[LaTeX #7] TeXnologen voor de zetTeXniek

Welkom in de officiële LaTeX-topic op Fok! Als je bezig bent een mooi document te zetten in LaTeX, maar je komt er niet uit, dan is dit de plek om je vraag te stellen. Je wordt echter het snelst en best geholpen als je een minimum example weet te maken. Probeer zoveel mogelijk packages die niets met het probleem te maken hebben uit je preamble te verwijderen, en probeer een zo klein mogelijk document over te houden door onnodige zaken eruit te halen. Vaak helpt dit sowieso al om te zien wat het probleem veroorzaakt (twee packages die niet met elkaar overweg kunnen) en daarbij geeft het duidelijkheid aan degenen die je vraag willen beantwoorden.

Als je gewoon wilt weten wat LaTeX nu eigenlijk is, of wat je nodig hebt om het te gebruiken, lees dan verder voor een overzicht van de benodigde software en cursussen.



Wat is LaTeX?
LaTeX (uitspraak: latech) is het meestgebruikte macropakket voor de opmaaktaal TeX (zie hieronder). De macro’s uit het pakket van LaTeX zorgen ervoor dat je op een eenvoudigere manier dan met TeX alleen (plain TeX genoemd) teksten kunt opmaken. LaTeX wordt meestal gebruikt om wetenschappelijke teksten en artikelen op te maken, maar dat is zeker niet de enige toepassing.
LaTeX is zoals blijkt het uit bovenstaande géén WYSIWYG-methode. Daarom wordt LaTeX vaak ook wel vergeleken met HTML, de code die je maakt beschrijft namelijk de opmaak van het document, pas nadat het gerenderd wordt zie je het eindresultaat – vaak als PDF.

Wat is TeX?
TeX is een opmaaktaal voor teksten en formules die als programmeertaal met uitbreidingsmogelijkheden te gebruiken is. Met TeX is het mogelijk om een ingewikkelde lay-out op een relatief eenvoudige manier te beschrijven. De eerste versie van TeX is verschenen in 1978, tegenwoordig is het in principe uitontwikkeld en worden er alleen nog fouten verholpen. De auteur, Donald Knuth, looft $327,68 uit voor elke bug die iemand vindt. Afgeleide projecten worden onder een andere naam voortgezet, zoals pdfTeX of XeTeX.

Wat is nou precies het voordeel van LaTeX?
LaTeX is gemaakt zodat de auteur zich tijdens het schrijven in feite zo min mogelijk moet bekommeren om de vorm. LaTeX automatiseert dan ook een heleboel, bijvoorbeeld kruisverwijzingen, koppen (het zorgt er bijvoorbeeld voor dat koppen nooit als laatste regel op een blad staan), positionering van afbeeldingen en woordafbreking. Ook kan men middels stijlbestanden relatief gemakkelijk een andere opmaak (bijvoorbeeld de huisstijl van de organisatie die het gaat publiceren) aan een document geven. Daarnaast is het grote voordeel t.o.v. bijvoorbeeld Microsoft Word dat het goed kan omgaan met zeer grote bestanden. In LaTeX kun je vrij simpel een bestand aanpassen dat honderden pagina’s bevat.
Voor andere, gespecialiseerde toepassingen, zijn ook extra pakketten verschenen, zoals het parallel zetten van teksten, het zetten van talen die van rechts naar links geschreven worden, het opmaken van kritische edities met meerdere voetnoten. Een zeer bekend voorbeeld is BibTeX dat automatisch uit een database de artikelen kan selecteren waarnaar verwezen wordt in een document, en deze volgens de gewenste criteria kan opmaken en sorteren.

Welke alternatieve macropakketten zijn er voor TeX?
Een alternatief macropakket is ConTeXt, ontworpen door de Nederlander Hans Hagen. Dit pakket probeert omvangrijker te zijn, en standaard meer opties te bieden dan LaTeX, zodat je minder extra packages nodig hebt. Er zijn echter ook minder packages in omloop die voor ConTeXt geschreven zijn.



Het lijkt me wel iets, wat heb ik allemaal nodig?
Je moet een editor hebben om je LaTeX-code in te kunnen schrijven, je hebt een TeX-engine nodig die deze code compileert, en als laatste heb je nog een viewer nodig die het eindproduct kan bekijken, en eventueel afdrukken. En als je er net mee begint heb je ook een beetje doorzettingsvermogen nodig. Voor de rest maakt het niet veel uit welk besturingssysteem je draait, want voor nagenoeg elke versie van Windows, elke BSD- of Linuxdistributie en Mac OS X is wel een pakket te vinden, maar zelfs als je nog BeOS of OS/2 draait is er wel een versie te vinden.

Welke editors zijn er zoal?
In principe voldoet elk programma waarin je gewone tekstbestanden kunt bewerken en kunt opslaan, zoals Notepad voor Windows, of TextEdit voor OS X. Er zijn echter speciale editors voor TeX, die sneltoetsen bieden om makkelijk speciale symbolen of omgevingen in te voeren, en die automatisch je TeX-engine kunnen aanroepen. Je hebt voor elk platform editors, sommige gratis en sommige alleen tegen een flink bedrag. Hier volgt een overzichtje van editors die een (beetje) extra functionaliteit hebben voor LaTeX:

Crossplatform
• AUCTeX voor XEmacs en GNU Emacs. Dit is een pakket dat onder Emacs het editen van (La)TeX- (maar ook ConTeXt-) documenten vereenvoudigt. Het ondersteunt verder latex-preview, waardoor je bepaalde delen van je document (zoals formules) in een voorgerenderde vorm kunt bekijken terwijl je nog aan het bewerken bent. Omdat het met Emacs werkt krijg je verder ook de functionaliteit die je sowieso bij Emacs hebt. Emacs draait onder DOS, Windows, Linux, Solaris, de BSD’s, OS X, etc.
• GNU TeXmacs. Een WYSIWYG editor voor TeX – niet LaTeX. De editor heeft ook een interface met algebra-programma’s (b.v. GNU Octave). Het is een heel eigen type editor, en niet goed vergelijkbaar met anderen.
• LyX. Deze editor probeert je LaTeX te laten typen volgens het WYSIWYM paradigma. Dit geeft een soort combinatie tussen het typen van source, en het direct zien van een gerenderd resultaat. Je ziet in LyX iets wat het eindresultaat benaderd, dus b.v. voorgerenderde formules en geen \sum\_{k=1}\^{\infty}, maar je kunt het wel op die manier intypen. LyX is gratis en open source, het is beschikbaar voor Windows 2000/XP/Vista, Linux en Unixen en Mac OS X.
• TeXmaker. Biedt syntax-highlighting, symbolenoverzicht, een structuuroverzicht en shortcuts om veelgebruikte omgevingen in te voeren. Het vereist wat meer handmatige configuratie onder Windows dan b.v. TeXnicCenter. Maakt gebruik van Qt dus het draait op Windows, Linux en OS X.
• TeXworks. Een pakket geïntegreerd met viewer, dat gemodelleerd is naar het OS X programma TeXshop (zie hieronder). De handleiding is elders te vinden.
• Vim-LaTeX: een pakket voor vim dat het bewerken van LaTeX-documenten probeert te vergemakkelijken, door bijvoorbeeld te integreren met de folding van Vim en het compilen vanuit vim. Standaard heeft Vim overigens ook al redelijke ondersteuning voor LaTeX, en b.v. spellingscontrole die weet wat TeX-commando’s zijn en deze niet controleert. Vim is beschikbaar voor Amiga, MS-DOS, Windows, Unix (incl. Linux), Mac (classic en OS X), maar ook voor je PDA.

Windows (Naast de bovengenoemde cross-platform editors.)
• TeXnicCenter Gratis en Open Source. Richt zich vooral op beginners, door de meestgebruikte constructies in menu‘s te verstoppen. Biedt een overzicht van de structuur van het document dat je bewerkt en heeft spellingscontrole. Het is bedoeld als een geïntegreerd pakket dat verder weinig configuratie behoeft om te werken.
• LEd (LaTeXEditor). Gratis, maar niet open source. Heeft een DVI-viewer, spellingscontrole, mogelijkheden symbolen in te voegen en werkt op Windows 95 t/m Vista. Werkt samen met MikTeX en TeX Live.
• MeWa. Gratis, open source, en een afgeleide van TexnicCenter. Heeft ook uitgebreide spellingscontrole, de GUI is geïnspireerd op TeXnicCenter.
• Scientific WorkPlace. Een grafische editor, waarbij je de sourcecode van je document niet te zien krijgt als je daar niet expliciet om vraagt. Het probeert mensen moeiteloos LaTeX te laten bewerken zonder dat ze het echt hoeven leren. Wordt op universiteiten nog wel eens aangetroffen, maar kost anders voor commercieel gebruik $845.
• WinEdt, een editor met name voor (La)TeX. Deze is shareware, en biedt o.a. een overzicht van je document, en shortcuts om snel symbolen en omgevingen in te voeren.

Mac OS X (Naast de bovengenoemde cross-platform editors.)
• TextMate. Deze editor richt zich niet speciaal op LaTeX, maar heeft wel hulpmiddelen. De editor is gratis te proberen voor 30 dagen, en kost daarna bijna ¤50,–.
• TexShop. Vrij basale, gratis en open source editor voor OS X. Maakt het mogelijk om snel een document te compilen en te previewen, en biedt syntax highlighting. Het heeft een interface die goed integreert met OS X. Als cross-platform opvolger kan TeXworks beschouwd worden (zie hierboven).
• iTeXMac een veel uitgebreidere TeX-editor voor OS X, alhoewel de ontwikkeling gestopt lijkt te zijn.

Linux
Onder Linux is het het gemakkelijkst om te zien welke editors je distributie meelevert. Als je die installeert, krijg je er waarschijnlijk ook een TeX-installatie bij. Van de cross-platform editors zul je de meesten ook wel in je Linux-distributie vinden.

• AmyEdit Een opensource editor voor GTK, al een tijdje niet meer bijgewerkt. Het doel is lichtgewicht te zijn, en de editor heeft daarom vooral basisfeatures, zoals spellingscontrole en syntaxhighlighting.
• Kile (gratis - Linux/KDE) Met wat moeite is deze editor ook wel onder Windows en Mac aan de praat te krijgen, maar hij is toch met name voor Linux geschreven. Het is een met TeXmaker vergelijkbare editor, en hij kent spellingscontrole, syntaxhighlighting, templates, documentoverzicht, etc.
• Winefish. Een gratis editor voor Linux/KDE, voor gevorderde gebruikers.

Hoe kom ik aan een TeX-distributie?
Je bent het makkelijkst af door een hele TeX-distributie te downloaden. Dit omvat verschillende TeX-engines (b.v. pdfTeX om direct PDF-bestanden te maken), en ook een hele sloot aan extra packages en lettertypes: zaken die je misschien niet direct nodig hebt, maar allicht later van pas kunnen komen. Hier worden de relevante opties voor Linux, Windows en OS X genoemd, zoek je een distributie voor MS-DOS of Amiga of een Japanse distributie, kijk dan voor een vollediger overzicht onder TeXsystems in de TeX FAQ. Een distributie omvat (meestal) geen editor (proTeXt en MacTeX zijn uitzonderingen), die zul je dus apart moeten downloaden.

Windows
• BaKoMa TeX Een sharewaredistributie van TeX. Deze richt zich met name op Acrobat en levert Type 1 lettertypen mee (dit zijn schaalbare lettertypen voor PDF). Ook heeft deze distributie een eigen editor.
• MiKTeX. Dit is waarschijnlijk de meestgebruikte gratis Windows-distributie. Deze is niet zo groot qua omvang, omdat er standaard niet heel veel packages bijgeleverd worden, deze kun je echter via een interface downloaden als je ze nodig hebt. MikTeX draait niet op windowsversies ouder dan Windows 2000.
• proTeXt. Een eveneens gratis distributie gebaseerd op MiKTeX, maar inclusief de editor TexNicCenter en de GhostScript-viewer voor Windows. Verder omvat het sowieso meer, want de hele download is maar liefst 540MB. Het is echter bedoeld om zonder problemen direct aan de slag te kunnen.
• TeXLive. Een zeer omvangrijke, gratis, TeX-distributie, die oorspronkelijk voor Unix-systemen is ontworpen, wat ondanks de Windows-installer, onder Windows nog wel te merken valt. Beginners zijn beter af met proTeXt of MikTeX.

Unix en Linux
Ook hier is het het beste om te kijken wat je distributie aanbiedt. Let overigens op, als je distributie nog teTeX heeft, dan heb je waarschijnlijk een heel oude installatie, met moderne packages kun je dan problemen krijgen.

• TeXLive. De de facto standaard TeX-installatie voor Linux en afgeleiden. Afhankelijk van je distributie kan het echter zijn dat je losse onderdelen kunt installeren. Je kunt ook een hele ISO downloaden, die loopt in de honderden MB’s. Voor OpenBSD zit texLive in de ports, voor NetBSD in de pkgsrc, voor Debian en Ubuntu is het gepackaged, in Gentoo kun je het emergen.

Mac OS X
Je kunt via Fink of Darwinports een TeX-distributie installeren, maar je kunt ook, en dat is het gemakkelijkst, de MacTeX distributie downloaden, die overigens wel vrij groot is (1.3GB). Optioneel zijn enkele hulpprogramma’s, zoals editors en een BibTeX managers te downloaden in de package MacTeXtras.

Wat heb ik nodig om gecompileerde documenten te bekijken?
Afhankelijk of je latex of pdflatex hebt gedraaid heb je een DVI-bestand of een PDF-bestand gegenereerd. (In beginsel kun je via tex4ht ook HTML-bestanden genereren, maar daar gaan we niet van uit). Het DVI-bestand wordt meestal geconverteerd naar PostScript of PDF, maar het kan ook direct bekeken worden. Sommige editors hebben standaard een DVI-viewer meegeleverd.

Windows
MikTeX levert de DVI-viewer al mee, deze heet ‘yap’, maar daar hoef je je doorgaans geen zorgen om te maken, omdat je editor deze waarschijnlijk al vindt. Met ‘yap’ kun je meestal in de DVI-file klikken (als je ergens een fout ziet) om naar de corresponderende plek in je source-code te gaan. Het hangt van je editor af hoe je dit moet instellen.

Voor PDF-bestanden zijn er ook een aantal mogelijkheden:
• Adobe reader. Het bekendst, werkt altijd, maar ook vrij log. Een document herladen gaat niet heel rap.
• Foxit. Een kleinere, snellere viewer. De basisversie is gratis.
• GhostView. Het standaardprogramma om PostScript te bekijken, maar het opent ook PDF. De interface is niet al te appetijtelijk, maar het programma zelf is heel functioneel.
• Sumatra PDF Kleiner, sneller, en ondersteunt het herladen door op ‘r’ te drukken.

Linux
DVI wordt bekeken met ‘xdvi’, DVI converteren naar PS gaat met dvips, naar PDF met dvipdf of dvipdfm. dvipdfm converteert rechtstreeks, dvipdf converteert via PS, en dan naar PDF. Voor KDE is er kdvi en vanaf KDE 4 ‘Okular’.

Voor PDF zijn er andermaal meer mogelijkheden.
• Adobe reader. Het bekendst, maar is gesloten, niet voor elke Linux-distributie beschikbaar (zeker niet op alternatieve hardwareplatformen), en het is traag en log.
• GhostView. In de meeste Linux-distributies ook aanwezig. Het wordt ook vaak onder de motorkap gebruikt in applicaties als eps2pdf, ps2pdf en b.v. ImageMagick om PostScript bestanden te renderen en te converteren.
• xpdf. Sneller, maar rendert graphics iets minder mooi, heeft echter de heel handige mogelijkheid dat je door op ‘r’ te drukken het document kunt herladen en dat je direct de bladzijde weer voor je neus krijgt waar je was.

Mac OS X.
De Mac komt standaard met Preview.app; dat is een snelle PDF-viewer. De meeste workflow op Mac gebruikt dan ook PDF, en DVI minder. Als je wilt kun je onder X11 wel xdvi draaien. Preview opent ook PostScript bestanden door ze te converteren naar PDF. GhostScript is ook onder X11 aan de praat te krijgen, en via Fink of DarwinPorts te installeren.

Voor PDF zijn er nog wat alternatieven:
• Adobe reader. Acrobat onder OS X is ook lang niet zo snel als Preview, zeker niet als het om zoeken in PDF-bestanden gaat.
• Skim. Een open Source PDF viewer, die ook de mogelijkheid biedt om aantekeningen te maken bij PDF’s en notes toe te voegen. Let wel, deze worden niet in de PDF zelf opgeslagen.



Ik wil LaTeX leren, waar doe ik dat?
Je kunt online een heleboel materiaal vinden, of je kunt een boek ter hand nemen. Het is mijns inziens het gemakkelijkst om een online tutorial te volgen, zeker voor LaTeX leer je daar het meest van. Wil je echter meer van TeX zelf weten op den duur, dan kan het wel nuttig zijn om een boek aan te schaffen, of in je (universiteits)bibliotheek te kijken.

Boeken over LaTeX
• LaTeX, a Document Preparation System by Leslie Lamport (second edition, Addison Wesley, 1994, ISBN 0-201-52983-1) Het standaard boek voor LaTeX, door de auteur van LaTeX geschreven. Zeker niet onmisbaar, maar vaak wel in universiteitsbibliotheken aanwezig.
• The LaTeX Companion (Tools and Techniques for Computer Typesetting) by Frank Mittelbach, Michel Goossens, Johannes Braams, David Carlisle and Chris Rowley (second edition, Addison-Wesley, 2004, ISBN-10 0-201-36299-6, ISBN-13 978-0-201-36299-2) De eerste editie heeft een hond op de voorkant, de tweede een kompas. Omvat veel voorbeelden en beschrijvingen van extra packages. Dit kan wel nuttig zijn.

Online materiaal over LaTeX
Veel materiaal is in het Engels, maar er is ook een aantal Nederlandse handleidingen.

• LaTeX handleiding door Piet van Oostrum (NL)
• Een Introductie tot het Zetsysteem LaTeX door Gaspard Lequeux (NL)
• LaTeX voor beginners door Wilfried Van Hirtum (NL)
• Formatting information: a beginner’s introduction to typesetting with LaTeX door Peter Flynn (EN)
• The Not So Short Introduction to LaTeX 2e door Tobias Oetiker (EN) De bekendste handleiding. Er is een Nederlandse vertaling van, maar deze is achterhaald. Als je deze helemaal doorneemt heb je een goed overzicht, ook van een aantal extra packages en mogelijkheden.

Er zijn ook enkele pagina’s gewijd aan de behoeften van een selectere groep gebruikers, of een specialistischer onderwerp:
• LaTeX voor logici
• LaTeX voor taalkundigen
• LaTeX mathmode. Een uitgebreid overzicht van alle wiskundeomgevingen in LaTeX en AMS-LaTeX. Handig om een keer door te lezen.
• Memoir manual. Memoir is een pakket dat bedoeld is om de opmaak van een LaTeX-document aan te passen. Het eerste deel van de handleiding is echter een inleiding over typografische regels en gewoonten. Dit leert je wat zaken waar je op moet letten om verzorgde teksten te maken.
• Free Math Font Survey. Een overzicht van de beschikbare lettertypen voor LaTeX. Let wel, niet elk lettertype omvat alle symbolen.
• Comprehensive LaTeX Symbol list. Een groot document met allerhande mogelijke symbolen die je ooit zou willen gebruiken in (La)TeX: wiskundig, natuurkundig, astronomisch, astrologisch, taalkundig, dingbats, etc.

Waar kan ik terecht met vragen?
Uiteraard in deze topic! Maar er zijn ook andere websites waar LaTeX-vragen worden beantwoord. Je hebt de zeer uitgebreide UK TeX FAQ, waar heel veel voorkomende problemen worden aangekaard (en eigenlijk alles wat in deze OP staat ook te vinden is). Verder heb je comp.text.tex, een drukbezochte news-group waar veel mensen te vinden zijn, inclusief veel auteurs van packages, en zeer, zeer ter zake kundigen die alle ins en outs van TeX kennen. Mits je een beknopte vraag stelt, in het Engels, met een duidelijk minimum example word je hier meestal goed geholpen.



Wat zijn de handigste packages?
Dat hangt er natuurlijk maar net vanaf wat je wilt. Er is echter wel een aantal packages te geven dat vaker dan gemiddeld gebruikt wordt. Hieronder wordt dan ook een aantal scenario’s besproken.

Welke package verandert Chapter in Hoofdstuk, etc?
Welke package geeft woordafbreking?
LaTeX kent geen ingebouwde spellingscontrole (dat kan je editor soms geven, zie hierboven), maar het kent wel een uitgebreid mechanisme voor woordafbreking. De package die dit regelt is ‘babel’. Je gebruikt Babel met ‘\usepackage[english,dutch]{babel}’. Dit geeft aan dat je document in twee talen geschreven wordt, Engels en Nederlands, waarbij Nederlands de standaard is, wat ook betekent dat koppen in het Nederlands worden gezet (b.v. Hoofdstuk, en niet Chapter).

In het document moet je handmatig aangeven wat Engels en Nederlands is. Als je hoofdtaal Nederlands is, dan kun je bijvoorbeeld \foreinglanguage{english}{Premature optimization is the root of all evil (or at least most of it) in programming.}

Babel regelt overigens nog meer, in het Frans is het gebruikelijk om kleine witruimtes rond de interpunctie te hebben Dus meer « zo » en niet zo vaak «zo». Babel kan hier ook rekening mee houden. Voor het Oud-Grieks zijn er ook mogelijkheden om polytonische teksten te typen, en zo heeft elke taal wel specifieke opties, welke je in de documentatie kunt vinden.

Omdat XeTeX geheel van Unicode, OpenType en UTF-8 invoer uitgaat, is Babel daar vaker een gesel dan een zegen. Daarom is de package Polyglossia ontwikkeld, dat voor XeLaTeX bedoeld is, deze package is nog in ontwikkeling. Als je echter een document in het Thaïs en Arabisch wilt schrijven is deze package wellicht handig, aangezien het ook automatisch van lettertype kan wijzigen als je van taal verandert.

Wat is het beste afbeeldingenformaat voor LaTeX?
Voor pdfLaTeX geldt dat je bestanden in PNG, JPG en PDF formaat kunt opnemen in je document, voor ‘gewoon’ LaTeX geldt dat bestanden in .EPS-formaat moeten zijn, eventueel moet je dat dus converteren.
In feite gelden voor LaTeX dezelfde regels als in het algemeen: voor foto’s kun je prima JPG gebruiken, dit levert een redelijk klein bestand op. Voor screenshots kun je beter PNG gebruiken, aangezien dit geen artefacten oplevert zoals JPG (denk aan smoezelige randjes). Voor schaalbare afbeeldingen, zoals grafieken of diagrammen is een vectorformaat het ideaalst: bij het printen blijft dit mooi.

Als je kunt kiezen in welk formaat je kunt exporteren, b.v. in Matlab, dan heeft iets als EPS de voorkeur. Afhankelijk of je LaTeX of pdfLaTeX gebruikt moet je de EPS converteren naar PDF. Sommige programma’s kunnen ook speciaal voor LaTeX exporteren, meestal betekent dit dat er code gegenereerd wordt die de tekst door LaTeX laat zetten. Dit heeft als voordeel dat het lettertype in de afbeelding hetzelfde is als in je document. Ook is schalen meestal makkelijker, omdat de tekst niet meeschaalt. Om bestanden te converteren kun je ImageMagick gebruiken, of GhostScript, dat onder Linux vaak voorzien is van de scripts ‘ps2pdf’ en aanverwanten (epstopdf). xpdf levert het programma ‘pdftops’.

Het programma epstopdf kan ook automatisch aangeroepen worden vanuit pdfLaTeX, maar alleen als je LaTeX met de optie -shell-escape draait, wat niet standaard is omdat het een (klein) veiligheidsrisico oplevert.

En hoe neem ik nu zo’n bestand daadwerkelijk op?
Daarvoor gebruik je de package ‘graphicx’. Dit kent een \includegraphics-commando waarmee je een bestand kunt opnemen. In het simpelste geval werkt het ongeveer zo:


Als je je document nu compileert met ‘latex’ kijkt het over een document bestaat dat ‘myfig.eps’ heet, als je compileert met ‘pdflatex’ of er een document bestaat dat ‘myfig.pdf’, ‘myfig.jpg’ of ‘myfig.png’ heet. Het is dus niet nodig om de extensie op te geven! Je kunt nog extra opties opgeven om bijvoorbeeld de grootte van het plaatje in te stellen, het plaatje te schalen, of slechts een gedeelte van het plaatje weer te geven, die staan handleiding beschreven.

Welke afbeeldingenprogramma’s zijn speciaal geschikt voor LaTeX?
Een programma dat eenzelfde aanpak heeft voor het tekenen van plaatjes als LaTeX voor het zetten van teksten is MetaPost. Je beschrijft de tekening. De labels worden direct door TeX gezet, en de uitvoer is EPS. Voor LaTeX is dit tamelijk ideaal, en voor PDFLaTeX is het ook nog redelijk gemakkelijk. De problemen ontstaan zodra je andere lettertypes wilt gebruiken in MetaPost, daarnaast moet je ook een nieuwe taal leren (met soms een wat vreemde syntax).

Daarom is een ander programma, Asymptote ontwikkeld dat eenzelfde filosofie volgt: je beschrijft je tekening in een soort C-achtige taal. Een compiler geeft dan een PDF of EPS bestand. Er is ook een grafische interface in ontwikkling, xasy.

Een oudgediende op dit vlak is IPE, geschreven door Otfried Cheong, dat werkt m.b.v. een grafische interface, maar speciale ondersteuning heeft om labels m.b.v. LaTeX te zetten, en verder ook voor geometrische tekeningen kan ‘snappen’ naar snijpunten van lijnen.

Een ander programma dat goed met LaTeX overweg kan is xfig (niet voor Windows), dit is geheel grafisch, maar kan exporteren in LaTeX-formaten. Dit is met name geschikt als je diagrammen wilt maken. Voor grafieken is GNUPlot het aangewezen programma. Dit kent allerhande manieren om data en functies te plotten.

Matlab, Maple en Mathematica kunnen ook in EPS-formaat opslaan en kennen speciale LaTeX-functionaliteit. Ook de opensource wiskundige programma’s zoals Octave en R kunnen dit.

Is er ook iets om in LaTeX figuren te kunnen tekenen?
Van oudsher is het uitgebreidste tekenpakket voor LaTeX PSTricks. Dit maakt gebruik van PostScript (wat in feite een hele programmeertaal is) om afbeeldingen te maken. Als je je LaTeX document via DVI naar PostScript compileert werkt dit uitstekend. De ondersteuning is heel uitgebreid, het voordeel van het feit dat het in je LaTeX source wordt opgenomen is dat je ook gemakkelijker (als je dat zou willen) ‘over je pagina heen kunt tekenen’ en dat consistentie met tekst qua lettertype heel gemakkelijk is. Een nadeel is dat het niet (gemakkelijk) werkt met pdfLaTeX, omdat PDF slechts een deelverzameling van de PostScript-commando’s kent. PSTricks kent heel veel extra packages die het maken van afbeeldingen heel erg kunnen vereenvoudigen.

Een nieuwer alternatief is PGF met TikZ. TikZ is de ‘high level’ laag bovenop PGF. TikZ heeft als voordeel dat het zowel met pdfLaTeX als met LaTeX werkt (en zelfs met tex4ht, omdat het SVG kan produceren), en het qua syntax gewoon LaTeX-achtig is. De handleiding is zeer uitgebreid en er is op een andere plek een voorbeeldengallerij te vinden. Het nadeel aan TikZ is dat het heel traag kan zijn: het doet alle berekeningen in TeX, en dat is geen snelheidsmonster. Ook is het aantal packages minder groot dan voor PSTricks. Het wordt wel centraal ontwikkeld, wat de consistentie van de interface ten goede komt.

Als laatste zijn er nog pakketten zoals XYPic, maar deze raken onderhand allemaal verouderd en bovengenoemde pakketten hebben alle functionaliteit ook in zich.

Welke pakketten zijn nog meer handig voor figuren?
Het pakket subfig kun je gebruiken om afbeeldingen naast elkaar, of onder elkaar te zetten en te nummeren als ‘Fig. 1a’. De functionaliteit van dit pakket wordt ook bijvoorbeeld door Memoir geleverd, dus als je dat gebruikt is subfig niet nodig. ‘subfigure’ is een oudere implementatie van hetzelfde idee, je kunt beter subfig gebruiken.

Kan ik ook presentaties maken met LaTeX?
Ja zeker, er zijn zowel packages om PowerPoint-achtige slides te maken (maar dan een stuk verzorgder uiteraard), als om transparanten te maken. Het aangewezen pakket voor het eerste soort presentaties is ‘beamer’. Dit stelt je in staat om in een manier analoog aan hoe je normaal LaTeX-documenten maakt een presentatie te maken, maar dan met ‘\begin{slide}’, et cetera. Ook zijn er mogelijkheden om delen van een slide nog niet weer te geven in het begin, maar pas nadat je op spatie drukt. pdfLaTeX wordt gewoon gebruikt om de slide te renderen, dus de kwaliteit van de wiskunde is bijvoorbeeld excellent. De handleiding is zeer uitgebreid en bevat ook tutorials. Een voorbeeld is hier te vinden.

Een ouder, gelijksoortig pakket, is ‘prosper’, dit biedt echter minder functionaliteit, HA-prosper is hier een afgeleide van. Beamer biedt wel functionaliteit om prosper te emuleren.

PDF-presentaties worden gegeven door je PDF-applicatie in full-screen te zetten (voor Adobe is dit b.v. Ctrl+L of Appeltje+L). Het biedt als zodanig dus niet de functionaliteit van PowerPoint, en je wilt daarom misschien zelf een horloge bij de hand houden. Met Beamer is het wel mogelijk om in een dualscreen-setup op je laptop notes te hebben en op het projectiescherm niet. Dit werkt echter niet zo soepel als met PowerPoint of Keynote.

Voor transparanten is foiltex te gebruiken. Als je met een heel oude LaTeX-installatie opgescheept zit kun je desnoods de class ‘slides’ gebruiken. Beamer kan dit eventueel ook, daarnaast heeft Beamer faciliteiten om aan de hand van de slides ook handouts te genereren die meer tekst bevatten, of om een PDF te genereren (met behulp van pgfpages) die 4 of 8 slides per pagina heeft om uit te printen (eventueel kan zelfs de achtergrondkleur automatisch veranderd worden om inkt te sparen).

Met welke package maak ik mijn PDF klikbaar?
Met de package hyperref kun je (interne) links in je document klikbaar maken. Je kunt bijvoorbeeld in de inhoudsopgave of de index klikken om automatisch naar een pagina te gaan, je kunt kruisverwijzingen automatisch in hyperlinks omzetten en ook voetnoten. Als je al bij voorbaat hyperref gebruikt is het aan te raden om niet ‘zie Figuur \ref{fig:vb}’ te typen, maar om ‘zie \autoref{fig:vb}’ te typen, dit geeft hetzelfde resultaat in je PDF-bestand behalve dat in het laatste geval Figuur ook klikbaar is – anders kun je alleen op het getal klikken.

In de handleiding staat ook beschreven hoe je de presentatie van de links kunt aanpassen, standaard krijg je rode kadertjes om de links heen, dat is niet heel mooi.

Welke package geeft toegang tot extra PDF-functionaliteit zoals forms en de documentinfo?
Dit is ook hyperref. Hiermee kun je voor PDF de keywords en de auteur instellen, je kunt forms maken en je kunt instellen hoe je document geopend moet worden, b.v. single page, double page, of fullscreen. Iets wat je niet kunt instellen is de mogelijkheid om commentaar toe te voegen in je PDF, dit kan alleen met de volledige versie van Acrobat geactiveerd worden. Dan kun je wel in Adobe Reader commentaar toevoegen. Er is ook geen gratis software die dit kan activeren.

Welke package heb ik nodig voor een bibliografie?
Er zit een heel basale bibliografiefunctionaliteit standaard in LaTeX (deze staat b.v. uitgelegd in de ‘not so short introduction to LaTeX’), maar als je grotere documenten wilt maken is BibTeX het aangewezen programma. Dit is niet zozeer een package, als wel een los programma – maar wel eentje dat standaard meegeleverd wordt.

Een goede tutorial voor BibTeX is Tame The Beast – de documentatie van BibTeX zelf is niet héél duidelijk. Het idee is als volgt: je maakt een bestand waarin je alle artikelen en boeken die eventueel zou willen citeren opsomt, in een formaat als dit:


Als je besluit dat je dit werk wilt citeren dan type je in je LaTeX-document \cite{companion}. De eerste keer dat je je document compileert mist LaTeX al deze verwijzingen. Dan echter draai je BibTeX, dat kijkt welke verwijzingen je allemaal hebt gebruikt, en deze haalt het uit bestand met artikelen. Dan maakt het de verwijzingen in de gewenste stijl op en sorteert de lijst eventueel. Als een bepaald tijdschrift of je school of universiteit op een speciale stijl staat, kun je BibTeX het werk laten doen. Je krijgt dan b.v. als auteurs M. Goossens, F. Mittelbach and A. Samarin, of M. Goossens et al. Verwijzingen in de tekst kunnen met nummers zijn, of b.v. GMA1993.

Een overzicht van de verschillende stijlen van BibTeX vind je hier.

Oorspronkelijk is BibTeX ontworpen voor Engelse literatuurlijsten bij technische artikelen. Ondertussen wordt het voor allerhande artikelen en talen gebruikt, het loopt dan ook op z’n achterste benen. De taal waarin de stijl-bestanden worden beschreven is ook niet heel toegankelijk. Als opvolger is BibLaTeX gemaakt, dat bijvoorbeeld op een eenvoudiger wijze de gebruiker de opmaak laat aanpassen.

Om je bibliografie-database te beheren zijn er ook vele programma’s in omloop. Sommige editors hebben hiervoor een hulpmiddel in handen, verder heb je voor OS X Bibdesk – dat standaard bij MacTeX komt, het commerciële Endnote dat ook in BibTeX kan exporteren, JabRef dat onder Java draait, RefDB dat ook andere formaten kan exporteren, of web-based systemen zoals Aigaion. Na een tijdje leg je een grote database aan en zijn zulke systemen onontbeerlijk!

Met welke package kan ik de marges veranderen?
Voor dit geldt: bezint, eer ge begint. De standaard layout in LaTeX is wel met enig overleg gekozen. Het is geen al te hippe layout, maar wel een functionele. De marges zijn op A4-papier heel breed, maar dat is ook omdat A4 heel breed is. Weinig boeken worden op A4-formaat uitgegeven, en als ze al zo groot zijn hebben ze vaak meerdere kolommen (kranten b.v. ook), dit omdat heel brede regels niet prettig lezen: als je oog naar de volgende regel gaat raak je gemakkelijker het spoor bijster en begin je een regel te hoog of te laag te lezen. Ook een zekere optische balans wordt nagestreefd. Voordat je de marges dus op 2cm zet, denk hier aan.

De marges en ruimte voor kop- en voetteksten aanpassen kan met geometry, of op een iets simpeler wijze vmargin.

Omvattender packages, zoals KOMA-script en memoir bieden deze functionaliteit ook.

Met welke package kan ik de opmaak van koppen veranderen?
Dit is misschien niet zo eenvoudig als je zou verwachten. Voor een aantal voorgekookte stijlen kun je fncychap gebruiken. Wil je nog iets anders, dan zul je zelf moeten programmeren (en voor paragrafen). Ook kun je weer een van de omvattender packages nemen, zoals KOMA-script en memoir, die hebben een makkelijker interface om de stijl aan te passen.

Met welke package kan ik kopteksten en voetteksten aanpassen?
Fancyhdr wordt hier het meest voor gebruikt, en is ook meestal aan te raden, tenzij je al een complexere class als memoir gebruikt die de functionaliteit ingebouwd heeft.

Met welke package kan ik andere lettertypen kiezen?
Het standaardlettertype van LaTeX is wel heel herkenbaar, maar op den duur wel een beetje saai. Het is ook niet echt voor z’n esthetische waarde ontworpen. Het biedt wel veel (zoals verschillende ontwerpgrootten, nette ligaturen, groot tekenrepetoir). Een goede start is de Free Math Font Survey.

De moeite van het bekijken waard zijn pxfonts (een Palatino-kloon), txfonts (Times-kloon) en Euler (een informeler Lettertype): voor presentaties zou je ook CMBright kunnen overwegen.

Wiskundige lettertypen zijn dungezaaid, dus voor wiskundige teksten ben je noodzakelijkerwijs op een klein aantal lettertypen aangewezen, omdat de meesten simpelweg de symbolen niet hebben. Er zijn wel commerciële lettertypen voor LaTeX, zoals Lucida, en als je Minion hebt gekocht kun je MnSymbol gebruiken. Wil je echter vooral prozatekst zonder bijzondere symbolen zetten, dan zijn er meer mogelijkheden als je een OpenType-font hebt.

OpenType-fonts kunnen geconverteerd worden naar een formaat dat LaTeX snapt, hiervoor kun je otfinst gebruiken. Een andere optie is XeTeX, dat direct OpenType-lettertypen kan gebruiken.

Met welke package kan ik een index maken?
Dit komt standaard met LaTeX mee, de makeidx package. Een flexibeler alternatief is xindy, dat beter om kan gaan met andere talen dan Engels. Voor afkortingen zijn ook specialistische packages zoals acronym voor afkortingen en glosstex voor een glossary.

Welke package is geschikt voor <...>?
Uiteraard kan niet elke package hier behandeld worden, er zijn nog genoeg packages die b.v. symbolenlijsten geven, mogelijkheden om tabellen te maken die over meerdere pagina’s gaan, mooiere tabellen te maken, parallelle teksten te zetten, kritische edities te zetten, en wat al niet. Er is een goede onderwerpsindex voor alle packages. Als je het daar niet vindt, dan kun je het altijd vragen!

Ik heb de package gevonden die ik nodig heb, maar hoe installeer ik die?
Als je MikTeX gebruikt, kijk dan eerst of je het in MikTeX niet in de package-manager kunt vinden. Dit zal meestal het geval zijn.

Voor Linux geldt dat je distributie vaak wel heel veel packages beschikbaar heeft in pakketten, het kan zijn dat je meer moet installeren, bijvoorbeeld omdat het in het pakket ‘texlive-humanities’ of ‘texlive-science’ zit (in Debian). Dit is het gemakkelijkst.

Zit het niet in de package-manager, of heeft die alleen een oude versie, dan kun je, als je het pakket maar voor één project nodig hebt, gewoon de gewenste .sty-file in dezelfde directory als je document zetten. Het kan zijn dat je package alleen als .ins en .dtx geleverd wordt, dan moet je het eerst zelf compileren: draai (pdf)latex <package>.ins en (pdf)latex <package.dtx> en je krijgt een .sty (of .cls) bestand en de documentatie.

Is het echter een groot pakket, of gaat het erom dat je een bestand wil patchen waar een bug in zit, of wil je de nieuwste versie, dan zul je het echt zelf moet installeren. Dit kan, je kunt een privé-directorystructuur erop nahouden. Als er bestanden zijn die zowel in jouw directory als in de systeemdirectory staan krijgt jouw bestand voorrang. Die directory wordt meestal aangeduid met $TEXMFHOME, en hoe je daar precies mee moet werken staat in de TUG FAQ.



Hier staan de vragen die al vaker voorbij gekomen zijn in de LaTeX-topics. Veel vragen zijn hierboven al beantwoord, als dat zo is wordt daarnaar verwezen.

Wat heb ik nodig om te kunnen LaTeXen?
Lees hierboven het stuk onder benodigdheden. Je kunt perfect uit te voeten met allemaal gratis software, of je nou Linux, Mac of Windows draait!

Is het nou handig?
Uiteindelijk wel. Het heeft een vrij steile leercurve, en voor eenvoudige documenten is het dan ook een stukje ingewikkelder dan Word – alhoewel dat voor een ervaren gebruiker niet meer geldt, maar uiteindelijk zijn langere documenten een stuk beter te behappen in LaTeX dan in Word. Het is echter geen volwaardig DTP-programma, zoals Quark of InDesign, en de opmaak voor een tijdschrift of glossy is dan ook echt moeilijker.

Kan ik LaTeX naar Word omzetten of omgekeerd?
Nee, niet direct. Je hebt wel rtf2latex2e en dat kan je aardig op weg helpen, maar het zal nooit perfect zijn. Ook is er latex2rtf. Dit laatste is echter geen TeX-engine, dus het kan al snel het spoor bijster raken. Je kunt nara tex4ht kijken, dat HTML als uitvoer biedt.

Hoe maak ik presentaties?
Gebruik beamer. Dat staat hierboven, onder packages, beschreven.

Hoe verander ik de lettertypes?
Dat staat ook hierboven uitgelegd, onder packages.

M’n papierformaat wordt niet correct doorgegeven!
Ook al doe je \documentclass[a5paper], dan nog kan het zijn dat Adobe denkt dat het A4 is. Door simpelweg \usepackage{geometry} te doen, los je dit meestal op, deze package schrijft namelijk de benodigde speciale commando’s naar de PDF (of DVI) die de viewer correct instrueren.

De opmaak zint me niet.
Hierboven staan packages, links en uitleg over het aanpassen van lettertypen, marges en koppen.

Mijn figuur staat niet waar ik het wil.
LaTeX kent zogenaamde ‘floats’, dit zijn bijvoorbeeld tabellen of figuren. Die kunnen wat wegdrijven van de plek waar jij ze opgeeft. Dit zorgt ervoor dat de pagina’s beter gevuld kunnen worden. Word doet dit niet, maar eigenlijk doet verder elke zetter of zetprogramma het wel. Kijk maar eens in professioneel gezette boeken. Figuren komen bovenaan een pagina te staan, of op een aparte pagina. Soms echter drijft een figuur een volgende paragraaf in, dat kan wel hinderlijk zijn (na een \clearpage, wat meestal bij een hoofdstuk gebeurt, worden figuren automatisch neergezet). Wil je dit niet, dan is de package placeins de oplossing. Hiermee kun je barrières definiëren waar floats niet voorbij mogen drijven. Wil je echt per se dat je figuur blijft staan op de plek waar jij het wilt, kijk dan in de TeX FAQ.

Hoe krijg ik het symbool voor …?
Kijk in de Comprehensive LaTeX Symbol list. Een andere goede optie is Detexify², waar je het symbool kunt tekenen en laten herkennen (let op: Vereist Firefox 3.5, Opera 9.6 of Safari 4, Internet Explorer werkt niet).

Mijn EPS plaatje werkt niet?
Je gebruikt waarschijnlijk pdfLaTeX, en dat kan geen EPS aan (EPS kan niet in PDF opgenomen worden), je moet het eerst naar PDF converteren, dat kan b.v. met epstopdf (zie ook hierboven).



TeX leer je door te doen. Van vrijwel alle packages kun je de source gewoon bekijken in je distributie. Als je zelf een .cls of .sty-bestand wilt schrijven, kijk dan eens in een .sty-bestand uit je distributie. Wil je iets aanpassen, kijk naar de definitie. Er zijn veel pagina’s met voorbeelden en examples. Lees je een manual, en denk je, hoe hebben ze dat voor elkaar gekregen? Je kunt meestal de source vinden.

Hier volgt een overzichtje van websites met voorbeelden:

• TeX showcase. Voorbeelden wat met TeX allemaal mogelijk is.
• TikZ example gallery
• PSTricks examples
• Tips voor wiskundige formules.
• Een volledig Lineaire Algebraboek, inclusief source.
• De source van de banners zoals die in deze topic gebruikt worden. (En de PDF).
• Een voorbeeld LaTeX-scriptie die een goed idee geeft hoe je een hele scriptie met LaTeX schrijft. (En nog een linkverzameling.)

Overige relevante links
• De Nederlandstalige TeX gebruikersgroep
• LaTeX Homepage
• Officiële website met TeX software, templates en meer
• LaTeX-packages op onderwerp.
• TeX FAQ
• Google TeX Group

Vorige edities van deze topic.
• LaTeX
• LateX #2 TeXneuten beantwoorden TeXnische vragen
• [LaTeX #3] Leer hier de TeXnische kneepjes van het vak.
• [LaTeX #4] TeXnici helpen bij TeXnische problemen.
• [LaTeX #5] TeXnische foefjes en trucjes.
• [LaTeX #6] TeXnologen voor de zetTeXniek.

Je vindt de source van dit document op de Wiki, waar je deze zelf kunt aanpassen en van nuttige tips en links kunt voorzien.

Ik had de vorige per ongeluk volgemaakt. .

quote:

Op donderdag 23 december 2010 18:29 schreef Outlined het volgende:
zie ik nu dat je ook muzieknotatie met LaTeX kan doen ?

Dat kan idd.

quote:

Op dinsdag 28 december 2010 11:08 schreef Gebraden_Wombat het volgende:
Is er een makkelijke manier om een url toe te voegen aan mijn bibliografie met BibDesk? Het lijkt me dat zoiets makkelijk moet kunnen, maar ik kan het niet vinden en blijkbaar Google ik ook niet goed genoeg.

Als je googelt op "bibdesk add url to bib" vind je wel wat, zoals dit.

quote:

Op zondag 9 januari 2011 00:24 schreef zuiderbuur het volgende:
Hallo,

ik heb het gevoel dat dit vrij "basic" is maar toch vind ik het niet in handleidingen. Ik heb een stelling op het laatste van een pagina, het bewijs begint op het volgende... niet zo mooi...Is er een manier om een "blok" af te bakenen dat zeker op dezelfde pagina moet.

Zoiets als

\begin{pageblock}
bla bla

bla bla
\end{pageblock}

Want gewoon \newpage doen om de boel kunstmatig te manipuleren zou wel eens tot genante situaties kunnen leiden als je toch nog zaken verandert....

Wat leesvoer: http://www.tex.ac.uk/cgi-bin/texfaq2html?label=nopagebrk. Ik moet overigens zeggen dat ik het eens ben met de onderliggende boodschap op die pagina, nl. dat het eigenlijk iets is dat 'niet past binnen de Latex-filosofie'. Het hebben van een aantal lege regels en een stelling die op een volgende pagina begint is (ook) lelijk. Persoonlijk heb ik me nooit gestoord aan dat soort afbrekingen, dat hoort er gewoon bij en er is m.i. niets mis mee...

quote:

Op maandag 10 januari 2011 09:30 schreef zuiderbuur het volgende:

[..]

Bedankt voor de link. Ik denk dat je gelijk hebt: misschien aanvaard ik het beter. Minipage vind ik wat overdreven, en \begin{samepage}...\end{samepage} werkt gewoon niet bij mij (het komt nog steeds op verschillende pagina's terecht).

Ik had trouwens nog een vraagje omtrent subscripten links van een letter.. dit heb je nodig bij de getwiste chevalleygroepen. Ik ben hier al eens geholpen voor dit probleem, maar nu zie ik nog steeds een probleem, als er nog iets voor het subscript komt, wordt die "2" wel erg ver verwijderd van de A:
[ code verwijderd ]

Hoe kan ik dit wat mooier maken? Bedankt!

Bedoel je zoiets?:

quote:

Op vrijdag 21 januari 2011 15:24 schreef zuiderbuur het volgende:
Ik heb opnieuw een vraagje, over TexShop ditmaal.....
Ik gebruik dus altijd dit programma, nu zie ik
bij File-> Page Setup... dat "US Letter" en niet A4 de standaard is bij mij.
Ik kan dat aanpassen per document, maar het is natuurlijk vrij vreemd dat dat zo is, en een beetje gevaarlijk... kan ik de "default" soms wijzigen? (vond het niet in help)

Verder dacht ik dat dit de oorzaak was van een ander probleem... ik heb een template van een flyer dat bij mij afgesneden wordt aan de rechterkant. Ik hoor van mensen die texshop niet gebruiken dat het met a4 te maken heeft... zij zetten om van dvi naar ps/pdf en geven daarbij in de command line de optie "-t a4" in.

Weet iemand hoe je dit dan aanpakt in TexShop?

Met veel dank!

_{Sorry maar ik ken TexShop niet.}

_{Ik kan het quote-knopje niet meer vinden, en ik heb ook geen smileys meer?}

Heb je \setcounter{equation}{0} geprobeerd aan het begin van de appendix? Dit reset in ieder geval de vergelijkingenteller, ik weet zo direct niet of het ook voor tabellen werkt.

Heb je \numberwithin{equation}{section} geprobeerd? Als ik het me goed herinner produceert dat niet alleen nummering van de vorm section.eqnumber maar reset die ook automatisch aan het begin van elke section.