Chirac baalt: Flattax groot succes in O-Europa

quote:

,,De theorie is in de jaren zeventig goed uitgewerkt, maar kon nooit echt worden toegepast, omdat landen hun oude, inefficiënte systemen niet zomaar overboord konden zetten. In Oost-Europa ontbrak zulke historische druk, want na 1989 moesten we gewoon vanaf nul beginnen. De situatie was beroerd, maar bood ook het voordeel dat we alle vrijheid hadden om te kiezen.

,,In West-Europa zijn in de loop der jaren welvaartsmaatschappijen ontstaan, gebaseerd op hoge belastingen, waaraan weer allerlei aftrekposten zijn gekoppeld, om bepaald gedrag te stimuleren of te belonen. Er bestaan allerlei lobbygroepen, die `hun' aftrekposten vurig verdedigen. Jullie hebben te maken met complexe systemen, waar je niet afkunt zonder een boel mensen boos te maken.

,,In het oosten hadden we de communistische heilstaat, met volledige werkgelegenheid. Maar het systeem was dusdanig verstikkend, dat iedereen er maar al te graag van af wilde. We zijn door de Sovjets naar het logische einde van de welvaartmaatschappij gebracht. Het creëren van sociale welvaart gaat uiteindelijk gepaard met het reguleren van de economie, maar ook van het privéleven. De staat zegt waar je mag staan, werken, hoeveel je mag verdienen en hoeveel je mag inleveren. Voor elke schroef in een welvaartsysteem moet worden betaald. In Oost-Europa hebben we een afkeer ontwikkeld voor staatsbemoeienis. We weten hoe dat afloopt.''

quote:

Flattax laatste nagel aan doodskist marxisme

_{Stéphane Alonso}

Het kleine Litouwen wil West-Europa voorgaan in belastingrevolutie

Na de val van het communisme wilde Oost-Europa van de verstikkende heilstaat af. In de Baltische landen is met de invoering van de flattax een belastingrevolutie begonnen waar West-Europa nerveus van wordt. ,,Wij zijn door de Sovjets naar het logische einde van de welvaartmaatschappij gebracht.''

Ugnius Trumpa is het gezeur uit West-Europa zat. De Litouwse econoom (37) heeft de klachten al honderd keer gehoord. Dat Oost-Europeanen banen inpikken in het westen. Dat ze te goedkoop, te hard én te lang werken. Dat de uitbreiding van de Europese Unie te veel kost. Kortom: dat de welvaart wordt bedreigd door die hordes uit het oosten.

,,Ik ontmoet mensen die mij doodleuk vertellen dat hun land een enorm welvaartssysteem heeft en dat de instandhouding daarvan een kostbare zaak is en dat wij, Oost-Europeanen, dat niet begrijpen omdat wij zulke problemen niet kennen'', zegt Trumpa. ,,Alsof wij hier de bofkonten zijn.''

Trumpa is baas van het LLRI, het Litouwse Instituut voor de Vrije Markt. Hiervandaan, vanuit het kantoor van deze invloedrijke Oost-Europese denktank, worden economische beleidsconcepten de wereld in geslingerd die Parijs en Berlijn tot wanhoop drijven. Het paradepaard van het instituut is de flattax, ofwel belastingverlaging op grote schaal, de eenvoudigste manier om buitenlandse investeerders te lokken en West-Europa af te troeven.

In Oost-Europa is in 1992 een belastingrevolutie begonnen. In dat jaar werd de toen 32-jarige Mart Laar premier van Estland. Laar was helemaal geen econoom, maar filosoof en historicus. Niet gehinderd door enige ballast was hij dus aangewezen op zijn eigen gezond verstand en voerde in 1994 de flattax in. Litouwen en Letland volgden al snel het voorbeeld van hun noorderbuur. Zeker negen landen in Oost-Europa, waaronder Rusland, gebruiken het wondermiddel al en, zegt Trumpa, het werkt. ,,Economisch zijn we nog steeds de zwakke broeders van Europa, maar we hebben nu in ieder geval één manier gevonden om een daad te stellen.''

Laar liet zich inspireren door de Amerikaanse econoom Arthur Laffer, die in de jaren zeventig bedacht dat een laag belastingtarief uiteindelijk méér belastinginkomsten oplevert voor de staat. Met een laag tarief zullen burgers eerder geneigd zijn netjes belasting te betalen, omdat het risico dat ze gepakt worden veel zwaarder gaat wegen. Het tarief moet voor iedereen, in elke inkomensschaal, hetzelfde zijn. Mensen die meer verdienen moeten niet meer worden belast, zoals gebeurt in een `progressief' of sociaal belastingsysteem, want dat, zo had Laffer laten zien, werkt ontmoedigend. Bovendien werkt het belastingontduiking in de hand.

De Russische staat voerde in 2001 een flattax van 13 procent in en zag zijn belastinginkomsten het jaar daarop per saldo met 25 procent toenemen. Slowakije kwam vorig jaar met een plat tarief van 19 procent. Ook Oekraïne, Roemenië en Bulgarije zijn om. Litouwen, één van de pioniers, loopt inmiddels alweer achter, want wat medio jaren negentig een mooi laag tarief leek, is inmiddels hopeloos achterhaald. Estland heeft niet liggen slapen: daar hoeven bedrijven helemaal géén belasting te betalen (over hun winst) zolang ze het geld herinvesteren in Estland zelf.

Polen, de grootste nieuwe lidstaat van de EU, kondigde in maart aan dat het in 2008 komt met een tarief van 18 procent. ,,Als Polen `plat' gaat, zal dat het startschot zijn voor een tweede golf in de belastingrevolutie'', zegt Trumpa. ,,Dan zullen landen als Duitsland, Oostenrijk en misschien zelfs Frankrijk hun belastingsysteem ook moeten omgooien.''

Dat proces is eigenlijk al begonnen. Duitsland kondigde in maart aan dat het de bedrijvenbelasting wil verlagen van 25 naar 19 procent om de groei te stimuleren en de werkloosheid te bestrijden. In april besloot de Nederlandse regering om de winstbelasting verder te verlagen (van oorspronkelijk 34,5) naar 26,9 procent, met het doel de concurrentiepositie van Nederland te verbeteren. Het idee van een flattax staat in het nieuwe liberale manifest van de VVD. Minister Zalm (Financiën) laat door ambtenaren een haalbaarheidsstudie doen.

Frankrijk lijkt vooral veel energie te steken in een lobby om de belastingrebellen uit het oosten weer in het gelid te krijgen. Minister Sarkozy (Binnenlandse Zaken en tot voor kort Financiën) merkte vorig jaar op dat de nieuwe lidstaten geen EU-geld nodig hebben, als ze kennelijk ,,rijk genoeg'' zijn om lage tarieven in te voeren. President Chirac presenteerde de belastingrevolutie zelfs als een ,,totalitaire'' dreiging.

Parijs dringt dan ook aan op belastingharmonisatie, het gelijktrekken van tarieven in heel Europa. De Europese Commissie wijst dat tot nu toe af als een onzinnig plan. De Commissie is er niet voor, in de woorden van voorzitter Barosso, ,,om de vijftien oude lidstaten te beschermen tegen de tien nieuwe''. De nieuwe lidstaten moeten zich vrij, naar eigen inzicht kunnen ontwikkelen, aldus Brussel. Ugnius Trumpa is het daar natuurlijk hartgrondig mee eens.

Waarom is de flattax nu zo populair in het voormalige Oostblok?
,,De theorie is in de jaren zeventig goed uitgewerkt, maar kon nooit echt worden toegepast, omdat landen hun oude, inefficiënte systemen niet zomaar overboord konden zetten. In Oost-Europa ontbrak zulke historische druk, want na 1989 moesten we gewoon vanaf nul beginnen. De situatie was beroerd, maar bood ook het voordeel dat we alle vrijheid hadden om te kiezen.
,,In West-Europa zijn in de loop der jaren welvaartsmaatschappijen ontstaan, gebaseerd op hoge belastingen, waaraan weer allerlei aftrekposten zijn gekoppeld, om bepaald gedrag te stimuleren of te belonen. Er bestaan allerlei lobbygroepen, die `hun' aftrekposten vurig verdedigen. Jullie hebben te maken met complexe systemen, waar je niet afkunt zonder een boel mensen boos te maken.
,,In het oosten hadden we de communistische heilstaat, met volledige werkgelegenheid. Maar het systeem was dusdanig verstikkend, dat iedereen er maar al te graag van af wilde. We zijn door de Sovjets naar het logische einde van de welvaartmaatschappij gebracht. Het creëren van sociale welvaart gaat uiteindelijk gepaard met het reguleren van de economie, maar ook van het privéleven. De staat zegt waar je mag staan, werken, hoeveel je mag verdienen en hoeveel je mag inleveren. Voor elke schroef in een welvaartsysteem moet worden betaald. In Oost-Europa hebben we een afkeer ontwikkeld voor staatsbemoeienis. We weten hoe dat afloopt.''

De flattax als laatste nagel aan de doodskist van het marxisme?
,,Ja, in zekere zin wel, maar uiteindelijk heeft het niets te maken met ideologie. Het uitgangspunt is economisch voordeel. Wij waren begin jaren negentig nergens aan verslaafd en konden daarom rationele beslissingen nemen. Ik heb wel eens aan Mart Laar gevraagd of hij zijn plannen wel eens goed had laten doorrekenen. Hij antwoordde: nee, we hebben gewoon ons boerenverstand gebruikt en dit leek ons goedkoper.''

Critici van de flattax zeggen dat het invoeren van één laag tarief in de praktijk vaak moet worden gecompenseerd door de verhoging van indirecte belastingen, zoals de BTW. Draaien we dan geen rondjes?
,,De invoering van flattax moet grondig gebeuren, anders werkt het niet. Het nieuwe tarief moet heel aantrekkelijk zijn om mensen over de streep te trekken. Het vooruitzicht om voor een kleine prijs een volledig legaal leven te kunnen leiden moet aanlokkelijk zijn.
,,Aftrekposten, voordelen en uitzonderingen moeten radicaal worden afgeschaft. Zij vertroebelen het belastingstelsel. Het is ook weer duur om al die uitzonderingen en loopholes te administreren. Er moet flink kunnen worden bezuinigd op bureaucratie, om de belastinginkomsten te maximaliseren. Het probleem is dat elke politicus in de praktijk voor een lobby staat. Daarom worden belastinghervormingen vaak maar half of slecht doorgevoerd.
,,Rusland heeft laten zien hoe goed het werkt. Toen de flattax daar werd ingevoerd in 2001 stegen de belastinginkomsten onmiddellijk. Dat was voor een groot deel geld uit het grijze circuit, geld van bekeerde zwartwerkers.''

Het Internationaal Monetair Fonds zet vraagtekens bij het Russische succes. Volgens het IMF staan de hogere belastinginkomsten los van de invoering van de flattax en lag er een algemene verbetering van de economie aan ten grondslag.
,,De mensen van het IMF schrijven dit omdat ze de flattax niet openlijk willen ondersteunen. Het IMF gelooft vooral in het concept van groei op de lange termijn, met voorzichtige maatregelen. Het radicale karakter van de flattax stuit ze tegen de borst. Wat ze zeggen over Rusland vind ik moeilijk te geloven. De Russische economie moet enorm hard zijn gegroeid om zo'n toename van 25 procent aan belastinggeld te rechtvaardigen. Dat lijkt me onwaarschijnlijk.''

Een vlak tarief zou vooral de rijken in een land bevoordelen, zeggen de critici.
,,Zowel met een flattax als met een progressief belastingsysteem betalen de rijken meer. Maar in een progressief systeem kunnen de rijke mensen ontsnappen. Ze kunnen hun inkomen in stukjes opdelen en zo proberen weg te blijven uit de hoogste belastingschalen. Met een flattax kan dat niet. Daar betaal je altijd hetzelfde tarief.''

Onze minister Zalm is ook geïnteresseerd in het concept. Maar in Nederland hebben we de hypotheekrenteaftrek, een belangrijke aftrekpost voor veel Nederlanders. Die wil hij handhaven. Kan dat?
,,Nee, het is een gat in het belastingsysteem dat onmiddellijk zou moeten worden gedicht. Je kunt aftrekposten niet één voor één, met tussenpozen afschaffen, want daarmee benadeel je de ene groep burgers wel en de andere niet. Dan wordt het een heel pijnlijk proces.''

Er is geopperd dat Nederland, als overgang, zou kunnen kiezen voor een dubbel systeem - én een `vlaktaks' én een progressief belastingsysteem - en dat burgers dan zelf mogen kiezen?
,,Een heel interessant idee, hoewel het mij een nachtmerrie lijkt voor de belastingdienst.''

Sommige landen in West-Europa zijn niet blij met de lage tarieven in Oost-Europa, omdat dit bedrijven zou weglokken.
,,Die negatieve reacties kwamen voor ons echt als een verrasssing. Wij passen hier gewoon toe wat we in West-Europa hebben geleerd. Het lijkt mij in ieders belang dat we groeien en geen marginaal, vegetatief bestaan leiden.''

Het lijkt erop dat men u liever ziet stagneren. De angst voor concurrentie uit Oost-Europa heeft een belangrijke rol gespeeld in de referenda over de Europese Grondwet in Frankrijk en Nederland.
,,West-Europeanen zijn niet erg consistent op dit moment. Ze willen ons erbij hebben, maar verwachten tegelijk dat we ons koest houden. Ze nemen het ons kwalijk dat we proberen om onze doelstellingen te halen, terwijl ze met onze methodes in eigen land ook succesvol zouden kunnen zijn. De politieke elite in West-Europa speelt een dubbelspel. Ze kennen de waarheid, maar willen haar liever niet vertellen aan de kiezer.''

Moeten West-Europeanen dan accepteren dat hun welvaart omlaag gaat als gevolg van de uitbreiding?
,,Dat heeft helemaal niks met de uitbreiding te maken! De uitbreiding kost niet zoveel. De grote irrationele kostenposten liggen juist in West-Europa. Wat Frankrijk krijgt aan landbouwsubsidies is onvergelijkbaar met wat wij hier krijgen (een Franse boer krijgt vier keer zoveel geld als een Oost-Europese, red.).
,,We kunnen in de EU geen systemen in stand houden die zichzelf opeten. Het probleem van Europa is niet de uitbreiding. Het probleem is dat er jaren als een gek geld is uitgegeven aan sociale systemen zonder dat daar een economische rechtvaardiging voor was.''

Maar wat u zegt is de Nederlandse kiezer bijna niet uit te leggen.
,,Het is alsof een verwend rijkeluiszoontje het kapitaal van zijn vader verbrast en dan zegt dat er iets mis is in de wereld en dat het leven niet meer leuk is. De economie is eerlijk, op een haast wrede manier: je kunt alleen maar zoveel uitgeven als je hebt. Als je moeite hebt gedaan om meer geld te verdienen, dan verdien je een pluim. Maar als je niets hebt gedaan, dan zul je dat vroeg of laat merken en dan moet je niet boos worden. West-Europa heeft, net als Oost-Europa, vijftien jaar de tijd gehad om zich aan te passen na het einde van de Koude Oorlog.
,,De link die iemand als Chirac met totalitarisme legt, is idioot. Het toont twee dingen aan: Chirac weet niets over totalitarisme en niets over de vrije markt. Een van de tekortkomingen van democratie is dat zij makkelijk in populisme verzandt. Als je tegen kiezers zegt dat het leven soms knokken is, klinkt dat niet aantrekkelijk. Dat is anders als je belastingvoordelen belooft of geld om een bedrijf te beginnen.
,,Maar daarmee hou je mensen uiteindelijk voor de gek. Je moet mensen geen vis geven, maar netten waarmee ze vis kunnen vangen. Dat zijn Bijbelse waarheden. De politiek moet zulke wijsheid niet verpesten.''

quote:

De economie van Litouwen
Litouwen werd na de oorlog ingelijfd door de Sovjet-Unie. De economie werd van bovenaf aangestuurd en stond volledig in dienst van het grotere geheel. In het tot dan toe agrarische landschap verrezen industriële complexen, zoals de kerncentrale van Ignalina en de olieraffinaderij van Mazeikiai. Het resultaat was ,,een onevenwichtige industriesector'' waarvan sommige onderdelen de hele Sovjet-Unie van producten konden voorzien, terwijl andere industrieën niet of nauwelijks werden ontwikkeld, aldus de Economische Voorlichtingsdienst (EVD).

Deze erfenis ten spijt laat Litouwen al jaren een van de hoogste groeicijfers van de Europese Unie zien. In 2003 groeide de economie met 9,7 procent, vorig jaar met 6,7 procent, vooral dankzij lichte industrie (meubels, elektronica) en de transport- en communicatiesector. Het ministerie van Financiën voorspelt dit jaar een groei van 7 procent. En het IMF denkt dat Litouwen volgend jaar Letland zal inhalen als hardste groeier van Europa, met 6,8 procent groei.

Overigens is het Litouwse Instituut voor de Vrije Markt pessimistischer. Volgens het LLRI zal de groei dit jaar lager uitvallen (6,3 procent) doordat het hervormingsproces deels is vastgelopen en de salarissen te snel stijgen.
Litouwen wil al in 2007 de euro invoeren en lijkt de criteria makkelijk te kunnen halen. Het begrotingstekort zal dit jaar op 2,5 en volgend jaar 2,4 procent uitkomen. Alleen de inflatie kan roet in het eten gooien. In maart bleken de consumentenprijzen op jaarbasis met 3,2 procent te zijn gestegen. Dat was meer dan met de Europese Unie is afgesproken.

De werkloosheid bedroeg vorig jaar 6,9 procent en zal dit jaar op rond de 6 procent uitkomen. In mei was de werkloosheid 4,8 procent, minder dan in Nederland in dezelfde periode.

Op energiegebied is Litouwen vrijwel helemaal aangewezen op Rusland en de afhankelijkheid van het buitenland neemt alleen maar toe. De kerncentrale van Ignalina, die het grootste deel van het land van stroom voorziet, moet dicht van de Europese Unie. Op handelsgebied heeft Litouwen de afhankelijkheid wel weten te verminderen: Duitsland heeft Rusland verdreven als belangrijkste handelspartner. Brandstoffen en mineralen blijven echter een dominante plaats innemen in de import en export.

Inwoners: 3,6 miljoen
Groei bbp: 6,7 procent
Inflatie: 3,2 procent
Werkloosheid: 6,9 procent