Cultuur & Historie in het Nieuws #9

Welkom beste tijdreiziger!
Je bevindt je in Cultuur & Historie in het Nieuws (Deel 9).

Laat je verwonderen door de geschiedenis!



Vorige topics

Cultuur & Historie in het Nieuws

Cultuur & Historie in het Nieuws (Deel 2)

Cultuur & Historie in het Nieuws (deel 3)

Cultuur & Historie in het Nieuws (deel 4)

Cultuur & Historie in het Nieuws (deel 5)

Cultuur & Historie in het Nieuws (deel 6)

Cultuur & Historie in het Nieuws (deel 7)

Cultuur & Historie in het Nieuws (deel 8)

We gaan verder met de laatste paar berichten uit het vorige topic:

25-06-2013

Griekse democratie had vooral religieuze trekjes

Vaak wordt gedacht dat vrij en actief burgerschap zoals wij dat kennen zijn wortels heeft in de allereerste democratie: die van Athene. Maar actief burgerschap bij de oude Grieken had veel meer de kenmerken van een cultische religie, zoals die al eeuwen in gebruik was.


Modern borstbeeld van Kleisthenes van Athene (ca. 570 v. Chr ca. 507 v. Chr) bijgenaamd de vader van de Atheense democratie
wikimedia commons

In het jaar 508 voor Christus voerde Kleisthenes , een lid van de beroemde Atheense familie van Alkmeoniden, zijn beroemde hervormingen in de polis (stadsstaat) Athene door. Die hervormingen maakten van Athene s werelds eerste democratie. Vanaf toen namen alle vrije mannen, los van familieachtergrond of bezit, op gelijke voet deel aan het politieke leven in de polis. Kleisthenes verdeelde het land rond de stad Athene in tien phylai (regios) die weer onderverdeeld waren in trittyes en kleine demen (dorpsgemeenschappen).

Als je Atheense afkomst goedgekeurd was, dan werd je als vrijgeboren man ingeschreven als demotes. Dat maakte je weer lid van de trittys en de phyle, en uiteindelijk van de demos, het volk dat als collectief de macht had in Athene. Vaak wordt gedacht dat iedere vrije burger na de de hervormingen van Kleisthenes op deze manier automatisch het Atheense burgerschap bezat. Maar over rechten en plichten (onze moderne opvatting van burgerschap) hebben de bronnen uit de tijd van Kleisthenes en later het nooit.

Steeds meer historici twijfelen daarom aan deze politieke en juridische definitie van burgerschap. Een van hen is Sara Wijma, oudhistoricus aan de Rijksuniversiteit Groningen. In een artikel in het Nederlandse Tijdschrift voor Geschiedenis betoogt zij dat de belangrijkste verandering na Kleisthenes niet was dat je als Atheense man ineens burgerschap bezat, maar dat je actief burger was door actief deel te nemen aan het religieuze leven in de polis.


Offerkalender uit de deme Thorikos (ca. 440-420 v. Chr)
wikimedia commons
Demen-kalenders

Door de hervormingen van Kleisthenes werd de indeling van de Atheense maatschappij, en daarmee ook de maatschappelijke rolverdeling, radicaal omgegooid. De nieuwe indeling is onder andere terug te zien in het religieuze leven. Atheners gingen opeens als lid van een deme of phyle deelnemen aan religieuze feesten. En daarvan waren er nogal wat in Athene. Sommige bronnen vertellen dat een derde van de dagen in een jaar officiële religieuze feestdagen waren.

Dat het belang van het religieuze leven na Kleisthenes een impuls krijgt is onder andere terug te zien in zogenaamde demen-kalenders. Daarop stond welke goden de leden van een deme moesten vereren, wanneer er welke offers gebracht moesten worden en hoe duur deze moesten zijn. Die lokale culten waren vaak al eeuwenoud. Maar op de kalenders was vanaf de vijfde eeuw ook te zien hoe en wanneer de leden als deme mee moesten doen riten op polisniveau.

Het lidmaatschap van de phyle bracht na Kleisthenes ook religieuze en cultische verplichtingen met zich mee. Iedere phyle kreeg door het Orakel van Delphi tien mythologische helden gekozen die hun naam verleenden aan de nieuwe phylai. Helden, goden en gesneuvelde soldaten werden niet langer lokaal of op familiebasis herdacht, maar door de hele phyle.

Ook deelname aan sportwedstrijden ging na 508 v. Chr. steeds meer op phyle-basis. De festivals bestonden vaak al veel langer, maar Atheners namen opeens deel met hun phyle. In optocht liepen ze er samen heen, trainden samen en, als ze wonnen, deelden ze de prijs. En dan te bedenken dat deze mensen vóór 508 v. Chr. vrijwel niets met elkaar te maken hadden gehad.

Bron:
Sara Wijma, Democratie, burgerschap en religieuze participatie. Hoe de mannen van de Atheense democratie burgers leerden zijn. Tijdschrift voor Geschiedenis, 126e jaargang, nummer 2, p 170-181.

(Kennislink)


25-06-2013

Poep van kruisvaarders onderzocht

De hygiënische omstandigheden waren niet bijster florissant in de middeleeuwen, met alle gevolgen van dien. Uit recent bestudeerde uitwerpselen van kruisvaarders blijkt dat zij veel last hadden van darmparasieten. Deze hongerige gasten maakten extra slachtoffers in tijden van voedseltekort.


Latrine Saranda Kolones
wiki commons

Het onderzoeksgebied was fort Saranda Kolones op Cyprus. In 1191, tijdens de Derde Kruistocht, nam de Engelse koning Richard Leeuwenhart het eiland in en liet het verdedigingsfort bouwen. Na een aardbeving in 1222 verlieten de kruisvaarders het eiland en Saranda Kolones is nooit meer opgebouwd. In de 30 jaar dat het fort gebruikt is, poepten de kruisvaarders heel wat af. De aArcheologen Evilena Anastasiou en Piers D. Mitchell van de Universiteit van Cambridge vonden bijna een millennium later de resten hiervan nog in de wc’s, latrines uitgehakt in de kasteelmuren.

Handen wassen na het plassen
Dit unieke materiaal kon hen precies vertellen hoe het met de darmen van de kruisvaarders gesteld was rond 1200. In de uitwerpselen werden grote hoeveelheden dode wormeneitjes gevonden: van de zweepworm en vooral van de spoelworm. Deze wormen konden het lichaam in komen door slechte hygiëne: ongewassen handen na toiletbezoek besmetten voedsel en drinkwater en ook het eten van ongewassen planten waarop menselijke uitwerpselen waren gestrooid, zorgden voor verspreiding van de wormeneieren. Op plekken waar vandaag de dag nog menselijke uitwerpselen als mest worden gebruikt, zijn nog steeds veel mensen besmet met deze parasieten maar in Nederland komen ze nauwelijks meer voor.


Spoelworm
wiki commons

Eenmaal doorgeslikt, ontpopt het eitje zich tot een larve die zich via het bloed een weg baant naar de longen. Na flink hoesten en weer doorslikken, belante de larve in de darmen. Daar groeit het uit tot een worm van maximaal 35 centimeter. Een enkele spoelworm kan 200.000 eitjes per dag leggen en de uitwerpselen van de kruisvaarders zaten dan ook vol eitjes. De uitwerpselen zijn door de wetenschappers ter controle vergeleken met ander materiaal uit het fort. Hierin werden echter geen eitjes gevonden wat betekent dat ze alleen uit de darmen van de kruisvaarders afkomstig waren.

Geniepige moordenaars
Van een enkele worm merkten de middeleeuwse vechtjassen niets, maar wanneer iemand goed besmet was, kon hij er flink last van hebben. Maagpijn, verstoppingen, galkolieken en andere onaangenaamheden hoorde bij het dagelijks leven van wormendragers. En in situaties waarbij gezond en voldoende voedsel eerder uitzondering dan regel waren, zoals tijdens kruistochten, pikten de wormen ook nog eens de broodnodige voedingstoffen in. De edelen aten nog het best maar toch stierf 15 tot 20 procent aan ondervoeding tijdens de kruistochten. Van de gewone voetsoldaten zijn geen cijfers bekend, maar die zullen vanwege hun karige maaltijden een stuk hoger liggen. De parasieten hebben dus heel wat doden op hun geweten.

Bronnen

Evilena Anastasiou en Piers D. Mitchell, Human intestinal parasites from a latrine in the 12th century Frankish castle of Saranda Kolones in Cyprus
(International Journal of Paleopathology, 1 juni 2013)
Smithsonian Magazine

(Kennislink)

27-06-2013

Zeventiende-eeuwse satire ging soms te ver

In de zeventiende eeuw lieten regenten vaak door dichters de loftrompet over zichzelf afsteken. Maar in tijden van politieke crisis maakten pamflettisten de elite belachelijk door juist hun ondeugden en wandaden te onthullen. Dat kon ver gaan, maar had een zelfcorrigerend werking. Zodra een satiricus volgens zijn collega’s te ver ging, en er ontwrichting van de burgermaatschappij dreigde, kon hij zomaar zelf het mikpunt van spot worden.

[img] http://www.kennislink.nl/system/files/000/180/001/small/452px-Bartholomeus_van_der_Helst_-_Gerard_Andriesz_Bicker.jpg?1372338132[/img]
De zwaarlijvige regent Gerard Bicker (1622-1666)
wikimedia commons

Marijke Meijer Drees, docent-onderzoeker oudere Nederlandse letterkunde aan de Rijksuniversiteit Groningen, laat in het Nederlandstalige wetenschappelijke Tijdschrift voor Geschiedenis zien hoe de zeventiende-eeuwse satire in de Nederlanden werkte. Pamflettisten gingen te werk volgens de klassieke wetten van de retorica. Wanneer regenten volgens de satirici teveel geprezen werden door hun aanhangers (latijn: laudare ) begonnen zij met een tegencampagne gericht op berisping of hekelen (vituperare).

dat hekelen was in alle opzichten tegenovergesteld aan het prijzen. Wanneer het prijzen zich richtte op iemands goede, deugdelijke kanten dan richtte het hekelen zich op het moreel verdorvene en oneervolle. Meijer Drees laat dit zien aan de hand van de satirische pamfletten die verschenen rondom de inhuldiging van de jonge Amsterdamse regent Gerard Bicker als nieuwe drost en slotvoogd van Muiden.

In een verslag van de aankomst van Bicker bij het Muiderslot beschrijft de Amsterdamse stadsdichter Jan Vos hoe moreel deugdzaam Gerard Bicker wel niet is. ‘Wie de Beleeftheit in haar kracht; d’Eedelmoedigheidt op haar troon, en de Staatkundigheidt op haar scherpste naar het leven had willen afmaalen (schilderen), konde hier in d’omtrek van den Heer Bikker bespeuren.’

In het verslag van Vos is Gerard Bicker een en al deugdzaamheid, precies zoals dat past bij een regent uit een machtige familie. Maar vijftien maanden later, Amsterdam bevindt zich dan in een politieke crisis na een verassingsaanval op de stad, en er moeten politieke koppen rollen. De retorische techniek van het ‘vituperare’ wordt door de pamflettisten ingezet om de familie Bicker uit hun politieke ambten te zetten.

Duymzuyger, gemeene rustverstoorder!
In een pamflet genaamd ’t Muyder Spoockje’ (hier in zijn geheel te lezen), een fictief gesprek tussen een Amsterdammer en een Muidenaar, vertelt de Muidenaar hoe Bicker zijn kasteel uit lafheid ontvluchtte toen de stad werd aangevallen. Hij wordt naast laf, ook nog als zwaarlijvig, stinkend en onhygiënisch beschreven. De spot richt zich al snel tegen de hele familie Bicker.


’t Huys te Muyden, kopergravure van het Muiderslot uit J. Blaeu, _Theatrum Urbium (1649)
het Geheugen van Nederland

Toch blijkt uit de pamflettenstrijd rondom Bicker dat er ook grenzen aan de satire waren. Wanneer de Haagse drukker Willem Breeckeveld wordt gearresteerd na een kroegruzie en onder dwang vertelt dat hij anoniem verantwoordelijk was voor enkele opruiende teksten (‘je oom Bikker zal men den kop afhouwen en zijn verraederlijcken romp splijten op een eikenstam!’) over Bicker, wordt een grens overschreden.

Wie iemands eer steelt, steelt zijn leven, merkt ene ‘Koninck’ op in een pamflet. Hij scheld er vervolgens flink op los: ‘Faamrover, lasteraar, vervloeckte menschenmoorder, duymzuyger, gemeene rustverstoorder!’, bijt hij Breeckeveld toe. Een andere auteur schrijft dat Breeckeveld ‘burger-twist’ zaait met zijn ‘snode vondt’. ‘Wie is die bloedhond eigenlijck, die onze roemrijke amstelstad zo’n schade wil toebrengen, die het lef heeft Bickers naam in zijn valse mond te nemen? Wat ben je er voor een, heb je geen naam, beest?’

Satire in de zeventiende eeuw kon ver gaan, concludeert Meijer Drees. Maar zodra de er ‘burger-twist’, ontwrichting van de maatschappij, dreigde grepen andere pamflettisten in. Voor Bicker kwam het overigens te laat. De hele familie Bicker liep onherstelbare imagoschade op. Breeckeveld eindigde aan de Amsterdamse schandpaal, met een bord met ‘Valsche artijkel drucker’ om zijn nek.

Bron:
Marijke Meijer Drees, Blameren en demoniseren. Satirische pamfletliteratuur in de zeventiende-eeuwse Republiek, Tijdschrift voor geschiedenis, 126e jaargang, nummer 2, p 220-233
The power of satire
Het onderzoek van Meijer Drees komt voort uit het NWO-project The power of satire: cultural boundries contested. Het bestaat uit vier deelprojecten, waarin de focus wordt gericht op satire in de eenentwintigste maar ook in de achttiende eeuw, en op satire in een westerse maar ook in een Islamitische context. Zie voor meer informatie: www.thepowerofsatire.org

(Kennislink)

28-06-2013

Sint-Niklaaskerk in Neder-Over-Heembeek blijkt archeologische goudmijn

Bij archeologische opgravingen ter voorbereiding van de werken om de Sint-Niklaaskerk van Neder-Over-Heembeek om te vormen tot een cultureel centrum, zijn talrijke archeologische schatten opgegraven. Zo werden onder meer menselijke beenderen, tombes en werktuigen gevonden.

De eerste grote vondst werd in februari 2012 gedaan: onder de kroonlijst werden oude polychroom- en gouden stenen gevonden. In maart 2013 werd gestart met de opgravingen in het gebouw zelf. Bij die graafwerken werden menselijke schedels en beenderen gevonden, een bronzen munt, keramiekscherven, een patacon (een bronzen muntstuk) en een weefpriem. Bovendien werden er resten blootgelegd van funderingen van de Romaanse kerk die vroeger op de plaats van het huidige gebouw stond.

"Deze opgravingen bieden een nieuwe blik op de rijkdom van het Brusselse erfgoed", luidt het in het communiqué. De kerk, een beschermd monument sinds 1940, is eigendom van de Stad Brussel. In december 2012 begon de restauratie om de plek om te vormen tot een culturele ontmoetingsplaats: het Cultureel Centrum Sint-Niklaas. Voordat de vloerverwarming geïnstalleerd kon worden, moest de kerk onderzocht worden, omdat ze "potentieel archeologische zone" bevatte. De opgravingen gebeurden door de cel Historisch Erfgoed van de Stad Brussel en de Directie Monumenten en Landschappen van het Brussels Gewest.

"Er moet nog worden onderzocht hoe deze ontdekkingen tot hun recht kunnen komen, zodat de bezoekers van het toekomstige cultuurcentrum kennis kunnen maken met de geschiedenis en de archeologische waarde van deze site", besluit het communiqué.

(HLN)

28-06-2013

Koninklijke tombe van de Wari gevonden in Peru



Archeologen hebben in Peru een koninklijke tombe van de Wari gevonden. De Wari heersten ruim duizend jaar geleden in een grote regio in het huidige Peru. Zij waren de laatste dominante cultuur in de Andes tot de opkomst van de Inca’s.


Een beker van albast. Ook deze beker werd gevonden door de archeologen.

In de 1.200 jaar oude tombe troffen de archeologen de graven van drie Wari-koninginnen aan. Ook vonden zij goud, zilver en mogelijk mensenoffers, zo melden de wetenschappers aan National Geographic.

Archeoloog Milosz Giersz van de universiteit van Warschau is blij dat de tombe nog niet is ontdekt door plunderaars. Hij en zijn teamleden werkten de afgelopen maanden in het geheim aan het opgraven van de artefacten. In totaal vonden zij meer dan duizend objecten, waaronder juwelen, bronzen bijlen, gouden gereedschap, messen, zilveren schalen, geschilderd keramiek en cocabladhouders. Ook vonden zij de lichamen van zestig mensen, waarvan enkelen wellicht als menselijke offers zijn begraven.

Grote hoofdstad
Hoewel de successen van de Inca’s goed zijn gedocumenteerd door de Spaanse veroveraars, weten we nog relatief weinig over de Wari. En dat terwijl Huari – de hoofdstad van de Wari – ruim 1200 jaar geleden één van de grotere wereldsteden was. In Huari leefden 40.000 mensen. Ter vergelijking: Parijs had in het jaar 800 na Christus slechts 25.000 inwoners, in Londen leefden 10.000 mensen en Amsterdam bestond zelfs niet eens!

Foto’s
Hieronder een paar foto’s van diverse vondsten. Meer foto’s bekijken? Ga naar de website van National Geographic!


Deze gouden oorsieraden werden gedragen door een belangrijke Wari-vrouw.


Een stenen kralenketting.


Een 1.200 jaar oude houten lepel.

(scientias.nl)

02-07-2013

Oudste gebruik van grafbloemen ontdekt

Wetenschappers hebben in Israëlische grotten bewijs gevonden voor het oudste symbolische gebruik van bloemen bij begrafenissen.


Foto: Thinkstock

Afdrukken van planten en bloemen in de grotten nabij de Karmelberg in het noorden van Israël wijzen erop dat de Natufiërs, een volk dat één van de oudste beschavingen ter wereld stichtte, ruim 13.000 jaar geleden al graven versierden met grafbloemen.

Mogelijk gaat het om het oudste symbolische gebruik van bloemen bij begrafenisrituelen, zo melden onderzoekers van de Universiteit van Haifa in het wetenschappelijk tijdschrift Proceedings of the National Academy of Sciences.

Salie

De wetenschappers kwamen tot hun conclusie na een uitgebreide studie op verschillende graven die zijn ontdekt in de grotten. Koolstofdatering heeft uitgewezen dat de lichaamsresten in de ondergrondse gangen 13.700 tot 11.700 jaar oud zijn.

De graven van de Natufiërs zijn uitgehouwen in kalksteen en omlijnd met een dun laagje aarde, waarin de onderzoekers afdrukken identificeerden van verschillende planten met kleurige bloemen die nog steeds in de buurt van de Karmelberg groeien.

De wetenschappers slaagden er bijvoorbeeld in om afdrukken te herkennen van bloemen van een salie, zo meldt Smithsonian.com.

Ook werden er rondom de graven duizenden miscroscopische plantfossielen gevonden. Deze zogenoemde phytolieten suggereren dat er naast bloemen ook complete planten bij de graven werden gelegd.

Hiernamaals

Volgens archeologe Leore Grosman, die niet bij het onderzoek was betrokken, bewijzen de bevindingen onomstotelijk dat het gebruik van grafbloemen teruggaat tot ver in de prehistorie. "Het is de eerste keer dat zulk sterk bewijs is gevonden", verklaart ze op nieuwssite ScienceNow.

Grosman vermoedt dat de Natufiërs bloemen bij de graven legden om de doden op hun gemak te stellen, maar ook "uit bezorgdheid over hun welzijn tijdens hun leven in het hiernamaals."

Door: NU.nl/Dennis Rijnvis

(nu.nl)

04-07-2013

Pre-inca piramide in Peru vernield door graafmachines


Archiefbeeld van de archeologische site in Peru. © belga.

Een 4.000 jaar oude piramide is in Peru door graafmachines van vastgoedondernemers vernield. Het ministerie van Cultuur heeft klacht ingediend tegen twee bouwbedrijven, die voor de verwoesting van de zes meter hoge piramide op de site van El Paraíso in het noorden van Lima verantwoordelijk worden geacht. Na het incident van vorige week bewaken tien politieagenten de vindplaats, zei viceminister van Cultuur Rafael Varón, aldus de krant El Peruano.

"Er werd onherstelbare schade aangericht", verklaarde de hoofdarcheoloog van de opgravingen in El Paraíso, Marco Guillén, op televisiezender Canal N. "We hebben niet meer kunnen vaststellen wat voor voorwerpen zich in de piramide bevonden en hoe de samenleving zich in de tijd van de bouw gedroeg". Illegale varkenskwekers en vastgoedspeculanten brengen de instandhouding van de archeologische site in gevaar.

Het complex van El Paraiso uit de pre-Inca periode werd voor het eerst door de Zwitserse archeoloog Fréderic Engel in de jaren zestig bestudeerd. De op 64 hectare gelegen vindplaats behoort tot de late prekeramische cultuur aan de Peruaanse kust. Ze wordt als oudste site van de overgangsfase naar de landbouw in de regio beschouwd. Tijdens de voor 2012 begonnen restauratiewerken werden tot nog toe twaalf piramides ontdekt.

(HLN)

04-07-2013

Beeld van Romeinse god ontdekt op 'historische vuilnisbelt'

Britse archeologen hebben een beeld van een Romeinse god opgegraven op de plek van een historische vuilnisbelt.


Foto: Thinkstock

Het stenen hoofd is opgediept in Binchester Roman Fort, een deels blootgelegde Romeinse nederzetting nabij de stad Bishop Auckland.

Waarschijnlijk gaat het om een beeld van de oorlogsgod Antenociticus, zo melden onderzoekers van de Universiteit van Durham.

De archeologen ontdekten het hoofd tussen afgedankte onderdelen uit een badhuis dat in de vierde eeuw werd afgebroken.

Altaar

"We vonden het hoofd in Binchester op de plek waar twee jaar geleden een Romeins altaar is opgegraven", verklaart hoofdonderzoeker David Petts op BBC News. "We denken dat het beeld bij een kleine kapel hoorde in het badhuis en werd gedumpt toen het gebouw buiten gebruik raakte."

Het vermoedelijke beeld van Antenociticus is 20 centimeter groot en dateert waarschijnlijk uit de tweede of derde eeuw.

De god werd voornamelijk aanbeden bij militaire aangelegenheden in in de noordelijke regio's van het Romeinse rijk, waaronder het huidige Groot-Brittannië. "Het lijkt erop dat dit gebied een aantal eigen goden had", aldus Petts.

Student

De ontdekker van het stenen hoofd is een 19-jarige student, Alex Kirton. "Het was ongelooflijk om zomaar uit het niets op een klomp viezigheid te stuiten in de grond", verklaart hij. "Dit is één van de beste dingen die je als archeologiestudent kunnen overkomen."

Door: NU.nl/Dennis Rijnvis

(nu.nl)

10-07-2013

Speciale legereenheid gaat geschiedenis in Rusland bewaken



Als militairen verklede leden van een historische vereniging in mei in Duitsland tijdens de viering van de Russische overwinning op Duitsland in de Tweede Wereldoorlog. © ap.

Een speciale legereenheid gaat in Rusland de geschiedenis bewaken. De militairen moeten de strijd aangaan met de "vervalsing van de geschiedenis" en richten zich vooral op de Tweede Wereldoorlog. Ze krijgen voor hun onderzoek toegang tot geheime archieven.

"De vervalsing van de geschiedenis is in Rusland en in het buitenland steeds gewoner", verklaarde een legerfunctionaris tegenover het persbureau Ria Novosti. Om dat tegen te gaan, trekt het leger studenten aan in de dienstplichtige leeftijd. De tijd die de studenten besteden aan het doorprikken en tegengaan van geschiedkundige "leugens", gaat af van hun verplichte diensttijd.

In juni diende een parlementariër al een wetsvoorstel in dat kritiek op acties van het Rode Leger ten tijde van de Tweede Wereldoorlog verbiedt. In het voorstel was een boete van omgerekend bijna 12.000 euro opgenomen voor het ontkennen van de bijdrage van het Russische Leger aan de 'internationale vrede'. Ook het 'verspreiden van opzettelijk valse informatie' over het leger van de Sovjet-Unie zou strafbaar moeten worden.

De Russische president Vladimir Poetin zei eerder dit jaar ook dat hij een einde wil aan de verschillende opvattingen over de Russische geschiedenis op scholen. Zijn land heeft volgens hem een standaardmethode nodig voor de geschiedenislessen.

Critici zijn bang dat de maatregelen gebruikt worden om patriottische sentimenten aan te wakkeren.

(HLN)

17-07-2013

Mammoeten klonen: kunnen we het (en willen we het wel)?


© epa.

In de Japanse hoofdstad Tokio wordt momenteel een 39.000 jaar oude mammoet tentoon gesteld. Het dier werd in mei gevonden onder een Siberische ijslaag en is enorm goed bewaard gebleven. De expositie doet de discussie opnieuw oplaaien of een uitgestorven diersoort tot leven wekken mogelijk is, en of dat überhaupt ethisch verantwoord zou zijn.

Het recentst ontdekte mammoetkarkas wordt sinds vorige week tentoongesteld in Japan. Aan de hand van spiervezels wordt geschat dat het dier tussen de vijftig en zestig jaar oud was toen het stierf. Onderzoekers vermoeden dat de mammoet in een diepe waterplas is gevallen, of vast kwam te zitten in moerasland. Op het karkas is nog haar en spierweefsel aanwezig en de wetenschappers die het dier gevonden hebben, waren naar verluidt zelfs in staat om een bloedstaal te nemen. Dat is nooit eerder gelukt bij een wolharige mammoet.

Controversiële expert
Het bloedstaal is naar het privélaboratorium van de controversiële Zuid-Koreaanse kloonexpert Hwang Woo-suk gestuurd. Die werkt samen met Russische wetenschappers aan het klonen van een mammoet. Semyn Grigoriev, de leider van het team dat de mammoet uitgroef, speculeerde eerder al dat vlakbij het karkas bloed gevonden werd dat intacte cellen bevat. "De vondst van het bloed geeft ons een goede kans om levende cellen te vinden die we dan kunnen gebruiken in ons project om een mammoet te klonen", aldus Grigoriev in de Britse krant The Guardian.

Legaal alternatief voor olifantenivoor
"De jacht op mammoetkorpsen is de voorbije jaren veranderd", zegt de Britse professor Adrian Lister uit. Lister werkt in het Londense Natural History Museum en is medeverantwoordelijk voor de tijdelijke Extinction-tentoonstelling. "Er werden de afgelopen vijf jaar evenveel mammoeten gevonden als in de voorbije vijftig. Dat ligt deels aan de klimaatverandering die de Siberische permafrost doet smelten, waardoor steeds meer karkassen onthuld worden. Maar steeds meer mensen beseffen dat het een lucratieve bezigheid is. Mammoetivoor is een legaal alternatief voor olifantenivoor."

"Maar elke keer dat er een redelijk goed geconserveerde mammoet ontdekt wordt", legt Lister uit, "herhalen mensen de bewering dat we we binnenkort in staat zullen zijn om de uitgestorven dieren te klonen. Ik betwijfel erg of we dat kunnen."

2 manieren om te klonen
Volgens Michael Hofreiter, moleculair bioloog aan York University, zijn er twee manieren waarop je zou kunnen proberen om een mammoet te klonen. "De eerste manier is simpel. Je zou de karkassen die we al opgegraven hebben kunnen analyseren in de hoop een cel te vinden waarin nog steeds een kern met levensvatbaar genoom zit. Daarna kan je de technieken gebruiken waarmee het schaap Dolly gekloond werd (in 1996, nvdr)."

"Die kern zou je dan in een olifantenembryo kunnen plaatsen en dat zou je dan kunnen implanteren in een vrouwelijke olifant, die later zou bevallen van een mammoet", gaat Hofreiter verder. "Het probleem is dat de mammoet vele duizenden jaren geleden uitstierf en dat de kans dat we een volledig levensvatbaar genoom vinden eigenlijk onbestaande is."

DNA samenstellen
Er is ook nog een andere aanpak. Je zou de restjes DNA die je vindt in verschillende karkassen kunnen gebruiken om het genoom van de mammoet in kaart te brengen. Daarna zou je volgens Lister dezelfde technieken kunnen gebruiken die momenteel al worden gebruikt om DNA te maken. Daarna zou je dat stukje DNA in een embryo van een Aziatische olifant, de dichtste levende verwant van de mammoet, kunnen plaatsen. Beetje bij beetje kan je zo het DNA in de embryo volledig verwisselen met dat van de mammoeten. Daarna zou die embryo in een vrouwelijke olifant geplaatst worden.

"Het moeilijke aan deze aanpak is dat olifanten en mammoeten elk ongeveer 4 miljard genen hebben in hun genomen", zegt Hoffreiter. "Je kan per keer maximum 1 miljoen genen in het embryo inbrengen, dus je zou dat proces 4.000 keer moeten herhalen om een volledig mammoetembryo te creëren." Bovendien is het implanteren van een mammoetembryo in een olifant ook al niet zonder risico. "Het is mogelijk dat de verschillen tussen een (Aziatische) olifant en een mammoet zo groot zijn dat het embryo niet levensvatbaar is in de olifant."

"Help de dieren die bedreigd zijn"
Maar ook ethisch zijn er hindernissen. "Mammoeten leken erg op olifanten", aldus Lister. "Het waren bijzonder sociale en intelligente dieren. Welk recht hebben wij om er een of twee te creëren en die dan op te sluiten in dierentuinen of onderzoekscentra?"

"We moeten ons geld niet steken in projecten die werken aan het opnieuw tot leven wekken van uitgestorven dieren", aldus Lister. "We moeten die diersoorten helpen die nu op de rand van de uitsterving staan. Dat is de beste manier om ons geld te investeren." Volgens cijfers van dierenorganisatie WWF verdwijnen er elk jaar 10.000 diersoorten.

Klimaatverandering
De wolharige mammoet leefde op de toendra- en permafrostgebieden van noordelijk Europa, Azië en Noord-Amerika voor de soort ongeveer tienduizend jaar geleden verdween. In 1993 rapporteerder Russische wetenschappers dat ze resten van mammoeten gevonden hadden op het eiland Wrangel, die gedateerd werden op 3.700 jaar geleden. Mammoeten stierven allicht uit door klimaatverandering, maar ook toedoen van de mens is niet uitgesloten.

(HLN)

15-07-2013

2000 jaar oude nederzetting met piramide ontdekt in Mexico



Archeologen hebben in Mexico de resten van een zeer oude nederzetting teruggevonden. In de nederzetting – die zo’n 2000 jaar oud is – troffen de archeologen onder meer dertig graven en de resten van een piramide terug.

De nederzetting bevindt zich in het zuidoosten van Mexico, in de stad Jáltipan. De Mexicanen stuitten op de nederzetting tijdens bouwwerkzaamheden. Daarop werden er archeologen bijgehaald. Zij zijn opgravingen begonnen en hebben al verschillende ontdekkingen gedaan.

Graven
Zo zijn er dertig graven teruggevonden. In zeker twee ervan liggen kinderen begraven. De overledenen kregen flink wat offers mee. In de graven zijn botten van honden, resten van herten, vissen en vogels teruggevonden. Mogelijk was het de bedoeling dat de dieren de doden tijdens hun reis naar de onderwereld zouden vergezellen.

Fossiele resten In de nederzetting werden ook veel fossiele resten aangetroffen. Sommige resten zijn van dieren die al meer dan 10.000 jaar zijn uitgestorven. Daarmee zijn deze fossiele resten dus aanzienlijk ouder dan de nederzetting zelf. Mogelijk verzamelden de inwoners van de nederzetting deze fossiele resten.

Piramide
Ook troffen de onderzoekers de resten van een piramide aan. Het stenen gebouw moet zo’n twaalf meter hoog zijn geweest. De vondst is heel bijzonder, zo benadrukken de archeologen. In dit deel van Mexico worden namelijk maar zelden stenen gebouwen van dit type teruggevonden.

Inwoners
Onduidelijk is nog wie er precies in de nederzetting woonden. Tijdens de opgravingen zijn namelijk sporen van diverse culturen teruggevonden. Sommige gebouwen doen bijvoorbeeld denken aan de Maya’s, terwijl het ontdekte aardewerk weer afkomstig lijkt uit de stad Teotihuacán. Mogelijk was de nederzetting een plek waar allerlei culturen samenkwamen, bijvoorbeeld een markt of overheidscentrum.

De archeologen vermoeden dat de nederzetting rond het begin van de jaartelling tot stand kwam. Tot het jaar 600 of 700 was de nederzetting bewoond.

(scientias.nl)

15-07-2013

Mogelijk oudste maankalender ter wereld ontdekt


Foto: NU.nl/Paul Groeneveld

Bij een opgraving op een veld nabij het kasteel Crathes Castle in het Schotse Aberdeenshire zijn de overblijfselen van twaalf kuilen aangetroffen die qua positie waren afgestemd op de verschillende maanfasen in een maand.

De kuilen zijn waarschijnlijk 10.000 jaar geleden gegraven door jager-verzamelaars en deden mogelijk dienst als kalender.

Dat melden onderzoekers van de Universiteit van Birmingham. Ze hebben hun resultaten gepubliceerd in het wetenschappelijk tijdschrift Internet Archeology.

Luchtfoto's

De wetenschappers ontdekten het duizenden jaren oude patroon van kuilen op luchtfoto's van het gebied in Aberdeenshire.

Uit hun analyse van de onregelmatigheden in het landschap blijkt dat er ruim 10.000 jaar geleden kuilen zijn gegraven, waarin vermoedelijk houten palen werden geplaatst. Met behulp van deze palen kon de tijd worden afgemeten aan het schijnsel van de maan.

De positie van de kuilen lijkt ook afgestemd op de zonsopkomst in de winter. Daardoor waren mensen waarschijnlijk ook in staat om het jaargetijde af te lezen aan de primitieve kalender.

Tijd

"Het verzamelde bewijs suggereert dat gemeenschappen van jager-verzamelaars de behoefte en de mogelijkheid hadden om tijd te meten gedurende het jaar en om seizoenscorrecties te meten aan de hand van de stand van de maan", verklaart hoofdonderzoeker Vince Gaffney op BBC News.

"Dit vermogen illustreert een belangrijke stap in de creatie van tijd door mensen en daarmee de creatie van historie", aldus Gaffney.

De maankalender in Schotland werd ongeveer 5000 jaar eerder aangelegd dan de tot nu toe oudst bekende monumenten waarmee tijd werd gemeten in Mesopotamië.

(nu.nl)

Een stelletje druktemakers

16-07-2013

Archeologen stuiten op 'vampierenkerkhof'


© epa.

Archeologen hebben vlakbij de Poolse stad Gliwice zeven zogenaamde 'vampiergraven' ontdekt. De skeletten werden op een bouwplaats gevonden, de hoofden waren verwijderd en tussen de benen geplaatst.


© epa.

Onthoofding was in de middeleeuwen gebruikelijk wanneer vermoed werd dat iemand vampier was. Zo zou worden voorkomen dat een bloedzuiger het hoofd van de dode vampier zou kunnen vinden en deze weer tot leven zou kunnen wekken.

De archeologen moeten het exacte lot van de skeletten nog bepalen. De afwezigheid van persoonlijke bezittingen als sieraden in de graven, maakt het moeilijker om het jaar van de dood te ontdekken. Eerste schattingen suggereren dat de botten dateren uit de 16de eeuw.

In Europa zijn er in de loop der tijd verschillende vampiergraven gevonden, schrijft Archeologieonline.nl. "De oudste ooit gevonden was een skelet van een vrouw in Venetië. De mond van het geraamte was wijd open met daarin een steen geplaatst. Dit ritueel moest ervoor zorgen dat de vampier zich niet meer zou kunnen voeden met menselijk bloed".


© epa.


© epa.


© epa.

(HLN)

17-07-2013

De Israëlische farao



Archeologen van de Hebreeuwse Universiteit in Jeruzalem hebben bij opgravingen in het noorden van Israël een opmerkelijke vondst gedaan: de voeten van een sfinx. Ze vonden de overblijfselen van het beeld in een laag puin die bij de verwoesting van een kasteel in 1300 voor Christus is ontstaan.

Aan de inscriptie te zien, gaat het om een beeld van farao Mykerinos, die in 4500 jaar geleden over Egypte heerste. Hij is de farao die de beroemde piramides van Gizeh liet maken. Van hem zijn nooit eerder bustes of sfinxen gevonden. Mykerinos leefde in Heliopolis, tegenwoordig een deel van Caïro. Omdat zijn paleis onder de bebouwing ligt, is daar moeilijk graven voor archeologen.

De vondst is ook uitzonderlijk omdat buiten Egypte vrijwel nooit sfinxen of andere belangrijke Egyptische kunstwerken worden gevonden. In Israël, Libanon en Syrië zijn nog nooit dergelijke objecten ontdekt. De grote vraag is dan ook hoe het standbeeld in Tel Hazor, aan het Meer van Galilea terecht is gekomen.

De archeologen denken dat het een cadeau is geweest van een Egyptische koning aan een koning van Hazor. Dat was een belangrijke stad in het Midden Oosten met sterke banden met Egypte. Wellicht heeft een nazaat van farao Mykerinos het aan een collega cadeau gedaan

(faqt)

17-07-2013

Tot voor kort onbekende Maya-prinses zegeviert op nieuw ontdekt monument



Wetenschappers hebben onder een tempel in de oude Maya-stad El Perú-Waka een stenen monument ontdekt. Het monument staat boordevol hiëroglyfen die het verhaal vertellen van een Maya-prinses uit de zesde eeuw die tijdens een oorlog tussen de twee machtigste Maya-dynastieën uiteindelijk zegeviert.

Onder een tempel in de stad El Perú-Waka troffen de onderzoekers een stele aan: een stenen tablet met daarop het verhaal van de Slangenkoningin, prinses Ikoom. “Het verhaal van deze stele zit vol met onverwachte wendingen die we normaal gesproken in oorlogsverhalen, maar zelden in Precolumbiaanse archeologie aantreffen,” vertelt onderzoeker David Freidel.


De stele. Foto: Juan Carlos Pérez / Proyecto Arqueológico el Perú-Waka’y Pacunam.

Overgelopen
De tekst op het monument beschrijft hoe de zoon van Chak Took Ich’aak – Wa’oom Uch’ab Tzi’kin genaamd – de troon bestijgt. Prinses Ikoom, waarschijnlijk de moeder van Wa’oom Uch’ab Tzi’kin is daar getuige van. Ikoom wordt beschreven met de titels ‘Ix Sak Wayis K’uhul Chatan Winik’. Deze titels – die zoveel betekenen als ‘Dame Witte Geest, Goddelijk Individu van Chatan’ – wijzen erop dat de vrouw deel uitmaakte van de familie die over het Slangen-koninkrijk regeerde. Dit was het machtigste koninkrijk in de Klassieke Mayaperiode: de koning regeerde over grote delen van het zuiden van modern Mexico. Opvallend genoeg was deze dame dus getrouwd met koning Chak Tok Ich’aak. Zijn naam wijst erop dat hij trouw was aan de dynastie van Tikal: een grote vijand van het Slangen-koninkrijk. Toen koning Chak Tok Ich’aak de troon besteeg, moet hij de dynastie van Tikal trouw zijn geweest. Dat zijn vrouw tot het Slangen-koninkrijk behoorde, wijst erop dat de koning halverwege van kamp is gewisseld en het Slangen-koninkrijk trouw werd. Om deze nieuwe alliantie kracht bij te zetten, trouwde hij waarschijnlijk met Ikoom. “Wij denken dat koning Chak Took Ich’aak toen hij regeerde overliep naar De Slangen-dynastie. Maar toen hij stierf en zijn zoon aan de macht kwam, deed hij dat onder toezicht van een vreemde koning.” Waarschijnlijk de koning van Tikal. “Dus Tikal had de macht over Waka’ teruggekregen en op de één of andere manier overleefde koningin Ikoom die verandering.”

Zegevieren
Maar daarmee is het verhaal nog niet af. “Door een dramatische verandering in oorlogstijd wordt diezelfde Tikal-koning verslagen en geofferd door de Slangenkoning.” Zo’n twee jaar daarna richtten Ikoom en haar zoon de stele met daarop het hele verhaal op. “Machtige leiders vonden het geweldig om tegenslagen als voorbodes van succes te beschrijven. In dit verhaal zegevierde de slangenkoningin, prinses Ikoom, uiteindelijk.”

Nieuw hoofdstuk
Wetenschappers zijn blij met de vondst van de stele. “De informatie in deze tekst voorziet ons van een nieuw hoofdstuk in de geschiedenis van het oude koninkrijk van Waka’ en diens politieke relaties met de machtigste koninkrijken in de klassieke periode van de Maya-wereld.”

Begraven
Maar hoe kwam dit monument precies onder de tempel terecht? De stele werd in de zesde eeuw opgericht en stond zo’n honderd jaar in weer en wind. Daarna werd de stele door een latere koning verwijderd en als een offer onder de tempel begraven. Dat verklaart waarom het monument – ondanks dat het al zo’n 1450 jaar oud is – nog in zo’n goede staat is.

Eerder werd onder de tempel van El Perú-Waka al het graf van één van de belangrijkste vorsten van de klassieke Maya-beschaving ontdekt: koningin K’abel. Dankzij de vondst van de stele hebben we ook een beter beeld van haar afkomst gekregen. Prinses Ikoom lijkt namelijk haar voorouder te zijn.

(Scientias.nl)

22-07-2013

'Paleis van koning David opgegraven'

Israëlische archeologen beweren dat ze het paleis van de bijbelse koning David hebben opgegraven.

Het paleis is 30 kilometer ten westen van Jeruzalem opgediept, temidden van eerder opgegraven ruïnes in de oude stad Khirbet Queifaya.

De resten van het gebouw nemen een oppervlakte van 1000 vierkante meter in beslag. Ook de verdedigingsmuur van het paleis werd opgegraven.

Volgens archeologen van de Israël Antiquities Authority zijn er in de ruïnes voorwerpen aangetroffen die werden gebruikt bij pottenbakken en albastbewerking. Deze industrieën waren typerend voor Juda, het rijk waarover koning David volgens de Hebreeuwse Bijbel regeerde.

Zeven jaar

De opgraving van het oude paleis nam maarliefst zeven jaar in beslag en nadert op dit moment zijn einde. Volgens de wetenschappers zijn de de ruïnes van Khirbet Queifaya overduidelijk overblijfselen van een stad uit de tiende eeuw voor Christus.

"Khirbet Queifaya is het beste tot nu toe bekende voorbeeld van een ommuurde stad uit de tijd van Koning David", verklaart hoofdonderzoeker Yossi Garfinkel op nieuwssite ScienceDaily.

Het opgegraven paleis bevindt zich in het centrum van de oude stad en keek uit over een groot aantal huizen. In het noorden van Khirbet Queifaya werd nog een koninklijk gebouw ontdekt, dat waarschijnlijk diende als opslagplaats voor de belastingen die de koning ontving.

Kritiek

"In deze kamer werden belastingen opgeslagen die werden ontvangen in de vorm van landbouwproducten van de inwoners van de omliggende dorpen", aldus Garfinkel. "Er zijn honderden grote potten gevonden met handvaten waarop officiële stempels staan die eeuwenlang in het koninkrijk van Juda zijn gebruikt."

De wetenschappers krijgen van verschillende collega's echter kritiek op hun conclusie over de opgegraven gebouwen, zo meldt nieuwssite Physorg.com. Volgens archeologen van de Universiteit van Tel Aviv bewijst geen enkel voorwerp dat bij de opgraving is gevonden definitief dat het gaat om een paleis uit de tijd van koning David.

Het gebouw zou volgens hen ook gebouwd kunnen zijn door andere volken die in het gebied hebben geleefd, zoals de Filistijnen of de Kanaänieten.

Door: NU.nl/Dennis Rijnvis

(nu.nl)

23-07-2013

Oudste 'horloge' van Europa komt uit Vlaanderen


Bij archeologisch onderzoek op de Houtmarkt in Zutphen is het oudste horloge van Noord-Europa gevonden. © anp.

Het oudste 'horloge' van Europa, dat in april bij opgravingen in de Nederlandse gemeente Zutphen is gevonden, is gemaakt in Vlaanderen. Specialisten stelden dat vast op basis van de metaalsamenstelling van de zogenoemde quadrans. Dat maakte de Nederlandse gemeente vandaag bekend.

Het uiterst zeldzame instrument dateert uit ongeveer 1300. Met een quadrans konden middeleeuwers de tijd bepalen, maar dat werkte alleen nauwkeurig op de 51ste breedtegraad (ter hoogte van Zuid-Engeland en Vlaanderen). In een groter gebied kon het instrument ook voor navigatie worden gebruikt.

Arabische uitvinding
Wereldwijd zijn er maar enkele exemplaren overgebleven. De quadrans uit Zutphen is de oudste die in het voormalige christelijke deel van Europa is gevonden. De voorloper van het horloge was uitgevonden door de Arabieren.

Archeologen vermoeden dat het in Zutphen gevonden exemplaar door een Hanzekoopman in een Vlaamse stad is gekocht. Kooplieden uit Zutphen reisden veel in het Hanzegebied tussen Vlaanderen en het Noorse Bergen. Op zee was het instrument van grote waarde voor de navigatie. Het zeldzame horloge is te zien in het Stedelijk Museum in Zutphen.

(HLN)

23-07-2013

'Vincent van Gogh pleegde wel zelfmoord'

Vincent van Gogh is niet vermoord. Dat zegt onderzoeker Teio Meedendorp dinsdag. Samen met zijn collega Louis van Tilborgh onderzocht hij de laatste dagen van de beroemde Nederlandse kunstschilder.


Foto: AFP

Zij spreken de theorie van twee Amerikaanse biografen tegen, die in 2011 stelden dat van Gogh was vermoord.

Lange tijd werd ervan uitgegaan dat Van Gogh zelfmoord pleegde, totdat Steven Naifeh en Gregory White Smith twee jaar geleden in de biografie Vincent van Gogh: The Life stelden dat Van Gogh geen zelfmoord pleegde, maar vermoord was.

Die theorie deed veel stof opwaaien, vertelt Meedendorp, die als onderzoeker werkzaam is bij het Van Gogh Museum. "De theorie kwam uit de lucht vallen. Wij hadden onze twijfels over de stelling."

De kogel die Van Gogh op 27 juli 1890 raakte, zou volgens de biografen niet door de kunstenaar zelf maar door de jonge René Secrétan zijn afgevuurd. Van Gogh stierf twee dagen later, op 29 juli.

Dezelfde bronnen

Meedendorp en Van Tilborgh bestudeerden dezelfde bronnen als de Amerikaanse biografen en publiceerden in juli een recensie in het vaktijdschrift The Burlington Magazine.

"In de biografie wordt het leven van Van Gogh sterk gepsychologiseerd, waardoor de schrijvers stellen dat hij geen zelfmoord kan hebben gepleegd", zegt Meedendorp. "Terwijl de feiten allemaal wijzen op zelfmoord."

Directe betrokkenen

Zo hebben alle directe betrokkenen, onder wie Van Goghs broer Theo, altijd gedacht dat de schilder zelfmoord pleegde. Ook vond Theo van Gogh op het lichaam van zijn broer een brief, die, volgens Meedendorp, veel weg heeft van een afscheidsbrief. Bovendien, zo schrijven de beide onderzoekers, voelde Van Gogh zich een mislukkeling in de laatste periode van zijn leven.

Het meningsverschil over het einde van de kunstschilder wordt niet genoemd in het Amsterdamse Van Gogh Museum, vertelt Meedendorp. "Voor ons heeft Van Gogh zelfmoord gepleegd."

Door: Novum

(nu.nl)

25-07-2013

Alexander Graham Bell, de bedachtzame

De fascinatie voor geluid kreeg Alexander Graham Bell met de paplepel ingegoten. Zijn vader en grootvader waren spraakleraren die doven leerden spreken en Bell hield zich daar ook zijn hele leven mee bezig. In zijn vrije tijd werkte deze workaholic aan meerdere uitvindingen. Kennislink sprak met hem over zijn belangrijkste uitvinding: de telefoon. Een telefonisch interview, uiteraard. “Men herinnert zich mij vanwege de telefoon, maar mijn echte missie was misschien wel om doven te leren spreken.”

Vrijwel iedereen maakt er gebruik van: de telefoon. Niet alleen hebben we er thuis een staan, maar ook nemen we mobieltjes overal mee naar toe. Vaak zelfs meerdere tegelijkertijd. Het ding is een vloek als iemand je lastig valt terwijl je geen zin hebt in een gesprek. En een zegen wanneer je vliegensvlug iemand te spreken krijgt, zelfs al ziet iemand aan de andere kant van de wereld. Bovenal is het een knap staaltje technologie.



Meerdere uitvinders streden om de eerste telefoon uit te vinden. Bell won uiteindelijk. Dankzij zijn grote kennis van geluid, de hulp van elektricien Thomas Watson en het geld van zijn schoonvader. Bell was een uitvinder pur sang. Van jongs af aan maakte hij het liefst nieuwe dingen.

De telefoon gaat over.
“Ahoy hoy!”

Hallo?
“Nee ahoy hoy! Dat was mijn voorstel voor een telefoongroet. Helaas werd het uiteindelijk ‘hallo’, naar een idee van Thomas Edison. Ik heb dat altijd jammer gevonden. Ahoy hoy klinkt toch veel mooier? Het werd in de scheepvaart gebruikt en komt van jullie woord hoi. Op dit moment is er trouwens wel iemand die zo de telefoon opneemt: Mr. Burns van The Simpsons.”

Korte bio
1847: geboren te Edinburgh
1863: leraar in Elgin
1870: emigratie Canada
1871: leraar doofstommen Boston
1873: hoogleraar spraakfysiologie
1875: patent harmonische telegraaf
1876: uitvinding telefoon
1877: Huwelijk Mabel Hubbard
1879: richt dovenschool op in Schotland
1883: richt dovenschool op in Washington
1898: voorzitter National Geographic Society
1922: Overleden
U wilde liever niet persoonlijk afspreken, maar stelde een telefonisch interview voor. waarom?

“Ik ben een ontzettend druk bezet man. Ik heb nog honderden ideeën, die ik verder uit wil werken. Ik stel uw belangstelling op prijs, maar ik heb domweg niet de tijd om allerlei mensen thuis te ontvangen. De telefoon bespaart tijd, ik kan na dit gesprek zo weer aan het werk gaan. U hoeft hier niet heen te reizen. Dat is wel zo handig. Bovendien wilt u meer weten over de telefoon. Hoe kunnen we dan beter spreken dan via de uitvinding zelf?”

U bent uw hele leven met geluid bezig geweest. Net zoals uw vader. Heeft hij u geïnspireerd?

“Jazeker en niet alleen mijn vader, maar ook mijn grootvader Alexander was al bezig met geluid en spraak. In die tijd noemde men hem een kenner van de welsprekendheid. Beide mannen zorgden ervoor dat mensen netjes Engels spraken. Ik sprak daardoor nooit met een Schots accent. Bijna zolang als ik me kan herinneren ben ik met geluid en uitvinden bezig. Een van mooiste dingen die we maakten was een spraakmachine in 1862. Ik maakte het ding grotendeels van afval samen met mijn broer. We maakten replica’s van kaken, tanden en de neusholte. Het ding kon zelfs mama zeggen. Ik Krkkrkrkrkrk ghjkkljhd Kijggsjksss…”


Schilderij van Alexander Graham Bell.
Timoléon Lobrichon

U viel even weg, de verbinding is niet al te best vrees ik. Wat hield u nog meer bezig als kind?

“De verbinding is prima. U zou daar minder over klagen, als u wist hoe onhelder het signaal vroeger overkwam. Maar wacht even… hjhgdghdh krkfllfll…. Zo ik heb even wat aangepast, nu moet het beter gaan. Om terug te komen op uw vraag. Als kind had ik als hobby om plantjes te verzamelen en te drogen. Dat was leuk om te doen, tot mijn vader me dwong om bij alle bloemen en gras de wetenschappelijke, Latijnse naam te zetten. Daarna was voor mij de lol er van af. Vervolgens vond ik dieren interessant. Als ik ergens een dood dier vond, ontleedde ik het beestje. In een van de kamers van het huis waarin ik opgroeide had ik zelf een klein lab ingericht, die ik de society for the promotion of fine arts among boys noemde. Voor een publiek van vriendjes heb ik daar wel eens een dode duif ontleed. Toen ik in de buik sneed, was er een luid gekreun te horen, vanwege vrijkomend gas. Een deel van het publiek rende daarna gillend weg. Dat soort dingen vond ik prachtig, maar op school deed ik veel minder goed mijn best. Ik was liever zelf dingen aan het maken.”

Waarom ging u al op jonge leeftijd aan de slag als leraar?

“Mijn ouders waren niet rijk, waardoor het lastig was om mijn broer Melville en mij samen te laten studeren. Ik volgde vakken aan de universiteit van Edinburgh en gaf ook muziek- en spraakles in Elgin in het noordoosten van Schotland. Dat was een prachtige omgeving. Wat genoot ik van die schitterende heuvels. Ik ben nogal eens neergezet als een workaholic. Maar dat klopt niet helemaal. Als kind al vond ik het heerlijk om op een Schotse heuvel te liggen en weg te dromen.”

“Toen mijn broertje ziek werd was er nog minder geld beschikbaar. Ik verhuisde naar Londen en volgde daar nog vakken anatomie en fysiologie aan de universiteit, terwijl ik ondertussen les gaf op een privéschool in Kensington. Mijn opleiding maakt ik niet af, omdat we met de familie in 1870 naar Canada emigreerden. Ik vond uiteindelijk werk als leraar bij een school voor doofstommen in Boston en werd daar later hoogleraar spraakfysiologie aan de universiteit van Boston.”


Een model van de eerste telefoon van Bell.

U was al eerder bezig om doven te leren spreken. Wat fascineerde u zo in dat werk?

“Ik kan het me nog goed herinneren. Het was 21 mei 1868 toen ik twee dove meisjes, Lotty en Minna in een uur tijd meer dan tien geluiden kon laten maken. Doven kunnen wel degelijk zelf praten en het is mijn missie geweest, tot aan mijn dood, om dat voor elkaar te krijgen. Ze hoeven zich niet alleen te beperken tot gebarentaal maar kunnen ook communiceren via liplezen en door zelf te spreken. Toen ik nog leefde was dit uitzonderlijk. Tegenwoordig wordt mijn aanpak gezien als de norm. Mijn vader hield zich hier al mee bezig toen hij een systeem ontwikkelde voor visible speech, waarbij met symbolen verschillende geluiden werden weergeven. Men herinnert zich mij vanwege de telefoon, maar mijn echte missie was misschien wel om doven te leren spreken.”

Hoe kwam u op het idee om de telefoon te maken?

“Met een telegraaf kon maar een bericht worden verstuurd. Bij populaire telegraafkantoren ontstonden daardoor vaak lange wachtrijen. Ik zocht naar een manier om via verschillende toonhoogten meerdere berichten tegelijkertijd te versturen. Ik werkte hier in mijn vrije tijd aan en al snel kwam ik op het idee om niet alleen meerdere berichten te versturen maar ook geluid. Ik wilde als uit de hand gelopen hobby een sprekende telegraaf maken.”

“Het was een spannende tijd. Wie de eerste telefoon zou maken was een nek aan nek race tussen uitvinder Elisha Gray en mijzelf. Hij had als voordeel dat hij een elektricien was, maar ik wist weer meer van het fenomeen geluid af. De concurrentie maakte me nerveus. Wat was ik er ziek van geweest als ik hem niet had verslagen. Ik werkte dagen en nachten door, sliep vaak maar een paar uur.”


Deze ‘Large Box Telephone’ werd door Bell gebruikt om te bellen van Boston naar Salem op 26 november 1876.
National Museum of American History

Op 10 maart 1876 was het zover. U voerde een gesprek met uw assistent, de elektricien Thomas Watson. Kunt u beschrijven hoe dat ging?

“Mijn assistent zat in een andere kamer, toen ik via de telefoon tot hem sprak. “Meneer Watson, wilt u alstublieft hier komen. Ik heb u nodig,” zei ik tegen hem. Ik hoorde zijn voetstappen direct richting mijn kamer. Hij had mijn boodschap gehoord en begrepen. We wisselden van plaats. Mijn assistent las een boek voor en ik luisterde. Er kwamen luide klanken over, maar nog onduidelijk. Af en toe klonk een woord en later ook zinnen heel zuiver. Watson en ik stuurden daarna voortdurend berichten naar elkaar. Ik zong God save the queen. Het was allemaal geweldig. Ik was de eerste met een werkend model.”

Hoe werkte dat model?

“Wanneer we spreken creëren onze stembanden trillingen in de keel. Vervolgens komen die geluidsgolven aan in het trommelvlies van de luisteraar. Ik wilde dat nabootsen met technologie. Bij mijn telefoon zorgt het stemgeluid voor een trilling van een membraan, een dun vliesje, dat verbonden is aan een ijzeren plaatje en een elektromagneet. Door de geluidstrillingen verandert de afstand tussen het plaatje en de magneet. Dit zorgt voor een bepaalde elektrische spanning die via draadjes naar het andere, ontvangende, toestel loopt. Dat ding zit vergelijkbaar in elkaar als het apparaat waarvandaan het geluid werd verzonden maar dan net andersom. Op die manier kan je horen wat wordt gezegd.”


Bell opent de lange afstand telefoonlijn tussen New York naar Chicago in 1892.

Eerst was er de strijd om als eerste de telefoon uit te vinden. Daarna was er de strijd om te bewijzen dat u daadwerkelijk de eerste was. Maar liefst zesduizend rechtszaken werden tegen u aangespannen. Wat vond u daarvan?

“Antonio Meucci en Elisha Gray, die een paar uur na mij zijn patentaanvraag deed, beweerden dat zij eerder waren met een werkzame telefoon. Ach in wezen zijn het slechte verliezers. Maar ik begrijp het wel. We werkten allemaal ongelooflijk hard aan de sprekende telegraaf en dan is het zuur voor hen dat ik de eerste was. Er is zelfs beweerd dat ik ideeën heb gestolen. Onzin. In mijn uitvoerige aantekeningen kan je nalezen welke stappen ik allemaal heb genomen. Denkt u nou echt dat ik dat allemaal achteraf geschreven heb? Ook mijn grote rivaal en vriend Thomas Edison werkte trouwens aan een telefoon. Hij was zo sportief mijn uitvinding te prijzen.”

Na de bouw van de eerste telefoon, bent u niet stil blijven zitten. Naast het ontwikkelen van betere modellen van uw telefoon heeft u ook nog vele andere uitvindingen gedaan. Zoals een apparaat voor kunstmatige beademing. Wat dreef u?

“In wezen was ik nog steeds dat kleine jongetje dat nieuwe dingen wilde maken. Die interesse ben ik nooit verloren. Tot aan mijn dood ben ik daar mee bezig geweest. Ik ben altijd aantekeningen blijven maken van nieuwe ideeën.”

Er doet al jaren een verhaal over u de ronde, waarbij wetenschapshistorici fel debatteren over of het klopt. U zou een hekel hebben gekregen aan uw eigen uitvinding. Toen u een keer gebeld werd door een telemarketeer heeft u naar verluid zelfs de telefoon van de muur geramd en woedend weggegooid. Klopt dit?

“Wat een goede vraag. Eindelijk kan ik opheldering verschaffen over dit verhaal. Het zit namelijk zo… Tuut tuut tuut tuut.”

De verbinding werd verbroken en het was daarna helaas niet meer mogelijk Bell nog te bereiken.

Dit artikel maakt onderdeel uit van de serie ‘Uitzinnige Uitvinders gesproken’, waarbij acht beroemde uitvinders ‘fictief geïnterviewd’ worden. Bekijk hier de andere artikelen.
Bronnen:
Challoner, J., 1001 uitvindingen die onze wereld veranderd hebben (Kerkdriel 2013)
Gray, C., Reluctant Genius. Alexander Graham Bell and the passion for invention (New York 2006)
Mackay, J., _Sounds out of silence. A life of Alexander Graham Bell (Edinburgh 1997)
Pollard, M., Alexander Graham Bell (Amsterdam 1992)
Schils, R., Einsteins Koelkast en andere vergeten ontdekkingen van grote wetenschappers (Diemen 2008)
We bellen! Overzicht van 125 jaar telefoon in Nederland, Museum voor communicatie

(Kennislink)

28-07-2013

Mensenoffer ontdekt in Azteekse tempel in Mexico


Ruïnes van de Templo Mayor © Wikimedia.

Wetenschappers hebben aan de voet van de Templo Mayor in Mexico-Stad een mensenoffer ontdekt. De afgeslagen schedel was in een vaas gelegd. Dat deelde het nationaal instituut voor antropologie en geschiedenis (INAH) vrijdag mee. De offergave is naar schatting 500 jaar oud.

Vermoedelijk is het slachtoffer een jonge krijgsgevangene, die ter ere van de goden werd onthoofd, aldus archeoloog Salvador Guilliem. De komende weken zal na verdere opgravingen duidelijk worden of het om een enige offergave of om een deel van een grotere ceremonie gaat.

De Templo Mayor was de belangrijkste tempel van de Azteekse hoofdstad Tenochtitlán. Hij werd in verschillende fases steeds verder uitgebouwd tot aan zijn verwoesting door de Spanjaarden in 1521 en was het religieuze, politieke en economische centrum van het rijk.

(HLN)

30-07-2013

Dubbele doodskist ontdekt op begraafplek Richard III


De vindplaats van de doodskist. © reuters.

Britse archeologen hebben in Leicester een mysterieuze dubbele doodskist gevonden op dezelfde plek waar koning Richard III 500 jaar lang lag begraven. Het is een kist in een kist.

Experts waren begin juli teruggekeerd naar de plek van de voormalige Grey Friars kerk, om meer over de streek te weten te komen. Tot hun verbazing stuitten ze op een volledig intacte stenen kist met daarin een loden doodskist.

Hetzelfde onderzoeksteam ontdekte eerder ook al de resten van de Engelse koning Richard III onder de ruïnes van de kloosterkerk. Op die plek staat nu een gebouw van de sociale dienst.

Wie er in de kist zit, moet nog worden onderzocht.

(HLN)

30-07-2013

Gemummificeerd Inca-meisje was gedrogeerd



Ze stierf in kleermakerszit, met een Mona Lisa-glimlach op haar gezicht. De ‘maiden’, een 13-jarig gemummificeerd Inca-meisje, werd in 1999 bijna vredig aangetroffen op de top van de Llullaillaco-vulkaan in Argentinië. Ongeveer 500 jaar geleden was ze een offergave voor de goden. Steeds meer details rondom haar dood komen boven. Zo blijkt nu dat ze in de maanden voor haar offering grote hoeveelheden alcohol en coca (de plant waaruit de drug cocaïne wordt gemaakt) tot zich nam.

Onderzoekers van de University of Bradford analyseerden de haren van de maiden en de twee naast haar gevonden mummies van 4 of 5 jaar. Ze keken daarbij naar de bijproducten die de afbraak van alcohol en coca opleveren. Door de haren van punt tot wortel na te gaan kon het dieet van de kinderen tot een jaar voor hun dood worden vastgesteld.

Alle drie de mummies bleken in die periode alcohol te hebben gedronken en op cocabladeren te hebben gekauwd, maar de maiden veruit het meest. Blijkbaar wilden de Inca’s haar verdoven voor ze op de ijskoude top van de 6739 meter hoge vulkaan werd achtergelaten om te sterven, is te lezen in het vakblad PNAS.

De bevinding sluit aan bij een eerdere studie, waarbij bleek dat het meisje in het jaar voor haar overlijden ander voedsel dan gewoonlijk kreeg. Zo at ze veel vlees en maïs, producten van hoge status bij de inca’s.

De onderzoekers denken dat de maiden een aclla was, een meisje speciaal getraind in het weven en het brouwen van maïsbier, en dat voorbestemd was om priesteres of de vrouw van een politiek belangrijk man te worden. Of om, zoals in het geval van de maiden, als offergave aan de goden te worden aangeboden.

Foto: Johan Reinhard-Leslie

(HLN)

01-08-2013

Faraograven worden leeggeroofd



Het is chaos in Egypte. Terwijl het nieuwe regime probeert de dagelijkse protesten van de Moslim Broeders probeert neer te slaan, is van een georganiseerde maatschappij bijna geen sprake meer. Veel politiemensen zijn gevlucht; de overgebleven agenten worden ingezet bij de demonstraties. Grafrovers maken daar gebruik van om archeologische vindplaatsen te plunderen.

Bij Dashur, 40 kilometer ten zuiden van Caïro is een compleet grafveld leeggeroofd. Archeologen hadden het in kaart gebracht, maar waren nog niet toegekomen aan het uitgraven van de begraafplaats van hoge ambtenaren van de farao. In het Duitse blad Der Spiegel vertelt Abdel-Halim Nur el-Din, de voormalige directeur van het Egyptische Agentschap voor Oudheden dat het slechts het topje van de ijsberg is.

Zo zijn in Sakkara gewapende mannen een opslagplaats binnengedrongen waar spullen lagen uit de farao-tijd die net waren opgegraven. In Luxor en Aswan zijn illegale opgravingen aan de hand waarbij alleen winst een rol speelt. Kostbare spullen worden op onwetenschappelijke wijze uit de grond gehaald voor de internationale verkoop.

De grote angst onder archeologen is dat ook extremistische moslims zich met de ‘heidense’ oudheden gaan bemoeien. Een bekende extremist heeft al opgeroepen om de sfinx op te blazen. Deze man was eerder betrokken bij de vernietiging van boeddhabeelden in Afghanistan. Amerikaanse archeologen zijn daarom begonnen met het aanleggen van een database met hoge resolutie satellietbeelden van Egyptische archeologische vindplaatsen. Dan kunnen ze in ieder geval bijhouden wat er gebeurt.

(faqt.nl)

07-08-2013

1.500 jaar oud Maya-fries ontdekt in Guatemala


© epa.

Wetenschappers hebben in de ruïnestad Holmul, in het noorden van Guatemala, een groot fries van de Maya's ontdekt. Het beeldhouwwerk, dat 8 meter lang en 2 meter hoog meet, is het grootste object dat ooit is teruggevonden van het Midden-Amerikaanse volk. Het fries is naar schatting zo'n 1.500 jaar oud.

Het beeldhouwerk werd gevonden onder een piramide. De archeologen stuitten op het beeldhouwwerk nadat plunderaars er in de buurt een tunnel hadden gegraven.

Het fries, dat menselijke figuren toont in een mythologische omgeving, verkeert volgens de onderzoekers in bijzonder goede staat. Zo'n 95 procent van de beelden is nog intact. Er zijn ook nog resten te zien van de kleuren die de Maya's gebruikten. Gedacht wordt dat het fries de kroning van een Maya-koning verbeeldt.

De vondst blijft voorlopig bedekt met aarde, zo zeggen de wetenschapper, om het beeldhouwwerk te beschermen. Het fries is te groot om te verplaatsen. Mogelijk kunnen toeristen het op termijn ter plekke bekijken.

(HLN)

15-08-2013

Schindler's lijsten geveild voor 122.000 dollar


Documenten die toebehoorden aan Oskar Schindler. © afp.

Documenten van de beroemde Duitse industrieel Oskar Schindler zijn op een veiling in Amherst, in de Amerikaanse staat New Hampshire, van eigenaar verwisseld. Er werd in totaal 122.000 dollar (91.000 euro) voor de papieren neergeteld.

Schindler kreeg bekendheid vanwege zijn inspanningen om joden tijdens de Tweede Wereldoorlog van de Duitse concentratiekampen te redden en voor hem te laten werken in zijn fabriek. Een aantal lijsten met namen van deze werknemers werd later bekend als 'Schindler's list'. Onder die titel werd het verhaal in 1993 ook verfilmd door Steven Spielberg.

(HLN)

14-08-2013

Archeologen ontdekken middeleeuwse graven dankzij... das


© Screenshot The Local, foto Felix Biermann.

Archeologen hebben bij een ontdekking van middeleeuwse graven in Duitsland (in de oostelijke deelstaat Brandenburg) hulp gekregen van een... das. De opvallende vondst dateert van het voorbije najaar, maar werd pas deze week gepubliceerd.

Onderzoekers van de universiteit van Göttingen vertelden dat de Slavische begraafplaats resten bevat van minstens acht mensen - waaronder enkele krijgers en twee edelen. De twaalfde-eeuwse ontdekking bestaat onder andere uit twee goed bewaard gebleven skeletten. Een daarvan

(HLN)

16-08-2013

3D-printer brengt Da Vinci’s tekeningen tot leven



Als Leonardo da Vinci nog eens terug zou kunnen komen, zou hij ongetwijfeld verrukt zijn geweest door het werk van wetenschappers van de universiteit van Warwick. Met behulp van een 3D-printer brengen ze Da Vinci’s tekeningen tot leven!

Da Vinci bestudeerde het menselijk lichaam graag. Hij haalde daarvoor lijken uit graven en ontleedde ze. Wat hij zag, tekende hij, zo goed en zo kwaad als dat ging in 3D, na. Het resultaat zijn vele tekeningen van botten, organen, spierbundels enzovoort die bijna uit het papier omhoog lijken te komen.

Wetenschappers van de universiteit van Warwick geven die tekeningen nu – letterlijk – een extra dimensie. Ze maakten – met behulp van moderne beeldvormingstechnieken – 3D-prints van organen die Da Vinci tekende.


De 3D-prints worden de komende maanden – zij aan zij met de tekeningen van Da Vinci – tentoongesteld. De prints bewijzen dat de 3D-printer op tal van gebieden een helpende hand kan bieden. “Het is geweldig om deze technologie in verschillende gebieden actief te zien,” vindt onderzoeker Greg Gibbons. “Het is de interface tussen kunst, geesteswetenschappen, geneeskunde en technologie.”

(scientias.nl)

18-08-2013

Plunderaars maken gebruik van chaos in Egypte om museum leeg te roven


© ap.

De internationale kunstwereld is geschokt omwille van de plundering van het beroemde Malawi-museum in Egypte. "Ik heb tranen in mijn ogen en mijn hart bloedt omdat we ons kostbaarste bezit aan het verliezen zijn: ons erfgoed", twitterde Zahi Hawass, een gerenommeerde archeoloog. Het is dan ook een ware tragedie.

Terwijl de politie in hoofdstad Caïro een bloedbad aanrichtte, vond tweehonderd kilometer verder nabij de stad Minya een ander drama plaats. In het Malawi-museum werden zowat alle 1.100 artefacten gestolen: mummies van duizenden jaren oud, kleinere beeldjes, vazen en keramiek. Alleen datgene wat echt te zwaar was, lieten de plunderaars staan.

Volgens het ministerie van Oudheidkunde verzamelden Mursi-aanhangers eerst in de tuin van het museum om daarna in te breken en het volledig leeg te roven. De foto's tonen met welke brutaliteit de mannen tekeergingen. Vitrines werden kapotgeslagen en standbeelden gebroken. Bovendien sloeg ook een brand over van een nabijgelegen politiekantoor in het heetst van de strijd.

"Deze plundering is een catastrofe, de wereld moet haar ogen openen en het Werelderfgoed beschermen", smeekt Zahi Hawass.


© ap.


© ap.


© ap.


© ap.

(HLN)