ONZ Onzin voor je leven!
Vrolijkheid troef in dit lieve forum vol humor.
Woef! Woef! Woef!
Heb jij ook iets te vertellen waar niemand op zit te wachten. Maar wat je wel graag kwijt wil? Het kan in dit topic.
TS begint:
Nu jullie, ook al interesseert het niemand een reetquote:Ik heb jeuk aan me zak, en ik ben te moe om te krabben. Owhja en ik heb dorst.
!
Is er een probleem, stap er overheen.
quote:De Europese Commissie is een instelling van de Europese Unie[1]. Ze belichaamt en behartigt het algemeen belang van de EU. De voorzitter en de leden van de Commissie worden door de lidstaten benoemd na goedkeuring door het Europees Parlement. De Commissie zetelt in het Berlaymontgebouw in Brussel, dat vaak de de facto hoofdstad van Europa wordt genoemd. De huidige Commissie wordt voorgezeten door Barroso.
Ferenc Karl Fricsay (Boedapest, 9 augustus 1914 - Bazel, 20 februari 1963) was een Oostenrijks dirigent van Hongaarse afkomst, die vooral in Hongarije, Oostenrijk en Duitsland heeft gewerkt.
Op maandag 29 september 2008 11:45 schreef HostiMeister het volgende:
Dat is zeg maar de Nederlandse taal op een vuige keukentafel voorover buigen en hem dan zonder glijmiddel anaal verkrachten. :'(
Dat is zeg maar de Nederlandse taal op een vuige keukentafel voorover buigen en hem dan zonder glijmiddel anaal verkrachten. :'(
In een fok idols topic:
quote:Op dinsdag 4 mei 2010 15:00 schreef motorbloempje het volgende:
je erop over!
Zo, de rest van de week staat in het teken van studeren en werken!
Oh, en van mijncake brengen op zijn werk
omdat 't kan
(niet speciaal voor hem hoor, voor een meet met wat mensen op de uni, maar hij werkt onderweg naar daar, dus kan ik 'm net zo goed een stukje vers gebakken cake brengen
"Give me some chocolate or I will cut you" -Becky
Ik kijk de herhaling van P&W en ben aan het fappen op Femke Halsema 
When I die, I want to go peacefully like my Grandfather did, in his sleep -- not screaming, like the passengers in his car.
Ik moest lachenquote:Op vrijdag 7 mei 2010 16:26 schreef donroyco het volgende:
Ferenc Karl Fricsay (Boedapest, 9 augustus 1914 - Bazel, 20 februari 1963) was een Oostenrijks dirigent van Hongaarse afkomst, die vooral in Hongarije, Oostenrijk en Duitsland heeft gewerkt.
When I die, I want to go peacefully like my Grandfather did, in his sleep -- not screaming, like the passengers in his car.
Ik zie vanuit mijn raam een vogel vliegen met een kat in zijn bek!
Volgens al mijn ex-vriendinnen die het uitmaakte, lag het vooral niet aan mij.
En dit:
quote:Op vrijdag 7 mei 2010 02:41 schreef JanPiraat het volgende:
De gitaren zijn geland we moeten snel de vis bakken in een gouden pan voordat de snaren gaar zijn
quote:Op vrijdag 7 mei 2010 02:49 schreef Patje1987 het volgende:
[..]
Volledig niet terug gefloten door appelsap met grote karren, als de lift 2 koekoeksklokken beton in de linker draaimolen op twee. Laten we nu zes in vierkanten draaien zo koek de lelijke slaapkinderen in de vier biertenten. Lepelsap de vrijheid om de beren verwekken in computers met op schoot bubbels.
quote:Op vrijdag 7 mei 2010 02:42 schreef Bellatrix het volgende:
[..]
Wat een rariteitenkabinet, die mosterdkuipjes van de Albert Heijn, niet? Vind het toch meer iets voor een Blauw Periode van Picasso.
quote:Op vrijdag 7 mei 2010 02:20 schreef JanPiraat het volgende:
[..]
Heb je de aardappels wel op het vuur gezet ?? anders komen de reigers
When I die, I want to go peacefully like my Grandfather did, in his sleep -- not screaming, like the passengers in his car.
Ik zag er net een voorbij komen met een een paraplu en een klein kaboutertje in de hoogslaper.quote:Op vrijdag 7 mei 2010 16:31 schreef Frummpie het volgende:
Ik zie vanuit mijn raam een vogel vliegen met een kat in zijn bed!
Neil LOVES Carrots!
ik heb geen zin meero m te werken en denk eerder weg te gaan
You're not your job. You're not how much money you have in the bank. You're not the car you drive. You're not the contents of your wallet. You're not your fucking khakis. You're the all-singing, all-dancing crap of the world.
Please do so.quote:Op vrijdag 7 mei 2010 16:25 schreef ikbennieuwopfok het volgende:
Ik overweeg om voor de trein te springen.
In before de "trein naar..." heeft vertraging postsquote:Op vrijdag 7 mei 2010 16:25 schreef ikbennieuwopfok het volgende:
Ik overweeg om voor de trein te springen.
Neil LOVES Carrots!
Dagelijkse kost in de Sovjet-Unie.quote:Op vrijdag 7 mei 2010 16:31 schreef Frummpie het volgende:
Ik zie vanuit mijn raam een vogel vliegen met een kat in zijn bek!
With bloody fists I'll batter like a ten ton hammer, son.
Mijn fiets staat nog geparkeerd op een station verderop en heb geen zin om hem op te halen. Maar zonder me fiets kan ik voorlopig nergens naartoe. Of lopend, maar dat is nooit de oplossing.
Bedankt voor het luisteren
Bedankt voor het luisteren
Wat is dat voor een club
Die club uit Rotterdam
Daar aan de Maas, bij Brienenoord
Dat is Feijenoord
Die club uit Rotterdam
Daar aan de Maas, bij Brienenoord
Dat is Feijenoord
doodsverwensing, BANquote:
You're not your job. You're not how much money you have in the bank. You're not the car you drive. You're not the contents of your wallet. You're not your fucking khakis. You're the all-singing, all-dancing crap of the world.
Ceste is een plaats in Slovenië en maakt deel uit van de Sloveense gemeente Roga¨ka Slatina in de NUTS-3-regio Savinjska. De plaats telt 123 inwoners (2002).
I can't do this all on my own, no I know, I'm no superman.
Marconne is een gemeente in het Franse departement Pas-de-Calais (regio Nord-Pas-de-Calais) en telt 1232 inwoners (1999). De plaats maakt deel uit van het arrondissement Montreuil.
De oppervlakte van Marconne bedraagt 4,2 km², de bevolkingsdichtheid is 293,3 inwoners per km².
De oppervlakte van Marconne bedraagt 4,2 km², de bevolkingsdichtheid is 293,3 inwoners per km².
I can't do this all on my own, no I know, I'm no superman.
Ik vind dit een goed topic.
Supersoep over tong:
]Op zaterdag 7 augustus 2010 20:17 schreef Supersoep het volgende:
47 jaar en daar zit je dan. Dag in dag uit van die kutgrapjes verzinnen op een forum.
]Op zaterdag 7 augustus 2010 20:17 schreef Supersoep het volgende:
47 jaar en daar zit je dan. Dag in dag uit van die kutgrapjes verzinnen op een forum.
Ik hou helemaal niet van chocola, behalve koetjesrepen dan.
So you like showtunes? That doesn't mean you're gay, just means you're awful.
Hij bedoelde een kat voor de vogels, maar dat vind ik niet terug in je foto!quote:
Volgens al mijn ex-vriendinnen die het uitmaakte, lag het vooral niet aan mij.
Anus.
trotse eigenaar van post nr. 52m
Op zaterdag 22 december 2007 00:29 schreef Alexxxxx het volgende:
Mods met een x zijn tof.
Op zaterdag 22 december 2007 00:29 schreef Alexxxxx het volgende:
Mods met een x zijn tof.
Het ultieme redmiddel als je dreigt te overlijden aan acute vervelingquote:Op vrijdag 7 mei 2010 16:40 schreef motorbloempje het volgende:
gewoon even op twitter kijken, voor informatie waar niemand op zit te wachten
Neil LOVES Carrots!
quote:De kalkoen (Meleagris gallopavo) is een vogel uit de familie van de hoenderachtigen en is familie van bijvoorbeeld de kip. De kalkoen is een gedomesticeerde vogel oorspronkelijk afkomstig uit Yucatán, waar hij door de Maya's gehouden werd. In de 16e eeuw werd de vogel in Europa populair op het menu. Het beest werd bij de Europese ontdekking van Amerika aangezien voor een parelhoen, een vogel die men uit het oosten kende. De namen kalkoen ('Calicut-hoen'), dinde (Frans: 'poule d'Inde', 'Indiase kip') en turkey (Engels: 'Turkije') waren oorspronkelijk synoniemen voor het parelhoen. De Pilgrim Fathers namen kalkoenen mee naar Noord-Amerika. Dat was echter onnodig, aangezien daar een grote, wilde soort bleek voor te komen, namelijk de "wild turkey" of Agriocharis ocellata. Deze soort wordt in de VS traditioneel gegeten op Thanksgiving Day.
Neil LOVES Carrots!
Liep net over de henri hermanslaan, en zag dat een kind tijdens haar val, vele tanden verloor.
Toen zei ik tegen haar: Reken er maar niet op dat de tandenfee jou een euro geeft voor die stukjes tanden....
Toen zei ik tegen haar: Reken er maar niet op dat de tandenfee jou een euro geeft voor die stukjes tanden....
Bats.Bats..Bats...Baaats!
Bullshit (also bullcrap, bullplop, bullbutter, horseshit, bovine stool) is a common American English expletive which may be shortened to the euphemism bull or the initialism B.S. In British English, "bollocks" is a comparable expletive, although bullshit is now commonly used in British English as well.
As with many expletives, it can be used as an interjection or as many other parts of speech, and can carry a wide variety of meanings. Most commonly, it is used in connection with incorrect, misleading, or false language and statements. While the word is generally used in a deprecating sense, it may imply a measure of respect for language skills, or frivolity, among various other benign usages
As with many expletives, it can be used as an interjection or as many other parts of speech, and can carry a wide variety of meanings. Most commonly, it is used in connection with incorrect, misleading, or false language and statements. While the word is generally used in a deprecating sense, it may imply a measure of respect for language skills, or frivolity, among various other benign usages
Bats.Bats..Bats...Baaats!
Ik dacht net aan ijsje, maar toen ik naar buiten keek regende het. En nu heb ik geen zin meer in ijs 
. Bedankt voor het lezen.
. Bedankt voor het lezen.
Anonieme tievesclown
quote:Legendarische user, die volgens I.R.Baboon wat meer naamsbekendheid nodig had. Nadat hij een paar topics over [betreffende user] had geopend liep het opeens storm en werden er overal op het forum topics over dit legendarische heerschap geopend, waardoor plunk de enige user was met meer naamtopics dan posts.
De laatste tijd houdt plunk zich rustig, maar met plunk weet je het maar nooit.
"Give me some chocolate or I will cut you" -Becky
Ik heb net een scheet gelaten!
Volgens al mijn ex-vriendinnen die het uitmaakte, lag het vooral niet aan mij.
Oorsmeer of cerumen is een kleverige, vette, gele of bruine afscheiding. De smeer wordt gemaakt door talg- en ceruminaalklieren in de uitwendige gehoorgang die ook bekleed is met haartjes. De haartjes en het oorsmeer vangen vuil en andere vreemde deeltjes op zodat deze het oor niet binnen kunnen dringen. De gehoorgang vormt de verbinding tussen de buitenwereld en het middenoor. Aan de kant van de oorschelp is het kanaal open. Aan de andere kant zit het trommelvlies, dat de uitwendige gehoorgang scheidt van het middenoor . De gehele gehoorgang is ongeveer 3 cm lang. Het oorsmeer zorgt voor bescherming van het trommelvlies, doordat het stof en kleine voorwerpen vast houdt en zorgt dat het trommelvlies soepel blijft.
Normale, zachte oorsmeer wordt op natuurlijke wijze door het oor verwijderd, maar harde of opgedroogde smeer hoopt zich op. Te veel oorsmeer kan de gehoorgang verstoppen en kan hierdoor problemen veroorzaken. De verstopping kan verergeren door zwemmen of baden. Wanneer de gehoorgang verstopt is, veroorzaakt dit een vol gevoel of pijn in het oor. De gehoorgang kan gaan ontsteken, waardoor het gehoor achteruit gaat. Afsluiting van de gehoorgang door oorsmeer is een van de meest voorkomende oorzaken van slechter horen bij mensen van alle leeftijden.
Een gezond oor reinigt zichzelf. Om irritaties te voorkomen wordt afgeraden om veel te peuteren of schoon te maken. Regelmatig schoonmaken van de oren met wattenstaafjes leidt ertoe, dat de in het oor aanwezige oorsmeer verder het oor in wordt geduwd. Hierdoor ontstaat tegen het trommelvlies een vaste, harde prop oorsmeer, die niet meer vanzelf verdwijnt. De prop kan door irritatie een ontsteking veroorzaken. Ook beschadiging van de gehoorgang en het trommelvlies door het wattenstaafje komt regelmatig voor. Veelvuldig schoonmaken van de oren kan leiden tot verhoging van de oorsmeerproductie. Peuter dus niet te vaak met wattenstokjes in het oor (vooral ook vanwege het gevaar voor beschadigingen). Was alleen de oorschelp en het buitenste deel van de gehoorgang met zeep. Dieper wassen met zeep verstoort de natuurlijke oorsmeerproductie en kan leiden tot irritatie. De oorsmeer producerende klieren zouden dan meer smeer kunnen gaan aanmaken, waardoor dikke proppen oorsmeer het oor kunnen gaan verstoppen.
De meest voorkomende 'aandoening' van de gehoorgang is een te grote productie van oorsmeer. De smeer kan zacht zijn of zeer vast. In het laatste geval is de beste oplossing om enkele dagen voor te weken door slaolie of babyolie in het oor te druppelen. Wanneer de oorsmeer hierna zacht is geworden, kan door de huisarts de gehoorgang voorzichtig uitgespoten worden met een ballonspuit en water van lichaamstemperatuur. Probeer nooit zelf de prop oorsmeer te verwijderen met stokjes, wattenstaafjes en dergelijke, want de kans bestaat dat de prop verder het oor in wordt geduwd, waardoor de kwaal verergert.
Goedgekeurd door: H. Vrij-Mazee, arts
Normale, zachte oorsmeer wordt op natuurlijke wijze door het oor verwijderd, maar harde of opgedroogde smeer hoopt zich op. Te veel oorsmeer kan de gehoorgang verstoppen en kan hierdoor problemen veroorzaken. De verstopping kan verergeren door zwemmen of baden. Wanneer de gehoorgang verstopt is, veroorzaakt dit een vol gevoel of pijn in het oor. De gehoorgang kan gaan ontsteken, waardoor het gehoor achteruit gaat. Afsluiting van de gehoorgang door oorsmeer is een van de meest voorkomende oorzaken van slechter horen bij mensen van alle leeftijden.
Een gezond oor reinigt zichzelf. Om irritaties te voorkomen wordt afgeraden om veel te peuteren of schoon te maken. Regelmatig schoonmaken van de oren met wattenstaafjes leidt ertoe, dat de in het oor aanwezige oorsmeer verder het oor in wordt geduwd. Hierdoor ontstaat tegen het trommelvlies een vaste, harde prop oorsmeer, die niet meer vanzelf verdwijnt. De prop kan door irritatie een ontsteking veroorzaken. Ook beschadiging van de gehoorgang en het trommelvlies door het wattenstaafje komt regelmatig voor. Veelvuldig schoonmaken van de oren kan leiden tot verhoging van de oorsmeerproductie. Peuter dus niet te vaak met wattenstokjes in het oor (vooral ook vanwege het gevaar voor beschadigingen). Was alleen de oorschelp en het buitenste deel van de gehoorgang met zeep. Dieper wassen met zeep verstoort de natuurlijke oorsmeerproductie en kan leiden tot irritatie. De oorsmeer producerende klieren zouden dan meer smeer kunnen gaan aanmaken, waardoor dikke proppen oorsmeer het oor kunnen gaan verstoppen.
De meest voorkomende 'aandoening' van de gehoorgang is een te grote productie van oorsmeer. De smeer kan zacht zijn of zeer vast. In het laatste geval is de beste oplossing om enkele dagen voor te weken door slaolie of babyolie in het oor te druppelen. Wanneer de oorsmeer hierna zacht is geworden, kan door de huisarts de gehoorgang voorzichtig uitgespoten worden met een ballonspuit en water van lichaamstemperatuur. Probeer nooit zelf de prop oorsmeer te verwijderen met stokjes, wattenstaafjes en dergelijke, want de kans bestaat dat de prop verder het oor in wordt geduwd, waardoor de kwaal verergert.
Goedgekeurd door: H. Vrij-Mazee, arts
Ja doei.
Moet zometeen werken in kleding waarin je nog niet dood in wilt worden gevonden
Cuz I'm Mr. Brightside
Ik heb een bekertje met ongebruikte theezakjes op mijn bureau staan. Maar ik drink altijd koffie
Maak je niet dik, daar wordt je alleen maar lelijker van.
Jaja mein opa, das ist schon einer. Wir sind schön am häckseln von kleinteilen, als er plötzlich vier äste aus der hintersten ecke unseres gartens hervorkramt. ich denk nur, oh ha. das kann ja was werden.- hab aber erstmal nix gesagt. dann: mein opa stellt den häckseler wieder an. und will die äste von unten reinschieben. ich mach doch meinen mund auf: opa, wenn du die reinschiebst bleibt die maschiene stehen und wir bekommen die nicht mehr an. mein opa: das geht! mein häckselr: niiiiaaauuuuuuuuuuuu rurupruprupölaölaölaöla wupp. und aus. ich: hab ich doch gesagt. mein opa: das liegt nicht daran. Ich doch. mein opa: mach mal die maschiene auf. er fummelt ein bischen dran rum. er geht wieder. und mein opa schiebt den nächsten ast von unten rein. ich: OPA!!! das ghet nicht!. opa: das geht! häcksler:niiiiaaauuuuuuuuuuuu rurupruprupölaölaölaöla wupp. nun ja... wieder aufegemacht, sauber gemacht. geht nicht. was machen wir dann? genau! wir nehmen einen hammer und schlagen gegen den häcksler. und zwar den großen hammer. was soll ich sagen? er ging wieder. ich dachte: oh! das hätt ich nicht gedacht. wir häckseln zu ende... stellen iden häcksler weg und ich wollt mich schon verpissen. da denk ich mir: warum geht das eigentlich nicht, wenn man unten was reinsteckt? also frage ich meinen papa. was erzählt der mir? als der häcksler brandneu war haben sie auch versucht, unten was reinzuschieben. ging aber schlecht. was hat mein opa gemacht? eine sägeblatt entfernt. was lernen wir daraus? jemandem, der nicht mehr essen kann, weil er zu wenig zähne hat reissen wir noch welche raus, damit er es wieder kann. eigentlich logisch, oder?
Er knipoogte net een voorbijvliegende eend naar mij.
Volgens al mijn ex-vriendinnen die het uitmaakte, lag het vooral niet aan mij.
De Ster van Bessèges (Etoile de Bessèges) is een meerdaagse wielerwedstrijd in Frankrijk. Deze wedstrijd wordt sinds 1971 georganiseerd en wordt doorgaans begin februari verreden.
De eerste drie edities waren ééndaagse wedstrijden, in 1974 werd het een meerdaagse wedstrijd.
ik verveel me een beetje
De eerste drie edities waren ééndaagse wedstrijden, in 1974 werd het een meerdaagse wedstrijd.
ik verveel me een beetje
Neil LOVES Carrots!
Whehe jaquote:
Korte beschrijving: wit hemd, paarse gilet, groene stropdas
Rara waar werk ik
Cuz I'm Mr. Brightside
quote:Op vrijdag 7 mei 2010 16:48 schreef HalloWieIsDaar het volgende:
Jaja mein opa, das ist schon einer. Wir sind schön am häckseln von kleinteilen, als er plötzlich vier äste aus der hintersten ecke unseres gartens hervorkramt. ich denk nur, oh ha. das kann ja was werden.- hab aber erstmal nix gesagt. dann: mein opa stellt den häckseler wieder an. und will die äste von unten reinschieben. ich mach doch meinen mund auf: opa, wenn du die reinschiebst bleibt die maschiene stehen und wir bekommen die nicht mehr an. mein opa: das geht! mein häckselr: niiiiaaauuuuuuuuuuuu rurupruprupölaölaölaöla wupp. und aus. ich: hab ich doch gesagt. mein opa: das liegt nicht daran. Ich doch. mein opa: mach mal die maschiene auf. er fummelt ein bischen dran rum. er geht wieder. und mein opa schiebt den nächsten ast von unten rein. ich: OPA!!! das ghet nicht!. opa: das geht! häcksler:niiiiaaauuuuuuuuuuuu rurupruprupölaölaölaöla wupp. nun ja... wieder aufegemacht, sauber gemacht. geht nicht. was machen wir dann? genau! wir nehmen einen hammer und schlagen gegen den häcksler. und zwar den großen hammer. was soll ich sagen? er ging wieder. ich dachte: oh! das hätt ich nicht gedacht. wir häckseln zu ende... stellen iden häcksler weg und ich wollt mich schon verpissen. da denk ich mir: warum geht das eigentlich nicht, wenn man unten was reinsteckt? also frage ich meinen papa. was erzählt der mir? als der häcksler brandneu war haben sie auch versucht, unten was reinzuschieben. ging aber schlecht. was hat mein opa gemacht? eine sägeblatt entfernt. was lernen wir daraus? jemandem, der nicht mehr essen kann, weil er zu wenig zähne hat reissen wir noch welche raus, damit er es wieder kann. eigentlich logisch, oder?
Maak je niet dik, daar wordt je alleen maar lelijker van.
IN HET CIRCUS WHWHWHAHAHAHAHA ROFLOL LOLIFANT ROFLKOPTER LOLLLLL!!!quote:Op vrijdag 7 mei 2010 16:49 schreef Neo-Mullen het volgende:
[..]
Whehe ja
Korte beschrijving: wit hemd, paarse gilet, groene stropdas
Rara waar werk ik
Toepasselijk vandaag:
Lenta cadenza di pioggia
quieta accettazione di gravità
si posa dolcemente a terra
colmandone la sete
poi un riposo di nuvole
appagate
si lasciano adagiare dal vento
in altri luoghi del cielo
tutto tace
come uno strumento
quando ha smesso di suonare
e vibra l'aria
palpabile emozione
piena di musica
in attesa dell'ovazione
Lenta cadenza di pioggia
quieta accettazione di gravità
si posa dolcemente a terra
colmandone la sete
poi un riposo di nuvole
appagate
si lasciano adagiare dal vento
in altri luoghi del cielo
tutto tace
come uno strumento
quando ha smesso di suonare
e vibra l'aria
palpabile emozione
piena di musica
in attesa dell'ovazione
Neil LOVES Carrots!
quote:
[..]
IN HET CIRCUS WHWHWHAHAHAHAHA ROFLOL LOLIFANT ROFLKOPTER LOLLLLL!!!
Cuz I'm Mr. Brightside
De jeuk is eindelijk weg van me ballen. Ik ga zo de schaamstreek trimmen, het kaalscheren was geen succes de vorige keer. Ook doe ik gelijk me okselhaar wegscheren.
Is er een probleem, stap er overheen.
Wikipedia
Wikipedia
Type Encyclopedie
Taal Meertalig (264 talen en dialecten)
Registratie Optioneel
Eigenaar Wikimedia Foundation
Auteur Wikipediagemeenschap
Opgericht 2001
Status Actief
URL Wikipedia.org
Wikipedia is een project van de Wikimedia Foundation, een in Florida gevestigde organisatie zonder winstoogmerk. Het doel van Wikipedia is om in elke taal een vrije (gratis) internetencyclopedie te creëren. Onder de paraplu van de Wikimedia Foundation bevinden zich diverse meertalige projecten waarvan Wikipedia het oudste, bekendste en meest succesvolle is. De naam Wikipedia is een samentrekking (portmanteau) van het uit het Hawaïaans afkomstige "wiki" en het Griekse "encyclopedia".
De artikelen in deze op het internet vormgegeven encyclopedie worden onder andere geacht een neutraal standpunt in te nemen. Wikipedia is in principe door iedereen die te goeder trouw is te bewerken. Dat is ook een van de redenen dat Wikipedia geen garantie voor de juistheid en evenwichtige kwaliteit van de informatie kan geven. Daarnaast is vanwege het open karakter van het project vandalisme min of meer een probleem.
De Nederlandstalige versie is te vinden op nl.wikipedia.org en bevat meer dan 600.000 artikelen. De Engelstalige versie is het grootst met ruim 3.100.000 artikelen. In totaal zijn er op 15 januari 2010 meer dan 14.000.000 artikelen in 271 verschillende talen te vinden op heel Wikipedia.
Inhoud [verbergen]
1 Voorgeschiedenis
2 Opzet
2.1 Groei
2.2 Kenmerken van het project
2.3 Richtlijnen en basisregels
2.4 Medewerkers
2.5 Leiding
3 Geschiedenis van Wikipedia
4 Knelpunten
5 Censuur
6 Kwaliteit
7 Gebruik van Wikipedia als bron
8 Literatuur
9 Zie ook
10 Externe links
Voorgeschiedenis
Over de documentering van de menselijke kennis wordt al vele jaren nagedacht. Onder andere de bibliograaf Paul Otlet, bedenker van de Universele decimale code, wijdde zijn leven aan de vraag hoe gegevens en kennis toegankelijk gemaakt kunnen worden. Wikipedia is een modern antwoord en maakt gebruik van de nieuwe mogelijkheden van www, internet en software voor samenwerking.
Opzet
Wikipedia is opgezet in de vorm van een Wiki. Voor Wikipedia is een apart programma ontworpen. Tegenwoordig is deze software, MediaWiki, een opensourcesoftware-project dat zeer actief is en ook gebruikt wordt door de andere projecten van de WikiMedia Foundation en door diverse andere projecten en bedrijven.
Groei
Groei van de Nederlandstalige Wikipedia 2001-2009
Server van Wikimedia in Amsterdam
Server van Wikimedia in Tampa, Florida
Systeemarchitectuur van de servers van Wikipedia, mei 2009
De oorspronkelijke en verreweg de grootste van de Wikipedia's is de Engelstalige. Met deze encyclopedie is gestart op 15 januari 2001. Het oorspronkelijke doel was te komen tot minimaal 100.000 artikelen, maar toen dat aantal was bereikt, ging de groei nog volop door.
Vanaf de zomer van 2001 zijn er naast de oorspronkelijke Engelstalige vele andere Wikipedia's gestart, waaronder deze Nederlandstalige en het aantal neemt nog steeds toe. Naast de Engelstalige zijn vooral de Duits-, Frans-, Pools-, Italiaans- en Japanstalige Wikipedia's qua aantal artikelen het grootst. De Nederlandstalige Wikipedia staat volgens dit criterium op de zevende plaats. Opgemerkt moet worden dat dit slechts iets over het aantal artikelen zegt en nog niets over de grootte of de (gemiddelde) kwaliteit van de artikelen. Wel zijn op de Wikipedia's met het hoogste aantal artikelen ook vaak de langste artikelen te vinden.
Er zijn ook Wikipedia's opgekomen in allerlei minderheidstalen en dialecten, bijvoorbeeld het Zazaki dat begin 2010 ongeveer 2800 artikelen bevatte. Op een aantal van deze Wikipedia's bleken er onvoldoende inbrengers te zijn die artikelen wilden toevoegen in die taal, en die inactieve projecten zijn inmiddels weer gesloten.
De meeste opslagcapaciteit is nodig voor de afbeeldingen en andere media die op Wikipedia gebruikt worden. Op 15 januari 2009 maakte Wikizine melding van het feit dat er 48 terabyte opslagruimte beschikbaar is gekomen voor Wikimedia Commons. Op dat moment werd daar 5 terabyte van gebruikt.
Kenmerken van het project
Wikipedia is een echte wiki, hetgeen betekent dat elke inhoudelijke pagina door iedere willekeurige bezoeker bewerkt kan worden. Wikipedia is de eerste serieuze, algemene, digitale encyclopedie waarbij met dit concept gewerkt wordt. In vergelijking met andere concepten om informatie te verzamelen heeft dit tot gevolg dat Wikipedia, daar waar het actuele informatie betreft, in het algemeen zeer snel bijgewerkt is. Daar is het concept ook naar genoemd: 'wikiwiki' betekent in het Hawaïaans 'snel'.
Kenmerkend voor het project en het succes ervan is tevens het feit dat de inhoud deels rechtenvrij is. Alle tekst en media worden door Wikipedia door middel van de GFDL-licentie vrijgegeven en beschikbaar gesteld voor het publiek. Eenieder is daarmee gerechtigd de inhoud kosteloos te verspreiden en/of te wijzigen, terwijl niemand de toegang tot een uit Wikipedia overgenomen en eventueel gewijzigde inhoud kan worden onthouden.
Wikipedia presenteert zich daarbij uitdrukkelijk als een encyclopedie en niet als een woordenboek, discussieforum of webportaal. Voor woordenboekinformatie is overigens het zusterproject Wiktionary in het leven geroepen.
Richtlijnen en basisregels
Wikipedia is arm aan regels, maar hanteert toch enkele basisprincipes, waarvan een zeer belangrijke is dat het geen teksten aanvaardt die auteursrechten schenden. Daarnaast streven de uiteenlopende gebruikers (zogenaamde Wikipedianen) naar een zo groot mogelijke objectiviteit. Alle artikelen hebben daarbij zogenaamde 'overlegpagina's' om onduidelijkheden of twistpunten te bespreken. Voor elke Wikipedia geldt daarnaast uiteraard dat de bijdragen in de respectievelijke taal van de wiki geschreven moeten zijn (uitzonderingen als citaten daargelaten).
Medewerkers
Bij elkaar worden de Wikipedia's opgebouwd door vele duizenden mensen over de hele wereld: wetenschappers, hobbyisten, studenten, experts en mensen met een goede algemene ontwikkeling. Iedereen kan aan Wikipedia bijdragen, ook anoniem. Er is geen limiet aan het bijdragen, sommigen doen dit incidenteel, anderen dagelijks. Alle tekst kan door iedereen bewerkt worden, dus als iemand aan een kort artikel begint, kan een aantal anderen eraan verder werken tot het een volwaardig encyclopedisch artikel is.
Leiding
Jimmy Wales
Larry Sanger
Wikipedia heeft geen echte leiding, maar wordt door de gemeenschap beheerd. Wel is er een stichting die de projecten coördineert.
Het bedrijf Bomis betaalde aanvankelijk twee mensen, de oprichters van Wikipedia Larry Sanger en Jimmy (Jimbo) Wales, de eigenaar van Bomis, om aan het project te werken en er in bepaalde zin leiding aan te geven. Later werd Larry Sanger vrijwilliger bij Wikipedia. Andere Bomis-personeelsleden die aan het project hebben meegewerkt zijn Tim Shell, één van de medeoprichters van Bomis, en programmeurs als Jason Richey en Toan Vo.
Sinds 20 juni 2003 vaart Wikipedia onder de vlag van de Wikimedia Foundation. Jimmy Wales was tot oktober 2006 voorzitter van de Wikimedia Foundation, en sinds Florence Devouard het stokje heeft overgenomen voorzitter emeritus.
De Wikimedia Foundation organiseert regelmatig donatierondes om de benodigde fondsen te verwerven die nodig zijn om onder andere de servers draaiende te houden. Eind 2008 werd 6 miljoen dollar opgehaald.
Geschiedenis van Wikipedia
Jimmy 'Jimbo' Wales, initiatiefnemer van Wikipedia, tijdens zijn bezoek aan Utrecht op 29 augustus 2004
Zie Geschiedenis van Wikipedia voor het hoofdartikel over dit onderwerp.
Het project begon met een conversatie tussen twee oude internetvrienden, Larry Sanger, hoofdredacteur van Nupedia en Ben Kovitz, een computerprogrammeur en bèta-wetenschapper, op de avond van 3 januari 2001 in San Diego (Californië). Kovitz had al eerder te maken gehad met een ander soort wikiproject, en toen hij het basisconcept aan Sanger uitlegde, zag deze onmiddellijk dat het wikiformat uitstekend geschikt zou zijn voor het opzetten van een opener, minder formeel project dan Nupedia. Vier maanden daarvoor hadden Sanger en zijn baas Jimmy Wales, president-directeur van Bomis, Inc., al eens verschillende mogelijkheden besproken om naast Nupedia een opener, aanvullend project te beginnen. Het kostte Sanger dus niet veel moeite om Wales over te halen een wiki voor Nupedia op te zetten. Nupedia's eerste wiki ging online op 10 januari 2001. Van de kant van de auteurs en redacteuren van Nupedia kwam echter het nodige protest tegen het plan om Nupedia zo nauw te associëren met een webpagina, gebaseerd op het wikiconcept. Daarom kreeg het nieuwe project per 15 januari de naam 'Wikipedia' en een eigen, onafhankelijk adres op het web. Deze datum werd later uitgeroepen tot Wikipediadag.
Heel wat deelnemers kwamen in één klap binnen via publicatie van Slashdot in maart en juli. Ook andere publicaties trokken deelnemers, zoals die op Kuro5hin. Zoekmachines (vooral Google) en andere portals dirigeren dagelijks honderden potentiële deelnemers naar Wikipedia. Op 12 februari 2001 werd de eerste mijlpaal van 1000 artikelen (pagina's) al overschreden; daarna groeide het met ca. 1000 per maand en intussen al met ongeveer 40.000 per maand.
Op 19 juni 2001 startte de Nederlandstalige Wikipedia en ruim twee jaar later op 3 augustus 2003 verscheen op de Nederlandstalige Wikipedia het 10.000ste artikel. Gezamenlijk werd hierover een persbericht opgesteld. De maanden direct hierna nam het bezoek en het aantal medewerkers toe.
In de maanden augustus - september 2003 werd een internationale logowedstrijd gehouden. Het logo van Paul Stansifer werd met grote meerderheid verkozen. Daarna werd dit aangepast tot een grijze versie op basis van hetzelfde idee.
Knelpunten
Iets waar Wikipedia, net zoals andere wiki's, mee te kampen heeft is vandalisme. De ervaring leert dat echte onzin (zoals "Wikipedia is een project van het NOS-journaal", "Zeekoeien zijn gek op pizza" (in een artikel over de basgitaar) of "Jantje is gek!!!!") vaak snel verwijderd wordt. Er komen geleidelijk aan steeds krachtigere hulpmiddelen beschikbaar om vandalisme te bestrijden.
Wikipedia wordt geregeerd door onpartijdigheid.
'Onzichtbaar vandalisme' en hoaxen blijken echter hardnekkiger te zijn. Door subtiele wijzigingen (beperkte weglatingen of wijziging van de lay-out) kan een heel andere wending aan een artikel worden geven. Ook kan iemand natuurlijk per ongeluk foutieve informatie toevoegen. Wanneer niemand door heeft dat de informatie onjuist is, kan die maandenlang op Wikipedia blijven staan. Zo zijn er gevallen bekend van artikelen over personen die in werkelijkheid niet bestaan, doch waar toch maandenlang een artikel over bestaan heeft. In het artikel Slag om Stalingrad heeft bijvoorbeeld van 17 april 2004 tot 9 maart 2007 (bijna 3 jaar) onafgebroken foutief gestaan dat deze slag op 28 juni begon, terwijl verderop in het artikel wel de goede datum vermeld stond!
Op de overlegpagina's van Wikipedia woedt soms een strijd tussen auteurs en moderatoren over het encyclopedisch gehalte van deze internetkennisbank. Gewoonlijk gaat het over dat slechts neutrale, objectieve, verifieerbare informatie gestaafd met referenties zonder waardeoordeel of een subjectieve mening toegelaten wordt en als basis dient om inlassingen te weren.
Het idee dat naarmate een artikel meer bewerkt wordt, het vanzelf beter wordt, is ook bekritiseerd. Vele van de bewerkingen zijn klein (spelfouten, opmaak). Verder is het volgens critici net zo waarschijnlijk dat een goed artikel zal verslechteren als veel mensen eraan gaan sleutelen als het tegenovergestelde. Criticus Robert McHenry geeft het voorbeeld van het Engelstalige lemma over Alexander Hamilton, dat (op 4 november 2004[1]) interne inconsistenties bevatte, doordat Hamiltons geboortejaar onzeker was: sommige passages gingen uit van 1755, andere van 1757. McHenry merkt verder op dat eerdere versies van het lemma wél consistent waren en daarbij veel beter geschreven. Het lemma, aldus McHenry, was 'tot middelmatigheid bewerkt'. [2]
Inmiddels bestaan er veel klonen van Wikipedia, dat wil zeggen sites die de inhoud van Wikipedia letterlijk overnemen. Een belangrijk neveneffect van Wikipediaklonen is dat ze ervoor zorgen dat informatie op het internet steeds eenzijdiger wordt. Het is inmiddels geen zeldzaamheid dat vijf van de eerste tien zoekresultaten op Google allemaal hetzelfde artikel bevatten, op verschillende sites. Foutieve informatie kan op deze manier razendsnel over internet worden verspreid. Critici van Wikipedia zien dit als een zorgwekkende ontwikkeling.
Dale Hoiberg, voormalig hoofdredacteur van de Encyclopædia Britannica heeft opgemerkt dat er in Wikipedia sprake is van een systematische fout. Sommige onderwerpen (bijvoorbeeld over een individueel persoon) krijgen in relatie tot hun belang buitensporig grote artikelen. Daarbij speelt natuurlijk het probleem dat iedereen zelf mag uitmaken wat belangrijk is. Er bestaan zeer veel artikelen over individuele sporters, informatica en populaire cultuur, terwijl onderwerpen als natuurwetenschap, taal, kunst en Afrika soms ondervertegenwoordigd zijn. Zo is ooit opgemerkt dat het artikel over stripfiguren Casper en Hobbes op de Engelse Wikipedia langer was dan het artikel over William Shakespeare. Dit is het gevolg van toevalligheden, die elk moment weer kunnen veranderen. Als een gebruiker met veel kennis over een bepaald onderwerp actief wordt, dan is er een gerede kans dat daar ook veel over geschreven wordt.
Censuur
Om neutraal te blijven, probeert Wikipedia elke vorm van censuur te vermijden. Zo werd op de Duitse Wikipedia geweigerd om de naam van een overleden hacker te verwijderen toen de familie daarom vroeg.[3] Ook werd een platenhoes niet verwijderd nadat een Britse organisatie die hoes als kinderpornografie bestempelde waardoor in grote delen van het Verenigd Koninkrijk Wikipedia niet meer bereikbaar was.[4] In 2009 werd desondanks wel informatie over de ontvoering van David Rohde door de Taliban verwijderd omdat volgens de New York Times zijn leven in gevaar kon komen door het bekendmaken van de ontvoering. [5]
Kwaliteit
Een vergelijking in september 2004 van de Duitstalige Wikipedia en twee andere Duitstalige encyclopedieën, Brockhaus en Encarta, door het computertijdschrift c't magazine, viel in het voordeel van Wikipedia uit.
Een onderzoek van het tijdschrift Nature claimde in december 2005 dat wat betreft wetenschappelijke artikelen (de Engelstalige) Wikipedia minder betrouwbaar zou zijn dan de befaamde Encyclopædia Britannica. In de 50 voor onderzoek aangeboden artikelen werden door 40 reviewers in totaal voor Britannica 123 fouten gevonden en voor Wikipedia 162. De kwaliteit van informatie voor deze artikelen was bij Wikipedia dus 31 percent minder dan bij de E.B.[6] Het betrof hier een betrekkelijk kleine selectie van artikelen uit de exacte wetenschappen en techniek, en veel van de aangetroffen 'fouten' betroffen meningsverschillen tussen de onderzoekers van Nature en de redacteuren van de Britannica over welke feiten vermeld zouden moeten worden in een encyclopedie.[7] In maart 2006 publiceerde Encyclopædia Britannica onder de titel "Fatally Flawed" een weerlegging van de onderzoeksresultaten van Nature.[8]
Gebruik van Wikipedia als bron
Peter Vantyghem, chef redacteur Cultuur&Media van de Vlaamse krant De Standaard verklaarde begin mei 2009 naar aanleiding van de Wikipedia-testcase door de Ierse student Shane Fitzgerald, Wikipedia niet met het bevuilde badwater weg te gooien. [9] Hij stelde dat wikipedia een prachtig experiment is in het democratisch gebruik van kennis. De test van Fitzgerald in een onderzoek naar globalisering van kennis blijft waardevol om een kritische houding te blijven aannemen tegenover informatie en kennis. De journalist ziet Wikipedia vooral als een belangrijk deel van de eigentijdse communicatiewereld, die een enorm netwerk is waarin veel bronnen met elkaar verbonden zijn, opererend als een immense Geest. Daar moeten we echt leren mee omgaan." [10]
In het Verenigd Koninkrijk is men zinnens vanaf 2010 voor de basisschool het vlot leren aanwenden van Wikipedia als informatiebron als eindterm voorop te stellen.[bron?]
Eind mei 2009 zorgde het 36 bladzijden tellende verslag van een omstreden elfdaagse rondreis van Waalse parlementsleden naar de Verenigde Staten, voor ophef toen bleek dat grote delen ervan overgenomen waren van de Franstalige Wikipedia. [11]
Literatuur
John Broughton Wikipedia: The Missing Manual, uitg. O'Reilly (2008) ISBN 978-0-596-51516-4
Zie ook
Citizendium
Scholarpedia
Internetencyclopedie
Externe links
Wikipedia's startpagina met alle talen
Meer mediabestanden die bij dit onderwerp horen, zijn te vinden op de pagina Wikipedia op Wikimedia Commons.
Door op de afspeelknop te klikken kunt u dit artikel beluisteren. Na het opnemen kan het artikel gewijzigd zijn, waardoor de tekst van de opname wellicht verouderd is. Zie verder info over deze opname of download de opname direct (meer info over gesproken Wikipedia)
Bronnen
↑ Alexander Hamilton. en.wikipedia.org, Versie per 3 nov 2004 23:24. URL bezocht op 7 december 2006.
↑ Robert McHenry. The Faith-Based Encyclopedia. Techcentralstation, 15 november 2004. URL bezocht op 7 december 2006.
↑ Streit um Tron - Darf man einen Hacker beim Namen nennen?, Spiegel Online, 10 januari 2006
↑ Britse providers blokkeren Wikipedia-pagina, Webwereld, 8 december 2008
↑ Keeping News of Kidnapping Off Wikipedia, New York Times, 28 juni 2009
↑ http://www.theregister.co(...)_science_comparison/
↑ Andrew Orlowski. Nature mag cooked Wikipedia study. The Register, 23 maart 2006. URL bezocht op 7 december 2006.
↑ Britannica nature response
↑ Wat is waar op Wikipedia?
↑ Kritisch blijven
↑ Eindrapport over Waalse missie naar VS erg bedroevend, Het Belang van Limburg
Wikimedia Foundation
Projecten: Commons · Meta-Wiki · Wikibooks · Wikinews · Wikipedia · Wikiquote · Wikisource · Wikispecies · Wiktionary · Wikiversity · Incubator
Wikipedia per taal: Lijst van wikipedia's · Afrikaans · Albanees · Catalaans · Chinees · Deens · Duits · Engels · Esperanto · Fins · Frans · Hebreeuws · Hongaars · Indonesisch · Italiaans · Jiddisch · Japans · Latijn · Nederlands · Nedersaksisch · Noors · Pools · Portugees · Roemeens · Russisch · Simpel Engels · Spaans · Tsjechisch · Turks · Zweeds
Zie ook: Wikimania · Geschiedenis van Wikipedia · MediaWiki · WikiWiki · MediaZilla
Categorieën: Encyclopedie Wikipedia | Wikimedia
artikel overleg brontekst bekijken geschiedenis
Niet aangemeldoverlegpagina ip-adresbijdragen ip-adresaanmelden / registreren
zoeken
navigatie
Hoofdpagina
Vind een artikel
Vandaag
Categorieën
Recente wijzigingen
Nieuwe artikelen
Willekeurige pagina
informatie
Gebruikersportaal
Snelcursus
Etalage
Hulp en contact
Donaties
hulpmiddelen
Links naar deze pagina
Verwante wijzigingen
Bestand uploaden
Speciale pagina's
Permanente verwijzing
Deze pagina citeren
afdrukken/exporteren
Boek maken
Downloaden als PDF
Printervriendelijke versie
in andere projecten
Mediabestanden
in andere talen
Acèh
Afrikaans
Akan
Alemannisch
አማርኛ
Aragonés
Anglo-Saxon
العربية
ܐܪܡܝܐ
مصرى
Asturianu
Aymar aru
Azərbaycan
Башҡорт
Boarisch
´emaitė¨ka
Беларуская
Беларуская (тарашкевіца)
Български
भोजपुरी
Bislama
Bamanankan
বাংলা
ইমার ঠার/বিষ্ণুপ্রিয়া মণিপুরী
Brezhoneg
Bosanski
ᨅᨔ ᨕᨘᨁᨗ
Català
Mìng-dĕ̤ng-ngṳ̄
Cebuano
Chamoru
ᏣᎳᎩ
Soranî / کوردی
Corsu
Qırımtatarca
Česky
Kaszëbsczi
Словѣ́ньскъ / ⰔⰎⰑⰂⰡⰐⰠⰔⰍⰟ
Чӑвашла
Cymraeg
Dansk
Deutsch
Zazaki
Dolnoserbski
ދިވެހިބަސް
Ελληνικά
English
Esperanto
Español
Eesti
Euskara
Estremeñu
فارسی
Fulfulde
Suomi
Võro
Føroyskt
Français
Arpetan
Furlan
Frysk
Gaeilge
贛語
Gàidhlig
Galego
Avañe'ẽ
ગુજરાતી
Gaelg
Hak-kâ-fa
Hawai`i
עברית
हिन्दी
Hrvatski
Hornjoserbsce
Kreyòl ayisyen
Magyar
Հայերեն
Interlingua
Bahasa Indonesia
Igbo
Iñupiak
Ilokano
Ido
Íslenska
Italiano
ᐃᓄᒃᑎᑐᑦ/inuktitut
日本語
Lojban
Basa Jawa
ქართული
Qaraqalpaqsha
Taqbaylit
Қазақша
Kalaallisut
ភាសាខ្មែរ
ಕನ್ನಡ
한국어
Къарачай-Малкъар
कश्मीरी - (كشميري)
Ripoarisch
Kurdî
Kernewek
Latina
Ladino
Lëtzebuergesch
Лакку
Limburgs
Líguru
Lumbaart
Lingála
ລາວ
Lietuvių
Latvie¨u
Basa Banyumasan
Мокшень
Malagasy
Олык Марий
Māori
Македонски
മലയാളം
Монгол
मराठी
Bahasa Melayu
Malti
Mirandés
မြန်မာဘာသာ
Эрзянь
مازِرونی
Dorerin Naoero
Nāhuatl
Nnapulitano
Plattdüütsch
Nedersaksisch
नेपाली
Norsk (nynorsk)
Norsk (bokmål)
Novial
Nouormand
Occitan
Иронау
ਪੰਜਾਬੀ
Pangasinan
Kapampangan
Papiamentu
Polski
Piemontèis
پنجابی
Ποντιακά
پښتو
Português
Runa Simi
Rumantsch
Romani
Română
Armãneashce
Tarandíne
Русский
संस्कृत
Саха тыла
Sardu
Sicilianu
Scots
سنڌي
Sámegiella
Sängö
Srpskohrvatski / Српскохрватски
සිංහල
Simple English
Slovenčina
Sloven¨čina
Soomaaliga
Shqip
Српски / Srpski
Sranantongo
Seeltersk
Basa Sunda
Svenska
Kiswahili
Ślůnski
தமிழ்
తెలుగు
Tetun
Тоҷикӣ
ไทย
Türkmençe
Tagalog
Setswana
Tok Pisin
Türkçe
Xitsonga
Татарча/Tatarça
Twi
Удмурт
Uyghurche / ئۇيغۇرچە
Українська
اردو
O'zbek
Tshivenda
Vèneto
Tiếng Việt
West-Vlams
Walon
Winaray
Wolof
吴语
Хальмг
ייִדיש
Yorùbá
Zeêuws
中文
文言
Bân-lâm-gú
粵語
Deze pagina is het laatst bewerkt op 30 apr 2010 om 13:25. De tekst is beschikbaar onder de licentie Creative Commons Naamsvermelding/Gelijk delen, er kunnen aanvullende voorwaarden van toepassing zijn. Zie de Gebruiksvoorwaarden voor meer informatie.
Wikipedia® is een geregistreerd handelsmerk van de Wikimedia Foundation, Inc., een organisatie zonder winstoogmerk. Privacybeleid Over Wikipedia Voorbehoud
Wikipedia
Type Encyclopedie
Taal Meertalig (264 talen en dialecten)
Registratie Optioneel
Eigenaar Wikimedia Foundation
Auteur Wikipediagemeenschap
Opgericht 2001
Status Actief
URL Wikipedia.org
Wikipedia is een project van de Wikimedia Foundation, een in Florida gevestigde organisatie zonder winstoogmerk. Het doel van Wikipedia is om in elke taal een vrije (gratis) internetencyclopedie te creëren. Onder de paraplu van de Wikimedia Foundation bevinden zich diverse meertalige projecten waarvan Wikipedia het oudste, bekendste en meest succesvolle is. De naam Wikipedia is een samentrekking (portmanteau) van het uit het Hawaïaans afkomstige "wiki" en het Griekse "encyclopedia".
De artikelen in deze op het internet vormgegeven encyclopedie worden onder andere geacht een neutraal standpunt in te nemen. Wikipedia is in principe door iedereen die te goeder trouw is te bewerken. Dat is ook een van de redenen dat Wikipedia geen garantie voor de juistheid en evenwichtige kwaliteit van de informatie kan geven. Daarnaast is vanwege het open karakter van het project vandalisme min of meer een probleem.
De Nederlandstalige versie is te vinden op nl.wikipedia.org en bevat meer dan 600.000 artikelen. De Engelstalige versie is het grootst met ruim 3.100.000 artikelen. In totaal zijn er op 15 januari 2010 meer dan 14.000.000 artikelen in 271 verschillende talen te vinden op heel Wikipedia.
Inhoud [verbergen]
1 Voorgeschiedenis
2 Opzet
2.1 Groei
2.2 Kenmerken van het project
2.3 Richtlijnen en basisregels
2.4 Medewerkers
2.5 Leiding
3 Geschiedenis van Wikipedia
4 Knelpunten
5 Censuur
6 Kwaliteit
7 Gebruik van Wikipedia als bron
8 Literatuur
9 Zie ook
10 Externe links
Voorgeschiedenis
Over de documentering van de menselijke kennis wordt al vele jaren nagedacht. Onder andere de bibliograaf Paul Otlet, bedenker van de Universele decimale code, wijdde zijn leven aan de vraag hoe gegevens en kennis toegankelijk gemaakt kunnen worden. Wikipedia is een modern antwoord en maakt gebruik van de nieuwe mogelijkheden van www, internet en software voor samenwerking.
Opzet
Wikipedia is opgezet in de vorm van een Wiki. Voor Wikipedia is een apart programma ontworpen. Tegenwoordig is deze software, MediaWiki, een opensourcesoftware-project dat zeer actief is en ook gebruikt wordt door de andere projecten van de WikiMedia Foundation en door diverse andere projecten en bedrijven.
Groei
Groei van de Nederlandstalige Wikipedia 2001-2009
Server van Wikimedia in Amsterdam
Server van Wikimedia in Tampa, Florida
Systeemarchitectuur van de servers van Wikipedia, mei 2009
De oorspronkelijke en verreweg de grootste van de Wikipedia's is de Engelstalige. Met deze encyclopedie is gestart op 15 januari 2001. Het oorspronkelijke doel was te komen tot minimaal 100.000 artikelen, maar toen dat aantal was bereikt, ging de groei nog volop door.
Vanaf de zomer van 2001 zijn er naast de oorspronkelijke Engelstalige vele andere Wikipedia's gestart, waaronder deze Nederlandstalige en het aantal neemt nog steeds toe. Naast de Engelstalige zijn vooral de Duits-, Frans-, Pools-, Italiaans- en Japanstalige Wikipedia's qua aantal artikelen het grootst. De Nederlandstalige Wikipedia staat volgens dit criterium op de zevende plaats. Opgemerkt moet worden dat dit slechts iets over het aantal artikelen zegt en nog niets over de grootte of de (gemiddelde) kwaliteit van de artikelen. Wel zijn op de Wikipedia's met het hoogste aantal artikelen ook vaak de langste artikelen te vinden.
Er zijn ook Wikipedia's opgekomen in allerlei minderheidstalen en dialecten, bijvoorbeeld het Zazaki dat begin 2010 ongeveer 2800 artikelen bevatte. Op een aantal van deze Wikipedia's bleken er onvoldoende inbrengers te zijn die artikelen wilden toevoegen in die taal, en die inactieve projecten zijn inmiddels weer gesloten.
De meeste opslagcapaciteit is nodig voor de afbeeldingen en andere media die op Wikipedia gebruikt worden. Op 15 januari 2009 maakte Wikizine melding van het feit dat er 48 terabyte opslagruimte beschikbaar is gekomen voor Wikimedia Commons. Op dat moment werd daar 5 terabyte van gebruikt.
Kenmerken van het project
Wikipedia is een echte wiki, hetgeen betekent dat elke inhoudelijke pagina door iedere willekeurige bezoeker bewerkt kan worden. Wikipedia is de eerste serieuze, algemene, digitale encyclopedie waarbij met dit concept gewerkt wordt. In vergelijking met andere concepten om informatie te verzamelen heeft dit tot gevolg dat Wikipedia, daar waar het actuele informatie betreft, in het algemeen zeer snel bijgewerkt is. Daar is het concept ook naar genoemd: 'wikiwiki' betekent in het Hawaïaans 'snel'.
Kenmerkend voor het project en het succes ervan is tevens het feit dat de inhoud deels rechtenvrij is. Alle tekst en media worden door Wikipedia door middel van de GFDL-licentie vrijgegeven en beschikbaar gesteld voor het publiek. Eenieder is daarmee gerechtigd de inhoud kosteloos te verspreiden en/of te wijzigen, terwijl niemand de toegang tot een uit Wikipedia overgenomen en eventueel gewijzigde inhoud kan worden onthouden.
Wikipedia presenteert zich daarbij uitdrukkelijk als een encyclopedie en niet als een woordenboek, discussieforum of webportaal. Voor woordenboekinformatie is overigens het zusterproject Wiktionary in het leven geroepen.
Richtlijnen en basisregels
Wikipedia is arm aan regels, maar hanteert toch enkele basisprincipes, waarvan een zeer belangrijke is dat het geen teksten aanvaardt die auteursrechten schenden. Daarnaast streven de uiteenlopende gebruikers (zogenaamde Wikipedianen) naar een zo groot mogelijke objectiviteit. Alle artikelen hebben daarbij zogenaamde 'overlegpagina's' om onduidelijkheden of twistpunten te bespreken. Voor elke Wikipedia geldt daarnaast uiteraard dat de bijdragen in de respectievelijke taal van de wiki geschreven moeten zijn (uitzonderingen als citaten daargelaten).
Medewerkers
Bij elkaar worden de Wikipedia's opgebouwd door vele duizenden mensen over de hele wereld: wetenschappers, hobbyisten, studenten, experts en mensen met een goede algemene ontwikkeling. Iedereen kan aan Wikipedia bijdragen, ook anoniem. Er is geen limiet aan het bijdragen, sommigen doen dit incidenteel, anderen dagelijks. Alle tekst kan door iedereen bewerkt worden, dus als iemand aan een kort artikel begint, kan een aantal anderen eraan verder werken tot het een volwaardig encyclopedisch artikel is.
Leiding
Jimmy Wales
Larry Sanger
Wikipedia heeft geen echte leiding, maar wordt door de gemeenschap beheerd. Wel is er een stichting die de projecten coördineert.
Het bedrijf Bomis betaalde aanvankelijk twee mensen, de oprichters van Wikipedia Larry Sanger en Jimmy (Jimbo) Wales, de eigenaar van Bomis, om aan het project te werken en er in bepaalde zin leiding aan te geven. Later werd Larry Sanger vrijwilliger bij Wikipedia. Andere Bomis-personeelsleden die aan het project hebben meegewerkt zijn Tim Shell, één van de medeoprichters van Bomis, en programmeurs als Jason Richey en Toan Vo.
Sinds 20 juni 2003 vaart Wikipedia onder de vlag van de Wikimedia Foundation. Jimmy Wales was tot oktober 2006 voorzitter van de Wikimedia Foundation, en sinds Florence Devouard het stokje heeft overgenomen voorzitter emeritus.
De Wikimedia Foundation organiseert regelmatig donatierondes om de benodigde fondsen te verwerven die nodig zijn om onder andere de servers draaiende te houden. Eind 2008 werd 6 miljoen dollar opgehaald.
Geschiedenis van Wikipedia
Jimmy 'Jimbo' Wales, initiatiefnemer van Wikipedia, tijdens zijn bezoek aan Utrecht op 29 augustus 2004
Zie Geschiedenis van Wikipedia voor het hoofdartikel over dit onderwerp.
Het project begon met een conversatie tussen twee oude internetvrienden, Larry Sanger, hoofdredacteur van Nupedia en Ben Kovitz, een computerprogrammeur en bèta-wetenschapper, op de avond van 3 januari 2001 in San Diego (Californië). Kovitz had al eerder te maken gehad met een ander soort wikiproject, en toen hij het basisconcept aan Sanger uitlegde, zag deze onmiddellijk dat het wikiformat uitstekend geschikt zou zijn voor het opzetten van een opener, minder formeel project dan Nupedia. Vier maanden daarvoor hadden Sanger en zijn baas Jimmy Wales, president-directeur van Bomis, Inc., al eens verschillende mogelijkheden besproken om naast Nupedia een opener, aanvullend project te beginnen. Het kostte Sanger dus niet veel moeite om Wales over te halen een wiki voor Nupedia op te zetten. Nupedia's eerste wiki ging online op 10 januari 2001. Van de kant van de auteurs en redacteuren van Nupedia kwam echter het nodige protest tegen het plan om Nupedia zo nauw te associëren met een webpagina, gebaseerd op het wikiconcept. Daarom kreeg het nieuwe project per 15 januari de naam 'Wikipedia' en een eigen, onafhankelijk adres op het web. Deze datum werd later uitgeroepen tot Wikipediadag.
Heel wat deelnemers kwamen in één klap binnen via publicatie van Slashdot in maart en juli. Ook andere publicaties trokken deelnemers, zoals die op Kuro5hin. Zoekmachines (vooral Google) en andere portals dirigeren dagelijks honderden potentiële deelnemers naar Wikipedia. Op 12 februari 2001 werd de eerste mijlpaal van 1000 artikelen (pagina's) al overschreden; daarna groeide het met ca. 1000 per maand en intussen al met ongeveer 40.000 per maand.
Op 19 juni 2001 startte de Nederlandstalige Wikipedia en ruim twee jaar later op 3 augustus 2003 verscheen op de Nederlandstalige Wikipedia het 10.000ste artikel. Gezamenlijk werd hierover een persbericht opgesteld. De maanden direct hierna nam het bezoek en het aantal medewerkers toe.
In de maanden augustus - september 2003 werd een internationale logowedstrijd gehouden. Het logo van Paul Stansifer werd met grote meerderheid verkozen. Daarna werd dit aangepast tot een grijze versie op basis van hetzelfde idee.
Knelpunten
Iets waar Wikipedia, net zoals andere wiki's, mee te kampen heeft is vandalisme. De ervaring leert dat echte onzin (zoals "Wikipedia is een project van het NOS-journaal", "Zeekoeien zijn gek op pizza" (in een artikel over de basgitaar) of "Jantje is gek!!!!") vaak snel verwijderd wordt. Er komen geleidelijk aan steeds krachtigere hulpmiddelen beschikbaar om vandalisme te bestrijden.
Wikipedia wordt geregeerd door onpartijdigheid.
'Onzichtbaar vandalisme' en hoaxen blijken echter hardnekkiger te zijn. Door subtiele wijzigingen (beperkte weglatingen of wijziging van de lay-out) kan een heel andere wending aan een artikel worden geven. Ook kan iemand natuurlijk per ongeluk foutieve informatie toevoegen. Wanneer niemand door heeft dat de informatie onjuist is, kan die maandenlang op Wikipedia blijven staan. Zo zijn er gevallen bekend van artikelen over personen die in werkelijkheid niet bestaan, doch waar toch maandenlang een artikel over bestaan heeft. In het artikel Slag om Stalingrad heeft bijvoorbeeld van 17 april 2004 tot 9 maart 2007 (bijna 3 jaar) onafgebroken foutief gestaan dat deze slag op 28 juni begon, terwijl verderop in het artikel wel de goede datum vermeld stond!
Op de overlegpagina's van Wikipedia woedt soms een strijd tussen auteurs en moderatoren over het encyclopedisch gehalte van deze internetkennisbank. Gewoonlijk gaat het over dat slechts neutrale, objectieve, verifieerbare informatie gestaafd met referenties zonder waardeoordeel of een subjectieve mening toegelaten wordt en als basis dient om inlassingen te weren.
Het idee dat naarmate een artikel meer bewerkt wordt, het vanzelf beter wordt, is ook bekritiseerd. Vele van de bewerkingen zijn klein (spelfouten, opmaak). Verder is het volgens critici net zo waarschijnlijk dat een goed artikel zal verslechteren als veel mensen eraan gaan sleutelen als het tegenovergestelde. Criticus Robert McHenry geeft het voorbeeld van het Engelstalige lemma over Alexander Hamilton, dat (op 4 november 2004[1]) interne inconsistenties bevatte, doordat Hamiltons geboortejaar onzeker was: sommige passages gingen uit van 1755, andere van 1757. McHenry merkt verder op dat eerdere versies van het lemma wél consistent waren en daarbij veel beter geschreven. Het lemma, aldus McHenry, was 'tot middelmatigheid bewerkt'. [2]
Inmiddels bestaan er veel klonen van Wikipedia, dat wil zeggen sites die de inhoud van Wikipedia letterlijk overnemen. Een belangrijk neveneffect van Wikipediaklonen is dat ze ervoor zorgen dat informatie op het internet steeds eenzijdiger wordt. Het is inmiddels geen zeldzaamheid dat vijf van de eerste tien zoekresultaten op Google allemaal hetzelfde artikel bevatten, op verschillende sites. Foutieve informatie kan op deze manier razendsnel over internet worden verspreid. Critici van Wikipedia zien dit als een zorgwekkende ontwikkeling.
Dale Hoiberg, voormalig hoofdredacteur van de Encyclopædia Britannica heeft opgemerkt dat er in Wikipedia sprake is van een systematische fout. Sommige onderwerpen (bijvoorbeeld over een individueel persoon) krijgen in relatie tot hun belang buitensporig grote artikelen. Daarbij speelt natuurlijk het probleem dat iedereen zelf mag uitmaken wat belangrijk is. Er bestaan zeer veel artikelen over individuele sporters, informatica en populaire cultuur, terwijl onderwerpen als natuurwetenschap, taal, kunst en Afrika soms ondervertegenwoordigd zijn. Zo is ooit opgemerkt dat het artikel over stripfiguren Casper en Hobbes op de Engelse Wikipedia langer was dan het artikel over William Shakespeare. Dit is het gevolg van toevalligheden, die elk moment weer kunnen veranderen. Als een gebruiker met veel kennis over een bepaald onderwerp actief wordt, dan is er een gerede kans dat daar ook veel over geschreven wordt.
Censuur
Om neutraal te blijven, probeert Wikipedia elke vorm van censuur te vermijden. Zo werd op de Duitse Wikipedia geweigerd om de naam van een overleden hacker te verwijderen toen de familie daarom vroeg.[3] Ook werd een platenhoes niet verwijderd nadat een Britse organisatie die hoes als kinderpornografie bestempelde waardoor in grote delen van het Verenigd Koninkrijk Wikipedia niet meer bereikbaar was.[4] In 2009 werd desondanks wel informatie over de ontvoering van David Rohde door de Taliban verwijderd omdat volgens de New York Times zijn leven in gevaar kon komen door het bekendmaken van de ontvoering. [5]
Kwaliteit
Een vergelijking in september 2004 van de Duitstalige Wikipedia en twee andere Duitstalige encyclopedieën, Brockhaus en Encarta, door het computertijdschrift c't magazine, viel in het voordeel van Wikipedia uit.
Een onderzoek van het tijdschrift Nature claimde in december 2005 dat wat betreft wetenschappelijke artikelen (de Engelstalige) Wikipedia minder betrouwbaar zou zijn dan de befaamde Encyclopædia Britannica. In de 50 voor onderzoek aangeboden artikelen werden door 40 reviewers in totaal voor Britannica 123 fouten gevonden en voor Wikipedia 162. De kwaliteit van informatie voor deze artikelen was bij Wikipedia dus 31 percent minder dan bij de E.B.[6] Het betrof hier een betrekkelijk kleine selectie van artikelen uit de exacte wetenschappen en techniek, en veel van de aangetroffen 'fouten' betroffen meningsverschillen tussen de onderzoekers van Nature en de redacteuren van de Britannica over welke feiten vermeld zouden moeten worden in een encyclopedie.[7] In maart 2006 publiceerde Encyclopædia Britannica onder de titel "Fatally Flawed" een weerlegging van de onderzoeksresultaten van Nature.[8]
Gebruik van Wikipedia als bron
Peter Vantyghem, chef redacteur Cultuur&Media van de Vlaamse krant De Standaard verklaarde begin mei 2009 naar aanleiding van de Wikipedia-testcase door de Ierse student Shane Fitzgerald, Wikipedia niet met het bevuilde badwater weg te gooien. [9] Hij stelde dat wikipedia een prachtig experiment is in het democratisch gebruik van kennis. De test van Fitzgerald in een onderzoek naar globalisering van kennis blijft waardevol om een kritische houding te blijven aannemen tegenover informatie en kennis. De journalist ziet Wikipedia vooral als een belangrijk deel van de eigentijdse communicatiewereld, die een enorm netwerk is waarin veel bronnen met elkaar verbonden zijn, opererend als een immense Geest. Daar moeten we echt leren mee omgaan." [10]
In het Verenigd Koninkrijk is men zinnens vanaf 2010 voor de basisschool het vlot leren aanwenden van Wikipedia als informatiebron als eindterm voorop te stellen.[bron?]
Eind mei 2009 zorgde het 36 bladzijden tellende verslag van een omstreden elfdaagse rondreis van Waalse parlementsleden naar de Verenigde Staten, voor ophef toen bleek dat grote delen ervan overgenomen waren van de Franstalige Wikipedia. [11]
Literatuur
John Broughton Wikipedia: The Missing Manual, uitg. O'Reilly (2008) ISBN 978-0-596-51516-4
Zie ook
Citizendium
Scholarpedia
Internetencyclopedie
Externe links
Wikipedia's startpagina met alle talen
Meer mediabestanden die bij dit onderwerp horen, zijn te vinden op de pagina Wikipedia op Wikimedia Commons.
Door op de afspeelknop te klikken kunt u dit artikel beluisteren. Na het opnemen kan het artikel gewijzigd zijn, waardoor de tekst van de opname wellicht verouderd is. Zie verder info over deze opname of download de opname direct (meer info over gesproken Wikipedia)
Bronnen
↑ Alexander Hamilton. en.wikipedia.org, Versie per 3 nov 2004 23:24. URL bezocht op 7 december 2006.
↑ Robert McHenry. The Faith-Based Encyclopedia. Techcentralstation, 15 november 2004. URL bezocht op 7 december 2006.
↑ Streit um Tron - Darf man einen Hacker beim Namen nennen?, Spiegel Online, 10 januari 2006
↑ Britse providers blokkeren Wikipedia-pagina, Webwereld, 8 december 2008
↑ Keeping News of Kidnapping Off Wikipedia, New York Times, 28 juni 2009
↑ http://www.theregister.co(...)_science_comparison/
↑ Andrew Orlowski. Nature mag cooked Wikipedia study. The Register, 23 maart 2006. URL bezocht op 7 december 2006.
↑ Britannica nature response
↑ Wat is waar op Wikipedia?
↑ Kritisch blijven
↑ Eindrapport over Waalse missie naar VS erg bedroevend, Het Belang van Limburg
Wikimedia Foundation
Projecten: Commons · Meta-Wiki · Wikibooks · Wikinews · Wikipedia · Wikiquote · Wikisource · Wikispecies · Wiktionary · Wikiversity · Incubator
Wikipedia per taal: Lijst van wikipedia's · Afrikaans · Albanees · Catalaans · Chinees · Deens · Duits · Engels · Esperanto · Fins · Frans · Hebreeuws · Hongaars · Indonesisch · Italiaans · Jiddisch · Japans · Latijn · Nederlands · Nedersaksisch · Noors · Pools · Portugees · Roemeens · Russisch · Simpel Engels · Spaans · Tsjechisch · Turks · Zweeds
Zie ook: Wikimania · Geschiedenis van Wikipedia · MediaWiki · WikiWiki · MediaZilla
Categorieën: Encyclopedie Wikipedia | Wikimedia
artikel overleg brontekst bekijken geschiedenis
Niet aangemeldoverlegpagina ip-adresbijdragen ip-adresaanmelden / registreren
zoeken
navigatie
Hoofdpagina
Vind een artikel
Vandaag
Categorieën
Recente wijzigingen
Nieuwe artikelen
Willekeurige pagina
informatie
Gebruikersportaal
Snelcursus
Etalage
Hulp en contact
Donaties
hulpmiddelen
Links naar deze pagina
Verwante wijzigingen
Bestand uploaden
Speciale pagina's
Permanente verwijzing
Deze pagina citeren
afdrukken/exporteren
Boek maken
Downloaden als PDF
Printervriendelijke versie
in andere projecten
Mediabestanden
in andere talen
Acèh
Afrikaans
Akan
Alemannisch
አማርኛ
Aragonés
Anglo-Saxon
العربية
ܐܪܡܝܐ
مصرى
Asturianu
Aymar aru
Azərbaycan
Башҡорт
Boarisch
´emaitė¨ka
Беларуская
Беларуская (тарашкевіца)
Български
भोजपुरी
Bislama
Bamanankan
বাংলা
ইমার ঠার/বিষ্ণুপ্রিয়া মণিপুরী
Brezhoneg
Bosanski
ᨅᨔ ᨕᨘᨁᨗ
Català
Mìng-dĕ̤ng-ngṳ̄
Cebuano
Chamoru
ᏣᎳᎩ
Soranî / کوردی
Corsu
Qırımtatarca
Česky
Kaszëbsczi
Словѣ́ньскъ / ⰔⰎⰑⰂⰡⰐⰠⰔⰍⰟ
Чӑвашла
Cymraeg
Dansk
Deutsch
Zazaki
Dolnoserbski
ދިވެހިބަސް
Ελληνικά
English
Esperanto
Español
Eesti
Euskara
Estremeñu
فارسی
Fulfulde
Suomi
Võro
Føroyskt
Français
Arpetan
Furlan
Frysk
Gaeilge
贛語
Gàidhlig
Galego
Avañe'ẽ
ગુજરાતી
Gaelg
Hak-kâ-fa
Hawai`i
עברית
हिन्दी
Hrvatski
Hornjoserbsce
Kreyòl ayisyen
Magyar
Հայերեն
Interlingua
Bahasa Indonesia
Igbo
Iñupiak
Ilokano
Ido
Íslenska
Italiano
ᐃᓄᒃᑎᑐᑦ/inuktitut
日本語
Lojban
Basa Jawa
ქართული
Qaraqalpaqsha
Taqbaylit
Қазақша
Kalaallisut
ភាសាខ្មែរ
ಕನ್ನಡ
한국어
Къарачай-Малкъар
कश्मीरी - (كشميري)
Ripoarisch
Kurdî
Kernewek
Latina
Ladino
Lëtzebuergesch
Лакку
Limburgs
Líguru
Lumbaart
Lingála
ລາວ
Lietuvių
Latvie¨u
Basa Banyumasan
Мокшень
Malagasy
Олык Марий
Māori
Македонски
മലയാളം
Монгол
मराठी
Bahasa Melayu
Malti
Mirandés
မြန်မာဘာသာ
Эрзянь
مازِرونی
Dorerin Naoero
Nāhuatl
Nnapulitano
Plattdüütsch
Nedersaksisch
नेपाली
Norsk (nynorsk)
Norsk (bokmål)
Novial
Nouormand
Occitan
Иронау
ਪੰਜਾਬੀ
Pangasinan
Kapampangan
Papiamentu
Polski
Piemontèis
پنجابی
Ποντιακά
پښتو
Português
Runa Simi
Rumantsch
Romani
Română
Armãneashce
Tarandíne
Русский
संस्कृत
Саха тыла
Sardu
Sicilianu
Scots
سنڌي
Sámegiella
Sängö
Srpskohrvatski / Српскохрватски
සිංහල
Simple English
Slovenčina
Sloven¨čina
Soomaaliga
Shqip
Српски / Srpski
Sranantongo
Seeltersk
Basa Sunda
Svenska
Kiswahili
Ślůnski
தமிழ்
తెలుగు
Tetun
Тоҷикӣ
ไทย
Türkmençe
Tagalog
Setswana
Tok Pisin
Türkçe
Xitsonga
Татарча/Tatarça
Twi
Удмурт
Uyghurche / ئۇيغۇرچە
Українська
اردو
O'zbek
Tshivenda
Vèneto
Tiếng Việt
West-Vlams
Walon
Winaray
Wolof
吴语
Хальмг
ייִדיש
Yorùbá
Zeêuws
中文
文言
Bân-lâm-gú
粵語
Deze pagina is het laatst bewerkt op 30 apr 2010 om 13:25. De tekst is beschikbaar onder de licentie Creative Commons Naamsvermelding/Gelijk delen, er kunnen aanvullende voorwaarden van toepassing zijn. Zie de Gebruiksvoorwaarden voor meer informatie.
Wikipedia® is een geregistreerd handelsmerk van de Wikimedia Foundation, Inc., een organisatie zonder winstoogmerk. Privacybeleid Over Wikipedia Voorbehoud
Ujung Kulon
Nationaal Park Ujung Kulon
Werelderfgoed natuur
Land Indonesië
UNESCO-regio Azië en Pacific
Criteria vii, x
Inschrijvingshistorie
UNESCO-volgnr. 608
Inschrijving 1991 (15e sessie)
UNESCO-werelderfgoedlijst
Ujung Kulon is een nationaal park, gelegen op de uiterste zuidwestpunt van het eiland Java in Indonesië Tot het park behoren ook diverse omringende eilanden waaronder de vulkanische archipel Krakatau en Peucang. Het park heeft een oppervlakte van 1206 km².
Sinds 1991 staat het park op de werelderfgoedlijst van de UNESCO.
Het park bezit het grootste nog overgebleven laaglandregenwoud op Java. Verschillende bedreigde dier- en plantsoorten komen er voor, waarvan de Javaanse neushoorn de meest bedreigde is.
Het is paradoxalerwijze de uitbarsting van de Krakatau in 1883, die indirect ervoor verantwoordelijk is dat de neushoorn in dit gebied heeft kunnen overleven. Deze uitbarsting, en vooral de daardoor veroorzaakte tsunami, heeft de gehele bevolking van dit schiereiland uitgeroeid. Het gebied is sindsdien onbewoond gebleven. En een (vrijwel) onbewoond gebied is het enige soort ecosysteem waarin grote dieren als neushoorns kunnen overleven.
Javaanse neushoorns in Ujung Kolon, 1930
Javaanse tijger (Panthera tigris sondaica) in Ujung Kolon, 1938
1999
2002
[bewerken]Externe links
UNESCO - Ujung kulon
Wereldnatuurfonds - Geboorte neushoorn in Ujung kulon
360° uitzichten
Nationaal Park Ujung Kulon
Werelderfgoed natuur
Land Indonesië
UNESCO-regio Azië en Pacific
Criteria vii, x
Inschrijvingshistorie
UNESCO-volgnr. 608
Inschrijving 1991 (15e sessie)
UNESCO-werelderfgoedlijst
Ujung Kulon is een nationaal park, gelegen op de uiterste zuidwestpunt van het eiland Java in Indonesië Tot het park behoren ook diverse omringende eilanden waaronder de vulkanische archipel Krakatau en Peucang. Het park heeft een oppervlakte van 1206 km².
Sinds 1991 staat het park op de werelderfgoedlijst van de UNESCO.
Het park bezit het grootste nog overgebleven laaglandregenwoud op Java. Verschillende bedreigde dier- en plantsoorten komen er voor, waarvan de Javaanse neushoorn de meest bedreigde is.
Het is paradoxalerwijze de uitbarsting van de Krakatau in 1883, die indirect ervoor verantwoordelijk is dat de neushoorn in dit gebied heeft kunnen overleven. Deze uitbarsting, en vooral de daardoor veroorzaakte tsunami, heeft de gehele bevolking van dit schiereiland uitgeroeid. Het gebied is sindsdien onbewoond gebleven. En een (vrijwel) onbewoond gebied is het enige soort ecosysteem waarin grote dieren als neushoorns kunnen overleven.
Javaanse neushoorns in Ujung Kolon, 1930
Javaanse tijger (Panthera tigris sondaica) in Ujung Kolon, 1938
1999
2002
[bewerken]Externe links
UNESCO - Ujung kulon
Wereldnatuurfonds - Geboorte neushoorn in Ujung kulon
360° uitzichten
Luigi Poggi
kardinaal Poggi
Luigi Poggi (Piacenza, 25 november 1917 - 4 mei 2010) was een Italiaans geestelijke en kardinaal van de Katholieke Kerk.
Poggi studeerde aan het seminarie in zijn geboortestad en werd op 28 juni 1940 priester gewijd. In 1944 begon hij zijn studies aan de Pauselijke Ecclesiastische Academie, de diplomatenopleiding van de Heilige Stoel. Hij trad in dienst van het staatssecretariaat waar hij lange tijd verschillende functies vervulde. In 1960 benoemde paus Johannes XXIII hem tot Huisprelaat. In 1965 benoemde paus Paulus VI hem tot apostolisch nuntius voor Centraal-Afrika en tot titulair aartsbisschop. In 1966 werd hij secretaris van de Congregatie voor Buitengewone Kerkelijke Aangelegenheden, een functie die hij naast zijn diplomatieke werk in Afrika bleef vervullen. Hij vervulde daarna een centrale rol in de relatie tussen de Heilige Stoel en de landen in het Oostblok.
In deze laatste hoedanigheid trad hij - tijdens het pontificaat van Johannes Paulus II regelmatig op als pauselijk gezant naar de landen van het Warschaupact. In 1986 werd hij nuntius voor Italië. Van 1992 tot 1998 was hij Archivaris en Bibliothecaris van de Heilige Stoel. In 1998 kreeg hij ontslag uit die functies. Poggi werd tijdens het consistorie van 26 november 1994 kardinaal-diaken gecreëerd, met de Santa Maria in Domnica als titeldiaconie. Van 2002 tot 2005 was hij kardinaal-protodiaken. In februari 2005 werd hij kardinaal-priester van de San Lorenzo in Lucina.
Kardinaal Poggi nam - op leeftijdsgronden - niet deel aan het conclaaf van 2005.
Na het overlijden van de kardinaal zond paus Benedictus XVI een condoleancetelegram aan zijn nabestaanden.[1]
[bewerken]Noten
↑ Telegramma di cordoglio del Santo Padre per la morte dell’Em.mo Card. Luigi Poggi
Categorieën: Italiaans kardinaal | Italiaans theoloog | Archivaris van de Romeinse Curie | Bibliothecaris van de Romeinse Curie
kardinaal Poggi
Luigi Poggi (Piacenza, 25 november 1917 - 4 mei 2010) was een Italiaans geestelijke en kardinaal van de Katholieke Kerk.
Poggi studeerde aan het seminarie in zijn geboortestad en werd op 28 juni 1940 priester gewijd. In 1944 begon hij zijn studies aan de Pauselijke Ecclesiastische Academie, de diplomatenopleiding van de Heilige Stoel. Hij trad in dienst van het staatssecretariaat waar hij lange tijd verschillende functies vervulde. In 1960 benoemde paus Johannes XXIII hem tot Huisprelaat. In 1965 benoemde paus Paulus VI hem tot apostolisch nuntius voor Centraal-Afrika en tot titulair aartsbisschop. In 1966 werd hij secretaris van de Congregatie voor Buitengewone Kerkelijke Aangelegenheden, een functie die hij naast zijn diplomatieke werk in Afrika bleef vervullen. Hij vervulde daarna een centrale rol in de relatie tussen de Heilige Stoel en de landen in het Oostblok.
In deze laatste hoedanigheid trad hij - tijdens het pontificaat van Johannes Paulus II regelmatig op als pauselijk gezant naar de landen van het Warschaupact. In 1986 werd hij nuntius voor Italië. Van 1992 tot 1998 was hij Archivaris en Bibliothecaris van de Heilige Stoel. In 1998 kreeg hij ontslag uit die functies. Poggi werd tijdens het consistorie van 26 november 1994 kardinaal-diaken gecreëerd, met de Santa Maria in Domnica als titeldiaconie. Van 2002 tot 2005 was hij kardinaal-protodiaken. In februari 2005 werd hij kardinaal-priester van de San Lorenzo in Lucina.
Kardinaal Poggi nam - op leeftijdsgronden - niet deel aan het conclaaf van 2005.
Na het overlijden van de kardinaal zond paus Benedictus XVI een condoleancetelegram aan zijn nabestaanden.[1]
[bewerken]Noten
↑ Telegramma di cordoglio del Santo Padre per la morte dell’Em.mo Card. Luigi Poggi
Categorieën: Italiaans kardinaal | Italiaans theoloog | Archivaris van de Romeinse Curie | Bibliothecaris van de Romeinse Curie
Geelgerande watertor
Geelgerande watertor
links, rechts
Taxonomische indeling
Rijk: Animalia (Dieren)
Stam: Arthropoda (Geleedpotigen)
Onderstam: Hexapoda (Zespotigen)
Klasse: Insecta (Insecten)
Orde: Coleoptera (Kevers)
Familie: Dytiscidae
Geslacht: Dytiscus
Soort
Dytiscus marginalis
Linnaeus, 1758
Afbeeldingen Geelgerande watertor
Geelgerande watertor op Wikispecies
De geelgerande watertor, ook wel geelgerande water(roof)kever of gewone geelrand[1] (Dytiscus marginalis), is een kever uit de familie waterroofkevers (Dytiscidae).
De geelgerande watertor kan een lichaamslengte bereiken van 3,5 centimeter en is hiermee een van de grootste kevers in België en Nederland. De geelgerande watertor is hier ook vrij algemeen, in tegenstelling tot andere grote kevers zoals de grote spinnende watertor en het vliegend hert. De geelgerande watertor is te herkennen aan het van boven bezien langwerpig ovale en platte, gestroomlijnde lichaam, de zwartgroene kleur en de gele rand aan de buitenrand van de dekschilden. Het halsschild is geheel geel omrand en hieraan is de soort te onderscheiden van de meeste gelijkende waterkevers.
De geelgerande watertor is een felle rover die voornamelijk op insecten jaagt maar ook kleine vissen en salamanders buitmaakt. [2] De kever kan in kleine tuinvijvers schadelijk zijn doordat kleine vissen en amfibieënlarven worden gegeten. Door kwekers van goudvissen en koikarpers wordt de kever beschouwd als een plaagsoort.
De geelgerande watertor leeft in uiteenlopende wateren met een dichte onderwatervegetatie zoals sloten en vennen. De kever kan vliegen maar doet dit in de regel 's nachts.[3] Op het land kan de kever zich niet goed voortbewegen vanwege de tot roeispanen omgevormde poten.
Inhoud [verbergen]
1 Naamgeving en taxonomie
2 Verspreiding
3 Kenmerken
3.1 Larve
3.2 Onderscheid met andere soorten
4 Levenswijze
4.1 Ademhaling
5 Voortplanting en ontwikkeling
6 Voedsel
7 Verdediging
8 Externe links
9 Bronvermelding
[bewerken]Naamgeving en taxonomie
Tekening van het leven van de geelgerande watertor en andere waterkevers, door Richard Lydekker uit 1879.
De kever heeft vele Nederlandse namen maar de soort wordt in de literatuur meestal met geelgerande watertor aangeduid. Andere Nederlandse namen die wel gebruikt worden zijn geelgestreepte waterkever, gewone geelgerande waterkever, gewone geelgerande watertor, geelrandkever, gewone geelrand en geelgerande waterroofkever.
De wetenschappelijke naam, Dytiscus marginalis, verwijst naar zowel de levenswijze als het uiterlijk; de geslachtsnaam Dytiscus betekent 'duiker' en slaat op de gewoonte om na het ademhalen aan de oppervlakte recht naar beneden te duiken. De soortnaam marginalis betekent 'rand' en verwijst naar de gele kleur aan de randen van het halsschild en de dekschilden.
De geelgerande watertor werd voor het eerst in 1758 wetenschappelijk beschreven door Carolus Linnaeus als Dytiscus marginalis, wat nog steeds de huidige naam is. Er zijn twee ondersoorten; Dytiscus marginalis marginalis en Dytiscus marginalis czerskii. Deze laatste ondersoort werd pas in 1953 door Zaitsev beschreven en komt voor in het oostelijke deel van het verspreidingsgebied; ten oosten van het Baikalmeer in Rusland. [4]
[bewerken]Verspreiding
De geelgerande watertor is een palearctische soort die een grote verspreiding heeft binnen Europa en noordelijk Azië. Het noordelijkste deel van het verspreidingsgebied in Europa ligt in Scandinavië, in het westelijke deel komt de kever voor tot in het relatief geïsoleerde Groot-Brittannië en Ierland. [5] Het verspreidingsgebied loopt oostelijk door in Azië via Rusland tot in Japan. In België en Nederland komt de geelgerande watertor overal algemeen voor. [6] [7]
De kever is te vinden in vele watertypes maar voornamelijk in stilstaande en langzaam stromende wateren met een rijke onderwatervegetatie. Bekende vindplaatsen zijn sloten, rivierarmen, vennen en vijvers. Uit een studie naar verschillende soorten waterroofkevers in de natuurparken Nationaal Park De Meinweg en Turfkoelen in de Limburgse gemeente Roerdalen bleek dat de kever een generalist is. Zowel in oude als nieuw aangelegde wateren kwam de soort voor. Zelfs in waterplassen die in karrensporen zijn gevormd, is de soort gevonden. Het vermoeden bestaat dat de kever snel nieuwe gebieden koloniseert. [8] Met name in de voortplantingstijd vliegen de kevers vaak en komen zo in nieuwe wateren terecht. [4]
[bewerken]Kenmerken
Uitklappen
Afbeeldingen:Kenmerken
Onderdelen van de kever.
De geelgerande watertor is een vrij grote soort die een lengte van 2,7 tot 3,5 centimeter kan bereiken. [3] De lichaamsvorm is langwerpig ovaal van boven en zeer gestroomlijnd van opzij bezien. Het lichaam bestaat net als alle kevers uit drie delen; de kop (A), het borststuk of thorax (B) en een achterlijf of abdomen (C). Deze delen corresponderen echter niet met de drie zichtbare delen aan de bovenzijde, de kop is wel goed te zien doordat deze is afgesnoerd en aan de bovenzijde is voorzien van een kopschild of vertex (1). Aan de voorzijde van de kop is een gele rand aanwezig, met in het midden twee tasters (5). Aan weerszijden zijn de antennes (6) en de ogen (7) te zien. Het borststuk is echter afgesnoerd, het voorste deel is onder het halsschild of pronotum (2) gelegen. Achter het halsschild is in het midden het scutellum of schildje zichtbaar (3), het achterste deel van het borststuk en het achterlijf zijn onder de dekschilden of elytra (4) gelegen. De kleur van de dekschilden of elytra neigt naar zwart maar is zeer donkergroen met een metaalachtige glans. Wat direct opvalt is de gele rand van het halsschild en de dekschilden aan de buitenzijde van het lichaam waaraan de kever zijn naam te danken heeft.
De dekschilden zijn ontstaan uit verdikte en verharde voorvleugels die de dunne, vliezige achtervleugels beschermen. De doorzichtige achtervleugels worden gebruikt om mee te vliegen. Ze zijn bij zwemmende exemplaren niet te zien omdat ze volledig aan het oog worden onttrokken door de voorvleugels. Zie voor het vliegvermogen ook onder levenswijze.
In tegenstelling tot de meeste kevers zijn de mannetjes eenvoudig van de vrouwtjes te onderscheiden aan deze dekschilden. De dekschilden van de mannetjes zijn glad maar die van de vrouwtjes zijn sterk in de lengte gegroefd. Het gegroefde oppervlak valt te meer op doordat de groeven zelf geelbruin van kleur zijn, de verhoogde randen niet. Bij hoge uitzondering komen soms vrouwtjes voor met gladde dekschilden, deze zijn echter te onderscheiden aan de poten. [3]
De poten van de geelgerande watertor zijn duidelijk verschillend bij de mannetjes en vrouwtjes, althans het voorste paar (8). Het middelste paar bestaat (9) uit 'normale' poten die vergelijkbaar zijn met die van andere insecten. Het achterste potenpaar (10) is sterk verbreed en draagt aan weerszijden een borstelige beharing. Dit potenpaar dient als roeispanen en zowel de verbrede vorm als de franje-achtige beharing zorgen voor een groter pootoppervlak wat het zwemvermogen bevordert. Het middelste potenpaar dient als anker als de kever zich onder water ergens aan vast wil houden; het uiteinde is voorzien van duidelijke klauw-achtige structuren. De functie van het voorste potenpaar is verschillend per sekse, bij de vrouwtjes vervullen de poten ongeveer dezelfde functie als het middelste potenpaar. Bij het mannetjes echter zijn de voorvoeten, de laatste segmenten van de voorpoten, duidelijk schijfvormig afgeplat, aan de onderzijde zijn vele kleine zuignapjes aanwezig. [9] Van deze zuignapjes is er één sterk vergroot en duidelijk zichtbaar, een andere is iets vergroot en ongeveer de helft kleiner en de overige zuignapjes zijn veel kleiner. Ze zijn met het blote oog niet als zodanig te herkennen, het zijn er in totaal ongeveer 160. [3] De zuignappen hebben spelen een rol bij de paring, het mannetje kan een vrouwtje zo beter vasthouden, zie ook onder voortplanting.
[bewerken]Larve
Larve van de geelgerande watertor.
Larven die uit het ei komen zijn enkele millimeters lang maar exemplaren die bijna volgroeid zijn kunnen een lengte van zeven centimeter bereiken. De larve is bruin van kleur en wormachtig in het eerste stadium, al snel krijgt het lichaam een garnaalachtige, gekromde vorm. De larve is in één oogopslag te herkennen aan de karakteristieke S-vormige lichaamshouding waarbij de kop naar beneden wordt gehouden, het achterlijf sterk gekromd wordt en de achterlijfspunt omhoog gestoken wordt. De larve heeft een duidelijk gesegmenteerd achterlijf waarbij het midden het breedst is, het uiteinde is kegelvormig. Aan de achterlijfspunt zijn twee tasterdraden of cerci aanwezig. Met name de achterzijde van het lichaam en de cerci dragen een fijne beharing, ook de poten zijn voorzien van een dergelijke beharing, de kleine haartjes worden ook wel setae genoemd. De larve is te herkennen aan de sterk afgeplatte en verbrede kop, die twee duidelijk zichtbare kaken draagt. De kaken of mandibels zijn sikkelachtig van vorm en zijn duidelijk naar elkaar toe gekromd. De kaken zijn tangachtig en zijn aan iedere zijde voorzien van twee draadachtige monddelen.
De poten zijn sprieterig en voorzien van een stekelachtige beharing.
De larven zijn gemakkelijk te verwarren met die van andere Dytiscus-soorten en zijn soms nauwelijks te onderscheiden. Larven van soorten uit het verwante en veel voorkomende geslacht Cybister zijn echter makkelijk te herkennen. Cybister-larven hebben een dubbel ingesneden voorzijde van de kop (frontoclypeus), waardoor ze drie 'stekels' aan de voorzijde van de kop hebben. Bij de larven van Dytiscus-soorten zoals de geelgerande watertor is de voorzijde van de kop afgerond.
Zie voor het voedsel van de larven onder voedsel en voor de ontwikkeling onder voortplanting.
[bewerken]Onderscheid met andere soorten
Uitklappen
Afbeeldingen: Onderscheid
Vijf verschillende waterroofkevers:
Dytiscus dimidiatus (1 =, 2 =
Brede geelgerande watertor (3 =, 4 =
Geelgerande watertor (5 =, 6 =
7 = Dytiscus circumflexus
8 = Tuimelaar
De geelgerande watertor is binnen zijn areaal met verschillende keversoorten te verwarren. In België en Nederland komen zowel nauw verwante soorten voor als waterkevers die minder sterk verwant zijn maar door eenzelfde kleur en levenswijze uiterlijk overeenkomen. In België en Nederland leven ongeveer verschillende soorten 130 soorten waterkevers waarvan de meeste gemakkelijk te onderscheiden zijn van de geelgerande watertor. Met name de soorten uit het geslacht Dytiscus [10] zijn moeilijk te onderscheiden door een leek en ook de tuimelaar (Cybister laterimarginalis) vertoont overeenkomsten. In België zijn alle voorkomende Dytiscus- soorten beschermd, [11] in Nederland alleen de brede geelgerande watertor Dytiscus latissimus. [12]
De brede geelgerande watertor (Dytiscus latissimus) wordt groter dan de geelgerande watertor en bereikt een lichaamslengte van 36 tot 44 millimeter. Vaak is deze soort alleen al aan de lengte te onderscheiden maar ook is de lichaamsvorm breder. [13] De brede geelgerande watertor stond in Nederland lange tijd bekend als uitgestorven maar is vanaf 2005 op verschillende plaatsen aangetroffen. In België is deze kever alleen in het verleden waargenomen en in Duitsland is de kever sinds 1990 op slechts drie plaatsen aangetroffen.[14]
De noordse geelrandwaterroofkever (Dytiscus lapponicus) blijft met 24 tot 28 millimeter kleiner en heeft spits toelopende achterpoten. Het mannetje heeft fijne gele strepen op de dekschilden. De noordse geelrandwaterkever is zeer zeldzaam in Nederland en komt alleen voor op de Veluwe en in de Provincie Drenthe. [15] De soort Dytiscus circumflexus (geen Nederlandse naam) komt voornamelijk in westelijk Nederland voor in Noord- en Zuid-Holland en Zeeland, in de rest van Nederland zijn slechts enkele populaties bekend. [16]
Dytiscus semisulcatus is heel donker van kleur en blijft kleiner tot ongeveer 30 millimeter. Bij deze soort is de achterzijde van het halsschild zwart in plaats van geel. [4]
De tuimelaar (Cybister laterimarginalis) behoort tot een ander geslacht maar lijkt enigszins op de geelgerande watertor. De tuimelaar heeft een sterker afgeplat en meer gestroomlijnd lichaam en wordt met een lichaamslengte van 30 tot 37 millimeter ook iets groter. De soort is te herkennen aan het halsschild dat enkel aan de zijkanten een gele rand heeft en niet aan de voor- en achterzijde. De tuimelaar is in België en Nederland plaatselijk algemeen en kan soms talrijk voorkomen. [17]
Naast waterroofkevers komen er ook waterkevers voor, die behoren tot de familie Hydrophidae. De bekendste soort is de grote spinnende watertor (Hydrous piceus), die echter altijd geheel zwart is en met een lengte tot 5 centimeter groter wordt. Andere waterkevers verschillen dusdanig in uiterlijk dat ze niet te verwarren zijn.
[bewerken]Levenswijze
Op het land zijn geelgerande watertorren onhandig.
De geelgerande watertor kan als het moet ook vliegen, dit gebeurt met name 's nachts en bij windstil weer. Er zijn eens vliegende exemplaren aangetroffen bij een buitentemperatuur van slechts 6,4° Celsius.[4] Als de kever overdag vliegt is deze goed zichtbaar en ook goed te horen: de vleugelslag maakt een brommend geluid. Vlak voordat de kever zijn vleugels uitslaat wordt een zoemend geluid gemaakt, vermoedelijk om de vliesvleugels te conditioneren voor de vlucht.[18]
De vleugels waarmee gevlogen wordt worden de achtervleugels genoemd en deze zijn opgevouwen onder de verharde voorvleugels of dekschilden. De dekschilden worden niet gebruikt om te vliegen. Als een waterbron uitdroogt begeeft de kever zich op het land en vliegt weg, op zoek naar een andere waterbron. Omdat de kever niet heel goed kan zien, worden soms spiegelende oppervlakken voor een watermassa aangezien en het diertje landt hierbij nog wel eens op glazen daken, zwembaden of bouwsels.[18][3] De kever kan in het donker de weerspiegeling van water waarnemen maar wordt ook aangetrokken door licht.
De kever hoeft niet eerst te drogen als het water wordt verlaten. Het lichaam wordt immers, ondanks het permanente verblijf onder water, nooit nat dankzij klieren aan het borststuk die een wasachtige substantie afscheiden.
Een kever die op het land geraakt kan zich hier maar moeizaam voortbewegen. De platte, van franjes voorziene poten zijn niet echt geschikt om te lopen en de relatief grote en zware kevers bewegen zich dan ook zeer onhandig.
Als in de herfst de temperatuur daalt, gaan de kevers in winterslaap. De geelgerande watertor overwintert in de modder op de bodem van het water. Soms overwintert de kever in de popkamer, zie onder voortplanting.
[bewerken]Ademhaling
De kever steekt niet zijn kop maar de achterlijfspunt boven water om adem te halen.
De geelgerande watertor is een kever die vrijwel permanent onder water leeft. Net als alle andere kevers heeft de soort een ademhalingsstelsel dat afhankelijk is van atmosferische lucht. De kever draagt om onder water te kunnen leven een permanente zuurstofvoorraad in de vorm van een luchtbel onder de vleugels en de buik. De luchtbel wordt deels aangevuld met zuurstof die door diffusie uit het water in de bel wordt opgelost. De kever laat de luchtbel hiertoe iets uitstulpen om het oppervlak te vergroten. De kever moet echter regelmatig ademhalen aan de oppervlakte om verse lucht te verkrijgen. Hierbij wordt de achterlijfspunt net boven het wateroppervlak uitgestoken. De dekschilden worden hierbij iets opgetild, waarbij een kier ontstaat tussen de achterlijfspunt en de dekschilden. Hierdoor wordt eerst de oude luchtvoorraad naar buiten geperst en vervolgens wordt verse lucht opgenomen en duikt de kever weer onder. Bij waterkevers zijn de ademopeningen of stigmata niet aan de zijkanten gepositioneerd, zoals bij de meeste insecten het geval is, maar zijn de stigmata naar het midden verplaatst om efficiënter te kunnen ademhalen. [19]
Het meedragen van een permanente zuurstofbron in de vorm van een luchtbel op het lichaam komt ook voor bij andere, niet verwante waterkevers. Van een aantal kleinere soorten waterroofkevers is bekend dat ze weken tot maanden onder water kunnen verblijven zonder aan het oppervlak adem te halen. [19] Deze kevers vullen hun zuurstofbehoefte aan door de zuurstofrijke luchtbelletjes die door planten worden uitgescheiden, op te nemen in het achterlijf. Een ander ongewerveld dier dat gebruik maakt van een luchtbel om onder water te blijven is de waterspin.
De door de kevers meegevoerde luchtbel dient niet alleen voor de ademhaling, maar vergroot ook het drijfvermogen. Grotere verwanten van de geelgerande watertor, zoals de brede geelgerande watertor, kunnen zonder luchtbel zelfs het wateroppervlak niet meer bereiken. [19]
Ook de larven van de watertor moeten aan de oppervlakte ademen, omdat ze geen kieuwen hebben zoals andere waterinsecten als libellenlarven. Omdat het slechte zwemmers zijn houden ze zich vaak op in de vegetatie vlak onder het wateroppervlak. De larve heeft geen adembuis zoals veel waterinsecten en moet het achterlijf direct boven het oppervlak steken om te ademen. De twee achterlijfsaanhangsels (cerci) spelen een belangrijke rol bij het in de juiste positie houden van het lichaam tijdens het ademhalen. De larve heeft vaak een witte achterlijfspunt wat veroorzaakt wordt door de zichtbare lucht.
[bewerken]Voortplanting en ontwikkeling
Uitklappen
Afbeeldingen: Voortplanting
Eiafzet (A) met uitgestulpte legboor (B) en in een stengel afgezet ei (C).
De kevers paren meestal in de herfst, wat vrij uitzonderlijk is bij insecten. Tijdens de paring grijpt een mannetje het vrouwtje vast en zwemt een tijdje als een dubbeldekker met haar mee. Hierbij worden de zuignapjes aan de voorpoten van het mannetje gebruikt. Het vrouwtje zet haar eieren pas in de volgende lente af, de eieren van waterroofkevers zijn voor insecten vrij groot en kunnen een lengte van 7,5 millimeter bereiken. [9] Het vrouwtje zet de eitjes één voor één af in plantenstengels. De meeste waterinsecten zoals bootsmannetjes zetten de eitjes af op het oppervlak van waterplanten, de geelgerande watertor gebruikt de legbuis of ovipositor om een gaatje te boren in de plantenstengel en hierin een ei af te zetten dat hierdoor goed verborgen is. Ook in vegetatievrije wateren worden eitjes afgezet, gezien waarnemingen van larven in zwembaden en andere onbegroeide wateren.
Als het ei na enkele weken uitkomt komt de larve tevoorschijn. De larve is een slechte zwemmer die snel met zijn poten slaat maar slechts moeizaam vooruit komt, alleen bij gevaar kan de larve plots vooruit schieten door kronkelende bewegingen te maken. De larve moet net als de volwassen kever regelmatig ademhalen, als de larve zich met lucht heeft volgezogen is het lichaam lichter dan water en stijgt op zodra het substraat wordt losgelaten. De larve moet zich ergens aan vasthaken om niet voortdurend te hoeven blijven zwemmen. [20]
Oudere larven, langer dan vier centimeter, zijn zo zwaar dat ze zich moeten ophouden in ondiepe wateren omdat ze niet meer kunnen zwemmen. De larve vervelt verschillende malen waarbij de lichaamsvorm ongeveer gelijk blijft maar de lengte steeds toeneemt. Uiteindelijk is de larve ongeveer zeven centimeter lang voordat de metamorfose plaatsvindt. De metamorfose vindt plaats op het land, de larve verlaat het water en graaft en een holletje in de oever. In een kleine kamer verpopt de larve, waarbij het lichaam verandert in een bleekgele chrysalis.
Na enige tijd komt de pop uit en verschijnt de volwassen kever of imago. De ontwikkeling van pop tot imago kan in de zomer, als de temperaturen hoog zijn, binnen enkele weken worden voltooid. Bij lagere temperaturen duurt dit langer en als de larve vlak voor de winter verpopt, blijft de kever na uit de pop te zijn gekropen maandenlang ondergronds in zijn popkamer om pas in het voorjaar tevoorschijn te komen.
De geelgerande watertor kan als volwassen kever een leeftijd bereiken van vijf jaar. [2] In vergelijking met andere insecten is dit zeer oud, de meeste soorten leven eenmaal volwassen enkele weken of maanden tot hooguit een jaar.
[bewerken]Voedsel
Geelgerande watertorren (hier een andere soort) eten zelfs goudvissen.
De geelgerande watertor is een actieve en vraatzuchtige rover die op alles jaagt wat beweegt en niet te groot is. Voornamelijk andere insectenlarven die in het water leven worden gegrepen, zoals de larven van insecten als kevers en haften. Ook de roofzuchtige larven van libellen, die tevens een behoorlijke grootte bereiken, zijn geen partij voor de kever. De geelgerande watertor is één van de weinige ongewervelden die de waterspin op het menu heeft staan. Veel dieren vermijden het aanvallen van de spin door de giftige beet maar de watertor heeft door de zware bepantsering weinig te duchten. Naast levende prooien worden ook dode dieren aangevreten.De kever kan door zijn lichaamslengte van 3,5 centimeter kleine vissen buitmaken, grotere prooien worden soms door meerdere exemplaren tegelijk aan stukken gescheurd. Van de geelgerande watertor is wel beschreven dat ook de volwassen kevers elkaar aanvallen en doden, waaraan een fel gevecht voorafgaat. [21] De kever ontlast zich door tijdens het ademen aan het wateroppervlak, waarbij het achterlijf boven de waterspiegel steekt, de uitwerpselen met grote kracht weg te schieten. [9] De uitwerpselen worden ook gebruikt om vijanden op afstand te houden, zie onder verdediging.
De larven zijn al even geduchte rovers als de volwassen kevers en worden vanwege hun agressieve en vraatzuchtige levenswijze wel watertijgers genoemd. De larve vangt vanuit een hinderlaag allerlei prooien die worden gegrepen met een plotselinge, snelle uithaal van de lange sikkelvormige holle gifkaken. [9] Vervolgens wordt de prooi ingespoten met verterende sappen en leeggezogen. Aangezien de kaakdelen hol en enigszins doorzichtig zijn, kan de voeding goed worden waargenomen. Eerst wordt een bruine verteringsvloeistof in de prooi gebracht, die de prooi doodt en tevens vloeibaar maakt. Vervolgens wordt de prooi leeggezogen zodat er vaak niet meer dan een lege huid overblijft. De vloeistofstromen komen samen in het spijsverteringskanaal van de larve waarna ze naar de maag gepompt worden. De meeste insectenlarven hebben verschillende gepaarde monddelen om de voedingsstoffen van buiten het lichaam naar de maag te brengen. Bij de larve van de geelgerande watertor echter nemen de zuigende kaakdelen alle taken over en zijn de overige monddelen sterk gedegenereerd.
De larve vangt soms prooidieren die de eigen lichaamslengte overtreffen, zoals goudvissen en jonge koikarpers. Hierdoor wordt de kever door liefhebbers van kleine (goudvissen) vijvers soms gevreesd. Als de larven te weinig te eten hebben, worden ze kannibalistisch en eten ze kleinere soortgenoten. [2]
[bewerken]Verdediging
De geelgerande watertor beschikt over verschillende aanpassingen om zich te verdedigen tegen vijanden. De kever is een snelle en behendige zwemmer die aan veel onderwaterpredatoren kan ontsnappen. Bij bedreiging verstopt de kever zich op de bodem tussen de plantenwortels en blijft hier enige tijd zitten. De verteerde resten van prooien worden deels opgeslagen in een speciale kamer in het achterlijf. Vervolgens kan een wolk van uitwerpselen naar de verstoorder worden afgeschoten. Daarnaast kan een hormoon-achtige, wittige stof genaamd cortexon worden uitgescheiden door klieren van het halsschild, die een verlammende werking heeft op vissen en amfibieën als salamanders. [2]
Uit de klieren van de geelgerande watertor zijn de stoffen benzoëzuur, 4-hydroxybenzoëzuur, 4-hydroxybenzaldehyde en methylparabenen geïsoleerd, ze spelen een rol als antisepticum om bacteriegroei op het lichaam tegen te gaan. [22]
Als de larve door mensen wordt opgepakt, zal deze proberen te bijten. Omdat de kaken meestal niet krachtig genoeg zijn om door de huid heen te dringen wordt de beet wel gevoeld maar richt weinig schade aan. [2] Als de larve er wel in slaagt de huid te penetreren worden onmiddellijk verteringssappen geïnjecteerd, wat leidt tot een zeer pijnlijke sensatie en een langzame wondgenezing. [23] De volwassen kever beschikt in tegenstelling tot de larve over krachtige kaken. De kever kan hiermee zonder moeite door de huid bijten wat oppervlakkige verwondingen kan veroorzaken.
[bewerken]Externe links
(nl) Biopix - Een verzameling zeer duidelijke afbeeldingen van vrouwtjes, mannetjes en larven in diverse stadia.
Nederlandstalig artikel met meer foto's
Geelgerande watertor op SoortenBank.nl
[bewerken]Bronvermelding
Referenties
↑ Soortenbank.nl
↑ a b c d e H. Bellmann & W.R.B. Heitmans. Dytiscus marginalis (gewone geelrand).
↑ a b c d e Karl Wilhelm Harde & Franti¨ek Severa (1981-2006). Kosmos Käferführer - Die Käfer Mitteleureuopas . Kosmos. ISBN 13-978-3440-10617-4.
↑ a b c d Anders N. Nilsson, Mogens Holmen. The aquatic Adephaga (Coleoptera) of Fennoscandia and Denmark, Volume 2.
↑ Waterbeetles of Ireland - Dytiscus marginalis Linnaeus, 1758 - Website
↑ Waarneming.nl - Geelgerande watertor- Website
↑ waarnemingen.be - Geelgerande watertor - Website
↑ A.J.W. Lenders - Waterroofkevers in het Meinweggebied en de Turfkoelen - Het verschil in waterhabitat van soorten behorende tot de geslachten Cybister en Dytiscus. - Website
↑ a b c d Lecturama . De fantastische wereld van het kleine - Insecten . De geheimen der dierenwereld.
↑ Nederlands soortenregister - Nederlandse geelgerande waterkevers - Website
↑ Belgisch Staatsblad - Dinsdag 22 januari 2002 - Website
↑ Stichting Das & Boom - Tabellen soorten Flora- en faunawet - Website
↑ Menno Remeer, Jan Cuppen, Gijs van Dijk Bram Koese & Oscar Vorst - De brede geelgerande waterkever in Nederland - Website
↑ Gijs van Dijk - De brede geelgerande waterroofkever Dytiscus latissimus na 38 jaar weer in Nederland opgedoken (Coleoptera: Dytiscidae) - Website
↑ Soortenbank - Dytiscus lapponicus - Website
↑ It Fryske Gea - Vissen, muizen en amfibieën op de Makkummer Noardwaard - Website
↑ H. Bellmann & W.R.B. Heitmans - Tuimelaar (Cybister laterimarginalis) - Website
↑ a b Microcosmos. Dytiscus marginalis - de geelgerande waterkever.
↑ a b c Bernhard Grzimek (1970). Het leven der dieren Deel II: Insecten . Uitgeverij Het Spectrum, Antwerpen. ISBN 90 274 8621 2.
↑ Microcosmos - Dytiscus marginalis Great diving beetle larva, young - Website
↑ The Pond Library - Geelgerande watertor - Website
↑ Anthony C. Dweck - Natural parabens - Website
↑ The Garden Safari. Big Beetles (various families).
Bronnen
(en) Arkive - Great Diving Beatle (Dytiscus marginalis) - Website
(nl) Microkosmos - Dytiscus marginalis - de geelgerande waterkever - Website
(de) Karl Wilhelm Harde & Franti¨ek Severa - Kosmos Käferführer - Die Käfer Mitteleureuopas - 1981-2006 - Kosmos - ISBN 13-978-3440-10617-4
(nl) H. Bellmann & W.R.B. Heitmans - Insecten van Europa - Dytiscus marginalis (gewone geelrand) - Website
(nl) Bernhard Grzimek - Het leven der dieren Deel II: Insecten - Uitgeverij Het Spectrum, Antwerpen - 1970 - ISBN 90 274 8621 2
Categorieën: Wikipedia:Etalage-artikelen | Waterroofkever
artikel overleg bewerken geschiedenis
Niet aangemeldoverlegpagina ip-adresbijdragen ip-adresaanmelden / registreren
zoeken
navigatie
Hoofdpagina
Vind een artikel
Vandaag
Categorieën
Recente wijzigingen
Nieuwe artikelen
Willekeurige pagina
informatie
Gebruikersportaal
Snelcursus
Etalage
Hulp en contact
Donaties
hulpmiddelen
Links naar deze pagina
Verwante wijzigingen
Bestand uploaden
Speciale pagina's
Permanente verwijzing
Deze pagina citeren
afdrukken/exporteren
Boek maken
Downloaden als PDF
Printervriendelijke versie
in andere projecten
Commons
Wikispecies
in andere talen
Česky
Dansk
Deutsch
English
Español
Français
Magyar
Lietuvių
Norsk (bokmål)
Polski
Русский
Svenska
Deze pagina is het laatst bewerkt op 6 mei 2010 om 21:14. De tekst is beschikbaar onder de licentie Creative Commons Naamsvermelding/Gelijk delen, er kunnen aanvullende voorwaarden van toepassing zijn. Zie de Gebruiksvoorwaarden voor meer informatie.
Wikipedia® is een geregistreerd handelsmerk van de Wikimedia Foundation, Inc., een organisatie zonder winstoogmerk. Privacybeleid Over Wikipedia Voorbehoud
Geelgerande watertor
links, rechts
Taxonomische indeling
Rijk: Animalia (Dieren)
Stam: Arthropoda (Geleedpotigen)
Onderstam: Hexapoda (Zespotigen)
Klasse: Insecta (Insecten)
Orde: Coleoptera (Kevers)
Familie: Dytiscidae
Geslacht: Dytiscus
Soort
Dytiscus marginalis
Linnaeus, 1758
Afbeeldingen Geelgerande watertor
Geelgerande watertor op Wikispecies
De geelgerande watertor, ook wel geelgerande water(roof)kever of gewone geelrand[1] (Dytiscus marginalis), is een kever uit de familie waterroofkevers (Dytiscidae).
De geelgerande watertor kan een lichaamslengte bereiken van 3,5 centimeter en is hiermee een van de grootste kevers in België en Nederland. De geelgerande watertor is hier ook vrij algemeen, in tegenstelling tot andere grote kevers zoals de grote spinnende watertor en het vliegend hert. De geelgerande watertor is te herkennen aan het van boven bezien langwerpig ovale en platte, gestroomlijnde lichaam, de zwartgroene kleur en de gele rand aan de buitenrand van de dekschilden. Het halsschild is geheel geel omrand en hieraan is de soort te onderscheiden van de meeste gelijkende waterkevers.
De geelgerande watertor is een felle rover die voornamelijk op insecten jaagt maar ook kleine vissen en salamanders buitmaakt. [2] De kever kan in kleine tuinvijvers schadelijk zijn doordat kleine vissen en amfibieënlarven worden gegeten. Door kwekers van goudvissen en koikarpers wordt de kever beschouwd als een plaagsoort.
De geelgerande watertor leeft in uiteenlopende wateren met een dichte onderwatervegetatie zoals sloten en vennen. De kever kan vliegen maar doet dit in de regel 's nachts.[3] Op het land kan de kever zich niet goed voortbewegen vanwege de tot roeispanen omgevormde poten.
Inhoud [verbergen]
1 Naamgeving en taxonomie
2 Verspreiding
3 Kenmerken
3.1 Larve
3.2 Onderscheid met andere soorten
4 Levenswijze
4.1 Ademhaling
5 Voortplanting en ontwikkeling
6 Voedsel
7 Verdediging
8 Externe links
9 Bronvermelding
[bewerken]Naamgeving en taxonomie
Tekening van het leven van de geelgerande watertor en andere waterkevers, door Richard Lydekker uit 1879.
De kever heeft vele Nederlandse namen maar de soort wordt in de literatuur meestal met geelgerande watertor aangeduid. Andere Nederlandse namen die wel gebruikt worden zijn geelgestreepte waterkever, gewone geelgerande waterkever, gewone geelgerande watertor, geelrandkever, gewone geelrand en geelgerande waterroofkever.
De wetenschappelijke naam, Dytiscus marginalis, verwijst naar zowel de levenswijze als het uiterlijk; de geslachtsnaam Dytiscus betekent 'duiker' en slaat op de gewoonte om na het ademhalen aan de oppervlakte recht naar beneden te duiken. De soortnaam marginalis betekent 'rand' en verwijst naar de gele kleur aan de randen van het halsschild en de dekschilden.
De geelgerande watertor werd voor het eerst in 1758 wetenschappelijk beschreven door Carolus Linnaeus als Dytiscus marginalis, wat nog steeds de huidige naam is. Er zijn twee ondersoorten; Dytiscus marginalis marginalis en Dytiscus marginalis czerskii. Deze laatste ondersoort werd pas in 1953 door Zaitsev beschreven en komt voor in het oostelijke deel van het verspreidingsgebied; ten oosten van het Baikalmeer in Rusland. [4]
[bewerken]Verspreiding
De geelgerande watertor is een palearctische soort die een grote verspreiding heeft binnen Europa en noordelijk Azië. Het noordelijkste deel van het verspreidingsgebied in Europa ligt in Scandinavië, in het westelijke deel komt de kever voor tot in het relatief geïsoleerde Groot-Brittannië en Ierland. [5] Het verspreidingsgebied loopt oostelijk door in Azië via Rusland tot in Japan. In België en Nederland komt de geelgerande watertor overal algemeen voor. [6] [7]
De kever is te vinden in vele watertypes maar voornamelijk in stilstaande en langzaam stromende wateren met een rijke onderwatervegetatie. Bekende vindplaatsen zijn sloten, rivierarmen, vennen en vijvers. Uit een studie naar verschillende soorten waterroofkevers in de natuurparken Nationaal Park De Meinweg en Turfkoelen in de Limburgse gemeente Roerdalen bleek dat de kever een generalist is. Zowel in oude als nieuw aangelegde wateren kwam de soort voor. Zelfs in waterplassen die in karrensporen zijn gevormd, is de soort gevonden. Het vermoeden bestaat dat de kever snel nieuwe gebieden koloniseert. [8] Met name in de voortplantingstijd vliegen de kevers vaak en komen zo in nieuwe wateren terecht. [4]
[bewerken]Kenmerken
Uitklappen
Afbeeldingen:Kenmerken
Onderdelen van de kever.
De geelgerande watertor is een vrij grote soort die een lengte van 2,7 tot 3,5 centimeter kan bereiken. [3] De lichaamsvorm is langwerpig ovaal van boven en zeer gestroomlijnd van opzij bezien. Het lichaam bestaat net als alle kevers uit drie delen; de kop (A), het borststuk of thorax (B) en een achterlijf of abdomen (C). Deze delen corresponderen echter niet met de drie zichtbare delen aan de bovenzijde, de kop is wel goed te zien doordat deze is afgesnoerd en aan de bovenzijde is voorzien van een kopschild of vertex (1). Aan de voorzijde van de kop is een gele rand aanwezig, met in het midden twee tasters (5). Aan weerszijden zijn de antennes (6) en de ogen (7) te zien. Het borststuk is echter afgesnoerd, het voorste deel is onder het halsschild of pronotum (2) gelegen. Achter het halsschild is in het midden het scutellum of schildje zichtbaar (3), het achterste deel van het borststuk en het achterlijf zijn onder de dekschilden of elytra (4) gelegen. De kleur van de dekschilden of elytra neigt naar zwart maar is zeer donkergroen met een metaalachtige glans. Wat direct opvalt is de gele rand van het halsschild en de dekschilden aan de buitenzijde van het lichaam waaraan de kever zijn naam te danken heeft.
De dekschilden zijn ontstaan uit verdikte en verharde voorvleugels die de dunne, vliezige achtervleugels beschermen. De doorzichtige achtervleugels worden gebruikt om mee te vliegen. Ze zijn bij zwemmende exemplaren niet te zien omdat ze volledig aan het oog worden onttrokken door de voorvleugels. Zie voor het vliegvermogen ook onder levenswijze.
In tegenstelling tot de meeste kevers zijn de mannetjes eenvoudig van de vrouwtjes te onderscheiden aan deze dekschilden. De dekschilden van de mannetjes zijn glad maar die van de vrouwtjes zijn sterk in de lengte gegroefd. Het gegroefde oppervlak valt te meer op doordat de groeven zelf geelbruin van kleur zijn, de verhoogde randen niet. Bij hoge uitzondering komen soms vrouwtjes voor met gladde dekschilden, deze zijn echter te onderscheiden aan de poten. [3]
De poten van de geelgerande watertor zijn duidelijk verschillend bij de mannetjes en vrouwtjes, althans het voorste paar (8). Het middelste paar bestaat (9) uit 'normale' poten die vergelijkbaar zijn met die van andere insecten. Het achterste potenpaar (10) is sterk verbreed en draagt aan weerszijden een borstelige beharing. Dit potenpaar dient als roeispanen en zowel de verbrede vorm als de franje-achtige beharing zorgen voor een groter pootoppervlak wat het zwemvermogen bevordert. Het middelste potenpaar dient als anker als de kever zich onder water ergens aan vast wil houden; het uiteinde is voorzien van duidelijke klauw-achtige structuren. De functie van het voorste potenpaar is verschillend per sekse, bij de vrouwtjes vervullen de poten ongeveer dezelfde functie als het middelste potenpaar. Bij het mannetjes echter zijn de voorvoeten, de laatste segmenten van de voorpoten, duidelijk schijfvormig afgeplat, aan de onderzijde zijn vele kleine zuignapjes aanwezig. [9] Van deze zuignapjes is er één sterk vergroot en duidelijk zichtbaar, een andere is iets vergroot en ongeveer de helft kleiner en de overige zuignapjes zijn veel kleiner. Ze zijn met het blote oog niet als zodanig te herkennen, het zijn er in totaal ongeveer 160. [3] De zuignappen hebben spelen een rol bij de paring, het mannetje kan een vrouwtje zo beter vasthouden, zie ook onder voortplanting.
[bewerken]Larve
Larve van de geelgerande watertor.
Larven die uit het ei komen zijn enkele millimeters lang maar exemplaren die bijna volgroeid zijn kunnen een lengte van zeven centimeter bereiken. De larve is bruin van kleur en wormachtig in het eerste stadium, al snel krijgt het lichaam een garnaalachtige, gekromde vorm. De larve is in één oogopslag te herkennen aan de karakteristieke S-vormige lichaamshouding waarbij de kop naar beneden wordt gehouden, het achterlijf sterk gekromd wordt en de achterlijfspunt omhoog gestoken wordt. De larve heeft een duidelijk gesegmenteerd achterlijf waarbij het midden het breedst is, het uiteinde is kegelvormig. Aan de achterlijfspunt zijn twee tasterdraden of cerci aanwezig. Met name de achterzijde van het lichaam en de cerci dragen een fijne beharing, ook de poten zijn voorzien van een dergelijke beharing, de kleine haartjes worden ook wel setae genoemd. De larve is te herkennen aan de sterk afgeplatte en verbrede kop, die twee duidelijk zichtbare kaken draagt. De kaken of mandibels zijn sikkelachtig van vorm en zijn duidelijk naar elkaar toe gekromd. De kaken zijn tangachtig en zijn aan iedere zijde voorzien van twee draadachtige monddelen.
De poten zijn sprieterig en voorzien van een stekelachtige beharing.
De larven zijn gemakkelijk te verwarren met die van andere Dytiscus-soorten en zijn soms nauwelijks te onderscheiden. Larven van soorten uit het verwante en veel voorkomende geslacht Cybister zijn echter makkelijk te herkennen. Cybister-larven hebben een dubbel ingesneden voorzijde van de kop (frontoclypeus), waardoor ze drie 'stekels' aan de voorzijde van de kop hebben. Bij de larven van Dytiscus-soorten zoals de geelgerande watertor is de voorzijde van de kop afgerond.
Zie voor het voedsel van de larven onder voedsel en voor de ontwikkeling onder voortplanting.
[bewerken]Onderscheid met andere soorten
Uitklappen
Afbeeldingen: Onderscheid
Vijf verschillende waterroofkevers:
Dytiscus dimidiatus (1 =, 2 =
Brede geelgerande watertor (3 =, 4 =
Geelgerande watertor (5 =, 6 =
7 = Dytiscus circumflexus
8 = Tuimelaar
De geelgerande watertor is binnen zijn areaal met verschillende keversoorten te verwarren. In België en Nederland komen zowel nauw verwante soorten voor als waterkevers die minder sterk verwant zijn maar door eenzelfde kleur en levenswijze uiterlijk overeenkomen. In België en Nederland leven ongeveer verschillende soorten 130 soorten waterkevers waarvan de meeste gemakkelijk te onderscheiden zijn van de geelgerande watertor. Met name de soorten uit het geslacht Dytiscus [10] zijn moeilijk te onderscheiden door een leek en ook de tuimelaar (Cybister laterimarginalis) vertoont overeenkomsten. In België zijn alle voorkomende Dytiscus- soorten beschermd, [11] in Nederland alleen de brede geelgerande watertor Dytiscus latissimus. [12]
De brede geelgerande watertor (Dytiscus latissimus) wordt groter dan de geelgerande watertor en bereikt een lichaamslengte van 36 tot 44 millimeter. Vaak is deze soort alleen al aan de lengte te onderscheiden maar ook is de lichaamsvorm breder. [13] De brede geelgerande watertor stond in Nederland lange tijd bekend als uitgestorven maar is vanaf 2005 op verschillende plaatsen aangetroffen. In België is deze kever alleen in het verleden waargenomen en in Duitsland is de kever sinds 1990 op slechts drie plaatsen aangetroffen.[14]
De noordse geelrandwaterroofkever (Dytiscus lapponicus) blijft met 24 tot 28 millimeter kleiner en heeft spits toelopende achterpoten. Het mannetje heeft fijne gele strepen op de dekschilden. De noordse geelrandwaterkever is zeer zeldzaam in Nederland en komt alleen voor op de Veluwe en in de Provincie Drenthe. [15] De soort Dytiscus circumflexus (geen Nederlandse naam) komt voornamelijk in westelijk Nederland voor in Noord- en Zuid-Holland en Zeeland, in de rest van Nederland zijn slechts enkele populaties bekend. [16]
Dytiscus semisulcatus is heel donker van kleur en blijft kleiner tot ongeveer 30 millimeter. Bij deze soort is de achterzijde van het halsschild zwart in plaats van geel. [4]
De tuimelaar (Cybister laterimarginalis) behoort tot een ander geslacht maar lijkt enigszins op de geelgerande watertor. De tuimelaar heeft een sterker afgeplat en meer gestroomlijnd lichaam en wordt met een lichaamslengte van 30 tot 37 millimeter ook iets groter. De soort is te herkennen aan het halsschild dat enkel aan de zijkanten een gele rand heeft en niet aan de voor- en achterzijde. De tuimelaar is in België en Nederland plaatselijk algemeen en kan soms talrijk voorkomen. [17]
Naast waterroofkevers komen er ook waterkevers voor, die behoren tot de familie Hydrophidae. De bekendste soort is de grote spinnende watertor (Hydrous piceus), die echter altijd geheel zwart is en met een lengte tot 5 centimeter groter wordt. Andere waterkevers verschillen dusdanig in uiterlijk dat ze niet te verwarren zijn.
[bewerken]Levenswijze
Op het land zijn geelgerande watertorren onhandig.
De geelgerande watertor kan als het moet ook vliegen, dit gebeurt met name 's nachts en bij windstil weer. Er zijn eens vliegende exemplaren aangetroffen bij een buitentemperatuur van slechts 6,4° Celsius.[4] Als de kever overdag vliegt is deze goed zichtbaar en ook goed te horen: de vleugelslag maakt een brommend geluid. Vlak voordat de kever zijn vleugels uitslaat wordt een zoemend geluid gemaakt, vermoedelijk om de vliesvleugels te conditioneren voor de vlucht.[18]
De vleugels waarmee gevlogen wordt worden de achtervleugels genoemd en deze zijn opgevouwen onder de verharde voorvleugels of dekschilden. De dekschilden worden niet gebruikt om te vliegen. Als een waterbron uitdroogt begeeft de kever zich op het land en vliegt weg, op zoek naar een andere waterbron. Omdat de kever niet heel goed kan zien, worden soms spiegelende oppervlakken voor een watermassa aangezien en het diertje landt hierbij nog wel eens op glazen daken, zwembaden of bouwsels.[18][3] De kever kan in het donker de weerspiegeling van water waarnemen maar wordt ook aangetrokken door licht.
De kever hoeft niet eerst te drogen als het water wordt verlaten. Het lichaam wordt immers, ondanks het permanente verblijf onder water, nooit nat dankzij klieren aan het borststuk die een wasachtige substantie afscheiden.
Een kever die op het land geraakt kan zich hier maar moeizaam voortbewegen. De platte, van franjes voorziene poten zijn niet echt geschikt om te lopen en de relatief grote en zware kevers bewegen zich dan ook zeer onhandig.
Als in de herfst de temperatuur daalt, gaan de kevers in winterslaap. De geelgerande watertor overwintert in de modder op de bodem van het water. Soms overwintert de kever in de popkamer, zie onder voortplanting.
[bewerken]Ademhaling
De kever steekt niet zijn kop maar de achterlijfspunt boven water om adem te halen.
De geelgerande watertor is een kever die vrijwel permanent onder water leeft. Net als alle andere kevers heeft de soort een ademhalingsstelsel dat afhankelijk is van atmosferische lucht. De kever draagt om onder water te kunnen leven een permanente zuurstofvoorraad in de vorm van een luchtbel onder de vleugels en de buik. De luchtbel wordt deels aangevuld met zuurstof die door diffusie uit het water in de bel wordt opgelost. De kever laat de luchtbel hiertoe iets uitstulpen om het oppervlak te vergroten. De kever moet echter regelmatig ademhalen aan de oppervlakte om verse lucht te verkrijgen. Hierbij wordt de achterlijfspunt net boven het wateroppervlak uitgestoken. De dekschilden worden hierbij iets opgetild, waarbij een kier ontstaat tussen de achterlijfspunt en de dekschilden. Hierdoor wordt eerst de oude luchtvoorraad naar buiten geperst en vervolgens wordt verse lucht opgenomen en duikt de kever weer onder. Bij waterkevers zijn de ademopeningen of stigmata niet aan de zijkanten gepositioneerd, zoals bij de meeste insecten het geval is, maar zijn de stigmata naar het midden verplaatst om efficiënter te kunnen ademhalen. [19]
Het meedragen van een permanente zuurstofbron in de vorm van een luchtbel op het lichaam komt ook voor bij andere, niet verwante waterkevers. Van een aantal kleinere soorten waterroofkevers is bekend dat ze weken tot maanden onder water kunnen verblijven zonder aan het oppervlak adem te halen. [19] Deze kevers vullen hun zuurstofbehoefte aan door de zuurstofrijke luchtbelletjes die door planten worden uitgescheiden, op te nemen in het achterlijf. Een ander ongewerveld dier dat gebruik maakt van een luchtbel om onder water te blijven is de waterspin.
De door de kevers meegevoerde luchtbel dient niet alleen voor de ademhaling, maar vergroot ook het drijfvermogen. Grotere verwanten van de geelgerande watertor, zoals de brede geelgerande watertor, kunnen zonder luchtbel zelfs het wateroppervlak niet meer bereiken. [19]
Ook de larven van de watertor moeten aan de oppervlakte ademen, omdat ze geen kieuwen hebben zoals andere waterinsecten als libellenlarven. Omdat het slechte zwemmers zijn houden ze zich vaak op in de vegetatie vlak onder het wateroppervlak. De larve heeft geen adembuis zoals veel waterinsecten en moet het achterlijf direct boven het oppervlak steken om te ademen. De twee achterlijfsaanhangsels (cerci) spelen een belangrijke rol bij het in de juiste positie houden van het lichaam tijdens het ademhalen. De larve heeft vaak een witte achterlijfspunt wat veroorzaakt wordt door de zichtbare lucht.
[bewerken]Voortplanting en ontwikkeling
Uitklappen
Afbeeldingen: Voortplanting
Eiafzet (A) met uitgestulpte legboor (B) en in een stengel afgezet ei (C).
De kevers paren meestal in de herfst, wat vrij uitzonderlijk is bij insecten. Tijdens de paring grijpt een mannetje het vrouwtje vast en zwemt een tijdje als een dubbeldekker met haar mee. Hierbij worden de zuignapjes aan de voorpoten van het mannetje gebruikt. Het vrouwtje zet haar eieren pas in de volgende lente af, de eieren van waterroofkevers zijn voor insecten vrij groot en kunnen een lengte van 7,5 millimeter bereiken. [9] Het vrouwtje zet de eitjes één voor één af in plantenstengels. De meeste waterinsecten zoals bootsmannetjes zetten de eitjes af op het oppervlak van waterplanten, de geelgerande watertor gebruikt de legbuis of ovipositor om een gaatje te boren in de plantenstengel en hierin een ei af te zetten dat hierdoor goed verborgen is. Ook in vegetatievrije wateren worden eitjes afgezet, gezien waarnemingen van larven in zwembaden en andere onbegroeide wateren.
Als het ei na enkele weken uitkomt komt de larve tevoorschijn. De larve is een slechte zwemmer die snel met zijn poten slaat maar slechts moeizaam vooruit komt, alleen bij gevaar kan de larve plots vooruit schieten door kronkelende bewegingen te maken. De larve moet net als de volwassen kever regelmatig ademhalen, als de larve zich met lucht heeft volgezogen is het lichaam lichter dan water en stijgt op zodra het substraat wordt losgelaten. De larve moet zich ergens aan vasthaken om niet voortdurend te hoeven blijven zwemmen. [20]
Oudere larven, langer dan vier centimeter, zijn zo zwaar dat ze zich moeten ophouden in ondiepe wateren omdat ze niet meer kunnen zwemmen. De larve vervelt verschillende malen waarbij de lichaamsvorm ongeveer gelijk blijft maar de lengte steeds toeneemt. Uiteindelijk is de larve ongeveer zeven centimeter lang voordat de metamorfose plaatsvindt. De metamorfose vindt plaats op het land, de larve verlaat het water en graaft en een holletje in de oever. In een kleine kamer verpopt de larve, waarbij het lichaam verandert in een bleekgele chrysalis.
Na enige tijd komt de pop uit en verschijnt de volwassen kever of imago. De ontwikkeling van pop tot imago kan in de zomer, als de temperaturen hoog zijn, binnen enkele weken worden voltooid. Bij lagere temperaturen duurt dit langer en als de larve vlak voor de winter verpopt, blijft de kever na uit de pop te zijn gekropen maandenlang ondergronds in zijn popkamer om pas in het voorjaar tevoorschijn te komen.
De geelgerande watertor kan als volwassen kever een leeftijd bereiken van vijf jaar. [2] In vergelijking met andere insecten is dit zeer oud, de meeste soorten leven eenmaal volwassen enkele weken of maanden tot hooguit een jaar.
[bewerken]Voedsel
Geelgerande watertorren (hier een andere soort) eten zelfs goudvissen.
De geelgerande watertor is een actieve en vraatzuchtige rover die op alles jaagt wat beweegt en niet te groot is. Voornamelijk andere insectenlarven die in het water leven worden gegrepen, zoals de larven van insecten als kevers en haften. Ook de roofzuchtige larven van libellen, die tevens een behoorlijke grootte bereiken, zijn geen partij voor de kever. De geelgerande watertor is één van de weinige ongewervelden die de waterspin op het menu heeft staan. Veel dieren vermijden het aanvallen van de spin door de giftige beet maar de watertor heeft door de zware bepantsering weinig te duchten. Naast levende prooien worden ook dode dieren aangevreten.De kever kan door zijn lichaamslengte van 3,5 centimeter kleine vissen buitmaken, grotere prooien worden soms door meerdere exemplaren tegelijk aan stukken gescheurd. Van de geelgerande watertor is wel beschreven dat ook de volwassen kevers elkaar aanvallen en doden, waaraan een fel gevecht voorafgaat. [21] De kever ontlast zich door tijdens het ademen aan het wateroppervlak, waarbij het achterlijf boven de waterspiegel steekt, de uitwerpselen met grote kracht weg te schieten. [9] De uitwerpselen worden ook gebruikt om vijanden op afstand te houden, zie onder verdediging.
De larven zijn al even geduchte rovers als de volwassen kevers en worden vanwege hun agressieve en vraatzuchtige levenswijze wel watertijgers genoemd. De larve vangt vanuit een hinderlaag allerlei prooien die worden gegrepen met een plotselinge, snelle uithaal van de lange sikkelvormige holle gifkaken. [9] Vervolgens wordt de prooi ingespoten met verterende sappen en leeggezogen. Aangezien de kaakdelen hol en enigszins doorzichtig zijn, kan de voeding goed worden waargenomen. Eerst wordt een bruine verteringsvloeistof in de prooi gebracht, die de prooi doodt en tevens vloeibaar maakt. Vervolgens wordt de prooi leeggezogen zodat er vaak niet meer dan een lege huid overblijft. De vloeistofstromen komen samen in het spijsverteringskanaal van de larve waarna ze naar de maag gepompt worden. De meeste insectenlarven hebben verschillende gepaarde monddelen om de voedingsstoffen van buiten het lichaam naar de maag te brengen. Bij de larve van de geelgerande watertor echter nemen de zuigende kaakdelen alle taken over en zijn de overige monddelen sterk gedegenereerd.
De larve vangt soms prooidieren die de eigen lichaamslengte overtreffen, zoals goudvissen en jonge koikarpers. Hierdoor wordt de kever door liefhebbers van kleine (goudvissen) vijvers soms gevreesd. Als de larven te weinig te eten hebben, worden ze kannibalistisch en eten ze kleinere soortgenoten. [2]
[bewerken]Verdediging
De geelgerande watertor beschikt over verschillende aanpassingen om zich te verdedigen tegen vijanden. De kever is een snelle en behendige zwemmer die aan veel onderwaterpredatoren kan ontsnappen. Bij bedreiging verstopt de kever zich op de bodem tussen de plantenwortels en blijft hier enige tijd zitten. De verteerde resten van prooien worden deels opgeslagen in een speciale kamer in het achterlijf. Vervolgens kan een wolk van uitwerpselen naar de verstoorder worden afgeschoten. Daarnaast kan een hormoon-achtige, wittige stof genaamd cortexon worden uitgescheiden door klieren van het halsschild, die een verlammende werking heeft op vissen en amfibieën als salamanders. [2]
Uit de klieren van de geelgerande watertor zijn de stoffen benzoëzuur, 4-hydroxybenzoëzuur, 4-hydroxybenzaldehyde en methylparabenen geïsoleerd, ze spelen een rol als antisepticum om bacteriegroei op het lichaam tegen te gaan. [22]
Als de larve door mensen wordt opgepakt, zal deze proberen te bijten. Omdat de kaken meestal niet krachtig genoeg zijn om door de huid heen te dringen wordt de beet wel gevoeld maar richt weinig schade aan. [2] Als de larve er wel in slaagt de huid te penetreren worden onmiddellijk verteringssappen geïnjecteerd, wat leidt tot een zeer pijnlijke sensatie en een langzame wondgenezing. [23] De volwassen kever beschikt in tegenstelling tot de larve over krachtige kaken. De kever kan hiermee zonder moeite door de huid bijten wat oppervlakkige verwondingen kan veroorzaken.
[bewerken]Externe links
(nl) Biopix - Een verzameling zeer duidelijke afbeeldingen van vrouwtjes, mannetjes en larven in diverse stadia.
Nederlandstalig artikel met meer foto's
Geelgerande watertor op SoortenBank.nl
[bewerken]Bronvermelding
Referenties
↑ Soortenbank.nl
↑ a b c d e H. Bellmann & W.R.B. Heitmans. Dytiscus marginalis (gewone geelrand).
↑ a b c d e Karl Wilhelm Harde & Franti¨ek Severa (1981-2006). Kosmos Käferführer - Die Käfer Mitteleureuopas . Kosmos. ISBN 13-978-3440-10617-4.
↑ a b c d Anders N. Nilsson, Mogens Holmen. The aquatic Adephaga (Coleoptera) of Fennoscandia and Denmark, Volume 2.
↑ Waterbeetles of Ireland - Dytiscus marginalis Linnaeus, 1758 - Website
↑ Waarneming.nl - Geelgerande watertor- Website
↑ waarnemingen.be - Geelgerande watertor - Website
↑ A.J.W. Lenders - Waterroofkevers in het Meinweggebied en de Turfkoelen - Het verschil in waterhabitat van soorten behorende tot de geslachten Cybister en Dytiscus. - Website
↑ a b c d Lecturama . De fantastische wereld van het kleine - Insecten . De geheimen der dierenwereld.
↑ Nederlands soortenregister - Nederlandse geelgerande waterkevers - Website
↑ Belgisch Staatsblad - Dinsdag 22 januari 2002 - Website
↑ Stichting Das & Boom - Tabellen soorten Flora- en faunawet - Website
↑ Menno Remeer, Jan Cuppen, Gijs van Dijk Bram Koese & Oscar Vorst - De brede geelgerande waterkever in Nederland - Website
↑ Gijs van Dijk - De brede geelgerande waterroofkever Dytiscus latissimus na 38 jaar weer in Nederland opgedoken (Coleoptera: Dytiscidae) - Website
↑ Soortenbank - Dytiscus lapponicus - Website
↑ It Fryske Gea - Vissen, muizen en amfibieën op de Makkummer Noardwaard - Website
↑ H. Bellmann & W.R.B. Heitmans - Tuimelaar (Cybister laterimarginalis) - Website
↑ a b Microcosmos. Dytiscus marginalis - de geelgerande waterkever.
↑ a b c Bernhard Grzimek (1970). Het leven der dieren Deel II: Insecten . Uitgeverij Het Spectrum, Antwerpen. ISBN 90 274 8621 2.
↑ Microcosmos - Dytiscus marginalis Great diving beetle larva, young - Website
↑ The Pond Library - Geelgerande watertor - Website
↑ Anthony C. Dweck - Natural parabens - Website
↑ The Garden Safari. Big Beetles (various families).
Bronnen
(en) Arkive - Great Diving Beatle (Dytiscus marginalis) - Website
(nl) Microkosmos - Dytiscus marginalis - de geelgerande waterkever - Website
(de) Karl Wilhelm Harde & Franti¨ek Severa - Kosmos Käferführer - Die Käfer Mitteleureuopas - 1981-2006 - Kosmos - ISBN 13-978-3440-10617-4
(nl) H. Bellmann & W.R.B. Heitmans - Insecten van Europa - Dytiscus marginalis (gewone geelrand) - Website
(nl) Bernhard Grzimek - Het leven der dieren Deel II: Insecten - Uitgeverij Het Spectrum, Antwerpen - 1970 - ISBN 90 274 8621 2
Categorieën: Wikipedia:Etalage-artikelen | Waterroofkever
artikel overleg bewerken geschiedenis
Niet aangemeldoverlegpagina ip-adresbijdragen ip-adresaanmelden / registreren
zoeken
navigatie
Hoofdpagina
Vind een artikel
Vandaag
Categorieën
Recente wijzigingen
Nieuwe artikelen
Willekeurige pagina
informatie
Gebruikersportaal
Snelcursus
Etalage
Hulp en contact
Donaties
hulpmiddelen
Links naar deze pagina
Verwante wijzigingen
Bestand uploaden
Speciale pagina's
Permanente verwijzing
Deze pagina citeren
afdrukken/exporteren
Boek maken
Downloaden als PDF
Printervriendelijke versie
in andere projecten
Commons
Wikispecies
in andere talen
Česky
Dansk
Deutsch
English
Español
Français
Magyar
Lietuvių
Norsk (bokmål)
Polski
Русский
Svenska
Deze pagina is het laatst bewerkt op 6 mei 2010 om 21:14. De tekst is beschikbaar onder de licentie Creative Commons Naamsvermelding/Gelijk delen, er kunnen aanvullende voorwaarden van toepassing zijn. Zie de Gebruiksvoorwaarden voor meer informatie.
Wikipedia® is een geregistreerd handelsmerk van de Wikimedia Foundation, Inc., een organisatie zonder winstoogmerk. Privacybeleid Over Wikipedia Voorbehoud
Computer
Een personal computer van het einde van de twintigste eeuw.
Een computer is een apparaat waarmee gegevens volgens formele procedures (algoritmen) kunnen worden verwerkt. Meestal wordt met het woord computer een digitaal apparaat bedoeld, maar er bestaan ook analoge computers.
Een computer van Acer uit 2007.
Oorspronkelijk werd het Engelse woord computer gebruikt om iemand mee aan te duiden die gecompliceerde berekeningen uitvoerde, met of zonder mechanische hulpmiddelen - vergelijk ook de Duitse term voor computer: 'Rechner' (rekenaar) de Zuid-Afrikaanse term voor computer: 'rekenaar' en de niet ingeburgerde Nederlandse tegenhanger ´rekenaar´ - maar later werd de term ook gebruikt om apparaten te benoemen. Moderne computers worden voor veel meer gebruikt dan alleen wiskundige toepassingen. Ook veel administratieve en financiële taken worden aan de computer opgedragen, het Franse woord voor computer was eerst 'calculateur' of rekenaar en evolueerde naar 'ordinateur' (orde op zaken zetten).
Sinds de grote opkomst van de computer worden zij ook gebruikt voor informatievoorziening (internet) en amusement. Bij de moderne productie worden computers geïmplementeerd om machines mee te besturen en om processen mee aan te sturen, bijvoorbeeld bij de assemblage van auto's door robots.
De wetenschap die tegelijk met de ontwikkeling van de computer is ontstaan, is de informatica.
Door de verregaande miniaturisering en snelheidsvergroting is het steeds vaker mogelijk functionaliteit die voorheen in hardware werd aangebracht softwarematig te implementeren. Het grote voordeel van een dergelijke ontwikkeling is dat achteraf functionaliteit kan worden toegevoegd.
In 1981 introduceerde IBM zijn Personal Computer, ofwel de IBM-PC. Dit in navolging van eerdere initiatieven, zoals de Altair 8800 en Apple II computers. De IBM-compatible PC vormde echter de standaard, nadat vele fabrikanten de computer goedkoop kloonden en zodoende het ontwerp standaardiseerden. Inmiddels speelt de PC in het dagelijks leven van veel mensen een essentiële rol.
Inhoud [verbergen]
1 Opbouw
2 Hardware
2.1 Pc
2.2 Overige architecturen
3 Geschiedenis
3.1 Mechanische computers
3.2 Elektronische computers
3.3 Miniaturisatie
4 Computertoepassingen
5 Zie ook
[bewerken]Opbouw
Enkele besturingssystemen:
DOS
GNU/Linux
BSD
Mac OS
Mac OS X
OS/400
Unix
Windows
CP/M
RISC OS
VMS
De opbouw van de computer is voor te stellen in lagen.
De elektronica waaruit de computer grotendeels bestaat wordt meestal aangeduid met hardware (dat overigens in het Engels een veel bredere betekenis heeft).
Om deze hardware aan te sturen wordt een computer bij het opstarten automatisch geladen met de meest basale software, die nodig is om o.a. de schijfconfiguratie te bepalen, en om te bepalen van welke schijf het besturingssysteem moet worden geladen. Deze laag wordt ook wel firmware genoemd, en staat in de PC wereld bekend als BIOS. Op andere platforms heeft deze code een andere naam, bijvoorbeeld microcode in een IBM System i, MacROM op de Apple Macintosh en Open Firmware op de latere Macs. Na het laden van deze firmware is de computer gereed om een besturingssysteem te laden. En op de huidige Intelmacs wordt er gebruikgemaakt van EFI, de opvolger van de BIOS.
De kern van het besturingssysteem heeft als belangrijkste functies het beheren van het werkgeheugen, het verdelen van de processortijd, het beheren van het interne gegevenstransport, het uitvoeren van programma's, en het verzorgen van een of meer invoer- en uitvoermechanismen. Het besturingssysteem voorziet daarnaast de computer van een werkomgeving waarin allerlei faciliteiten ter beschikking worden gesteld. De meningen lopen uiteen over wat een besturingssysteem moet bevatten, zo vindt Microsoft dat een internet browser ingebakken moet zijn, vindt Sun dat een JVM onontbeerlijk is, en vindt IBM dat OS/400 een ingebouwde database moet hebben. In ieder geval bevat een besturingssysteem faciliteiten om het vaste geheugen (harddisks) te beheren, en om programma's uit te voeren.
De scheiding tussen functies van een besturingssysteem en de onderdelen van de applicatiesoftwarelaag is dus vaag. Onder applicatiesoftware wordt verstaan de programmatuur die wordt gemaakt of aangeschaft om de specifieke functies uit te voeren waarvoor de computer is aangeschaft. Denk hierbij aan boekhoudprogramma's, tekstverwerkers, CRM-software, salarisadministratie en verkoopsystemen, maar ook aan webservers, printerdrivers en allerlei andere hulpprogramma's.
[bewerken]Hardware
Interne hardware:
de voeding
een moederbord
een processor
het geheugen
de harde schijf
de schijf- of RAID-controller
cd-/dvd-speler en brander
een USB-controller
een videocontroller
een geluidscontroller
een netwerkcontroller met eventueel Wi-Fi en/of Bluetooth
een interne modem
een FireWire-controller
Mogelijke externe hardware:
monitor
toetsenbord
muis
printer
scanner
externe modem
luidsprekers
microfoon
webcam
USB-stick
Onder hardware wordt verstaan "Alle tastbare onderdelen in en aan de computer". Er wordt onderscheid gemaakt tussen interne hardware en externe hardware. Interne hardware zit in de behuizing van de computer. Externe hardware wordt aangesloten op een van de poorten op de computer.
Veel hardware wordt volgens bepaalde standaarden gemaakt, vooral binnen het segment van de pc. Regelmatig wordt een standaard vervangen door een verbeterde versie, waardoor oudere apparatuur niet altijd meer uitwisselbaar is met nieuwere. Dit kan een reden zijn om een computer volledig te vervangen.
[bewerken]Pc
Een voorbeeld uit de praktijk van de pc: de muis werd in de jaren 80 meestal aangesloten op de seriële poort en de printer op de parallelle poort. Beide poorten konden ook gebruikt worden om te communiceren met een andere computer. De aansluiting voor de muis en het toetsenbord zijn later vervangen door de PS/2-interface. Tegen het einde van de jaren 90 werden muizen uitgerust met een USB-verbinding. Ook de printer, die de afgelopen jaren sterk verbeterd is, werkt tegenwoordig meestal via een USB-poort, hoewel sommige printers ook nog op de parallelle poort aangesloten kunnen worden. Muizen die op de seriële poort aangesloten kunnen worden, zijn tegenwoordig een zeldzaamheid. Communiceren met andere computers gebeurt tegenwoordig bijna uitsluitend in netwerken, met ook hier weer een beperkt aantal standaarden.
[bewerken]Overige architecturen
Andere architecturen dan de pc (zoals de Sun SPARC, IBM RS/6000 of SGI), hebben vaak eigen standaarden. Ook deze zijn uiteraard aan verandering onderhevig. Wel ziet men steeds vaker dat standaarden geharmoniseerd worden en dat apparatuur daardoor met vrijwel alle typen computers kan werken. Een voorbeeld hiervan is de USB.
Het overwicht van de Intel-architectuur betekent ook dat voor veel computermerken Intel de de facto-standaard wordt. Zo werd in 2006 voor het eerst een Apple Macintosh op de markt gebracht met een Intel x86-gebaseerde-architectuur en is de Intel-architectuur bij SUN, HP en IBM de leiding aan het nemen.
[bewerken]Geschiedenis
Zie ook: Geschiedenis van de computer
[bewerken]Mechanische computers
De geschiedenis van de computer begint met de geschiedenis van het rekenen. Vanouds hebben mensen hulpmiddelen ontwikkeld voor berekeningen die niet gemakkelijk uit het hoofd gemaakt konden worden, zoals de kerfstok en het telraam (abacus). Toen de behoefte aan berekeningen steeds complexer werd ontwikkelde men tabellen met hulpgegevens (bijvoorbeeld logaritmetabellen als hulp bij het vermenigvuldigen). Ook de rekenliniaal was een uitvinding om het rekenen makkelijk te maken.
Als er zeer veel gerekend moest worden werden veel mensen ingezet. Deze zaal met rekenaars werd dan ook aangeduid met het woord computer. In het Verenigd Koninkrijk waren naar aanleiding van de koloniale scheepvaart veel centra met menselijke computers ontstaan. Deze maakten tabellen die voor navigatie konden worden gebruikt. Ook in andere gebieden vonden deze tabellen gretig aftrek, zoals de astronomie.
Charles Babbage, een wiskundige, vroeg zich af of de tabellen niet machinaal gegenereerd konden worden. Hiervoor bedacht hij in 1822 de "differentiemachine" (differential engine): een concept voor een machine die tabellen van veeltermen kon uitschrijven. De machine werkte mechanisch en de tandwieltechniek was nog niet geavanceerd genoeg om tot een goed resultaat te komen. Verder veranderde Babbage steeds het ontwerp van de machine.
Aldus kwam hij in 1833 met de "analytische machine" (analytical engine). Deze machine zou met invoer vanaf ponskaarten wiskundige bewerkingen kunnen uitvoeren. Deze machine wordt algemeen gezien als het concept van de computer, maar is nooit gebouwd.
Wel zijn er (nog tot in de tweede helft van de twintigste eeuw) vele mechanische rekenmachines gebouwd en gebruikt. Een van de eerste ontwerpen (1645) was van de hand van Blaise Pascal. Omdat deze machines niet programmeerbaar waren, noemt men ze in het algemeen geen computer.
Pas in 1938 bouwde de Duitse fysicus Konrad Zuse de eerste computer, de Z1. Ook Zuses machine werkte nog mechanisch, maar Zuse had het zichzelf een stuk eenvoudiger gemaakt door van het binaire stelsel gebruik te maken. Enkele jaren later bouwde Zuse de eerste volledig functionele elektromechanische computer, de Z3.
[bewerken]Elektronische computers
Door de Tweede Wereldoorlog kreeg de ontwikkeling van computers een snelle vlucht. In het Verenigd Koninkrijk werd van de Colossus gebruikgemaakt om Duitse geheime codes te kraken, onder andere die van de Enigma-codeermachine. De Colossus was de eerste elektronische computer, gebruikmakend van elektronenbuizen. De eerste computer in de VS was de ENIAC, die enkele klaslokalen in beslag nam. De eerste computer in Nederland was de ARRA bij het Mathematisch Centrum. De eerste computer in een commerciële omgeving was de Miracle, een Ferranti Mark I bij het Shell-laboratorium in Amsterdam.
In de periode dat het permanente geheugen (de harde schijf) nog niet algemeen bestond, was het invoeren van gegevens of programma's in een computer vrij moeizaam. Dit gebeurde oorspronkelijk met schakelaartjes en ponsband, nog iets later met ponskaarten, en in een nog later stadium met magneetbanden.
Vrouw gebruikt computer voor haar werk (1983)
De computers in de jaren 1950-1980 waren vooral mainframes: zeer grote computers, waar honderden tot duizenden gebruikers gelijktijdig op konden werken. Vooral banken en verzekeringsmaatschappijen gebruikten zulke mainframes op grote schaal. De mainframe was verbonden met de gebruikers via een simpele applicatie op een bureaucomputer (vroeger ook wel via een zogenaamde domme terminal). De mainframe is met de komst van de kleine computers nog niet volledig uitgestorven en wordt nog steeds gebruikt door professionele instellingen. De bekendste bouwer van mainframes is IBM.
[bewerken]Miniaturisatie
Met de enorme ontwikkeling van de elektronica en de halfgeleiders, toegepast in transistoren, kon de computer veel kleiner en sneller worden. Later werden de transistors geïntegreerd in een geïntegreerde schakeling. De microprocessor is zo'n geïntegreerde schakeling. Hoewel microprocessor-gebaseerde computers zoals de Commodore PET (Personal Electronic Transactor) en de Apple II al vanaf het midden van de jaren zeventig opgang deden, was de IBM PC uit 1981 het eerste systeem dat expliciet met de naam personal computer op de markt werd gebracht. De pc werd steeds goedkoper en gemakkelijker te gebruiken waardoor steeds meer bedrijven en huisgezinnen er een kochten. De ontwikkelingen gaan voort, zakenmensen gebruiken veelal een laptop om met hun computer op stap te gaan. De steeds verdere miniaturisering leidt er toe dat de kleine Personal Digital Assistant (PDA) met steeds meer mogelijkheden in beeld komt. Ook veel apparaten zoals wasmachines, videorecorders, digitale camera's en dergelijke bevatten tegenwoordig een computer om allerlei zaken te regelen, deze worden dan meestal een ingebed systeem of - in het Engels - embedded system genoemd.
[bewerken]Computertoepassingen
Tegenwoordig worden computers op het werk veelal aangesloten op een computernetwerk, waarbij verschillende gebruikers met een eigen PC gebruikmaken van software en data die op een centrale opslagplaats (server) zijn opgeslagen. Voor het ophalen van bestanden van internet wordt meestal een breedband verbinding gebruikt en in een heel enkel geval nog een modem[inbelverbinding].Breedband verbindingen zijn naast goedkoper ook vele malen sneller dan inbelverbindingen. Een voorbeeld van een breedband verbinding is: computernetwerk, een router, die is gekoppeld aan een breedbandinternetverbinding zoals DSL, kabel, E1, T1 of glasvezel. In het geval van een groot computernetwerk wordt vaak gebruikgemaakt van een proxyserver om de gegevens van het internet te "filteren".
Een toepassing van computers die nog sterk in opkomst is, is die van de kunstmatige intelligentie, welke toegepast wordt in onder andere computerspellen en de robotica.
Thuis worden computers veel gebruikt om computerspellen te spelen, informatie via internet op te zoeken, en voor communicatie door middel van e-mail, chatten (een veel gebruikt programma hiervoor is Windows Live Messenger) en internetforums. Ook telefoneren via het internet is tegenwoordig in opkomst. Een veelgebruikte applicatie hiervoor is Skype. De huidige generatie computers is ook uitstekend te gebruiken om digitale foto- en videobestanden te bewerken. Veel mensen gebruiken de computer ook voor correspondentie, hun administratie of als mediacenter voor het afspelen van muziek of bekijken van foto's.
In het onderwijs wordt de computer gebruikt voor het opzoeken van informatie en tekstverwerking voor het maken van huiswerk zoals werkstukken en verslagen. Steeds meer studenten gebruiken een laptop.
[bewerken]Zie ook
Informatica
Portaal:Computer
Portaal:Informatica
Netwerk
Lijst van computerpioniers
Videospel
Hobby Computer Club
Computerkast
Door op de afspeelknop te klikken kunt u dit artikel beluisteren. Na het opnemen kan het artikel gewijzigd zijn, waardoor de tekst van de opname wellicht verouderd is. Zie verder info over deze opname of download de opname direct (meer info over gesproken Wikipedia)
Zoek computer op in het WikiWoordenboek.
Voor meer mediabestanden zie de categorie Computer hardware van Wikimedia Commons.
Categorieën: Computer | Netwerken
Een personal computer van het einde van de twintigste eeuw.
Een computer is een apparaat waarmee gegevens volgens formele procedures (algoritmen) kunnen worden verwerkt. Meestal wordt met het woord computer een digitaal apparaat bedoeld, maar er bestaan ook analoge computers.
Een computer van Acer uit 2007.
Oorspronkelijk werd het Engelse woord computer gebruikt om iemand mee aan te duiden die gecompliceerde berekeningen uitvoerde, met of zonder mechanische hulpmiddelen - vergelijk ook de Duitse term voor computer: 'Rechner' (rekenaar) de Zuid-Afrikaanse term voor computer: 'rekenaar' en de niet ingeburgerde Nederlandse tegenhanger ´rekenaar´ - maar later werd de term ook gebruikt om apparaten te benoemen. Moderne computers worden voor veel meer gebruikt dan alleen wiskundige toepassingen. Ook veel administratieve en financiële taken worden aan de computer opgedragen, het Franse woord voor computer was eerst 'calculateur' of rekenaar en evolueerde naar 'ordinateur' (orde op zaken zetten).
Sinds de grote opkomst van de computer worden zij ook gebruikt voor informatievoorziening (internet) en amusement. Bij de moderne productie worden computers geïmplementeerd om machines mee te besturen en om processen mee aan te sturen, bijvoorbeeld bij de assemblage van auto's door robots.
De wetenschap die tegelijk met de ontwikkeling van de computer is ontstaan, is de informatica.
Door de verregaande miniaturisering en snelheidsvergroting is het steeds vaker mogelijk functionaliteit die voorheen in hardware werd aangebracht softwarematig te implementeren. Het grote voordeel van een dergelijke ontwikkeling is dat achteraf functionaliteit kan worden toegevoegd.
In 1981 introduceerde IBM zijn Personal Computer, ofwel de IBM-PC. Dit in navolging van eerdere initiatieven, zoals de Altair 8800 en Apple II computers. De IBM-compatible PC vormde echter de standaard, nadat vele fabrikanten de computer goedkoop kloonden en zodoende het ontwerp standaardiseerden. Inmiddels speelt de PC in het dagelijks leven van veel mensen een essentiële rol.
Inhoud [verbergen]
1 Opbouw
2 Hardware
2.1 Pc
2.2 Overige architecturen
3 Geschiedenis
3.1 Mechanische computers
3.2 Elektronische computers
3.3 Miniaturisatie
4 Computertoepassingen
5 Zie ook
[bewerken]Opbouw
Enkele besturingssystemen:
DOS
GNU/Linux
BSD
Mac OS
Mac OS X
OS/400
Unix
Windows
CP/M
RISC OS
VMS
De opbouw van de computer is voor te stellen in lagen.
De elektronica waaruit de computer grotendeels bestaat wordt meestal aangeduid met hardware (dat overigens in het Engels een veel bredere betekenis heeft).
Om deze hardware aan te sturen wordt een computer bij het opstarten automatisch geladen met de meest basale software, die nodig is om o.a. de schijfconfiguratie te bepalen, en om te bepalen van welke schijf het besturingssysteem moet worden geladen. Deze laag wordt ook wel firmware genoemd, en staat in de PC wereld bekend als BIOS. Op andere platforms heeft deze code een andere naam, bijvoorbeeld microcode in een IBM System i, MacROM op de Apple Macintosh en Open Firmware op de latere Macs. Na het laden van deze firmware is de computer gereed om een besturingssysteem te laden. En op de huidige Intelmacs wordt er gebruikgemaakt van EFI, de opvolger van de BIOS.
De kern van het besturingssysteem heeft als belangrijkste functies het beheren van het werkgeheugen, het verdelen van de processortijd, het beheren van het interne gegevenstransport, het uitvoeren van programma's, en het verzorgen van een of meer invoer- en uitvoermechanismen. Het besturingssysteem voorziet daarnaast de computer van een werkomgeving waarin allerlei faciliteiten ter beschikking worden gesteld. De meningen lopen uiteen over wat een besturingssysteem moet bevatten, zo vindt Microsoft dat een internet browser ingebakken moet zijn, vindt Sun dat een JVM onontbeerlijk is, en vindt IBM dat OS/400 een ingebouwde database moet hebben. In ieder geval bevat een besturingssysteem faciliteiten om het vaste geheugen (harddisks) te beheren, en om programma's uit te voeren.
De scheiding tussen functies van een besturingssysteem en de onderdelen van de applicatiesoftwarelaag is dus vaag. Onder applicatiesoftware wordt verstaan de programmatuur die wordt gemaakt of aangeschaft om de specifieke functies uit te voeren waarvoor de computer is aangeschaft. Denk hierbij aan boekhoudprogramma's, tekstverwerkers, CRM-software, salarisadministratie en verkoopsystemen, maar ook aan webservers, printerdrivers en allerlei andere hulpprogramma's.
[bewerken]Hardware
Interne hardware:
de voeding
een moederbord
een processor
het geheugen
de harde schijf
de schijf- of RAID-controller
cd-/dvd-speler en brander
een USB-controller
een videocontroller
een geluidscontroller
een netwerkcontroller met eventueel Wi-Fi en/of Bluetooth
een interne modem
een FireWire-controller
Mogelijke externe hardware:
monitor
toetsenbord
muis
printer
scanner
externe modem
luidsprekers
microfoon
webcam
USB-stick
Onder hardware wordt verstaan "Alle tastbare onderdelen in en aan de computer". Er wordt onderscheid gemaakt tussen interne hardware en externe hardware. Interne hardware zit in de behuizing van de computer. Externe hardware wordt aangesloten op een van de poorten op de computer.
Veel hardware wordt volgens bepaalde standaarden gemaakt, vooral binnen het segment van de pc. Regelmatig wordt een standaard vervangen door een verbeterde versie, waardoor oudere apparatuur niet altijd meer uitwisselbaar is met nieuwere. Dit kan een reden zijn om een computer volledig te vervangen.
[bewerken]Pc
Een voorbeeld uit de praktijk van de pc: de muis werd in de jaren 80 meestal aangesloten op de seriële poort en de printer op de parallelle poort. Beide poorten konden ook gebruikt worden om te communiceren met een andere computer. De aansluiting voor de muis en het toetsenbord zijn later vervangen door de PS/2-interface. Tegen het einde van de jaren 90 werden muizen uitgerust met een USB-verbinding. Ook de printer, die de afgelopen jaren sterk verbeterd is, werkt tegenwoordig meestal via een USB-poort, hoewel sommige printers ook nog op de parallelle poort aangesloten kunnen worden. Muizen die op de seriële poort aangesloten kunnen worden, zijn tegenwoordig een zeldzaamheid. Communiceren met andere computers gebeurt tegenwoordig bijna uitsluitend in netwerken, met ook hier weer een beperkt aantal standaarden.
[bewerken]Overige architecturen
Andere architecturen dan de pc (zoals de Sun SPARC, IBM RS/6000 of SGI), hebben vaak eigen standaarden. Ook deze zijn uiteraard aan verandering onderhevig. Wel ziet men steeds vaker dat standaarden geharmoniseerd worden en dat apparatuur daardoor met vrijwel alle typen computers kan werken. Een voorbeeld hiervan is de USB.
Het overwicht van de Intel-architectuur betekent ook dat voor veel computermerken Intel de de facto-standaard wordt. Zo werd in 2006 voor het eerst een Apple Macintosh op de markt gebracht met een Intel x86-gebaseerde-architectuur en is de Intel-architectuur bij SUN, HP en IBM de leiding aan het nemen.
[bewerken]Geschiedenis
Zie ook: Geschiedenis van de computer
[bewerken]Mechanische computers
De geschiedenis van de computer begint met de geschiedenis van het rekenen. Vanouds hebben mensen hulpmiddelen ontwikkeld voor berekeningen die niet gemakkelijk uit het hoofd gemaakt konden worden, zoals de kerfstok en het telraam (abacus). Toen de behoefte aan berekeningen steeds complexer werd ontwikkelde men tabellen met hulpgegevens (bijvoorbeeld logaritmetabellen als hulp bij het vermenigvuldigen). Ook de rekenliniaal was een uitvinding om het rekenen makkelijk te maken.
Als er zeer veel gerekend moest worden werden veel mensen ingezet. Deze zaal met rekenaars werd dan ook aangeduid met het woord computer. In het Verenigd Koninkrijk waren naar aanleiding van de koloniale scheepvaart veel centra met menselijke computers ontstaan. Deze maakten tabellen die voor navigatie konden worden gebruikt. Ook in andere gebieden vonden deze tabellen gretig aftrek, zoals de astronomie.
Charles Babbage, een wiskundige, vroeg zich af of de tabellen niet machinaal gegenereerd konden worden. Hiervoor bedacht hij in 1822 de "differentiemachine" (differential engine): een concept voor een machine die tabellen van veeltermen kon uitschrijven. De machine werkte mechanisch en de tandwieltechniek was nog niet geavanceerd genoeg om tot een goed resultaat te komen. Verder veranderde Babbage steeds het ontwerp van de machine.
Aldus kwam hij in 1833 met de "analytische machine" (analytical engine). Deze machine zou met invoer vanaf ponskaarten wiskundige bewerkingen kunnen uitvoeren. Deze machine wordt algemeen gezien als het concept van de computer, maar is nooit gebouwd.
Wel zijn er (nog tot in de tweede helft van de twintigste eeuw) vele mechanische rekenmachines gebouwd en gebruikt. Een van de eerste ontwerpen (1645) was van de hand van Blaise Pascal. Omdat deze machines niet programmeerbaar waren, noemt men ze in het algemeen geen computer.
Pas in 1938 bouwde de Duitse fysicus Konrad Zuse de eerste computer, de Z1. Ook Zuses machine werkte nog mechanisch, maar Zuse had het zichzelf een stuk eenvoudiger gemaakt door van het binaire stelsel gebruik te maken. Enkele jaren later bouwde Zuse de eerste volledig functionele elektromechanische computer, de Z3.
[bewerken]Elektronische computers
Door de Tweede Wereldoorlog kreeg de ontwikkeling van computers een snelle vlucht. In het Verenigd Koninkrijk werd van de Colossus gebruikgemaakt om Duitse geheime codes te kraken, onder andere die van de Enigma-codeermachine. De Colossus was de eerste elektronische computer, gebruikmakend van elektronenbuizen. De eerste computer in de VS was de ENIAC, die enkele klaslokalen in beslag nam. De eerste computer in Nederland was de ARRA bij het Mathematisch Centrum. De eerste computer in een commerciële omgeving was de Miracle, een Ferranti Mark I bij het Shell-laboratorium in Amsterdam.
In de periode dat het permanente geheugen (de harde schijf) nog niet algemeen bestond, was het invoeren van gegevens of programma's in een computer vrij moeizaam. Dit gebeurde oorspronkelijk met schakelaartjes en ponsband, nog iets later met ponskaarten, en in een nog later stadium met magneetbanden.
Vrouw gebruikt computer voor haar werk (1983)
De computers in de jaren 1950-1980 waren vooral mainframes: zeer grote computers, waar honderden tot duizenden gebruikers gelijktijdig op konden werken. Vooral banken en verzekeringsmaatschappijen gebruikten zulke mainframes op grote schaal. De mainframe was verbonden met de gebruikers via een simpele applicatie op een bureaucomputer (vroeger ook wel via een zogenaamde domme terminal). De mainframe is met de komst van de kleine computers nog niet volledig uitgestorven en wordt nog steeds gebruikt door professionele instellingen. De bekendste bouwer van mainframes is IBM.
[bewerken]Miniaturisatie
Met de enorme ontwikkeling van de elektronica en de halfgeleiders, toegepast in transistoren, kon de computer veel kleiner en sneller worden. Later werden de transistors geïntegreerd in een geïntegreerde schakeling. De microprocessor is zo'n geïntegreerde schakeling. Hoewel microprocessor-gebaseerde computers zoals de Commodore PET (Personal Electronic Transactor) en de Apple II al vanaf het midden van de jaren zeventig opgang deden, was de IBM PC uit 1981 het eerste systeem dat expliciet met de naam personal computer op de markt werd gebracht. De pc werd steeds goedkoper en gemakkelijker te gebruiken waardoor steeds meer bedrijven en huisgezinnen er een kochten. De ontwikkelingen gaan voort, zakenmensen gebruiken veelal een laptop om met hun computer op stap te gaan. De steeds verdere miniaturisering leidt er toe dat de kleine Personal Digital Assistant (PDA) met steeds meer mogelijkheden in beeld komt. Ook veel apparaten zoals wasmachines, videorecorders, digitale camera's en dergelijke bevatten tegenwoordig een computer om allerlei zaken te regelen, deze worden dan meestal een ingebed systeem of - in het Engels - embedded system genoemd.
[bewerken]Computertoepassingen
Tegenwoordig worden computers op het werk veelal aangesloten op een computernetwerk, waarbij verschillende gebruikers met een eigen PC gebruikmaken van software en data die op een centrale opslagplaats (server) zijn opgeslagen. Voor het ophalen van bestanden van internet wordt meestal een breedband verbinding gebruikt en in een heel enkel geval nog een modem[inbelverbinding].Breedband verbindingen zijn naast goedkoper ook vele malen sneller dan inbelverbindingen. Een voorbeeld van een breedband verbinding is: computernetwerk, een router, die is gekoppeld aan een breedbandinternetverbinding zoals DSL, kabel, E1, T1 of glasvezel. In het geval van een groot computernetwerk wordt vaak gebruikgemaakt van een proxyserver om de gegevens van het internet te "filteren".
Een toepassing van computers die nog sterk in opkomst is, is die van de kunstmatige intelligentie, welke toegepast wordt in onder andere computerspellen en de robotica.
Thuis worden computers veel gebruikt om computerspellen te spelen, informatie via internet op te zoeken, en voor communicatie door middel van e-mail, chatten (een veel gebruikt programma hiervoor is Windows Live Messenger) en internetforums. Ook telefoneren via het internet is tegenwoordig in opkomst. Een veelgebruikte applicatie hiervoor is Skype. De huidige generatie computers is ook uitstekend te gebruiken om digitale foto- en videobestanden te bewerken. Veel mensen gebruiken de computer ook voor correspondentie, hun administratie of als mediacenter voor het afspelen van muziek of bekijken van foto's.
In het onderwijs wordt de computer gebruikt voor het opzoeken van informatie en tekstverwerking voor het maken van huiswerk zoals werkstukken en verslagen. Steeds meer studenten gebruiken een laptop.
[bewerken]Zie ook
Informatica
Portaal:Computer
Portaal:Informatica
Netwerk
Lijst van computerpioniers
Videospel
Hobby Computer Club
Computerkast
Door op de afspeelknop te klikken kunt u dit artikel beluisteren. Na het opnemen kan het artikel gewijzigd zijn, waardoor de tekst van de opname wellicht verouderd is. Zie verder info over deze opname of download de opname direct (meer info over gesproken Wikipedia)
Zoek computer op in het WikiWoordenboek.
Voor meer mediabestanden zie de categorie Computer hardware van Wikimedia Commons.
Categorieën: Computer | Netwerken
Er stond niet copy-past hier hele wikipedia pagina's kutkloonquote:
Is er een probleem, stap er overheen.
Hobby Computer Club
De HCC is een van de grootste computerhobby-verenigingen van Nederland. Zij is op 27 april 1977 opgericht (Kamer van Koophandel no. V 445230).
Inhoud [verbergen]
1 Geschiedenis
2 HCC tegenwoordig
3 Externe links
4 Bronnen, noten en/of referenties
[bewerken]Geschiedenis
De HCC begon onder de naam Hobby Computer Club als een klein clubje mensen die in de buurt van Utrecht woonden. Ze was geïnspireerd op de legendarische bijeenkomsten van de Homebrew Computer Club die in Silicon Valley sinds maart 1975 gehouden werden.
Ook de eerste Nederlandse HCC-leden waren enthousiaste technici die thuis al bezig waren om zelf uit losse onderdelen iets te bouwen dat in essentie een computer was, al zouden we heden ten dage die zelfgebouwde apparaten nauwelijks als computer herkennen. Meestal hadden ze slechts een handvol lampjes als uitvoerorgaan en een rij schakelaars als invoerorgaan (net als de Altair 8800). Soms gebruikte men een omgebouwde telex, of een beeldschermterminal (een stukje elektronica met toetsenbord en een omgebouwde TV als scherm, dat dezelfde functie als een telex vervulde maar goedkoper was), alhoewel deze laatste toen nog erg zeldzaam was. Omdat er in die tijd nauwelijks boeken of tijdschriften over het bouwen van een eigen computer waren kwam men vaak in huiskamers van leden bij elkaar om ideeën, stukjes elektronica of programmatuur uit te wisselen. Men gaf een simpel gestencild blaadje uit, de Hobby Computer Club Nieuwsbrief. Het eerste nummer kwam uit in juli 1978 en bestond uit slechts drie velletjes A4, aan elkaar geniet tot een boekje in A5-formaat. Het vermeldde een bijeenkomst in het elektrotechniekgebouw van de T.H. Delft. Op dat moment had de HCC 12 leden.
Op donderdag 23 t/m 27 maart 1978 werd er in de Jaarbeurs in Utrecht een beurs gehouden voor modelspoortreinhobbyisten en andere technische hobby's. Dat was de eerste openbare manifestatie van de HCC, en betekende gelijk de doorbraak. De HCC groeide daarna als kool; op zaterdag 18 november 1978 vond de eerste HCC microcomputerdag plaats in het transitorium in de Uithof, Heidelberglaan 2, in Utrecht. Een belangrijk doel daarvan was vooral een overzicht te krijgen van waar iedereen mee bezig was, maar ook de verkoop van onderdelen, van de eerste computertijdschriften zoals Byte magazine en Creative computing, en van boeken en datasheets (documentatie van onderdelen) was belangrijk. Het leidde tot een traditie van HCC-dagen.
Een jaar later werd deze bijeenkomst gehouden in het Turfschip van Breda. In mei 1979 kregen alle leden een complete ledenlijst toegezonden met de namen en adressen van alle leden en gegevens over het type computer waarmee thuis gewerkt werd, het gebruikte opslagmedium en het gebruiksdoel van de computer. Het doel van de HCC was immers om mensen met interesse om zelf een computer te bouwen bij elkaar te brengen!
Een honderdtal verschillende systemen was onder de meer dan 2000 leden in gebruik. Het primaire opslagmedium was veelal een audiocassette, slechts een enkeling gebruikte al een floppydiskdrive. Sommigen werkten zelfs nog met ponsband.
Een toen nog heel gebruikelijke manier om een zelfgebouwde computer op te starten was om met behulp van rijen schakelaartjes en een drukknopje handmatig een tiental geheugenlocaties te vullen met een bootloader. Vervolgens startte men dan dit piepkleine programma, dat hopelijk het eigenlijke besturingssysteem van cassette of ponsband las en in het geheugen plaatste. "Hopelijk", omdat het "intoggelen" (zoals dit proces genoemd werd) van het bootprogramma een zeer nauwkeurig en ingewikkeld proces was dat uiterste concentratie vereiste. De minste fout daarbij leidde tot het falen van het programma. Het is dan ook niet gek dat men veel moeite deed het bootprogramma tot het uiterste te verkleinen. Het daarmee geladen besturingssysteem kon dan worden uitgevoerd en als alles goed gegaan was, had men de beschikking over een monitor, een programma waarmee men via de terminal het geheugen van de computer kon manipuleren en daarin kleine machinetaal programma's kon plaatsen en uitvoeren. Ook populair was het gebruik van een variant van Tiny BASIC, een BASIC-interpreter die ongeveer 4 kilobyte groot was. Het voordeel daarvan ten opzichte van machinetaalprogramma's was dat als men een fout maakte, men alleen een foutmelding kreeg en kon doorwerken. Bij een fout in een machinetaalprogramma werd vaak het geheugen van de computer gewist en kon men weer helemaal opnieuw beginnen.
Populaire semi-zelfbouwsystemen waren het AMI-COS- en het SWTPC-systeem, maar ook populair waren de MOS Technology KIM-1 en het voor ingenieurs bedoelde microprocessorontwikkelingssysteem van Motorola, de MEK6800D2, met de beroemde Motorola 6800-processor. Maar ook het door HCC-lid Henk van Kampen zelf ontwikkelde, op de MOS 6502 gebaseerde HEVAK-systeem, waarvan schemadelen in de HCC-nieuwsbrief werden gepubliceerd en dat door leden daardoor nagebouwd kon worden, was populair. Een ander soortgelijk systeem was het MANNIK-systeem, gebaseerd op de busstructuur van de al eerder genoemde MEK6800D2. Dit was een modulair systeem en er waren al losse printplaatjes voor te koop, wat de zelfbouw al behoorlijk vereenvoudigde.
Al gauw had de HCC overal in het land afdelingen waar mensen één keer in de maand bij elkaar kwamen om hun laatste knutsels te tonen en om zelfgemaakte software aan anderen weg te geven.
[bewerken]HCC tegenwoordig
Door de jaren heen is de HCC enorm veranderd, de jaarlijkse bijeenkomsten zijn nog steeds in de Jaarbeurs. De opkomst is vaak zo massaal dat rond Utrecht speciale verkeersmaatregelen genomen moeten worden om de toestroom te regelen. Ruim 110.000 mensen bezoeken een van de drie HCC-dagen. De leden krijgen gratis entreekaarten die met het magazine worden meegestuurd. Veel HCC-leden verkochtten ongebruikte gratis hcc-kaarten. Daarom nam het bestuur maatregelen tegen zwarte markt. Elke kaart is voorzien met een persoonlijke barcode en lidnummer. In het praktijk zijn de persoonlijke entreekaarten in combinatie met hun lidmaatschapkaart echter niet gecontroleerd. Want de lidmaatschapkaart bevat geen pasfoto. Daardoor bleef de zwarte markt rond entreekaarten bestaan. Tussen 2000 tot 2003 staan veel grote bekende standhouders zoals World Online, Microsoft, KPN in een presentatiehal. De GameXpo-computerspellenbeurs werd een onderdeel van de HCC-dagen. Sinds 2004 werd de beurs echter kleiner door opkomst van webwinkels en ondergang van internethype. De leegstand nam fors toe. Dit schrikt veel bezoekers af van de 'gekrompen' Hccdagen. De prijzen van de producten op de beurs zijn veel hoger dan prijzen in de webwinkels. Volgens afdelingen van HCC waren de hccdagen 2006 veel te commercieel opgezet. Daarover kreeg het bestuur zware kritiek van kaderleden. In 2007 besloot het bestuur dat Hccdagen 2007 niet door ging. Veel ontevreden hcc-leden hebben hun lidmaatschap opgezegd[1].
De uit een paar A4'tjes bestaande nieuwsbrief is het huisorgaan hcc!link geworden. Ook de maandelijkse bijeenkomsten zijn er nog steeds. De nadruk ligt allang niet meer op zelfbouw, maar op de diverse gebruikersgroepen en regionale groeperingen. Wat gebleven is, is het hobbyaspect. Het aantal leden is inmiddels tot ruim boven de 150.000 gegroeid.
De HCC is een van de grootste computerhobby-verenigingen van Nederland. Zij is op 27 april 1977 opgericht (Kamer van Koophandel no. V 445230).
Inhoud [verbergen]
1 Geschiedenis
2 HCC tegenwoordig
3 Externe links
4 Bronnen, noten en/of referenties
[bewerken]Geschiedenis
De HCC begon onder de naam Hobby Computer Club als een klein clubje mensen die in de buurt van Utrecht woonden. Ze was geïnspireerd op de legendarische bijeenkomsten van de Homebrew Computer Club die in Silicon Valley sinds maart 1975 gehouden werden.
Ook de eerste Nederlandse HCC-leden waren enthousiaste technici die thuis al bezig waren om zelf uit losse onderdelen iets te bouwen dat in essentie een computer was, al zouden we heden ten dage die zelfgebouwde apparaten nauwelijks als computer herkennen. Meestal hadden ze slechts een handvol lampjes als uitvoerorgaan en een rij schakelaars als invoerorgaan (net als de Altair 8800). Soms gebruikte men een omgebouwde telex, of een beeldschermterminal (een stukje elektronica met toetsenbord en een omgebouwde TV als scherm, dat dezelfde functie als een telex vervulde maar goedkoper was), alhoewel deze laatste toen nog erg zeldzaam was. Omdat er in die tijd nauwelijks boeken of tijdschriften over het bouwen van een eigen computer waren kwam men vaak in huiskamers van leden bij elkaar om ideeën, stukjes elektronica of programmatuur uit te wisselen. Men gaf een simpel gestencild blaadje uit, de Hobby Computer Club Nieuwsbrief. Het eerste nummer kwam uit in juli 1978 en bestond uit slechts drie velletjes A4, aan elkaar geniet tot een boekje in A5-formaat. Het vermeldde een bijeenkomst in het elektrotechniekgebouw van de T.H. Delft. Op dat moment had de HCC 12 leden.
Op donderdag 23 t/m 27 maart 1978 werd er in de Jaarbeurs in Utrecht een beurs gehouden voor modelspoortreinhobbyisten en andere technische hobby's. Dat was de eerste openbare manifestatie van de HCC, en betekende gelijk de doorbraak. De HCC groeide daarna als kool; op zaterdag 18 november 1978 vond de eerste HCC microcomputerdag plaats in het transitorium in de Uithof, Heidelberglaan 2, in Utrecht. Een belangrijk doel daarvan was vooral een overzicht te krijgen van waar iedereen mee bezig was, maar ook de verkoop van onderdelen, van de eerste computertijdschriften zoals Byte magazine en Creative computing, en van boeken en datasheets (documentatie van onderdelen) was belangrijk. Het leidde tot een traditie van HCC-dagen.
Een jaar later werd deze bijeenkomst gehouden in het Turfschip van Breda. In mei 1979 kregen alle leden een complete ledenlijst toegezonden met de namen en adressen van alle leden en gegevens over het type computer waarmee thuis gewerkt werd, het gebruikte opslagmedium en het gebruiksdoel van de computer. Het doel van de HCC was immers om mensen met interesse om zelf een computer te bouwen bij elkaar te brengen!
Een honderdtal verschillende systemen was onder de meer dan 2000 leden in gebruik. Het primaire opslagmedium was veelal een audiocassette, slechts een enkeling gebruikte al een floppydiskdrive. Sommigen werkten zelfs nog met ponsband.
Een toen nog heel gebruikelijke manier om een zelfgebouwde computer op te starten was om met behulp van rijen schakelaartjes en een drukknopje handmatig een tiental geheugenlocaties te vullen met een bootloader. Vervolgens startte men dan dit piepkleine programma, dat hopelijk het eigenlijke besturingssysteem van cassette of ponsband las en in het geheugen plaatste. "Hopelijk", omdat het "intoggelen" (zoals dit proces genoemd werd) van het bootprogramma een zeer nauwkeurig en ingewikkeld proces was dat uiterste concentratie vereiste. De minste fout daarbij leidde tot het falen van het programma. Het is dan ook niet gek dat men veel moeite deed het bootprogramma tot het uiterste te verkleinen. Het daarmee geladen besturingssysteem kon dan worden uitgevoerd en als alles goed gegaan was, had men de beschikking over een monitor, een programma waarmee men via de terminal het geheugen van de computer kon manipuleren en daarin kleine machinetaal programma's kon plaatsen en uitvoeren. Ook populair was het gebruik van een variant van Tiny BASIC, een BASIC-interpreter die ongeveer 4 kilobyte groot was. Het voordeel daarvan ten opzichte van machinetaalprogramma's was dat als men een fout maakte, men alleen een foutmelding kreeg en kon doorwerken. Bij een fout in een machinetaalprogramma werd vaak het geheugen van de computer gewist en kon men weer helemaal opnieuw beginnen.
Populaire semi-zelfbouwsystemen waren het AMI-COS- en het SWTPC-systeem, maar ook populair waren de MOS Technology KIM-1 en het voor ingenieurs bedoelde microprocessorontwikkelingssysteem van Motorola, de MEK6800D2, met de beroemde Motorola 6800-processor. Maar ook het door HCC-lid Henk van Kampen zelf ontwikkelde, op de MOS 6502 gebaseerde HEVAK-systeem, waarvan schemadelen in de HCC-nieuwsbrief werden gepubliceerd en dat door leden daardoor nagebouwd kon worden, was populair. Een ander soortgelijk systeem was het MANNIK-systeem, gebaseerd op de busstructuur van de al eerder genoemde MEK6800D2. Dit was een modulair systeem en er waren al losse printplaatjes voor te koop, wat de zelfbouw al behoorlijk vereenvoudigde.
Al gauw had de HCC overal in het land afdelingen waar mensen één keer in de maand bij elkaar kwamen om hun laatste knutsels te tonen en om zelfgemaakte software aan anderen weg te geven.
[bewerken]HCC tegenwoordig
Door de jaren heen is de HCC enorm veranderd, de jaarlijkse bijeenkomsten zijn nog steeds in de Jaarbeurs. De opkomst is vaak zo massaal dat rond Utrecht speciale verkeersmaatregelen genomen moeten worden om de toestroom te regelen. Ruim 110.000 mensen bezoeken een van de drie HCC-dagen. De leden krijgen gratis entreekaarten die met het magazine worden meegestuurd. Veel HCC-leden verkochtten ongebruikte gratis hcc-kaarten. Daarom nam het bestuur maatregelen tegen zwarte markt. Elke kaart is voorzien met een persoonlijke barcode en lidnummer. In het praktijk zijn de persoonlijke entreekaarten in combinatie met hun lidmaatschapkaart echter niet gecontroleerd. Want de lidmaatschapkaart bevat geen pasfoto. Daardoor bleef de zwarte markt rond entreekaarten bestaan. Tussen 2000 tot 2003 staan veel grote bekende standhouders zoals World Online, Microsoft, KPN in een presentatiehal. De GameXpo-computerspellenbeurs werd een onderdeel van de HCC-dagen. Sinds 2004 werd de beurs echter kleiner door opkomst van webwinkels en ondergang van internethype. De leegstand nam fors toe. Dit schrikt veel bezoekers af van de 'gekrompen' Hccdagen. De prijzen van de producten op de beurs zijn veel hoger dan prijzen in de webwinkels. Volgens afdelingen van HCC waren de hccdagen 2006 veel te commercieel opgezet. Daarover kreeg het bestuur zware kritiek van kaderleden. In 2007 besloot het bestuur dat Hccdagen 2007 niet door ging. Veel ontevreden hcc-leden hebben hun lidmaatschap opgezegd[1].
De uit een paar A4'tjes bestaande nieuwsbrief is het huisorgaan hcc!link geworden. Ook de maandelijkse bijeenkomsten zijn er nog steeds. De nadruk ligt allang niet meer op zelfbouw, maar op de diverse gebruikersgroepen en regionale groeperingen. Wat gebleven is, is het hobbyaspect. Het aantal leden is inmiddels tot ruim boven de 150.000 gegroeid.
Dat stond er ook niet niet niet.quote:Op vrijdag 7 mei 2010 16:59 schreef Man_bijt_hond het volgende:
[..]
Er stond niet copy-past hier hele wikipedia pagina's kutkloon
Weerbeschrijving
September 2001
Tijdvak 1 – 5 september
De kern van een hogedrukgebied verplaatste zich in dit tijdvak van de Golf van Biscaje naar het midden van de Atlantische Oceaan. Een depressie trok van het zeegebied ten zuiden van IJsland naar Zuid-Scandinavië. Op 1 september trok een zwakke rug van hoge druk van west naar oost over ons land. Het was wisselend bewolkt en plaatselijk viel een bui. Het warmtefront van de depressie trok in de ochtend van de 2e vergezeld van lichte (mot)regen over het land. Door golfvorming stagneerde het koufront later die dag en bleef tot 3 september boven ons land aanwezig. Er waren perioden met buiige regen. Gemiddeld over het land viel op 3 september ruim 11 mm neerslag. Achter het koufront werd met een noordweststroming koele, onstabiele lucht aangevoerd. Op 4 september vielen talrijke buien, soms vergezeld van zware windstoten en onweer. Landelijk bezien viel ca.17 mm neerslag. Onder invloed van een zwakke rug van hoge druk die snel over onze omgeving oostwaarts trok werd op 5 september de buiigheid onderdrukt. De maxima in dit tijdvak lagen tussen 17 en 21 C.
Tijdvak 6 – 12 september
Tussen een hogedrukgebied ten noorden van de Azoren en een lagedrukgebied voor de Noorse kust stond een westnoordweststroming. Het frontale systeem van de depressie trok op 6 september vergezeld van regen over het land. In het zuiden viel plaatselijk 15 tot 20 mm neerslag. Op 7 september ontwikkelde zich ten zuiden van IJsland een depressie die, sterk uitdiepend, op 8 september boven de Oostzee aankwam alwaar het systeem opgenomen werd in eerder genoemde depressie, quasi-stationair werd en geleidelijk opvulde. 7 september verliep meest bewolkt. In de avond trok het frontale systeem van de depressie van west naar oost over vergezeld van regen. De koufrontpassage ging plaatselijk gepaard met windstoten en aan de kust met een stormachtige wind. Na de koufrontpassage draaide de stroming naar het noordwesten en werd koele onstabiele lucht aangevoerd. Op 8, 9 en 10 september vielen frequent buien, soms vergezeld van onweer, korrelhagel en zware windstoten. Aan de kust stond op 8 en 9 september af en toe een stormachtige wind, op zee een volle storm. De laatste twee dagen van dit tijdvak werd de buiigheid geleidelijk onderdrukt doordat het hogedrukgebied zich naar Frankrijk uitbreidde. De maximumtemperaturen in dit tijdvak lagen met uitzondering van 6 september 2 tot 6 C onder het langjarig gemiddelde.
Tijdvak 13 – 16 september
Aan de noordflank van een hogedrukgebied ten westen van Ierland stond boven onze omgeving een noordweststroming. Een opvullende depressie trok op 13 september van Schotland naar de Zuidelijke Noordzee. Fronten van de depressie trokken vergezeld van regen in de ochtend van west naar oost over het land. In de avond veroorzaakte een trog enkele actieve buien, in het zuidwesten plaatselijk vergezeld van onweer. Landelijk bezien viel ca. 12 mm neerslag. Op 14 september werd de depressie opgenomen in een complex en omvangrijk lagedrukgebied boven het zeegebied tussen IJsland en Noorwegen. Het was wisselend bewolkt met enkele buien. In de vroege ochtend van 15 september veroorzaakte een koufront buiige regen. Achter het koufront stroomde onstabiele lucht uit over het land. Op 15 en 16 september vielen talrijke buien die met name in de westelijke kustprovincies plaatselijk veel neerslag brachten en vergezeld gingen van onweer en zware windstoten. De maximumtemperaturen in dit tijdvak lagen enkele graden onder het langjarig gemiddelde.
Tijdvak 17 – 23 september
Door afsnoering van zeer koude lucht hoog in de atmosfeer ontstond een retrograde depressie boven Midden-Europa die het weer in dit tijdvak bepaalde. Een aparte kern van het laag trok op 17 september van Zuid-Zweden via ons land naar België. In de nacht en ochtend vielen aanvankelijk buien, in het zuiden plaatselijk met onweer. In de middag en avond trok het frontaal systeem van de depressie van noordoost naar zuid over het land vergezeld van matige, plaatselijk zware regen. Landelijk bezien viel ca. 17 mm. De hoofdkern van de depressie trok op 18 september van Polen naar ons land waarna de kern tot op de 20e quasistationair boven onze omgeving bleef liggen. Overdag was het op 18 september, op enkele buien in het westen na, droog. In de avond trok een neerslaggebied samenhangend met een zich in de depressie indraaiende occlusie vanuit het noorden het land binnen. Dit regengebied werd op 19 september vrijwel stationair boven ons land. Met name in delen van Zuid-Holland en Utrecht viel langdurig matige tot zware regen. In Hoek van Holland viel in 21 uur 107 mm neerslag. In een groot deel van de provincie viel de 19e meer dan 50 mm. In het Westland ontstond omvangrijke waterschade. In de avond werd het geleidelijk droog. Op 21 september trok de depressie, aan de grond opgevullend maar in de hogere luchtlagen nog steeds prominent aanwezig, traag naar Denemarken. Op 23 september trok het systeem opnieuw over ons land zuidwestwaarts. Op 20, 21 en 22 september was het wisselend bewolkt en vielen enkele buien, zeer plaatselijk vergezeld van onweer. Op 23 September vielen nog enkele lichte buien maar met name in het westen van het land waren ook flinke zonnige perioden. De maxima in dit tijdvak lagen enkele graden onder het langjarig gemiddelde, op 19 september werd het in een deel van het land slechts 12 à 13 C.
Tijdvak 24 – 26 september
Nederland bevond zich in een vrijwel gradiëntloos zadelgebied. De depressie uit het vorige tijdvak was in de hogere luchtlagen nog steeds aanwezig boven Engeland met op de 24e en 25e een scherpe vore over ons land. Op 24 september ontstond in de namiddag een vrijwel stationaire smalle buienlijn van Leiden naar Nijmegen. Tot laat in de avond kwamen voortdurend nieuwe onweersbuien tot ontwikkeling, zeer plaatselijk vergezeld van korrelhagel. In de daaropvolgende 2 nachten ontstond op uitgebreide schaal dichte tot zeer dichte mist. Overdag loste de mist op en waren er zonnige perioden. Op 25 september kwamen nog enkele buien tot ontwikkeling. De maxima lagen tussen ca. 15 en 18 C.
Tijdvak 27 – 30 september
Tussen een vrijwel stationaire en uitdiepende, omvangrijke depressie ten westen van Ierland en een hogedrukgebied boven Midden-Europa stond in onze omgeving een zuidwest- tot zuidstroming. Een warmtefront trok op 27 september vergezeld van regen in de vroege ochtend van zuid naar noord over het land waarna het stagneerde ten noorden van de Wadden. Door golfvorming viel in de avond in het noorden van het land in enkele uren tijd plaatselijk 30-40 mm. Op de 28e bevond ons land zich diep in de warme sector. De dag verliep met uitzondering van het noordoosten vrij zonnig. In een groot deel van het land werd het 20 à 21 C. Op 29 september trok een koufront vanuit zuidwesten in de namiddag en daarop volgende nacht traag over het land vergezeld van regen. In het oostelijke provincies liep de temperatuur voor het front bij flinke perioden met zon nog op tot ca. 20 C. Na een dag met zonnige perioden en maxima van 18 à 20 C nam de bewolking in de avond van de 30e toe op de nadering van een frontaal systeem. Vanuit het zuidwesten volgde regen.
September 2001
Tijdvak 1 – 5 september
De kern van een hogedrukgebied verplaatste zich in dit tijdvak van de Golf van Biscaje naar het midden van de Atlantische Oceaan. Een depressie trok van het zeegebied ten zuiden van IJsland naar Zuid-Scandinavië. Op 1 september trok een zwakke rug van hoge druk van west naar oost over ons land. Het was wisselend bewolkt en plaatselijk viel een bui. Het warmtefront van de depressie trok in de ochtend van de 2e vergezeld van lichte (mot)regen over het land. Door golfvorming stagneerde het koufront later die dag en bleef tot 3 september boven ons land aanwezig. Er waren perioden met buiige regen. Gemiddeld over het land viel op 3 september ruim 11 mm neerslag. Achter het koufront werd met een noordweststroming koele, onstabiele lucht aangevoerd. Op 4 september vielen talrijke buien, soms vergezeld van zware windstoten en onweer. Landelijk bezien viel ca.17 mm neerslag. Onder invloed van een zwakke rug van hoge druk die snel over onze omgeving oostwaarts trok werd op 5 september de buiigheid onderdrukt. De maxima in dit tijdvak lagen tussen 17 en 21 C.
Tijdvak 6 – 12 september
Tussen een hogedrukgebied ten noorden van de Azoren en een lagedrukgebied voor de Noorse kust stond een westnoordweststroming. Het frontale systeem van de depressie trok op 6 september vergezeld van regen over het land. In het zuiden viel plaatselijk 15 tot 20 mm neerslag. Op 7 september ontwikkelde zich ten zuiden van IJsland een depressie die, sterk uitdiepend, op 8 september boven de Oostzee aankwam alwaar het systeem opgenomen werd in eerder genoemde depressie, quasi-stationair werd en geleidelijk opvulde. 7 september verliep meest bewolkt. In de avond trok het frontale systeem van de depressie van west naar oost over vergezeld van regen. De koufrontpassage ging plaatselijk gepaard met windstoten en aan de kust met een stormachtige wind. Na de koufrontpassage draaide de stroming naar het noordwesten en werd koele onstabiele lucht aangevoerd. Op 8, 9 en 10 september vielen frequent buien, soms vergezeld van onweer, korrelhagel en zware windstoten. Aan de kust stond op 8 en 9 september af en toe een stormachtige wind, op zee een volle storm. De laatste twee dagen van dit tijdvak werd de buiigheid geleidelijk onderdrukt doordat het hogedrukgebied zich naar Frankrijk uitbreidde. De maximumtemperaturen in dit tijdvak lagen met uitzondering van 6 september 2 tot 6 C onder het langjarig gemiddelde.
Tijdvak 13 – 16 september
Aan de noordflank van een hogedrukgebied ten westen van Ierland stond boven onze omgeving een noordweststroming. Een opvullende depressie trok op 13 september van Schotland naar de Zuidelijke Noordzee. Fronten van de depressie trokken vergezeld van regen in de ochtend van west naar oost over het land. In de avond veroorzaakte een trog enkele actieve buien, in het zuidwesten plaatselijk vergezeld van onweer. Landelijk bezien viel ca. 12 mm neerslag. Op 14 september werd de depressie opgenomen in een complex en omvangrijk lagedrukgebied boven het zeegebied tussen IJsland en Noorwegen. Het was wisselend bewolkt met enkele buien. In de vroege ochtend van 15 september veroorzaakte een koufront buiige regen. Achter het koufront stroomde onstabiele lucht uit over het land. Op 15 en 16 september vielen talrijke buien die met name in de westelijke kustprovincies plaatselijk veel neerslag brachten en vergezeld gingen van onweer en zware windstoten. De maximumtemperaturen in dit tijdvak lagen enkele graden onder het langjarig gemiddelde.
Tijdvak 17 – 23 september
Door afsnoering van zeer koude lucht hoog in de atmosfeer ontstond een retrograde depressie boven Midden-Europa die het weer in dit tijdvak bepaalde. Een aparte kern van het laag trok op 17 september van Zuid-Zweden via ons land naar België. In de nacht en ochtend vielen aanvankelijk buien, in het zuiden plaatselijk met onweer. In de middag en avond trok het frontaal systeem van de depressie van noordoost naar zuid over het land vergezeld van matige, plaatselijk zware regen. Landelijk bezien viel ca. 17 mm. De hoofdkern van de depressie trok op 18 september van Polen naar ons land waarna de kern tot op de 20e quasistationair boven onze omgeving bleef liggen. Overdag was het op 18 september, op enkele buien in het westen na, droog. In de avond trok een neerslaggebied samenhangend met een zich in de depressie indraaiende occlusie vanuit het noorden het land binnen. Dit regengebied werd op 19 september vrijwel stationair boven ons land. Met name in delen van Zuid-Holland en Utrecht viel langdurig matige tot zware regen. In Hoek van Holland viel in 21 uur 107 mm neerslag. In een groot deel van de provincie viel de 19e meer dan 50 mm. In het Westland ontstond omvangrijke waterschade. In de avond werd het geleidelijk droog. Op 21 september trok de depressie, aan de grond opgevullend maar in de hogere luchtlagen nog steeds prominent aanwezig, traag naar Denemarken. Op 23 september trok het systeem opnieuw over ons land zuidwestwaarts. Op 20, 21 en 22 september was het wisselend bewolkt en vielen enkele buien, zeer plaatselijk vergezeld van onweer. Op 23 September vielen nog enkele lichte buien maar met name in het westen van het land waren ook flinke zonnige perioden. De maxima in dit tijdvak lagen enkele graden onder het langjarig gemiddelde, op 19 september werd het in een deel van het land slechts 12 à 13 C.
Tijdvak 24 – 26 september
Nederland bevond zich in een vrijwel gradiëntloos zadelgebied. De depressie uit het vorige tijdvak was in de hogere luchtlagen nog steeds aanwezig boven Engeland met op de 24e en 25e een scherpe vore over ons land. Op 24 september ontstond in de namiddag een vrijwel stationaire smalle buienlijn van Leiden naar Nijmegen. Tot laat in de avond kwamen voortdurend nieuwe onweersbuien tot ontwikkeling, zeer plaatselijk vergezeld van korrelhagel. In de daaropvolgende 2 nachten ontstond op uitgebreide schaal dichte tot zeer dichte mist. Overdag loste de mist op en waren er zonnige perioden. Op 25 september kwamen nog enkele buien tot ontwikkeling. De maxima lagen tussen ca. 15 en 18 C.
Tijdvak 27 – 30 september
Tussen een vrijwel stationaire en uitdiepende, omvangrijke depressie ten westen van Ierland en een hogedrukgebied boven Midden-Europa stond in onze omgeving een zuidwest- tot zuidstroming. Een warmtefront trok op 27 september vergezeld van regen in de vroege ochtend van zuid naar noord over het land waarna het stagneerde ten noorden van de Wadden. Door golfvorming viel in de avond in het noorden van het land in enkele uren tijd plaatselijk 30-40 mm. Op de 28e bevond ons land zich diep in de warme sector. De dag verliep met uitzondering van het noordoosten vrij zonnig. In een groot deel van het land werd het 20 à 21 C. Op 29 september trok een koufront vanuit zuidwesten in de namiddag en daarop volgende nacht traag over het land vergezeld van regen. In het oostelijke provincies liep de temperatuur voor het front bij flinke perioden met zon nog op tot ca. 20 C. Na een dag met zonnige perioden en maxima van 18 à 20 C nam de bewolking in de avond van de 30e toe op de nadering van een frontaal systeem. Vanuit het zuidwesten volgde regen.
Neil LOVES Carrots!
Ik heb nu de koffiebeker op 15 cm vanaf mijn mond in mijn rechter hand. Als ik de mok dichterbij breng en kantel krijg ik koffie in mijn mond.
Is er een probleem, stap er overheen.
Bus (elektronica)
Een aantal schakelingen aan een bus
In de elektronica is een bus (ook wel een External Data Bus, EDB geheten) een verzamelpunt voor soortgelijke elektronische signalen. Deze centralisering heeft als doel het aantal verbindingen tussen diverse schakelingen te verminderen. In beginsel is een bus uitbreidbaar met extra soortgelijke schakelingen. Veel bussen voldoen aan een standaard.
In de computertechniek vormt de bus een standaardmethode om verschillende onderdelen met elkaar te verbinden. Dit kan binnenin een geïntegreerde schakeling, op een printplaat, tussen printplaten of tussen systemen zijn.
[bewerken]Werking
Een eenvoudig voorbeeld van een bus is het elektriciteitsnet. Alle huizen zijn parallel op het net aangesloten. Nu is dit wel een heel gebrekkig voorbeeld, want er wordt langs het elektriciteitsnet vrijwel geen informatie uitgewisseld. Het telefoonnet is geen bus, want elk huis heeft een eigen verbinding met de telefooncentrale.
Als een aangesloten apparaat via een bus met een ander apparaat wil communiceren, dan kan dat alleen als de bus vrij is. Het apparaat zet vervolgens het adres van het andere apparaat op de bus, zodat duidelijk is voor welk apparaat het bericht bestemd is.
Een microprocessor communiceert met het geheugen via de bus. Deze bus bestaat uit een adresbus, een databus en een besturingsbus. Bij een klassieke microprocessor (bijvoorbeeld de 8080) heeft de adresbus zestien lijnen en de databus acht.
De processor zet het adres van een geheugenelement op de adresbus en geeft vervolgens via de besturingsbus aan dat de bus actief is en dat er gegevens uit het geheugen gelezen moeten worden. Alle aangesloten geheugenelementen lezen de bus uit, maar alleen het geheugenelement dat zijn eigen adres herkent zal reageren. Dit geheugenelement zet de gewenste gegevens op de databus, waarna ze door de microprocessor worden ingelezen.
Wil de processor gegevens in het geheugen schrijven, dan zet hij het adres op de adresbus en de gegevens op de databus. Daarna geeft hij via de besturingsbus aan dat er gegevens geschreven moeten worden. Het geheugenelement dat zijn eigen adres op de adresbus herkent, zal daarop reageren door de gegevens van de databus op te slaan.
[bewerken]Typen
Bussen kunnen op diverse manieren worden ingedeeld:
Analoog of digitaal
Parallel of serieel
Naar de aard van de signalen:
databus
adresbus
besturingsbus
[bewerken]Standaardbussen
Er bestaan vele standaardbussen voor allerlei doeleinden. Voorbeelden zijn:
Ethernet (m.u.v. Twisted pair)
ISA
PCI
IEEE-488 (IEEE, ook wel GB-IB of HP-IB)
SCSI
USB (strikt genomen geen bus, omdat er zonder hub alleen punt-naar-punt verbindingen mogelijk zijn)
I²C
Veldbussen, zoal CAN of Profibus.
Categorieën: Elektronica | Automatisering
Een aantal schakelingen aan een bus
In de elektronica is een bus (ook wel een External Data Bus, EDB geheten) een verzamelpunt voor soortgelijke elektronische signalen. Deze centralisering heeft als doel het aantal verbindingen tussen diverse schakelingen te verminderen. In beginsel is een bus uitbreidbaar met extra soortgelijke schakelingen. Veel bussen voldoen aan een standaard.
In de computertechniek vormt de bus een standaardmethode om verschillende onderdelen met elkaar te verbinden. Dit kan binnenin een geïntegreerde schakeling, op een printplaat, tussen printplaten of tussen systemen zijn.
[bewerken]Werking
Een eenvoudig voorbeeld van een bus is het elektriciteitsnet. Alle huizen zijn parallel op het net aangesloten. Nu is dit wel een heel gebrekkig voorbeeld, want er wordt langs het elektriciteitsnet vrijwel geen informatie uitgewisseld. Het telefoonnet is geen bus, want elk huis heeft een eigen verbinding met de telefooncentrale.
Als een aangesloten apparaat via een bus met een ander apparaat wil communiceren, dan kan dat alleen als de bus vrij is. Het apparaat zet vervolgens het adres van het andere apparaat op de bus, zodat duidelijk is voor welk apparaat het bericht bestemd is.
Een microprocessor communiceert met het geheugen via de bus. Deze bus bestaat uit een adresbus, een databus en een besturingsbus. Bij een klassieke microprocessor (bijvoorbeeld de 8080) heeft de adresbus zestien lijnen en de databus acht.
De processor zet het adres van een geheugenelement op de adresbus en geeft vervolgens via de besturingsbus aan dat de bus actief is en dat er gegevens uit het geheugen gelezen moeten worden. Alle aangesloten geheugenelementen lezen de bus uit, maar alleen het geheugenelement dat zijn eigen adres herkent zal reageren. Dit geheugenelement zet de gewenste gegevens op de databus, waarna ze door de microprocessor worden ingelezen.
Wil de processor gegevens in het geheugen schrijven, dan zet hij het adres op de adresbus en de gegevens op de databus. Daarna geeft hij via de besturingsbus aan dat er gegevens geschreven moeten worden. Het geheugenelement dat zijn eigen adres op de adresbus herkent, zal daarop reageren door de gegevens van de databus op te slaan.
[bewerken]Typen
Bussen kunnen op diverse manieren worden ingedeeld:
Analoog of digitaal
Parallel of serieel
Naar de aard van de signalen:
databus
adresbus
besturingsbus
[bewerken]Standaardbussen
Er bestaan vele standaardbussen voor allerlei doeleinden. Voorbeelden zijn:
Ethernet (m.u.v. Twisted pair)
ISA
PCI
IEEE-488 (IEEE, ook wel GB-IB of HP-IB)
SCSI
USB (strikt genomen geen bus, omdat er zonder hub alleen punt-naar-punt verbindingen mogelijk zijn)
I²C
Veldbussen, zoal CAN of Profibus.
Categorieën: Elektronica | Automatisering
Mijn speaker staat verdacht veel gedraait naar links, en er ligt een dood insect voor mijn raam.quote:Op vrijdag 7 mei 2010 17:02 schreef Man_bijt_hond het volgende:
Ik heb nu de koffiebeker op 15 cm vanaf mijn mond in mijn rechter hand. Als ik de mok dichterbij breng en kantel krijg ik koffie in mijn mond.
Mijn informatie waar niemand op zit te wachten is dat in
Rotterdam de Feyenoordaanhang boos is op iedereen
die hun verlies in de Kuip niet wil delen.
Rotterdam de Feyenoordaanhang boos is op iedereen
die hun verlies in de Kuip niet wil delen.
75 topics = FIN
Mijn koelkast is nu 5,1 graad C.
Bier dus.
Bier dus.
How do we turn this world-class fuck-up into a world-class learning experience?
De jojo was oorspronkelijk een wapen in de Fillipijnen. 
You have to make the right choice. As long as you don't choose, everything remains possible.
Kap eens aandachtshoerquote:
When I die, I want to go peacefully like my Grandfather did, in his sleep -- not screaming, like the passengers in his car.
Ik zou wel een lekker koud bacardi colaatje willen.
Alleen heeft mijn college de bacardi vergeten. En nu is hij op vakantie, en zoals altijd de week daarvoor natuurlijk ziek, en zelf haal ik het niet.
Dus, gewoon kut joh.
Alleen heeft mijn college de bacardi vergeten. En nu is hij op vakantie, en zoals altijd de week daarvoor natuurlijk ziek, en zelf haal ik het niet.
Dus, gewoon kut joh.
mooiste one liner vandaag:
Hey Dennis? ..Ja what sup man? ...bek houden...
ik ging stuk ....
Hey Dennis? ..Ja what sup man? ...bek houden...
ik ging stuk ....
Hey gast? ...Ja? ....Bek houwe..
ik ben bang dat tijdens een geeuw ik een beestje heb opgegeten.
anders steek je gewoon even je tong erin
RIP Xs2Shanna?quote:Op vrijdag 7 mei 2010 17:14 schreef Xs2Shanna het volgende:
Ik zou wel een lekker koud bacardi colaatje willen.
Alleen heeft mijn college de bacardi vergeten. En nu is hij op vakantie, en zoals altijd de week daarvoor natuurlijk ziek, en zelf haal ik het niet.
Wat voor beestje ? Een parasiet of gewoon een geleedpotig dier dat niet de fysieke kenmerken van een predator vertoonde ?quote:Op vrijdag 7 mei 2010 17:16 schreef Casino.Bob het volgende:
ik ben bang dat tijdens een geeuw ik een beestje heb opgegeten.
When I die, I want to go peacefully like my Grandfather did, in his sleep -- not screaming, like the passengers in his car.
