Het Nederlandse leger staat er nog slechter voor dan gedacht #2

Nederlands leger in slechte staat: tientallen miljoenenprojecten jaren later klaar

Het Nederlandse leger staat er nog slechter voor dan gedacht. Op hetzelfde moment dat er in Europa een oorlog woedt, blijkt dat meer dan 65 procent van alle grote vernieuwings- en vervangingsprojecten bij Defensie jaren later klaar zijn dan gepland. Van de 109 projecten die meer dan 25 miljoen kosten, zullen er 19 meer dan 6 jaar te laat klaar zijn en 7 meer dan 10 jaar te laat.

Dat blijkt uit een inventarisatie door de onderzoeksredactie van RTL Nieuws.

Schokkend

Het toont aan dat Defensie grote moeite heeft om de organisatie snel op orde te krijgen. Zelfs als er geld genoeg beschikbaar is voor de vervanging of reparatie van een onderdeel, betekent het niet dat er ook snel gehandeld kan worden.

"Dat is zeer schokkend. We hebben de veiligheid van Nederland de afgelopen dertig jaar gewoon verwaarloosd", zegt Jean Debie voorzitter van de militaire vakbond VBM.

Meer dan de helft materieel niet inzetbaar

Het Nederlandse leger heeft niet genoeg personeel, er is niet geoefend er zijn onvoldoende voorraden en maar de helft van het materieel is inzetbaar. Hierdoor is defensie niet in staat om de belangrijkste hoofdtaak, de bescherming van het eigen grondgebied, uit te voeren. Dat is wat de minister van Defensie aan de Tweede Kamer heeft laten weten.

Het nieuwe kabinet heeft daarom bij de start gezegd dat er de komende jaren meer geld naar Defensie gaat. De komende vier jaar is dat gemiddeld 2,7 miljard per jaar, vanaf 2025 moet dat 3 miljard per jaar zijn. Toch is dat bij lange na niet genoeg.

Want om de NAVO-norm te halen, waarbij we 2 procent van ons bruto binnenlands product (BBP) aan defensie uitgeven, zou er geen 3, maar 5 miljard per jaar extra moeten worden uitgegeven.

"En als je een geloofwaardige, afschrikwekkende krijgsmacht wilt dan is er nog veel meer geld nodig", zegt Jean Debie. "Dan is 5 miljard, die nodig is om te voldoen aan de NAVO-norm niet genoeg. Dan moet je denken aan 10 miljard euro extra per jaar."

Rijk Nederland bungelt achteraan

Van alle dertig NAVO-landen staat Nederland op de twintigste plek als het gaat om defensie-uitgaven gemeten naar het BBP, dat is het geld dat Nederland in totaal verdient.

Aanbesteding

Eén van de redenen waarom het Defensie niet lukt om projecten snel te voltooien, zijn de aanbestedingsregels. In een aantal gevallen is het gekomen tot rechtszaken van partijen die vinden dat ze benadeeld zijn bij een aanbesteding.

Dat leidde bij de aankoop van nieuwe uniformen tot een vertraging en zelfs tot het besluit om een 'interim kledingpakket' te gaan verstrekken in afwachting van het nieuwe uniform. Dat interim pakket kwam wegens leveringsproblemen ook nog eens later dan gedacht.

Daarnaast gaat het bij de aanschaf van militair materieel zoals onderzeeërs, gevechtsvliegtuigen als de F-35 en fregatten om hele lange trajecten. "Dat zijn geen broodjes die je bij de bakker haalt", zegt Frans Osinga bijzonder hoogleraar oorlogstudies.

Tekort aan personeel

Een ander groot probleem voor Defensie is het schrijnende tekort aan personeel. Er staan ruim 8600 militaire vacatures open op een totaal 41.000 militaire functies. Bovendien is de uitstroom hoger dan de instroom, waardoor het tekort alleen maar oploopt.

Door het tekort aan personeel moeten sommige marineschepen noodgedwongen in de haven blijven of kan het onderhoud aan materieel niet worden uitgevoerd. Dat laatste leidt er toe dat er met dat materieel niet geoefend kan worden, waardoor de gereedheid van het Nederlandse leger weer verder verslechtert.

Opgeteld betekent het volgens experts dat het nog jaren gaat duren dat het Nederlandse leger de grootste achterstanden in voorraden, materieel en voldoende opgeleid getrainde militairen een beetje hebben ingelopen.

"Vanaf 2018 is er een reparatieslag in gang gezet en dat gaat nog wel even duren", zegt hoogleraar Frans Osinga. "Zo zijn diverse Europese landen ook wakker geschud en wil iedereen nu militair materieel aanschaffen en dat betekent dat we achter aan moeten aansluiten."

quote:

Vervanging materieel loopt stroef

Het ene na het ander project loopt vertraging op. Zo was het de bedoeling om tussen 2017 en 2020 de 60 en 81mm mortieren te vervangen. Die werden pas besteld in 2021 en door de lange productietijd kunnen ze pas in 2023 worden ingezet. Een mortier is een artilleriewapen dat bestaat uit een buis waar een stuk munitie in wordt afgeschoten over een afstand van enkele kilometers.

Niet snel aan de Oostgrens:

Als we nu snel de nieuwe Scania-vrachtwagens en tanks naar Polen zouden willen sturen, zou dat niet per spoor kunnen. De diepladers die we daarvoor nodig hebben, worden nog gemaakt en de eerste worden in de loop van dit jaar geleverd. En dat zijn er ook nog te weinig. We hebben er zeventig besteld, maar hebben er 200 nodig.

Kazernes zwaar verwaarloosd:

De kazernes zijn verwaarloosd en moeten worden opgeknapt aan de huidige tijd. Er ligt een advies dat defensie 35 tot 40 procent van de vastgoedportefeuille moet afstoten om de rest van de gebouwen te kunnen opknappen. Het geld is de afgelopen jaren vooral gebruikt om storingen en acute problemen te verhelpen. Defensie heeft 11.000 gebouwen

Munitietekort:

We hebben te weinig munitie die nodig is om ons land en dat van onze bondgenoten te verdedigen. Daarnaast stijgen de munitieprijzen en moet er nog veel oude munitie worden vervangen, waardoor het nog jaren gaat duren voordat dit op orde is.

Veldhospitalen:

Defensie heeft twee veldhospitalen met beperkte capaciteit. Het Mobiel Geneeskundig Operatiekamer Systeem is in 2015 buiten gebruik gesteld. Het systeem had het einde van de levensduur bereikt en er was geen geld voor vervanging. De eerste van drie nieuwe veldhospitalen komt in 2025.

quote:

Op dinsdag 22 maart 2022 20:04 schreef sanger het volgende:
Ja, het ging over personen. Je kunt mij namelijk niet wijsmaken dat defensiematerieel zonder gedegen toezicht opgeslagen staat, zonder enige vorm van bescherming.

Een gebouw op een kazerne hoeft niet apart bewaakt te worden he, er staat al een hek om de kazerne heen. Dus als er op een kazerne 50 gebouwen staan waarvan 10 voor legering, werkplekken en lesgebouwen bv.. Blijven er 40 gebouwen over voor opslag, voertuigen, eetzaal, fietenshok etc. over. Dat hoeft helemaal niet apart bewaakt te worden.

quote:

Zo een munitiebunker is met 4 man simpelweg niet normaal te beveiligen. Hoogstens met 4 man per shift....

En zitten ze na hun shift dan in een munitiebunker ofzo? Nee, er staan gewoon 24 gebouwen die alleen maar gebruikt worden voor opslag. Daar komt alleen maar iemand in op het moment dat er munitie nodig is.

[ Bericht 100% gewijzigd door AchJa op 22-03-2022 20:29:38 ]

quote:

Op dinsdag 22 maart 2022 20:31 schreef Homey het volgende:
Sorry hoor maar waar hebben we exact een leger voor nodig? Om avonturen in het buitenland aan te gaan waar we toch hopeloos in zijn? (uruzgan, sbrenenica, etc)

Enige wat ik kan verzinnen is een klein leger om bij natuurrampen te helpen, meer niet.

Denk je nou echt dat Rusland hier komt binnenvallen? haha. Bovendien, we genieten de bescherming van Amerika, dat is voldoende.

Voor de problemen van Defensie is meer geld niet de oplossing

Er is sinds het regeerakkoord meer geld voor Defensie beschikbaar en dus wordt er volop geïnvesteerd. De vraag is alleen: waarin? Vrij Nederland dook in de wereld van beleidsmatige vergezichten, interne stammenstrijd en bureaucratische strijkstokken. ‘Als er geld bijkomt wordt er meteen in spulletjes gedacht.’

De Commandant der Strijdkrachten, Onno Eichelsheim, deed vorig jaar een oproep aan militairen om ‘mee te denken over de toekomst van Defensie vanaf een blanco vel papier’. Ten tijde van die oproep was de 3 miljard euro die Defensie nu jaarlijks extra krijgt nog niet aan de orde, dus leek het er even op dat er keiharde keuzes moesten worden gemaakt. Eenheden zoals de 13e Brigade en de 11 Air Manoeuvre Brigade bij de landmacht lagen op het hakblok.

Het blanco vel bleek bij nader inzien niet zo leeg, want een week later zat Eichelsheim bij WNL Op Zondag om zijn ‘radicale nieuwe koers van de krijgsmacht’ te presenteren: ‘Wat ik wil bereiken is dat je eenheden creëert die volledig zelfstandig – eigen logistiek, eigen medische ondersteuning, eigen IT – volledig getraind zijn, en de reactietijd hebben verlaagd’. Kleine eenheden op langdurige zelfstandige missie. Het is de mantra waar de Haagse top met glimmende ogen al tien jaar lang naar staart, vaak omringd met termen als ‘kleine footprint’, ‘zwermen’, ‘cyber’ en ‘snelle besluitvorming’.

Het klinkt modern, maar het is een oplossing die deels is geboren uit schaarste. Jarenlang lag er geen politieke prioriteit bij (en was er dus geen geld voor) grootschalig optreden, dus dan is specialiseren in iets waar je goed in bent met relatief minder personeel een mogelijkheid om relevant te blijven.

Er is veel veranderd sinds die oproep van de Commandant der Strijdkrachten: er kwam in plaats van 400 miljoen ruim 3 miljard euro structureel bij, en sinds de inval van Rusland in Oekraïne zwelt de politieke roep om nog meer geld voor Defensie. Op het eerste gezicht weet Defensie hier wel raad mee: er liggen stapels lijvige visiedocumenten, dus aan stippen op de horizon geen gebrek. Maar ook niet aan valkuilen. Vrij Nederland identificeerde op basis van een lezing van deze documenten en tientallen gesprekken met (onder)officieren een aantal (hardnekkige) blinde vlekken en zwakke plekken.

Zelfoverschatting

De oorlog in Oekraïne (en de eerdere invasie van Rusland in de Krim) hebben laten zien dat er een aantal dingen harder nodig zijn dan beleidsmatige stippen op de horizon en dat zijn eenheden.

Lichte, multi-inzetbare plug and play-eenheden zullen qua afschrikwekkende werking (volgens de basisdoctrine van de NAVO) weinig zoden aan de dijk zetten. Hoe langer de Russische adem, hoe meer ‘speldenprikjes’ er nodig zijn om het lek groot genoeg te maken. Hoewel Nederland bijdraagt aan die afschrikking door acht gevechtsvliegtuigen (vier F-35’s en vier F-16’s) met honderdvijftig man ondersteunend personeel naar Bulgarije te sturen en evenzoveel personeel met het Patriot-luchtverdedigingsysteem ter luchtverdediging richting Slowakije, zal dit een druppel op de gloeiende plaat zijn wanneer er vanuit Brussel eigenlijk behoefte is aan divisies (10 tot 20.000 man) op de grenzen van onder meer Bulgarije, Polen en de Baltische Staten.

Eenheden die Nederland (net als andere landen in Europa) door de bezuinigingen niet meer kan leveren. Dergelijke aantallen kunnen alleen nog worden geleverd door Frankrijk, het Verenigd Koninkrijk en de Verenigde Staten. Het levert de NAVO hoofdpijn op, want naast de afspraak om minimaal 2 procent van het BBP te spenderen aan defensie, zijn er ook nog andere NAVO-eisen waar landen aan moeten voldoen. En net als de 2 procent-norm wordt aan deze afspraken – ook door Nederland – steevast niet voldaan. Tijdens het evaluatieproces krijgt Nederland steevast een tik op de vingers: doelstellingen worden niet gehaald, eenheden zijn te klein en de voorraden niet op orde.

Zo eist de NAVO van haar bondgenoten qua gevechtssteun (artillerie en genie) en gevechtsondersteuning (logistieke-, geneeskundige en hersteleenheden) zelfstandige brigades. Nederland kan in het meest positieve scenario slechts één brigade aan ondersteuning bieden en is verder grotendeels afhankelijk van internationale samenwerking.

Een ander voorbeeld is gebrekkige radardekking: Nederland voldoet momenteel niet aan de nationale en NAVO-eisen om het luchtruim te bewaken. Dit tekort wordt nu deels gecompenseerd door radarbeelden van bondgenoten maar ook dit is, zo laat het ministerie van Defensie weten in het introductiedossier voor de nieuwe bewindspersonen, ‘onvoldoende’. Terwijl zicht op wat er in het luchtruim gebeurt essentieel is om overwicht te behouden op tegenstanders.

Hoewel Nederland niet in staat is om de noodzakelijke ondersteuning van NAVO-bondgenoten te garanderen, fixeert Den Haag vooral op technische superioriteit. Diverse militairen die Vrij Nederland spreekt, waarschuwen voor een voorsortering op moderne technologische ontwikkelingen die niet direct beschikbaar zijn, terwijl in de basis nog moet worden voorzien. ‘Fight as you are,’ wordt er daarom tegen militairen gezegd, wat neerkomt op accepteren dat er niet snel iets nieuws, beters of meer beschikbaar komt om mee te vechten.

Het enerzijds niet voorzien in de basis, en anderzijds veel aandacht en geld stoppen in hoogwaardige technologie is geen garantie voor een veilige toekomst. ‘Een ondergewaardeerde tegenstander kan heel makkelijk van je winnen door basale aanvoerlijnen te verstoren of informatielijnen uit te schakelen,’ illustreert een marine-officier. ‘Dan kun je een hypermoderne club zijn, maar met een tegenstander die molotov-cocktails vanaf een flat op je gooit, wordt het toch moeilijk’.

Gebrek aan zelfreflectie I: naar buiten toe

Terwijl de civiel-militaire top zich blind staart op welk hightech boodschappenlijstje past bij welke dreiging, is er beperkte aandacht voor het perspectief van de tegenstanders. ‘Er is een gebrek aan nieuwsgierigheid en interesse om je te verplaatsen in de tegenstanders. Ze zijn irrationeel en gevaarlijk, terwijl zelfreflectie ten aanzien van je eigen inzet nuttig is. Het maakt je bewust van je eigen rol,’ aldus Mirjam Grandia, assistent-professor aan de Nederlandse Defensie Academie (NLDA). Ze waarschuwt voor bepaalde aannames in het planningsproces: ‘Dan wordt er geredeneerd vanuit “gevaar van de Russen”, maar hoe vaak komen de commandanten van de onderdelen bij elkaar om te reflecteren op hun eigen analyse en planning? Zien we wat we moeten zien, of zien we wat we willen zien?’

Tekenend hiervoor is de houding van de militaire en politieke top na de evacuatie in Afghanistan. ‘Het is een beetje vroeg om al conclusies te trekken over een leerzaam proces,’ doceerde NAVO-opperhoofd Jens Stoltenberg. ‘Laten we een zorgvuldige evaluatie afwachten,’ weerklonk het ook in de Tweede Kamer. Zelfs bij een online seminar onder Nederlandse defensiewetenschappers van de NLDA klonk een oproep om niet te snel conclusies te trekken. Opvallend, aangezien er vanuit wetenschappelijk perspectief na ruim twintig jaar interventie meer dan een miljoen wetenschappelijke publicaties (artikelen en boeken) en tientallen datasets beschikbaar zijn, die een rijke empirische basis vormen om lessen uit te leren.

Niet alleen ontbreekt de wil bij civiel-militaire elites (politici, beleidsmedewerkers en hoge militairen) om eigen handelen kritisch te evalueren, er mist ook een reflectie op wat de consequenties zijn van de keuzes over militair materieel. Want welke middelen er worden aangeschaft, bepaalt niet alleen op welke manier de krijgsmacht ingezet zal worden maar ook hoe er wordt gereageerd op ‘ons’. Oud-commando en promovendus aan de NLDA Gijs Tuinman pleit voor een herwaardering van de juiste volgorde: ‘Het is leuk als je wilt investeren waar je goed in bent, maar je tegenstander zal je pakken op waar je niet goed in bent. Het vernuft zit ‘m tussen de oren’.

Hij verwijst naar het paard van Troje, de Griekse mythe waarin belegerde Grieken de stad Troje binnen wisten te dringen door zich te verstoppen in een enorm houten paard wat nietsvermoedend werd binnengehaald. ‘Met beperkte middelen en de juiste ideeën zet je aan tot innovatie, maar je moet wel bereid zijn bewust risico te nemen. Een kleine macht verstoppen en binnen de poorten meenemen: de risico’s zijn niet te dempen, maar het resultaat ook niet te evenaren.’

Gebrek aan zelfreflectie II: binnen de organisatie

Juist door geen risico’s te nemen en alles dicht te timmeren bracht Defensie zichzelf de afgelopen jaren intern behoorlijk in de problemen. Niet alleen was er een gebrek aan geld, het ministerie van Defensie is ook niet altijd goed mee omgegaan met wat er wel was. De Algemene Rekenkamer constateerde in een serie rapporten dat er sprake was van financiële onrechtmatigheden, het mislukken van grote ICT-projecten, herhaaldelijk uit de hand gelopen aanschafkosten.

De krijgsmacht houdt zichzelf in een houdgreep door steevast te sturen op de goedkoopste, financieel meest efficiënte oplossing in plaats van de meest effectieve. Een goed voorbeeld hiervan is de vervanging van de wielvoertuigen voor de Luchtmobiele Brigade. In 2018 werd gekozen voor een ontwikkeltraject met Mercedes omdat er geen voertuig was dat aan de eisen van Luchtmobiele Brigade voldeed. Nu is de stekker uit het project getrokken omdat er problemen waren met de beschermingseisen en wordt een nieuw aanbestedingstraject gestart. In de tussentijd zal de Luchtmobiele Brigade uit de voeten moeten en dat gebeurt met een bestaand voertuig.

Zo is er wel degelijk een ‘kant-en-klare’ terreinwagen, genaamd de Vector, die momenteel ook wordt gebruikt door het Korps Commandotroepen en de Korps Mariniers. Het Nederlandse bedrijf Defenture die de Vector ontwikkelde in samenwerking met militairen dong ook mee naar de aanbesteding maar viel af omdat het 40 procent duurder was dan de optie van Mercedes.

Bronnen melden dat de Luchtmobiele Brigade het Korps Commandotroepen heeft gevraagd om alsnog gebruik te maken van deze wagens, met de optie ze mogelijk over te nemen. Defensie acht het desgevraagd ‘niet opportuun’ om in te gaan op de vraag hoe dit zich verhoudt tot de bewering van staatssecretaris Barbara Visser die vorig jaar mei de Kamer vertelde dat er ‘geen kant-en-klare’ terreinwagen op de markt was. Wel benadrukt het ministerie dat er een ‘verschil is tussen een interim-oplossing op de korte termijn en een structurele oplossing een voertuig te verwerven’.

Hoe moeilijk en langdurig een dergelijke aanbesteding kan zijn, wordt nergens zo duidelijk als bij de onderzeeboten. De Nederlandse onderzeeboten kunnen dicht bij de kust komen doordat ze kleiner zijn en een relatief stille dieselelektrische motor hebben en hierdoor niet alleen inlichtingen verzamelen, maar ook mariniers kunnen inzetten (de zogeheten kikvorsmannen). Het is een specialisatie die andere bondgenoten niet hebben en dus is politiek Den Haag sinds 2014 overtuigd van de noodzaak tot vervanging. Anno 2021 is de opdracht om ze te bouwen nog steeds niet gegeven.

Een ander goed voorbeeld is de aanschaf van de F-35: Duitsland deed er twee weken over om de knoop door te hakken, Polen achttien maanden. Nu zijn deze besluiten versneld door de oorlog in Oekraïne, maar staan alsnog in schril contrast met Nederland in vredestijd. De Haagse politiek steggelde er zo lang over dat voor toenmalig staatssecretaris Jack de Vries (CDA) de maat vol was. Hij besloot alle Kamervragen en -brieven over het decennialang slepende dossier uit te printen en ze vervolgens met een steekkarretje de Tweede Kamer in te rijden.

Stammenstrijd

Aan visies geen gebrek, toch ontbreekt het aan een duidelijk plan hoe Nederland weer aan de eigen grondwettelijke defensietaken kan voldoen (zoals verdedigen eigen grondgebied) en wil uitvoeren. Hierdoor is meer geld niet meteen de oplossing.

De Defensiebrede denktrant van geen harde keuzes maken (en niet durven nadenken over de eigen mogelijke irrelevantie) gecombineerd met denken vanuit schaarste zit er zo diep ingebakken, dat meer geld direct wordt vertaald naar meer spulletjes.

Hoewel de commandanten van de marechaussee, marine, landmacht en luchtmacht doen alsof hun neus bloedt wanneer het gaat om onderlinge rivaliteit, laten diverse bronnen Vrij Nederland weten dat er wel degelijk sprake is van stammenstrijd. Commandanten voelen zich ‘hoeder’ van hun eigen onderdeel, en denken dan ook graag langs die lijnen. Zo wil de luchtmacht graag meer F-35’s en wacht de marine naast vervanging van fregatten ook nog op de beloofde nieuwe onderzeeboten. Ondertussen moet bij de landmacht het nodige vervangen en vernieuwd worden en kampen alle krijgsmachtonderdelen met gigantische personeelstekorten.

‘Er bestaat een enorme cohesie binnen ieder krijgsmachtonderdeel, maar onderling wantrouwen de luchtmacht, landmacht en marine elkaar,’ aldus een officier. ‘Deze cohesie is goed op het moment dat je in missiegebied zit en blind op elkaar moet kunnen vertrouwen, maar dezelfde cohesie hangt als een molensteen om de nek van innovatie en verandering.’

Volgens assistent-professor Mirjam Grandia valt er winst te behalen bij onderlinge samenwerking: ‘Er ontbreekt een gemeenschappelijke visie op samenwerken. Los van je eigen unieke bijdrage moet er gekeken worden naar hoe je dat samen gaat doen’.

Het gebrek aan onderlinge cohesie werkt door in de praktijk en zorgt voor irritatie op de militaire werkvloer: zo kan Korps Commandotroepen (landmacht) niet communiceren met hun evenknie bij de marine (Korps Mariniers) omdat ze andere radio’s gebruiken.

Hetzelfde geldt voor het grondgebonden luchtverdedigingscommando: hoewel deze eenheid een samenwerking is tussen de land- en luchtmacht kunnen ook zij niet met elkaar communiceren. Majoor Ron Muijlkens van de Luchtmobiele Brigade trok eerder dit jaar in het defensieblad Sterker aan de bel. ‘Help!’ schrijft hij. ‘Hoewel we testen met kleine aantallen hebben we nu al de grootste moeite om de benodigde frequenties te krijgen. Dit zorgt voor communicatieproblemen. In 2023 hebben we het tienvoudige aan frequenties nodig en ik zie dat nog niet goed komen. Ik heb geprobeerd dit aan te kaarten maar loop vast.’ Defensie laat weten dat de ‘frequentieband die aan ons is toegewezen door het ministerie van Economische Zaken niet breed genoeg is om alles te ontplooien’.

‘Als je alleen investeert in de spullen die je pas over tien jaar krijgt, dan hou je de problemen van vandaag,’ aldus een officier. ‘Eerst maken wat kapot is, voordat je aan allerlei nieuwe dure hightech spullen gaat denken’. Gevreesd wordt ook dat in de top de illusie bestaat dat je met nieuwe spulletjes vanzelf ook weer nieuw (en jong) personeel aantrekt: ‘Je wilt oefeningen kunnen draaien. Gewoon een week met elkaar in het bos zitten, dan krijg je een eenheid die goed op elkaar is ingespeeld,’ voegt een onderofficier toe. Want hoewel er wel oog is voor de krijgsmacht voor over tien jaar, lijkt die van volgend jaar soms verder weg. ‘Soldaten krijgen versneld de algemene opleiding en krijgen te horen dat ze het medische deel bijvoorbeeld wel bij hun eenheid leren. Maar wij zijn geen medische eenheid, dus geen idee wat we ze moeten bijbrengen, laat staan wanneer.’

Het is voor eenheden een herkenbaar patroon: als er geld bij komt, wordt dat steevast vertaald naar spullen, maar ondertussen hangt er volgens oud-commando Gijs Tuinman ‘continu een zwaard van Damocles boven de eenheden’.

Geciviliseerde krijgsmacht

Naast – of misschien wel door – het fixeren op spullen worden de lange aanbestedings- en aankoopprojecten gemicromanaged. Er wordt gestuurd op financiële efficiëntie maar men vreest tegelijkertijd voor juridische inconsistentie en rechtszaken. Trajecten worden opgeknipt, en hoewel de losse stukjes logisch zijn ingedeeld zorgt de totale som voor een onnavolgbare papierwinkel waar de militair op de werkvloer geen kaas van kan maken.

De kerntaak van het leger komt neer op vechten, waardoor het in essentie een uitvoerende geweldsorganisatie is, maar de focus ligt binnen het ministerie op bedrijfsvoering, procesbewaking en juridisch alles dichttimmeren. ‘Opleidingen zijn geciviliseerd en succes is een zo snel mogelijke promotie naar Den Haag,’ illustreert oud-commando Tuinman. ‘Er zou meer geld en aandacht moeten naar de kern: opleiden en trainen. De beroemde Amerikaanse kolonel John Boyd zei al: ‘People, ideas and machines. In that order’.’ De afgelopen decennia is deze volgorde eerder omgedraaid: eerst het materieel, dan ideeën over de strategie om uiteindelijk te komen bij het personeel.

Dat het militaire personeel in de keten vaak achteraan staat, is ook te zien aan de openstaande vacatures. Terwijl alle 20.000 vacatures voor burgerpersoneel zijn gevuld, laat het ministerie desgevraagd weten 8.800 openstaande functies te hebben. Deze disbalans tussen civiel en militair is versterkt door bestuurlijke veranderingen van de Defensie-organisatie onder Ank Bijleveld (CDA) waardoor het zwaartepunt bij de civiele top is komen te liggen. Bronnen binnen Defensie vertellen dat in de bestedingsplannen voor het extra budget het civiele waterhoofd verder zal groeien.

Er is weer sprake van het verder opknippen van de organisatie in de vorm van nieuwe ambtelijke loketten scheppen, terwijl juist de twee onderzoeksrapporten over de missie in Mali concludeerden dat Defensie eerder te veel dan te weinig loketten heeft. Tijdens de missie in Mali waren er door de vergaande ‘taakspecialisatie’ en professionalisering zo veel verschillende loketten ontstaan dat simpele zaken snel regelen lastig was. Zo arriveerde materieel niet op tijd waardoor militairen geen nachtkijkers hadden en dus ook niet op patrouille konden. Het antwoord van Defensie op deze rapporten was meer van hetzelfde: de militaire en civiele top reorganiseren in aparte loketten.

Samenwerking, maar hoe?

Ondanks het idee van een ‘Zwitsers zakmes’ (een multi-inzetbare krijgsmacht) is Nederland al decennialang afhankelijk van samenwerking met bondgenoten. Deels gedreven door kostenbesparing, deels wegens het uitwisselen van kennis. Zo werkt de Nederlandse marine onder de noemer BeNeSam sinds 1948 al samen met de Belgische marine, is er een hechte band tussen het Korps Mariniers en hun Britse collega’s, zijn eenheden van de landmacht sinds 2014 steeds verder geïntegreerd met de Duitse en richt de luchtmacht zich volledig op de Verenigde Staten.

Toch is ook hier de mate van samenwerking sterk versnipperd: hoewel er volgens een onderofficier vaak ‘de blits wordt gemaakt met af en toe een oefening met een Britse compagnie of een trainende eenheid in Noorwegen’ is er niet altijd sprake van geïntegreerde samenwerking. Een deel van de internationale samenwerking is volgens deze militair ‘voor de bühne en dus een kern van frustratie. De top maakt er mooie sier mee.’

Daar waar de samenwerking wél sterk is geïntegreerd, is de politieke aandacht ervoor behoorlijk eenzijdig. Zodra men spreekt over Europese samenwerking doemt in Den Haag direct de vrees op voor het soevereiniteitsspook van een ‘Europees leger’, maar blijft de discussie over Nederlandse autonomie uit wanneer het gaat om de Verenigde Staten. Zo kan door de intensieve samenwerking Nederland niet zelfstandig een F-35 inzetten zonder dat de Amerikanen hiervan op de hoogte zijn, daarnaast zorgen ook de onderhouds- en exploitatiecontracten voor een sterke financiële afhankelijkheid. ‘We kunnen weinig zonder dat de Verenigde Staten weet wat wij met onze F-35’s aan het doen zijn,’ aldus een officier. Over welke vormen van samenwerking welke voor- en nadelen opleveren wordt vrijwel nooit gediscussieerd in de Tweede Kamer.

(Oud-)militairen over de miljarden voor defensie: ‘Oekraïne leert ons: massa is slagkracht’

Defensie Nederland trekt miljarden uit voor modernisering van de krijgsmacht. (Oud-)militairen mailden NRC met talloze ideeën om dat geld te besteden. „Kies voor eenvoud, boven technologisch zwaar doorontwikkeld.”

Het ziet eruit als de reusachtige, metalen versie van een legoblokje of sigarettenpakje op (rups)banden en kan meerdere raketten kort na elkaar afvuren. De Multiple Launch Rocket System (MLRS) is een verwoestend wapen van het Russische leger, dat hiermee Oekraïense verdedigers onophoudelijk bestookt.

Rusland heeft een enorm arsenaal raketwerpers, van verschillende typen. Nederland heeft één MLRS, in het Nationaal Militair Museum in Soesterberg. Die is het restant van de 23 raketwerpers die Nederland had, totdat deze in 2004 werden verkocht tijdens een bezuinigingsronde.

„De huidige oorlog in Europa laat zien hoe effectief die raketwerpers zijn, helaas in de handen van de agressor”, mailt een militair aan NRC. Zijn pleidooi luidt: laat Nederland nu investeren „in MLRS-capaciteit op de grond”. Een andere militair schrijft dat hij al in 2013, een jaar voordat Rusland de Krim innam, bij zijn collega’s heeft gepleit voor een terugkeer van de raketwerpers: „Ik werd weggehoond.”

De mails zijn reacties op de oproep van NRC op het socialemediaplatform LinkedIn. Bovenop de extra 3 miljard euro in het coalitieakkoord steekt het kabinet enkele miljarden in de krijgsmacht. De vraag in de oproep luidde: waaraan moet dat geld worden besteed? Eerst aan de salarissen van de militairen in de laagste rangen, melden (oud-)militairen haast eensgezind.

Over welke spullen Nederland vervolgens moet kopen, lopen de meningen meer uiteen. Op de ingezonden boodschappenlijstjes staan tablets naast tanks, kogels naast kruisraketten. Er zijn voorstellen voor het verbeteren van de huisvesting: „Er zijn wel mooie nieuwe gebouwen geplaatst op kazernes maar bijv in Soesterberg (DuMoulin kazerne) is het een bende.” En voor een energietransitie met zonnepanelen en windmolens op „eigen locaties en daken”, elektrische auto’s en „slimme ledlamp armaturen”.

Afluisterapparatuur

Deze rijkdom aan ideeën komt voort uit de armoede bij de krijgsmacht. Door jaren van bezuinigingen na de val van de Berlijnse Muur in 1989 heeft defensie een groot gebrek aan alles: materieel, personeel en een gevoel van eigenwaarde. De ene militair pleit daarom voor herstelwerkzaamheden en wil bijvoorbeeld haast maken met de vernieuwing van de kleding. De andere pleit voor innovatie zoals investeringen in satellieten en afluisterapparatuur, waarmee grootmachten als de Verenigde Staten en het Verenigd Koninkrijk het Oekraïense leger haast real time voorzien van inlichtingen. „Blijkbaar is de data die de NAVO beschikbaar stelt aan Oekraïne op dit moment van onschatbare waarde”, mailt een militair.

De vervulling van alle militaire wensen zou een royale verdubbeling van de huidige defensiebegroting (ongeveer 12 miljard euro) inhouden, zo heeft het ministerie van Defensie al eens laten doorrekenen voor de Defensievisie 2035. We moeten dus keuzes maken, benadrukte minister Kajsa Ollongren (Defensie, D66) vorige week tegenover de Tweede Kamer. Dat doet Ollongren vóór de zomer in de Defensienota, met als leidraad, zo zei ze, de onlangs gepubliceerde notitie van de Adviesraad Internationale Vraagstukken (AIV).

Wat de AIV betreft gaat het extra geld vooral naar de verbetering van de zogeheten „gereedstelling” van eenheden. „Zodat een eenheid bij wijze van spreken met een druk op de knop kan worden ingezet”, licht een landmachtofficier toe. Binnen de NAVO is afgesproken dat Nederland snel materieel en manschappen kan leveren, maar volgens de AIV is „de Nederlandse krijgsmacht hiertoe onvoldoende in staat”. Luitenant-generaal b.d. Jan Broeks, lid van de AIV, zegt: „Die afspraken hebben alle NAVO-landen in 2018 unaniem gemaakt – wat heel uitzonderlijk is.”

Behalve in de werving, opleiding en training van militairen moet Nederland geld steken in materieel als persoonlijke wapens, voertuigen en communicatiemiddelen. Defensie is daarmee al begonnen, onder meer door meer munitie in te kopen. In de Tweede Kamer drongen VVD en CDA er vorige week op aan voertuigen en ander materieel sneller beschikbaar te maken. „Waar we kunnen versnellen, doen we dat”, antwoordde Ollongren. „Maar eerst moet je weten waar je naar toe wil.”

Naar een krijgsmacht die zich vooral richt op de verdediging van het eigen grondgebied en dat van zijn bondgenoten, vinden veel militairen – en de AIV. Dat is in de wet omschreven als de eerste hoofdtaak van de krijgsmacht, waartoe onder veel meer de F16-vluchten in het luchtruim van de Benelux behoren. Daarnaast heeft de krijgsmacht nog twee hoofdtaken, namelijk het „bijdragen aan de internationale rechtsorde” zoals buitenlandse missies en het ondersteunen van de burgerlijke autoriteiten, zoals veelvuldig is gebeurd tijdens de pandemie.

De Nederlandse krijgsmacht is na het einde van de Koude Oorlog zo’n dertig jaar geleden steeds meer ingezet voor missies, zoals in Afghanistan. Met de inval van Rusland in Oekraïne zal Nederland zich moeten richten op het verdedigen van de Europese oostgrens, vindt onder anderen de landmachtofficier. „De krijgsmacht moet klaar zijn voor een oorlog als deze, in staat om de democratie te verdedigen, zo nodig met grootschalig geweld.”

Daarvoor heeft de krijgsmacht ook andere spullen nodig. Voor de missies is de krijgsmacht gebruik gaan maken van betrekkelijk lichte voertuigen, met een rustige uitstraling die de lokale bevolking niet nodeloos schrik aanjaagt. De tanks werden net als de raketwerpers afgedankt. Nu is er juist behoefte aan afschrikwekkend en vernietigend materieel.

Dat betekent dat er vooral extra geld moet naar de brigades van de landmacht, concludeert de AIV. Het grootste krijgsmachtdeel is er de afgelopen jaren namelijk bekaaid vanaf gekomen. In vergelijking met de marine, die nieuwe fregatten en onderzeeboten krijgt – zij het met forse vertraging. En vooral in vergelijking met de luchtmacht, die nu wordt uitgerust met tientallen kostbare F-35-vliegtuigen.

Geef de landmacht weer tanks, zeggen daarom militairen onder wie de landmachtofficier: „Het beste systeem op het land dat vuurkracht, mobiliteit en bescherming combineert.” Hoe zit het dan met al die Russische tanks die het Oekraïense leger heeft kapotgeschoten? „Ook een tank moet opereren in samenwerking met andere wapens. Zo kun je een vijandige eenheid met antitankwapens eerst uitschakelen met eigen infanterie of mortiervuur, voordat de tank in actie komt”, zegt de officier: „Er bestaat geen heilig wapen dat alle andere wapens overbodig maakt. Tactiek bepaalt de effectiviteit.”

Dat is een boodschap van meer militairen: zet niet al je kaarten op enkele veronderstelde alleskunners als de F-35. „Investeer in massa. In voorraden, in munitie, in training”, mailt een militair. Een collega vult aan: „Kies voor eenvoud, boven technologisch zwaar doorontwikkeld. Als de keuze is: weinig middelen die heel duur zijn, of veel middelen die minder duur zijn, dan heeft dat laatste meer massa en massa is slagkracht. Dat is een les die de situatie in Oekraïne ons leert.”

Het slim besteden van de extra miljarden wordt sowieso een lastige klus. De Algemene Rekenkamer schreef meerdere rapporten over geldverspilling bij defensie, zoals bij de verkoop van tanks. Eerst gingen alle tanks de deur uit en korte tijd later leaste de krijgsmacht weer achttien tanks voor een Duits-Nederlandse eenheid – en schoot er veel geld bij in. Het feit dat zowel de PvdA als de SP vorige week in de Tweede Kamer naar de Rekenkamer-rapporten verwees, toont dat de politiek geen blanco cheques zal uitschrijven voor defensie.

Misschien toch radar

De krijgsmacht moet dan ook doordacht omgaan met zijn wensenlijst, vindt marine-expert Jaime Karremann van marineschepen.nl. Zo dromen militairen van Poseidon-vliegtuigen ter vervanging van de Orions, die begin deze eeuw werden wegbezuinigd. „Heel mooi”, noemt Karremann de toestellen die onderzeeboten kunnen opsporen: „Maar het is misschien beter om nu eerst reserve-onderdelen en raketten te bestellen.” En om wat je krijgt, te verbeteren, zoals het bevoorradingsschip dat nu in aanbouw is. „Daarop zitten om budgettaire redenen geen wapensystemen en radar. Dit kan het moment zijn om die er alsnog op te zetten.”