Dordtse begraafplaats experimenteerde op lijken

quote:

Begraafplaats experimenteerde in het diepste geheim met overledenen: ‘Had nooit mogen gebeuren’


Op de Dordtse begraafplaats Essenhof zijn twee jaar lang geheime experimenten uitgevoerd op stoffelijke overschotten, terwijl nabestaanden van niets wisten en er geen vergunning was om grafkisten te openen. Doel van die experimenten was versnelling van het ontbindingsproces. Dat stokt al jarenlang door slechte ventilatie in grafkelders.

Dat blijkt uit onderzoek van adviesbureau TwynstraGudde in opdracht van de gemeente Dordrecht. In 2013 werd in het geheim, maar volgens de onderzoekers mét medeweten van toenmalig wethouder Bert van de Burgt het eerste keldergraf geopend, om te onderzoeken of het inderdaad zo was dat de lichamen daarin niet tot ontbinding overgingen. De eerste vermoedens daarvan dateerden van twee jaar daarvoor. In een keldergraf kunnen vier lichamen op elkaar worden begraven.

Nabestaanden niet ingelicht
Een half jaar later, in december 2013, werd het keldergraf nogmaals geopend om met zekerheid vast te stellen dat het normale ontbindingsproces niet op gang was gekomen. Dit gebeurde opnieuw zonder dat Essenhof dit bekend had gemaakt, er een vergunning voor had aangevraagd of nabestaanden hierover had ingelicht. Daarna is besloten geheime proeven te doen in drie keldergraven, waarin telkens vier overledenen waren begraven, om naar een oplossing te zoeken.

Essenhof wilde met die proeven methodes uitproberen waardoor de lichamen wél zouden gaan ontbinden. De vier lichamen uit het eerste keldergraf kregen een ‘microbiologische’ vloeistof of poeder toegediend. Het tweede keldergraf werd van betere ventilatie voorzien. Het laatste keldergraf werd ongemoeid gelaten. Deze lichamen fungeerden als controlegroep.


De grafkelders werden in totaal vier keer geopend, telkens na een half jaar: voor het eerst in april 2015 en voor het laatst in oktober 2016. Daarna werden de resultaten van de drie groepen met elkaar vergeleken. Een en ander gebeurde in samenspraak met de Landelijke Organisatie van Begraafplaatsen. De overledenen waren allemaal begraven in 2007 en de grafrechten waren nog niet verlopen.

Geheim memo duikt op in kluis
De zaak kwam vorig jaar aan het rollen nadat gemeenteraadslid Marco Stam (toen nog Fractie Van Waardhuizen, nu Fractie Stam) vragen stelde over het niet ontbinden van de lichamen. Het onderzoek werd opgestart nadat begin dit jaar uit een kluis op de begraafplaats een geheim memo uit maart 2015 tevoorschijn kwam.

De toenmalig directeur van Essenhof doet daarin bovenstaande werkwijze uit de doeken, met de toevoeging dat een en ander juridisch getoetst zou zijn. Bewijs daarvoor hebben de onderzoekers echter niet gevonden. Er werden in totaal dertig kisten geopend. Burgemeester Nanning Mol liet woensdagavond tijdens een persconferentie weten ‘verbijsterd’ het rapport te hebben gelezen.


De geheime opgravingen vonden volgens de memo vanwege de ‘extreme gevoeligheid’ met opzet plaats wanneer Essenhof dicht was, ‘om geen aandacht op de betreffende graven te vestigen’. Ook zou alle betrokkenen geheimhouding zijn opgelegd. Wethouder Van de Burgt zou geen reden hebben gezien om dit aan het college van burgemeester en wethouders (B en W) te melden, omdat dat tot ‘onnodige onrust’ zou leiden.


In antwoord op de raadsvragen van Stam liet B en W eerder overigens weten wel al sinds 2015 op de hoogte te zijn, maar de gemeenteraad nooit te hebben ingelicht om geen onrust onder nabestaanden te veroorzaken en omdat het ‘als schokkend kan worden ervaren’.

De inmiddels gepensioneerde Van de Burgt zegt in een eerste reactie zich niet te herinneren of hij het inderdaad onder de pet wilde houden, zoals de memo stelt: „Er komt geen enkele gedachte hierover bij me boven, al ken ik van toen nog wel de problematiek.’’

Met bladblazer lucht in grafkelder blazen
Dan zijn er nog de omstandigheden waaronder medewerkers van Essenhof hun werk moesten doen de afgelopen jaren. Grafdelvers werkten in de kelders zonder de juiste beschermende kleding of mondkapjes. In de zomer van 2023 werd een zuurstofpercentage van slechts 7 procent gemeten in de graven, terwijl de norm minimaal 18 procent is. Ook werd het giftige gas waterstofsulfide waargenomen.

Toen medewerkers klaagden over onwelwordingen zou daar door de leiding aanvankelijk ‘lacherig’ op zijn gereageerd. Later werd met een bladblazer eerst lucht in de grafkelders geblazen, voor de medewerkers daar aan de slag gingen.

Excuses aan nabestaanden
Het stadsbestuur is geschrokken van alle bevindingen: ‘Dit is ernstig en had nooit zo mogen gebeuren’, zegt wethouder Marc Merx (VVD) in een persbericht van de gemeente. ‘Hoewel de intentie gericht was op het herstellen van een probleem, is er onvoldoende stilgestaan bij de betekenis ervan voor de mensen die hier hun dierbaren begraven hebben. Dit soort vergaande maatregelen had nooit zonder hun medeweten of toestemming mogen plaatsvinden.’

‘Het beroerde is dat we het niet meer goed kunnen maken, want we kunnen het niet terugdraaien. Dat vind ik vreselijk en daarvoor bied ik namens het college excuses aan.’


Slachtofferhulp
De gemeente heeft het Openbaar Ministerie (OM) en de Nederlandse Arbeidsinspectie (NLA) bij de start van het onderzoek op de hoogte gebracht en heeft ze het uiteindelijke rapport voorgelegd. Beide instellingen zien op dit moment geen aanleiding om de zaak zelf op te pakken en te onderzoeken. Nabestaanden zijn tijdens een bijeenkomst bijgepraat over de onderzoeksresultaten, in bijzijn van Slachtofferhulp.

Ondertussen is er nog steeds geen pasklare oplossing voor het probleem. Daarom blijven de lichamen voorlopig in de graven, waar geen onderzoek meer plaatsvindt. B en W zoeken landelijke steun, omdat ook andere begraafplaatsen met ditzelfde euvel te kampen hebben.

Mol benadrukt dat nabestaanden die met vragen zitten, Essenhof of de gemeente kunnen bellen: „Als er wat is kunnen zij ons altijd benaderen.’’

quote:

Lichamen in het geheim verplaatst van Zuidendijk naar Essenhof

Uit het onderzoek is verder gebleken dat in september 2020 twintig tot 22 niet-verteerde lichamen uit graven waarvan de grafrechten waren verlopen, werden verplaatst van begraafplaats Zuidendijk naar Essenhof, zonder dat hun nabestaanden daarvan op de hoogte waren gesteld. Die lichamen hadden eigenlijk in een verzamelgraf op begraafplaats Zuidendijk moeten worden begraven. Dat is des te pijnlijker, omdat de overledenen en/of hun nabestaanden expliciet hadden gekozen voor Zuidendijk.

Die verplaatsing ligt medewerkers daarom zwaar op de maag, stelt TwynstraGudde. Die verhuizing is niet verder onderzocht, omdat dat niet bij de opdracht hoorde. B en W hebben nu opdracht gegeven dat alsnog te doen, omdat de situatie ‘ongebruikelijk’ lijkt.