[Donnergate #1] Van Speculatie naar benoeming

quote:

'Er wás geen vacature bij de Raad van State'

De personeelsadvertentie van de Raad van State was het slechtst denkbare afscheidscadeau voor de scheidende vice-voorzitter Herman Tjeenk Willink. Dat stellen docent Jan Drentje en hoogleraar Hans van den Heuvel.

De zaak is dus in kannen en kruiken: Donner wordt benoemd tot vice-voorzitter van de Raad van State. De feodale benoemingencarrousel uit de tijd van de Republiek ligt meer dan tweehonderd jaar achter ons, maar in het vergeven van belangrijke overheidsfuncties zijn we nog niet erg veel opgeschoten.

Deze politieke benoeming is formeel afgedekt met behulp van een 'transparante' procedure: de zaak werd in handen gegeven van minister Opstelten om te voorkomen dat Donner zichzelf moest benoemen, en er verscheen een keurige advertentie. Transparant was de gang van zaken zeker: een aantal burgers schreef uit protest een sollicitatiebrief. Zij wachten nog op een bewijs van ontvangst, wat hun vermoeden bevestigde dat de advertentie betekenisloos was. Wijselijk solliciteerde Ernst Hirsch Ballin niet, aangezien zijn kandidatuur voor minister Verhagen onaanvaardbaar was.

Slecht afscheidscadeau
Een slechter afscheidscadeau aan Herman Tjeenk Willink is moeilijk denkbaar. Jaar in jaar uit heeft deze integere jurist in de jaarverslagen van de Raad zijn zorgen uitgesproken over de erosie van de beginselen van de rechtsstaat. In de ambtenarij nam de kennis van de geschiedenis van de staatsinrichting af waardoor vaak gelegenheidswetgeving tot stand kwam die de relatie tussen overheid en burger frustreerde. Meer in het algemeen was de overheid zich er te weinig van bewust hoe belangrijk haar publiekrechtelijke functie was - in het defensief gedrongen door de mode van privatisering van overheidstaken. Het vertrouwen van burgers in de overheid staat op het spel als privatisering leidt tot zelfverrijking van bestuurders zoals recent bijvoorbeeld bij het COA aan het licht kwam.

Het benoemen van overheidsfunctionarissen is een van kernpunten in het proces van modernisering van staten sinds de late achttiende eeuw. Niet een familieband of cliëntisme moest de doorslag geven, maar de geschiktheid van een kandidaat voor het betreffende ambt. La carrière ouverte aux talents, klonk het in de Franse Revolutie.

Politieke machtsverhoudingen
Het heeft lang geduurd voordat vacaturestelling en sollicitatieprocedures bij de overheid zich los hebben weten te maken van allerlei oligarchische praktijken. Bij een aantal cruciale functies is dit bovendien niet gelukt omdat politieke machtsverhoudingen hier een rol speelden. Bekend in Nederland waren de politieke benoemingen van burgemeesters en tot op heden de commissarissen van de koningin.

Recent heeft Hans Wiegel in de media nog eens verwoord hoe hij destijds als minister een nieuwe vice-voorzitter van de Raad van State aanzocht. Voor de camera een man van het volk, en achter gesloten deuren een regent die het bestuur graag in bekende handen houdt.

Nu zegt de wijze van benoeming op zichzelf niets over de kwaliteit van de kandidaten. Waar het om gaat, is dat publieke functies hier onderdeel worden van oligarchische praktijken die haaks staan op principes van openbaarheid, toetsing van geschiktheid en 'transparantie' in de benoemingsprocedure. Het huidige kabinet heeft voor een mengvorm gekozen: een ouderwets regenteske benoeming achter gesloten deuren, afgedekt met een moderne advertentie: een schaamlap als cadeau aan de scheidende vice-voorzitter.

Jan Drentje is docent theoretische geschiedenis aan de Rijksuniversiteit Groningen. Hans van den Heuvel is emeritus hoogleraar beleidswetenschap aan de VU Amsterdam.

quote:

Op vrijdag 16 december 2011 09:35 schreef Sound.Cloud het volgende:
Zou hij bij de bekendmaking doen alsof hij heel erg verrast is dat hij het geworden is?

quote:

'Ik heb er geen kennis van, voor mij is het ook speculeren.' De gedoodverfde kandidaat voor het vicepresidentschap van de Raad van State, minister Piet Hein Donner, hulde zich nog in raadselen, vandaag voor aanvang van de ministerraad.

De minister van Binnenlandse Zaken sprak de berichten dat hij vrijdag zou worden voorgedragen als 'onderkoning', echter ook niet tegen. 'Ik ga als minister naar de ministerraad en woon die als minister bij. Daarna zien we wel verder.'

quote:

Op vrijdag 16 december 2011 12:23 schreef Bolkesteijn het volgende:
Hoe is Tjeenk Willink trouwens benoemd?

quote:

Piet Hein Donner wordt de nieuwe vicevoorzitter van de Raad van State. Hij volgt Herman Tjeenk Willink op. De ministerraad heeft de voordracht tot benoeming vandaag officieel afgerond.

De nieuwe minister van Binnenlandse Zaken wordt CDA'er Liesbeth Spies. Momenteel is ze gedeputeerde in de provincie Zuid-Holland. De portefeuille integratie zal waarschijnlijk verhuizen naar minister Leers voor Asiel. Spies is inmiddels langs geweest bij de koningin op paleis Huis ten Bosch.

CDA-prominent Donner (63) was al maanden de gedoodverfde opvolger van Tjeenk Willink. Vanwege de wetgeving was de staat echter verplicht om een 'transparante procedure' op de starten.

Er kwam een vacature in de Staatcourant. Daarin stond dat de nieuwe vicevoorzitter iemand met 'diepgaande kennis van het constitutioneel recht, een brede blik, met gezag en flexibiliteit om consensus te bereiken', en een goed adviseur van de koningin moet zijn.

Advies
De Raad van State is het belangrijkste adviesorgaan van de overheid. Het kijkt daarbij vooral naar de kwaliteit en uitvoerbaarheid van wetgeving. Ook doet de Raad van State uitspraken in bestuursrechtelijke rechtszaken.

Donner heeft een lange staat van dienst binnen de overheid. Sinds 2002 is hij minister van Justitie, Sociale Zaken en Binnenlandse Zaken geweest. Eerder was hij voorzitter van de Wetenschappelijke Raad van het Regeringsbeleid en gewoon lid van de Raad van State.

Recht en economie
Spies (45) studeerde Nederlands recht en economie in Leiden en werkte na haar studie onder meer voor het Interprovinciaal Overleg (IPO) en voor de provincie Zuid-Holland, voor ze in 2002 voor het CDA in de Tweede Kamer kwam. Vier jaar later stond ze 13 op de CDA-lijst bij de Kamerverkiezingen.

Ze werd in april 2007 vicefractievoorzitter onder Pieter van Geel, die 4 jaar lang de CDA-fractie leidde ten tijde van het vierde kabinet-Balkenende. In 2010 stelde ze zich niet weer kandidaat voor de Kamerverkiezingen van juni dat jaar, ze werd lijsttrekker voor het CDA bij de Provinciale Statenverkiezingen in Zuid-Holland.

quote:

Vandaag heeft de ministerraad ingestemd met de benoeming van Piet Hein Donner (CDA) tot vicepresident van de Raad van State. Dat hij het zou worden, stond eigenlijk al een half jaar vast. Verslag van een lijdensweg.

Minister-president Mark Rutte en vicepremier Maxime Verhagen wisten niet dat voor de vacature van vicepresident van de Raad van State een advertentie moest worden geplaatst. Zij dachten de benoeming van Piet Hein Donner tot 'onderkoning van Nederland' voor de zomer binnenskamers te kunnen afronden, nadat in de formatie van 2010 al de politieke afspraak was gemaakt dat de post het CDA zou toevallen.

Dit blijkt uit een rondgang langs betrokkenen. Pas vandaag, een half jaar later, heeft de ministerraad kunnen instemmen met de voordracht van Donner. Die zal zijn ontslag als minister aanbieden aan koningin Beatrix.

Lijdensweg
Daarmee komt aan een lijdensweg van maanden een einde. Want al op woensdag 6 juli wist De Telegraaf het zeker. CDA-minister Donner van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties zou op 1 februari 2012 Herman Tjeenk Willink (PvdA) opvolgen als vicepresident van de Raad van State. Zijn benoeming zou al die vrijdag, 8 juli, in de ministerraad aan de orde komen.

Maar die vrijdagmiddag gebeurde er iets heel anders. Op zijn wekelijkse persconferentie kwam premier Rutte (VVD) met de mededeling dat na de zomer een advertentie in de krant zou worden geplaatst voor de vacature. Daarop zou iedereen die zich gekwalificeerd achtte, mogen solliciteren.

Spelend debat
Wat was er gebeurd? Na het bericht in De Telegraaf werden Rutte en Verhagen erop geattendeerd dat tussen 2007 en 2009 een slepend Kamerdebat was gevoerd over een herziening van de Wet op de Raad van State. De aanvankelijke wens van het parlement was dat benoemingen van staatsraden en de vicepresident, net als leden van de Hoge Raad, door de Kamer zouden worden gedaan. Dit bleek grondwettelijk onmogelijk.

Als compromis kondigde minister van Binnenlandse Zaken Guusje ter Horst in 2009 aan dat benoemingen 'zo transparant mogelijk' moeten zijn. In de nota van wijziging heeft het kabinet dat aangegeven: 'Er komt een advertentie waar mensen op kunnen reflecteren. Dat betekent dat er volle transparantie over het benoemingsproces plaatsvindt.'

Profielschets
Aldus kwam het te staan in artikel 2 van de herziene wet. Rutte zag zich dus gedwongen een personeelsadvertentie op te stellen, met profielschets, die in de Staatscourant gepubliceerd diende te worden. Dat gebeurde met vertraging. De advertentie verscheen pas op 17 oktober, de sluitingstermijn was 10 november.

Daarvoor waren verschillende redenen. In de zomer kwamen krachten los in het CDA die zich sterk maakten voor een andere kandidaat dan Donner. Het zou goed zijn voor het onafhankelijke profiel van de Raad, was de redenering, als de nieuwe vicepresident een tegenstander van de huidige gedoogconstructie was. In plaats van de pleitbezorger die Donner was geweest voor samenwerking van de VVD en het CDA met de PVV van Geert Wilders.

Minderheidskabinet
Daarmee hing de tweede reden voor vertraging samen. Om de dissidente Kamerleden Ab Klink, Ad Koppejan en Kathleen Ferrier vorig jaar mee te krijgen met steun voor het minderheidskabinet, hield Donner als bemiddelaar de drie flink onder water. Deze en andere handelingen in de formatie gaven een vlekje op Donners voorheen probleemloze relatie met koningin Beatrix - in de formatie procesbewaker.

Een goed gesprek daarover tussen Donner en Beatrix, die voorzitter is van de Raad van State, had nooit plaatsgevonden. Het geval wilde dat Donner als verantwoordelijk minister zou meereizen met het bezoek van de koningin aan het Caribisch deel van het Koninkrijk, van 27 oktober tot en met 6 november. Daar, op de Antillen, 'werden de plooien gladgestreken', zegt een betrokkene.

Veto
De reis vond plaats terwijl de procedure liep. Volgens een ingewijde is er om die reden lang gewacht met het plaatsen van de advertentie. Als de procedure voorbij was vóór de reis, had men het risico van een veto van Beatrix gelopen. Door de gesprekken onder de Caribische zon is dat risico geminimaliseerd.

In de tijd die met dit proces heenging, heeft Rutte nog een consultatieronde gedaan langs de fractievoorzitters van de politieke partijen in de Kamer. Ergens onderweg is daarbij de indruk ontstaan dat nog andere kandidaten kans zouden maken op de functie. Dat leidde tot de vergeefse sollicitatie van SER-voorzitter Alexander Rinnooy Kan (D66).

Aanzien geschaad
Vandaag is dus de uitkomst dezelfde als al op 6 juli bekend werd. Piet Hein Donner krijgt het begeerde ambt. Daartussen ligt een half jaar van speculaties en irritaties. De Nijmeegse hoogleraar staatsrecht Paul Bovend'Eert meent dat 'het aanzien van de politiek en het aanzien van het ambt van vicepresident van de Raad van State is geschaad'. Hij stelt 'dat politici een verontrustend gebrek aan besef hebben getoond dat het belangrijk is om zorgvuldigheid in acht te nemen bij dergelijke benoemingsprocedures'.

Ook Hans van den Heuvel, emeritus hoogleraar beleidswetenschap aan de Vrije Universiteit in Amsterdam, is niet mals in zijn kritiek. 'Dit getuigt van een regenteske mentaliteit, om twee redenen. Donner denkt kennelijk dat hij familiair voorbeschikt is. Voorts is dit een voorbeeld van systeemdenken, van verdeling van de macht. Zo'n partijpolitieke benoeming kan in onze maatschappij echt niet meer. Ik ben hier heel scherp en cynisch over.'
En oud-minister Ter Horst, is zij tevreden? 'Nou, ik lees er elke dag over in de krant. Dat noem ik transparant. Maar het is zo dat het aantal mensen dat deze functie kan vervullen buitengewoon klein is. En als een van hen het dan wordt, kun je niet zeggen dat het niet transparant was.'

quote:

Het kabinet wilde een 'transparante procedure' voor de opvolging van Herman Tjeenk Willink, vice-voorzitter van de Raad van State. Van meet af aan was duidelijk wat de uitkomst van die procedure zou zijn: Piet Hein Donner als de nieuwe onderkoning van Nederland. Zelf bleef hij stug ontkennen.

Doordat journalisten en Kamerleden maar vragen bleven stellen en informeerde naar de stand van zaken, schoot Donner herhaaldelijk uit zijn slof. Een overzicht:

6 juli
Al voor de zomervakantie verschenen de eerste verhalen dat Donner de opvolger van Tjeenk Willink zou worden. 'Ik speculeer nooit verder dan de dag dat ik leef', wilde Donner hierover kwijt. Uiteindelijk werd de benoeming over de zomer getild, omdat de wet een 'transparante procedure' voorschreef.

Heel de zomer bleef de eventuele kandidatuur van Donner voorpaginanieuws. Het CDA zou een andere kandidaat naar voren willen schuiven. Donner bleef ondertussen volharden in het niet-reageren. En de andere kandidaat kwam er niet.

13 oktober
'Ik heb nu al zoveel baarlijke nonsens gehoord. U kletst uit uw nekharen', zo reageerde Donner op 13 oktober nadat weer een journalist vroeg wanneer zijn nieuwe baan bekend zou worden. 'Met dezelfde stelligheid beweerde u voor de zomer over benoemingen. U heeft nooit eerlijk aangegeven dat u dat dus toen al uit uw duim gezogen had. Dus u heeft het deze keer waarschijnlijk ook uit uw duim gezogen'.

Donner schakelde zelfs Kamervoorzitter Gerdi Verbeet in. 'De minister van Binnenlandse Zaken heeft mij gebeld en mij verzocht u mede te delen dat alle berichten over een mogelijk voordracht voor welke functie dan ook geheel niet juist zijn', verzekerde ze het parlement.

14 oktober
Na de ministerraad van 14 oktober kondigde premier Rutte de zoektocht naar een nieuwe vicevoorzitter van de Raad van State aan. Opstelten zou deze leiden. 'Het is niet bedoeld om de weg vrij te maken voor de kandidatuur van Donner, maar om alle opties open te houden. Voor alle ministers, behalve de heer Opstelten', aldus Rutte tijdens een persconferentie.

16 december
Donner bleef ook de weken hierna ontkennen en irritatie uitstralen. Vandaag was daar opeens de omslag. 'Ik heb er geen kennis van, voor mij is het ook speculeren', klonk het opeens voor aanvang van zijn laatste ministerraad. 'Ik ga als minister naar de ministerraad en woon die als minister bij. Daarna zien we wel verder.'