch zijn? Ook met emergentie kom je er niet. Het is geen toverwoord. Ik denk dat emergentie zeker een rol kan spelen in de cognitieve processen in ons brein, maar net als alle andere fysische oorzaken kan het alleen maar dingen als dynamiek, structuur en functie verklaren. De subjectieve ervaring 'blauw' is duidelijk iets van een radicaal andere categorie dan iets fysisch, zoals de golflengte van electromagnetische straling. Hiermee 'introduceren' we niet iets hypothetisch dat niet-fysisch is, we constateren het. Het is er nu eenmaal, of het in het materialistische paradigma past of niet.
Om het anders te zeggen: een golflengte kunnen we meten, blauw niet. We kunnen er niet eens een slag naar slaan. We kunnen er helemaal niets zinnigs over zeggen. We weten niet eens wat het is dat we zouden moeten meten.

Fysische processen zijn heel goed voorstelbaar zonder bijbehorende subjectieve ervaring. Sterker nog, zo stellen we ze ons altijd voor. We stellen ons voor dat de fysische verklaring alles verklaart over de processen. Meer is er niet. Precies hetzelfde geldt ook voor de fysische processen in ons brein. Toch zijn wij wel bewust. Dat weten we (niet door de fysica maar, om zo te zeggen, toevallig) omdat we het zelf zijn.
Er is dus een extra ingredient nodig om van die fysische processen naar de ervaring te komen.
Eigenlijk is alleen het bestaan van 'blauw' al voldoende om het materialisme te falsificeren. Meer algemeen kan je stellen dat ondanks al onze kennis van de natuur, we nog heel weinig kennis hebben van onszelf, en dat die kennis zich beperkt tot mechanistische en reductionistische aspecten. En dat is te wijten aan het overheersende paradigma waarin alles uiteindelijk reductionistisch herleidbaar moet zijn tot de fysica.

Omdat bewustzijn niet uit fysische wetten tevoorschijn komt is het volgens mij het meest waarschijnlijk dat het fundamenteel is.

Waarom vinden materialisten dat eigenlijk zo erg? Eerst was er alleen massa in de fysica, toen kwam de electromagnetica erbij als fundamentele kracht, omdat hij niet uit de mechanica voortkwam (hoe 'materieel' zijn electromagnetische velden eigenlijk?). Tegenwoordig zijn er ook nog waarschijnlijkheidsgolven. Hoe materieel zijn die? Er schijnen ook nog supersnaartjes en branen en 10 onzichtbare dimensies te zijn. En 'donkere' energie en materie en een quantumvacuum.
Nu is er ook nog bewustzijn. Het was er altijd al maar is in de 17de eeuw tijdelijk terzijde gezet om zich op een 'waarnemeronafhankelijke' fysica te kunnen concentreren. Het komt echter onherroepelijk weer terug omdat alles uiteindelijk in ons bewustzijn zit.

[ Bericht 0% gewijzigd door JerryWesterby op 28-12-2013 17:02:31 ]

quote:

Op zaterdag 28 december 2013 15:40 schreef JerryWesterby het volgende:

[..]

Dan hangt het er vanaf wat onontkoombaar is. In Kant zijn tijd was dat (o.a.) de Euclidische meetkunde. Voor ons is dat Einstein. Onze kennis groeit. Niet dat ik hier zit om Kant te verdedigen maar ik neem aan dat Kant (x keer zo slim als ik) zijn filosofie niet afhankelijk verklaarde van wat er toevallig in zijn tijd bekend was.
Als we (Einstein, jij en ik) kunnen bedenken dat de empirische werkelijkheid niet-Euclidisch is dan is dát identificeerbaar / herkenbaar als onontkoombare patroon.

Dan begrijp je niet wat ik bedoel. Eerst een voorbeeld van wat Kant bedoelt met onontkoombaar. Wij stellen ons een steen altijd voor in tijd en ruimte. Tijd en ruimte zijn volgens Kant ordeningsprincipes van onze eigen geest. Dat beargumenteert hij vanuit het idee dat wij niet anders kunnen dan ons voorwerpen voor te stellen in tijd en ruimte. Konden wij dat wel (het ook anders zien) dan kan het niet een principe zijn waarop onze eigen geest gebaseerd is (omdat we dan onontkoombaar aan gebonden zijn).

Nu zeg jij dat wij om de Euclidische meetkunde heen kunnen. Dan zeg ik, dat Kant zich op dit punt heeft vergist. Daarmee is zijn hele benadering, dat wij kunnen vast stellen wat onontkoombare aspecten zijn van onze ervaring/waarneming/denken, ontkracht. Met name het idee, dat tijd en ruimte een ordeningsprincipe van onze geest is zoals Kant dat bedoelde, is daarmee weerlegt.

Nu kun je altijd de lat hoger leggen en mij vragen of wij iets absoluut weten en hoe je dat bewijst. Welnu, er zijn geen absolute bewijzen. Daarom is alles mogelijk. Dus als jij een specifieke mogelijkheid als mogelijkheid wil koesteren, dan mag dat.

[ Bericht 0% gewijzigd door deelnemer op 28-12-2013 19:36:15 ]

quote:

Op zaterdag 28 december 2013 15:45 schreef JerryWesterby het volgende:

[..]

Zoals John Cleese zei: not necessarily. Veel waarschijnlijker is dat wat wij werkelijkheid noemen geen subjectieve en geen objectieve, maar een intersubjectieve werkelijkheid is.

Ook een intersubjectieve werkelijkheid is subjectief. De splitsing subject / object berust hoeft niet fundamenteel te zijn. Object en subject zijn beide ongrijpbare abstracties. Het object neem je alleen waar via de waarnemingsmogelijkheden van het subject, en dus indirect. Het subject lijkt alleen te bestaan uit elementen die zelf geen subject zijn.

[ Bericht 2% gewijzigd door deelnemer op 28-12-2013 19:33:09 ]

quote:

Op zaterdag 28 december 2013 16:17 schreef deelnemer het volgende:

[..]

Ook een intersubjectieve werkelijkheid is subjectief. De splitsing subject / object berust hoeft niet fundamenteel te zijn. Object en subject zijn beide ongrijpbare abstracties. Het object neem je alleen waar via de waarnemingsmogelijkheden van het subject, en dus indirect. Het subject lijkt alleen te bestaan uit elementen die zelf geen subject zijn.

Het ding an sich is niet te kennen voor ons omdat we dingen begrijpen via zintuiglijke indrukken en conceptuele analyse. Dingen onafhankelijk van een waarnemer als werkelijke essentie, is voor ons niet te kennen. Mensen hebben het vermogen niet om onafhankelijk van een waarnemer objecten te kunnen zien. De manier waarop we de werkelijkheid vatten is inderdaad intersubjectief. Uit deze intersubjectieve ervaringen kunnen we taal vormen. Er zijn denkers zoals Berkeley die beweren dat dingen zonder waarneming niet bestaan. Objecten worden altijd waargenomen door God.

quote:

Op zondag 29 december 2013 15:24 schreef superdrufus het volgende:

[..]

Het ding an sich is niet te kennen voor ons omdat we dingen begrijpen via zintuiglijke indrukken en conceptuele analyse. Dingen onafhankelijk van een waarnemer als werkelijke essentie, is voor ons niet te kennen. Mensen hebben het vermogen niet om onafhankelijk van een waarnemer objecten te kunnen zien. De manier waarop we de werkelijkheid vatten is inderdaad intersubjectief. Uit deze intersubjectieve ervaringen kunnen we taal vormen. Er zijn denkers zoals Berkeley die beweren dat dingen zonder waarneming niet bestaan. Objecten worden altijd waargenomen door God.

Ons kennen staat evenmin los van de objecten. Evolutieleer is te zien als de brug tussen ons kenvermogen en het object. Want volgens evolutieleer is er sprake van een afstemming, zodat ons oog informatie geeft over de wereld en niet zomaar wat beelden produceert. De manier waarop we de werkelijkheid vatten berust dus niet alleen op intersubjectiviteit.

Materialisten reduceren het subject tot het object. Berkeley reduceert het object tot het subject. Beide creeren een vorm van monisme, uit wat daarvoor een dualisme was (subject & object).

Wie heeft er nu gelijk? Laten we de dialectiek van Hegel toepassen:
these: objectief
anti-these: subjectief
synthese: interactief

Interactief lijkt mij beter, dan intersubjectief. Want waarom zou je kiezen voor een reductie tot het subjectieve?

quote:

Op maandag 30 december 2013 17:24 schreef Molurus het volgende:
Ik krijg een heel erg William Lane Craig gevoel bij deze man.

Zet zichzelf neer als neuroscientist, terwijl hij dat niet is. Hij is chirurg.

PS: interviewen mag ook wel iets kritischer. En dan druk ik me zacht uit.

Met een risico tot offtopic gedrag: die beste man heeft vrij weinig te maken met dualisme. Ja zijn ervaring is consistent met een extreme vorm van dualisme (een ziel die naar een hemel gaat), maar ook met standaard materialisme (hallucinatie door shock van het lichaam).

Nog een voorbeeld: wat als ik een voldoende krachtige computer bouw, software schrijf dat een brein perfect kan simuleren, en vervolgens mijn herseninhoud kopieer naar die computer; denk je dat zoiets in principe kan bestaan? Dus dat iemands gedachtenprocessen (ie. geest) in principe oneindig lang kan blijven bestaan?

quote:

Op maandag 30 december 2013 20:41 schreef Molurus het volgende:

[..]

Zo'n brein zou volgens mij wel functioneren, sure. Of het brein daarmee oneindig lang kan bestaan is een heel andere vraag. Het brein zoals het nu bestaat kan dat niet, dus ook een simulatie daarvan niet. Die simulatie zal somehow niet compleet moeten zijn. En of het dan nog functioneert is maar de vraag.

De assumptie is hier dat ik software schrijf dat een geest reduceert tot deterministische processen die ik kan kopieren buiten een fysiek lichaam. Ik bedoel oneindig in de zin dat er geen biologische processen afsterven zoals bij ons wel het geval is; dus los van of onze cognitieve processen zich uberhaupt lenen voor een onsterfelijk leven.
Als je aanneemt dat dit in principe kan, dan is dat zowel een dualistische als materialistische visie. Maar wat ik er eigenlijk mee wil zeggen is dat dualisme dus helemaal niet `onwetenschappelijk' hoeft te zijn, en dat het voorbeeld van bijna-doodservaringen alleen slaan op extreme vormen van dualisme.

quote:

Op maandag 30 december 2013 20:59 schreef Molurus het volgende:

[..]

In dat geval zul je een strikte scheiding moeten hebben tussen beide, wat minimaal een verregaand begrip van die processen vereist. Dat is beduidend minder eenvoudig dan de structuur van de hersenen 1 op 1 simuleren, en het is maar de vraag of zo'n scheiding eigenlijk wel mogelijk is.

[..]

Die begrijp ik eerlijk gezegd niet helemaal. Dit lijkt me een puur monistische visie.

[..]

Wat Eben Alexander on topic maakt is dan ook niet zijn bijna-dood-ervaring, maar specifiek zijn uitleg daarvan.

En zijn uitleg is niet representatief voor dualisme in zijn geheel, dat is mijn enige punt. Ik zie al wel een verschil: je schijnt het louter te hebben over fysische reducibiliteit tot 1 begrip (monisme) versus 2 begrippen (metafysisch dualisme). Ik heb het over dualisme in de zin van de filosofie van de geest. Mijn voorbeeld is monistisch in de eerste zin, maar dualistisch in de laatste zin.

De grap is wel dat metafysisch dualisme nog steeds wetenschappelijk in aard kan zijn; de theorie van ether is bijvoorbeeld d.m.v. experimenten ontkracht.

Wanneer je een meer panentheïstische kijk hebt, ben je dan ook een monist, of toch meer dualist?

quote:

Panentheism (from Greek πᾶν (pân) "all"; ἐν (en) "in"; and θεός (theós) "God"; "all-in-God") is a belief system which posits that the divine (be it a monotheistic God, polytheistic gods, or an eternal cosmic animating force[1]) interpenetrates every part of nature and timelessly extends beyond it. Panentheism differentiates itself from pantheism, which holds that the divine is synonymous with the universe.[2]

quote:

Op maandag 30 december 2013 22:42 schreef Gray het volgende:
Wanneer je een meer panentheïstische kijk hebt, ben je dan ook een monist, of toch meer dualist?

[..]

Ik voel me eigenlijk meer gekwalificeerd het over dualisme in de geestesfilosofie te hebben, maar mijn initiele reactie is dat het compleet losstaat van elkaar. Of je nu fysisch monist of dualist bent, een eventuele God kan die ene substantie of beide substanties (of >2 substanties, als we toch bezig zijn) tegelijkertijd beinvloeden, niet?

quote:

Op maandag 30 december 2013 22:48 schreef trancethrust het volgende:

[..]

Ik voel me eigenlijk meer gekwalificeerd het over dualisme in de geestesfilosofie te hebben, maar mijn initiele reactie is dat het compleet losstaat van elkaar. Of je nu fysisch monist of dualist bent, een eventuele God kan die ene substantie of beide substanties (of >2 substanties, als we toch bezig zijn) tegelijkertijd beinvloeden, niet?

Zo een eventuele God is die substantie(s) zelf. Van beïnvloeden kan misschien niet eens gesproken worden, juist omdat het de Zelf is. Het zou geen beïnvloeden zijn, maar zijn. Wat ook de betekenis van de naam Yahweh, YHWH, YHVH, JHVH, JHWH, ofwel het Tetragrammaton zou zijn, namelijk, zijn of wezen.

Het panentheïstisme en pantheisme zijn beide pogingen om een conceptuele spitsing ongedaan te maken. Het goddelijke wordt niet meer gezien als losstaand van de wereld, maar als omvattend / samenvallend met de wereld. Dat is een beweging van dualisme --> monisme.

Eigenlijk zijn er heel in het kort (ontleend aan Chalmers) de volgende opties (die allemaal problematisch zijn):

- Materialisme: er is alleen maar materie en
óf: bewustzijn is een eigenschap van materie (alle materie? alleen breinen? alleen complexe netwerken?) die óf op nog onbekende wijze fysisch is te verklaren (reductionistisch -> panpsychisme of emergentistisch -> bewuste complexe netwerken), óf waaraan niets extra's verklaard hoeft te worden.
óf: bewustzijn bestaat helemaal niet.

- Dualisme:
óf: er is bewustzijn en er is materie en de interactie verloopt via nog onbekende psychofysische wetten of een nog onbekend quantumfysisch proces op microniveau of meer holistisch op het niveau van het brein als geheel.
óf: materie produceert bewustzijn als niet-fysisch maar epifenomenaal aspect.

- Monisme:
óf: de werkelijkheid bestaat uit een nog onbekend iets dat zowel een fenomenaal als een fysisch aspect heeft. (kandidaten: de elementaire deeltjes? het kwantumvacuum? wiskunde? informatie?)
óf alleen bewustzijn is fundamenteel en materie is een aspect daarvan. De fysische wereld wordt (op kwantumniveau?) gecreeerd door het bewustzijn.

Ik denk dat mensen de begrippen mechanisch, fysisch en materieel te plat opvatten. Ze denken dan bijvoorbeeld aan botsende biljard ballen. Maar fysici zien deze begrippen al zoveel abstracter dat alleen mensen, die zijn blijven steken in de 17e eeuw, het zo opvatten. Wij weten daarom ook niet wat we bedoelen met materieel. De tegenstelling geestelijk / materieel heeft alleen betekenis als tegenstelling (materieel is niet geestelijk; geestelijk is niet materieel).

In ieder geval zijn verbanden niet materieel, en toch bestaan verbanden / relaties ook in een materiele wereld. Ik vraag mij af of het bewustzijn te reduceren is tot verbanden (relationeel ipv materieel).

[ Bericht 1% gewijzigd door deelnemer op 31-12-2013 18:58:07 ]

quote:

Op dinsdag 31 december 2013 18:06 schreef deelnemer het volgende:
I...

In ieder geval zijn verbanden niet materieel, en toch bestaan verbanden / relaties ook in een materiele wereld. Ik vraag mij af of het bewustzijn te reduceren is tot verbanden (relationeel ipv materieel).

Nee, want we kunnen een gedachte-experiment doen (we hebben immers bewustzijn dus waarom geen gebruik ervan maken?!) waarbij er een wereld bestaat waarin wel relaties bestaan, zoals bijvoorbeeld aantrekkingskracht en afstotingskracht tussen objecten maar niemand zich hiervan bewust is.

Waarom zou het bestaan van relaties immers impliceren dat iets of iemand zich van die relaties bewust is?
Dat zijn 2 verschillende dingen

Gelukkig Nieuwjaar deelnemer, en alle medefokkers!