Groene Amsterdammer: Stop met die migratieleugens

quote:

Stop met die migratieleugens

‘Als je als overheid asiel en migratie drastisch wil beperken, dan zal dat ten koste gaan van de rechtsstaat of van de economie’, zegt migratiedeskundige Hein de Haas. ‘Het is een van de twee.’

Op een kastje bij de bank in zijn woonkamer in Amsterdam ligt zijn laatste boek Hoe migratie echt werkt in diverse talen op een stapel. Sinds het afgelopen najaar verscheen, voert het ondanks zijn ruim vijfhonderd pagina’s menig top 10-lijstje van bestverkochte boeken aan. ‘Onlangs kwam in Nederland de zevende druk uit’, zegt Hein de Haas trots als hij aan de eettafel komt zitten met twee koppen thee. Ook in het buitenland is de interesse groot. ‘De Duitse vertaling uit het Engelse origineel is er al, de Amerikaanse editie ook, de Italiaanse, Franse, Portugese en Griekse komen eraan, en ik kreeg gisteren de omslagen van de Spaanse en de Koreaanse vertalingen.’

Het is tegen al zijn verwachtingen in. ‘Ik dacht: het wordt een hele harde strijd om dit überhaupt voor het voetlicht te krijgen.’ De Haas hoopt het debat over migratie te verschuiven. Ergens waar het scheef is gegaan, weer terug te buigen. Het enorme succes ervan laat zien dat er behoefte aan is. ‘Ik hoop dat mensen het spelletje dat politici spelen door beginnen te krijgen.’

Hij reist nu met zijn boodschap stad en land af – hij is net een dag terug uit Genève waar hij sprak op de VN-migratieconferentie – schuift aan bij Op1, geeft lezingen, media-interviews, gastcolleges en praat achter de schermen met zowel linkse als rechtse politici.

Verandering begint met bewustwording, en dat gaat langzaam, weet De Haas. ‘Max Weber zei al: ‘Die Politik bedeutet ein starkes langsames Bohren von harten Brettern’. En ‘krachtig en langzaam boren in harde planken’ is wat hij met zijn boek wil doen. Hein de Haas, hoogleraar sociologie aan de Universiteit van Amsterdam (UvA), medeoprichter van het International Migration Institute (IMI) aan de Universiteit in Oxford en buitengewoon hoogleraar Migratie en Ontwikkeling aan de Universiteit van Maastricht, heeft dertig jaar ervaring en fundamenteel onderzoek in zijn boek gestopt – kennis die volgens hem veel te weinig doordringt in het maatschappelijk debat en het beleid van politici en organisaties.

Hij voelde al langer een grote urgentie om bij te dragen aan het migratiedebat. ‘Een substantieel deel van de politiek is vastgedraaid in haar eigen migratieleugens’, zegt De Haas. ‘En komt daar ook niet meer uit.’ Hij beschrijft in zijn inleiding hoe beleidsmakers regelmatig na afloop van een lezing enthousiast naar hem toekomen, maar dan daarna zeggen dat ze zijn advies nooit in praktijk zullen brengen omdat dat politieke zelfmoord zou zijn. Daarom besloot hij een boek te schrijven dat toegankelijk is voor niet-academici, om burgers de informatie en kennis te verschaffen zodat ze zelf ‘de misinformatie van politici en de propaganda rond dit onderwerp door kunnen prikken’.

De urgentie is voor hem sinds de verkiezingen alleen maar groter geworden. ‘De enige oplossing is een overtuigend tegen-narratief. Dat is mijn motivatie geweest om dit boek te schrijven. Niet dat ik het definitieve antwoord heb, maar ik heb wel heel veel feiten. Daarom is het boek ook zo dik.’

De Haas had dit gewicht aan data, inclusief een heel notenapparaat, voor zijn gevoel nodig om tegen het dominante narratief in te kunnen gaan. ‘Ik wil duidelijk maken dat ik dit niet gisteren heb verzonnen, dat het geen mening is. Het vat een eeuw migratiewetenschap samen. Ik laat aan de hand van data aan politici zien: jullie migratiebeleid werkt niet. Het werkt zelfs contraproductief. Het stopt migratie niet, het lokt permanente vestiging uit, het lokt smokkel uit, het lokt mensenhandel uit, het lokt exploitatie van arbeidsmigranten uit, het lokt problemen in arme wijken uit. Het beleid is niet de oplossing maar de oorzaak van veel problemen. En dat moet duidelijk worden.’

Hij besefte bovendien dat het niet alleen om de feiten ging, maar ook om de framing, dat hij als onderzoeker de taak had de feiten in te bedden in een breder verhaal. Het debat is, vindt hij, vaak verengd tot wie is vóór en wie is tegen immigratie. ‘Dat is net zoiets als voor of tegen de economie zijn’, schrijft hij. ‘Migratie is van alle tijden, het is een normaal proces, een intrinsiek onderdeel van onze samenlevingen.’

Daarom besloot hij de ‘migratiemythen’ – die variëren van ‘we leven in tijden van ongekende massamigratie’, ‘illegale migratie loopt uit de hand’, ‘immigratie ondermijnt de verzorgingsstaat’ tot ‘immigratie is goed voor iedereen’— te benoemen en tegenover data en wetenschappelijk onderzoek te zetten. Zo kwam hij tot zijn ondertitel: Het ware verhaal over migratie aan de hand van 22 mythen.

Ook tijdens de laatste verkiezingen speelden die migratiemythen een grote rol. ‘De VVD heeft in haar eigen voet geschoten door de campagne in te zetten op asiel en vervolgens de deur open te zetten naar de PVV’, zegt De Haas. ‘Dat ze daar niet voor zijn beloond, is het enige positieve nieuws van die avond.’

Depressief werd hij niet, eerder strijdvaardiger. Volgens de hoogleraar is het moment gekomen voor een omslag. ‘Ik denk dat het migratiedebat zoals het gevoerd is in sommige media al een stap vooruit heeft gezet. Dat is natuurlijk wat anders dan wat er aan de informatietafel gebeurt. Ik vrees dat het intellectuele niveau daar niet erg hoog is. Maar verandering begint met een bewustwording onder een breder publiek.’

Veel retoriek wordt ondertussen voor waar aangenomen. ‘Het woord massa-immigratie hoor ik journalisten regelmatig onkritisch in de mond nemen. In debatten wordt vaak uitgegaan van de veronderstelling dat immigratie uit de hand loopt. In die zin is het frame overgenomen. En dat praat mensen onterechte angst aan. Ze maken zich ongerust, hebben het gevoel dat ze worden bedreigd door vluchtelingen. Dus die kloof tussen de invasieretoriek en de werkelijkheid wordt alsmaar groter. Mijn vrees is dat we de rechtsstaat gaan afbreken met het excuus dat we migranten gaan tegenhouden. Daar zit het uiteindelijke gevaar voor de democratie. Dat migratie het voorwendsel wordt.’

De Haas noemt dit het migratietrilemma: ‘Je kunt niet én een democratische rechtsstaat, die basisrechten van migranten verdedigt, hebben, én een open welvarende economie, die arbeidskrachten nodig heeft, zijn, én veel minder immigratie willen. Eén van de drie moet gaan.’

In andere Europese landen wordt al aan die rechtsstaat getornd, met Hongarije onder leiding van premier Viktor Orbán voorop. ‘Het is totaal hypocriet. Als je kijkt naar de realiteit in Hongarije, waar Orbán steeds meer arbeidsimmigranten van buiten de EU aantrekt, alleen doet hij dat stilletjes, terwijl hij voor de bühne roept dat hij geen migranten wil.’ Wat dat betreft schrikt De Haas wel van de bereidheid te onderhandelen met de PVV. ‘In het verkiezingsprogramma worden basale rechtstatelijke beginselen over de schutting gegooid, dat moet je heel serieus nemen.’

Om het dan even over de feiten te hebben: het aantal asielzoekers dat naar Nederland komt neemt volgens alle statistieken niet toe. ‘Het aantal vluchtelingen volgt de wereldwijde trend’, aldus De Haas. ‘Het gaat als een pingpongballetje op een neer, maar gemiddeld over de afgelopen decennia is het aantal stabiel. Ook de reuring erover gaat op en neer. Die was er ook in de jaren negentig. Toen ging het om Joegoslaven, Iraniërs, Irakezen, Somaliërs. Dat zijn we een beetje vergeten.’

Hiermee komt De Haas op het tweede punt van het migratietrilemma: de economie. ‘De beste manier om migratie te stoppen’, zegt hij regelmatig in interviews, ‘is de economie om zeep brengen. Want als er één ding is dat migranten aantrekt, zo blijkt uit tal van onderzoeken, dan zijn het banen. Dat is de enige echte pull-factor. Nederland heeft, net als andere Europese landen, arbeidsmigranten nodig voor de economie.’ Het aantal arbeidsmigranten in Nederland is de afgelopen vijftien jaar dan ook verviervoudigd. ‘Dat zie je in heel Europa.’

Opvallend is dat er geen empirische link is tussen het succes van het extreem-rechtse vertoog en het niveau van migratie. ‘Wilders vierde zijn eerste verkiezingswinst in een tijd dat Nederland een negatief migratiesaldo had. Het ligt niet primair aan de aantallen, maar aan de beleefde problematiek. En die beleefde problematiek wordt heel erg opgeklopt. Dat in Ter Apel mensen buiten moeten slapen, wordt veralgemeniseerd voor het hele land en geframed als vluchtelingencrisis. Terwijl we alleen een opvangcrisis hebben.’



Mensen worden voor de gek gehouden. ‘En dat is niet meer vol te houden, want de ergernis over dingen die niet goed gaan, is volkomen terecht. Gezondheidszorg, ouderenzorg, bestaanszekerheid, fatsoenlijk werk, betaalbare huisvesting en een overheid die vaak geen oog heeft voor de problemen van gewone mensen. Dat zijn fundamentele bestaanskwesties.’ Deze problemen los je niet op met een migratiestop, is de overtuiging van De Haas. ‘Politici gebruiken migranten en vluchtelingen als zondebok. Dat is een succesvolle politieke strategie gebleken. Het leidt de aandacht af van economische of politieke oorzaken van ongenoegen en het verhult dat die problemen zijn veroorzaakt door hun beleid of nalatigheid. Zoals de overlast en ergernis in buurten waar arbeidsmigranten in overbevolkte huurwoningen worden gestopt, uitgebuit door huisjesmelkers en werkgevers.’

‘Rallying around the flag’, noemt De Haas het. ‘Als de legitimiteit in gevaar komt, gaan machthebbers vaak oorlog voeren óf er wordt een migratiedreiging of -invasie verzonnen. Zo creëer je een gemeenschappelijke vijand. Extreem-rechts voegt daaraan toe dat de maatschappij niet alleen van buitenaf wordt bedreigd, maar ook van binnenuit door migranten wordt ondermijnd, waarmee vooral op moslims gedoeld wordt. Het is een variant op de oude theorie van de wereldsamenzwering van joden. De grote vervangingstheorie komt dicht bij dat soort ideeën. Ik hoop en ik geloof uiteindelijk ook niet, dat in Nederland middenpartijen daarin mee zullen gaan. Maar je moet wel waakzaam zijn. Je moet niet denken: o, dat zeggen ze alleen maar. Want het is vaak gebleken dat extreem-rechtse politici proberen uit te voeren wat ze willen.’

Angst voor migranten, of wantrouwens jegens hen, heeft altijd bestaan. ‘In het Parijs van de negentiende eeuw was men bang voor mensen uit Bretagne omdat ze geen Frans spraken. Max Weber waarschuwde dat Poolse migranten een “lager staand ras” waren. Een collega van mij, Saskia Bonjour, heeft laten zien hoe in beleidskringen in Nederland in de jaren vijftig en zestig van de vorige eeuw werd gepraat over Italiaanse en Spaanse gastarbeiders, die niet goed in de Nederlandse cultuur zouden passen. Je kunt er vergif op innemen dat we het over twintig jaar niet meer over Turken en Marokkanen hebben. Je ziet dat eigenlijk al minder worden. Dan hebben we het over andere groepen. Dat is aan de ene kant een reden voor pessimisme, maar ook voor relativering.’

Immigratie is de concreetste manifestatie van veranderingen in onze samenleving, vindt De Haas. ‘Dat zijn abstracte processen, zoals neoliberalisering, mondialisering. Het zorgt voor een gevoel van vervreemding. Pim Fortuyn had het over de verweesde samenleving, ik had niets met zijn ideeën, maar dat vond ik een goede term. Oude gemeenschapsbanden, religie; veel is weggevallen en er is weinig voor in de plaats gekomen. Ik kom uit Bolsward. Een kleine gemeente in Friesland die als sinds 1455 bestond. Met één pennenstreek is die opgeheven, omdat het de heren en dames in Den Haag goedkoper leek. Daar worden mensen boos over. Ik word daar zelf ook boos over.’

Even schommelt zijn huis, een van de zogenaamde ‘waterwoningen’ in de drijvende stadswijk Steigereiland, alsof het meedeint met het gesprek. In de zomer zwemt hij hier vrijwel dagelijks in het IJmeer, vroeg in de ochtend, of ’s avonds na zijn werk. Daarna kan hij er weer tegenaan, vertelt hij.

‘Het punt is’, vervolgt de migratiedeskundige, ‘dat politici geen olie op het vuur zouden moeten gooien. Ze zouden problemen moeten benoemen en daar oplossingen voor moeten zoeken. In plaats daarvan zetten politici nieuwkomers neer als vijanden. Het is heel triest dat de kwetsbaarste groepen in onze samenleving, arbeidsmigranten en vluchtelingen, als de grootste bedreiging worden neergezet.’

De Haas heeft geen kant en klare oplossingen, die bestaan niet. Het gaat ook om politieke en economische keuzes. ‘Ik zou een debat willen over vragen als: willen we echt toe naar een samenleving waar een nieuwe dienarenklasse, die bestaat uit migranten die werken als schoonmakers, nanny’s, pakjesbezorgers en restaurantwerkers, het vuile werk opknapt? Hebben we dat echt nodig?’

Hij vraagt weleens aan studenten: wie denken jullie dat deze collegezaal schoonmaakt? Jullie eten bezorgt? Jullie tomaten plukt? Jullie online aankopen in distributiecentra sorteert? Dat zijn de onzichtbaren, jullie dienaren. ‘Dan zitten ze me vaak een beetje glazig aan te kijken, want ze vinden zichzelf heel links. Het is niet alleen een kwestie van grootkapitaal dat migranten uitbuit. Het zit in de haarvaten van onze samenleving. We willen eigenlijk niet accepteren dat het mensen zijn.’

Migratie is complex, dus ook het debat dat daarbij hoort. De Haas pleit ervoor om voor echte oplossingen bestaand academisch onderzoek te betrekken. In de jaren negentig deed hij bijvoorbeeld veel onderzoek in Marokko. ‘In die tijd werd Fort Europa opgetuigd. Voor die tijd reisden mensen makkelijk heen en weer van Marokko naar Spanje om er te werken. Toen dat door Schengen niet meer kon, werden ze afhankelijk van smokkel, ging het veel geld kosten, kwamen er meer risico’s bij, en gingen ze niet meer terug. Het werkt dus contraproductief. Je kunt een grens niet hermetisch afsluiten, tenzij je Europa in een soort Noord-Korea verandert. Dat zegt iedereen die er onderzoek naar heeft gedaan. Je kunt het mensen wel heel moeilijk maken. Misschien zullen er dan wat minder naar Europa komen, maar mensen blijven ook eerder.’

Ook die migratiedeals zijn geen oplossingen. ‘Dat proberen we al decennia, zonder resultaat. Dat de Turkije-deal zo’n succes is, klopt gewoon niet. Het is vooral voor de bühne. Wat wel zou helpen is een legale route te openen voor mensen van buiten de Europese Unie om hier te kunnen werken.’

Aan de ene kant worden de hekken aan de buitengrenzen alsmaar hoger, het scheermesprikkeldraad scherper, aan de andere kant heeft Nederland, evenals alle andere Europese landen, een recordaantal arbeidsmigranten toegelaten. ‘Wat je ziet is dat de grafiekjes van arbeidstekorten en immigratie elkaar nauwgezet volgen, het is daarmee het beste bewijs voor de stelling dat de arbeidsvraag in Europa leidend is. Dat toont de hypocrisie aan. Politici roepen al jaren: we willen minder asielzoekers, we willen geen laaggeschoolde migrantenarbeiders, ondertussen wordt de uitbuiting van arbeidsmigranten en illegale arbeid grotendeels getolereerd, omdat het ons eigenlijk wel goed uitkomt.’

Het is ook een misvatting dat de publieke opinie zich tegen migratie heeft gekeerd. ‘Dat blijkt uit opinieonderzoek. Er is wel een groot gedeelte onder de kiezers die zich zorgen maakt. Als je op televisie de bootjes vol migranten ziet, als je hoort van mensen die verdrinken. Als je de lokale problematiek zoals in Ter Apel of in de Haagse wijken ziet. Natuurlijk kun je dan niet roepen: “O, er is niks aan de hand.” Of: “Maar drie procent van de wereldbevolking is een internationaal migrant.” Dat sluit niet aan op wat mensen ervaren. Heel veel mensen vinden dat vluchtelingen recht hebben op opvang. En ze begrijpen ook dat veel migranten nuttige arbeid verrichten. Ze hebben vaak gemengde gevoelens, weten niet wat ze er precies van moeten denken.’

En zij kunnen volgens De Haas heel goed een eerlijk, genuanceerd verhaal aan over migratie. ‘Dat resoneert bij mensen. Dat merk ik ook wanneer ik lezingen geef. Het lucht hen juist vaak op. Ik hoop dat deze verkiezingsuitslag het gevoel van urgentie heeft vergroot bij middenpartijen om een eigen verhaal te vertellen. Een visie van wat zij met migratie willen. Wat je nu ziet is dat ze in verschillende gradaties vaak een soort PVV-light proberen te zijn, bang zijn iets anders te zeggen.’

De Haas gaat onverdroten door met zijn missie. Daags na dit gesprek vertrekt hij naar Duke University in Noord-Carolina om als gastdocent ook daar zijn ‘ware verhaal’ over migratie te verspreiden. ‘Ik kan het niet in mijn eentje, maar ik hoop dat mijn boek mensen toch de ogen opent. Dat ze zien dat we inderdaad worden voorgelogen. En ik hoop dat er ook meer politici opstaan die op basis van dit soort inzichten stoppen met alleen maar te reageren op anti-migratieverhalen en andere bangmakerij. Dat ze geïnspireerd raken om een overtuigend eigen verhaal te vertellen.’

quote:

Op zondag 26 mei 2024 17:53 schreef Bart2002 het volgende:
Mwah.
[..]
Lijkt behoorlijk overtuigend hoor. Het is gewoon waar denk ik.
Dit is alweer een voorbeeld van shoot the messenger. De man is een groot denker en de TS snapt dat niet blijkbaar.

quote:

Op zondag 26 mei 2024 17:57 schreef Bart2002 het volgende:

[..]
Ja dat zeker. Maar de man heeft gewoon gelijk in de alinea die ik quote. Het is een afleidingsmanoeuvre. De werkelijke problemen zijn veel ernstiger.