quote:
Nee hoor, het ligt allemaal wat genuanceerder dan het zinnetje "Nederland is zo'n beetje het enige land in Europa dat nog niet enz...."
Lees dit maar eens:
Gekozen burgemeesters elders in Europa planet.nl
De Eerste Kamer stemt dinsdag over een grondwetswijziging die de gekozen burgemeester mogelijk moet maken.
Kortom, de hoogste tijd voor een verkennend onderzoek over de landsgrenzen om te kijken hoe het gekozen burgemeesterschap in enkele andere Europese landen geregeld is. Een rondje langs de velden met onder andere Freibierbürgermeister, H’angus the Monkey en cathaoirleach.
Volgens D66-fractievoorzitter Boris Dittrich is Nederland nu nog, samen met Georgië, het enige Europese land zonder een gekozen burgemeester.
Welnu, de waarheid lijkt weerbarstiger. Juist in Georgië wordt sinds kort wel geëxperimenteerd met het gekozen burgemeesterschap en in andere landen liggen de bestuurlijke verhoudingen ietwat gecompliceerder dan de D66’er doet voorkomen. We beginnen met onze oosterburen.
Duitsland
In Duitsland bestaan grote, nauwelijks te vergelijken, verschillen tussen de deelstaten als het gaat om het gekozen burgemeesterschap. Na de Duitse eenwording in 1990 is er wel een aantal bestuurlijke veranderingen doorgevoerd waardoor in vrijwel alle Länder nu een direct gekozen burgemeester is.
Ook in Duitsland ging de invoering van een stelsel met direct gekozen burgemeester zeker niet zonder slag of stoot. Er was een langslepend debat of de burger daar wel aan toe was, maar de volksbeweging in het toenmalige Oost-Duitsland –onder het motto ‘Wir sind das Volk’- maakte daar een einde aan. Angsten voor populistische schertsfiguren of ‘Freibierbürgemeister’ lijken vooralsnog ongegrond, al is de wetsverandering in sommige deelstaten nog te jong om er wat zinnigs over te kunnen zeggen.
Volgens Winfried Schulz, professor Politieke Communicatie in Neurenberg, is het voor Nederland zinvol om naar de Duitsers te kijken: “De direct gekozen burgemeester luistert beter naar de wensen en de meningen van de burger en zet deze ook daadwerkelijk om in daden. Daarnaast zal een burgemeester nooit teveel macht naar zich toetrekken omdat het systeem hem dwingt een brede meerderheid voor zijn beleid te zoeken.”
Groot-Brittannië
Op 4 mei 2000 verkoos Londen Ken Livingstone met grote overmacht rechtstreeks tot burgemeester. Dit was voor het eerst sinds de ijzeren dame Margaret Thatcher deze verkiezingen in 1986 wegens onnodige bureaucratie had afgeschaft.
Door voorstanders werd gehoopt dat een rechtstreeks gekozen burgemeester, als aansprekende figuur, de belangstelling voor lokale politiek kon aanwakkeren.
Die belangstelling valt echter bitter tegen. Nergens waren de opkomstcijfers beduidend hoger dan bij de gewone lokale verkiezingen. Zelfs in Londen maakten maar een op de drie stemgerechtigden de gang naar de stembus. In het Noord-Engelse Hartlepool kwam de ultieme nachtmerrie van de tegenstanders van het gekozen burgemeesterschap uit.
De bevolking stemde massaal op een man wiens grootste verdienste het is om wekelijks in een apenpak de mascotte te zijn van de plaatselijke voetbalclub. Zijn belangrijkste campagneleus was 'gratis bananen voor schoolkinderen.' Deze H’angus the Monkey zit nu, naar het schijnt zonder apenpak, de gemeenteraad voor.Ierland
Het is niet bepaald benijdenswaardig om burgemeester (of cathaoirleach) in Ierland te zijn. Hij of zij wordt slechts voor één jaar benoemd en wel door de eigen gemeenteraad. Het is in de meeste steden niet meer dan een parttime functie en veelal gaan de taken niet verder dan het openen van een nieuwe supermarkt. Daarnaast heeft ook nog eens een ruime meerderheid van de bevolking geen idee wie hun burgemeester is. Spanje
Dan doet de Spaanse burgemeester het beter. Hij, vrijwel alle van de achtduizend burgemeesters zijn mannelijk, heeft een bijzonder sterke positie. De burgemeester is de onbetwiste leider en vertegenwoordiger van zijn dorp of stad en zijn politieke achtergrond doet er minder toe dan zijn charismatische persoonskenmerken. Sterke burgemeesters ontgroeien hun partij zelfs. Hij heeft veel contact met de kiezers, heeft veel bevoegdheden en wordt wel eens als almachtig gezien.
In kleine dorpen besturen de inwoners zichzelf, de grotere steden kiezen een gemeenteraad.
Deze raad kiest uit zijn midden de burgemeester, meestal van de partij die de meerderheid in de raad heeft. De burgemeester wordt dus niet rechtstreeks door de burger gekozen.Frankrijk
De Franse burgemeester wordt voor een periode van zes jaar gekozen door een raadsmeerderheid, in de praktijk is hij vaak de leider van de grootste fractie. In kleinere steden is het veelal een oudere man uit de betere kringen. De burgemeester heeft vaak verschillende publieke functies die hij tegelijkertijd vervuld.
De bevoegdheden van de burgemeester verschillen van plaats tot plaats. Fransen vinden gemeentepolitiek belangrijk en een burgemeester is vaak heel lang de baas met een grote status. Zijn persoonskenmerken spelen dan ook een grote rol voor de kiezers. Een 'kleine koning' wordt hij wel genoemd, als hij gehuld in zijn blauw-wit-rode sjerp door het dorp paradeert. De burgemeester is een netwerker pur sang. Hij lost de problemen van zijn bewoners op en is een groot behartiger van de lokale belangen.
België
Met onze zuiderburen hebben we de overeenkomst dat de burgemeester door de Kroon wordt benoemd. Toch wijken de Belgen af van het Nederlandse stelsel.
In de loop van de tijd heeft zich daar namelijk de gewoonte ontwikkeld dat de voordracht wordt gedaan door een meerderheid van de raadsleden en dat deze voordracht steeds wordt gevolgd door de Kroon. Dit lijkt dus al sterk op een indirecte verkiezing. In Vlaanderen wordt wel een wetgeving voorbereid voor een gekozen burgemeester.
Elders in Europa
Met uitzondering van Noorwegen, bestaat in Scandinavië geen mogelijkheid om de burgemeester direct te kiezen. De Zweden en Finnen kennen niet eens een burgemeester. De gemeenten zijn er klein en de ingebedde overlegcultuur is niet gebaat bij het individualistische leiderschap van een gekozen burgemeester.
In Noorwegen vond in 1999 een geslaagd experiment plaats met twintig gekozen burgemeesters. Dit zal nu worden uitgebreid, al is de opkomst bij lokale verkiezingen niet groter geworden. De interesse wel, maar dat kwam vooral door financiële en seksschandalen rondom enkele kandidaten.
In Italië is de rechtstreeks gekozen burgemeester in 1993, met wisselend succes, geïntroduceerd. In grote steden zijn dit vaak al bekende politici, in kleinere steden mensen met een groot netwerk. In Oostenrijk staat de grondwet toe dat de burgemeester (behalve Wenen) rechtstreeks gekozen wordt, maar de daadwerkelijke invoering wordt aan de deelstaten overgelaten. Zes van de negen hebben dat inmiddels gedaan.
Uit het bovenstaande blijkt dat er in Europa grote verschillen bestaan in de manier waarop de burgemeester gekozen wordt en dat Dittrich geen gelijk blijkt te hebben met zijn uitspraak. In Noorwegen, Groot-Brittannië, Italië, Oostenrijk, Portugal, Ierland en Duitsland bestaan inmiddels vormen van rechtstreeks gekozen burgemeesterschap. In de overige landen wordt de burgemeester echter door de raad gekozen of door het centrale gezag benoemd. Het aantal landen met een direct gekozen burgemeester neemt echter wel toe.