Oud-commandant Afghanistan missie: ‘Afghanen gingen ervan uit dat wij zouden blijven helpen’Het Westen heeft Afghanistan in de steek gelaten, stelt oud-commandant Mart de Kruif van de NAVO-missie ISAF. Met grote gevolgen. ,,Wat nu in Afghanistan gebeurt is onnodig, onherstelbaar en oliedom.’’
Onthutst zag de voormalig luitenant-generaal van de Koninklijke Landmacht aan hoe Afghanistan na het terugtrekken van de Amerikanen razendsnel onder de voet werd gelopen door de taliban. In 2008 en 2009 leidde Mart de Kruif (1958) de 45.000 militairen tellende Navo-troepenmacht ISAF (International Security Assistance Force Afghanistan) in Zuid-Afghanistan, waar Nederland in Uruzgan aan bijdroeg. Inmiddels is hij met pensioen en kan hij vrijuit over zijn ervaringen praten. ,,Als voormalig commandant vind ik het mijn verantwoordelijkheid om mijn mening te geven.’’
De razendsnelle verovering van Kaboel heeft hem overrompeld, zegt hij. ,,Dit had niemand zien aankomen, ook de Amerikaanse inlichtingendiensten niet. Als dat wel zo was geweest, zou de evacuatieoperatie echt niet zo chaotisch verlopen. De beelden die we nu zien, doen me denken aan Vietnam in 1975. Met het verschil dat Nederland er nu zelf een rol in speelt, omdat wij ook actief aan de missie hebben meegedaan. Dat maakt het voor mij des te schrijnender. Wat er nu in Afghanistan gebeurt is onnodig, onherstelbaar en oliedom. We zien nu een ramp van ongekende omvang waarvan we nog niet precies weten wat de consequenties zijn voor ons.’’
Hoe heeft dit kunnen gebeuren? Twintig jaar hebben we met westerse troepen in het land gezeten, het Afghaanse leger en de politie getraind. En dan komt de taliban en lopen ze meteen over?
,,Er ontstaat nu onterecht het beeld dat Afghanen laf zijn, dat herken ik helemaal niet. Je moet hun cultuur kennen om te begrijpen wat er is gebeurd. In Afghanistan is eer de belangrijkste deugd. Als je eer met iemand deelt, heb je een vriend voor het leven. Als je eer kwetst, een vijand voor het leven.
Wij hebben nooit gezegd: kies onze kant, maar over een paar jaar zijn we weer weg. Alle Afghanen gingen ervan uit dat wij, westerse landen, hen zouden blijven helpen zo lang het nodig was. Het vertrek van de Amerikanen was dat de doodsteek voor het Afghaanse leger. Ineens stonden ze er alleen voor.
Het Afghaanse leger mist essentiële zaken. We hebben de mensen geleerd hoe ze een wapen moeten hanteren, maar de logistiek en het leiderschap hebben we altijd in eigen hand gehouden. Daarnaast moet je de mentale component niet onderschatten. De kracht van een leger zit in drie componenten. De fysieke: wat voor wapens, mensen en voorraden heb je? Welke strategie en tactiek volg je? Maar uiteindelijk bepalen hoe gemotiveerd en weerbaar je bent wie de oorlog wint. Kijk naar Vietnam, Syrië en nu Afghanistan. We zijn vergeten het Afghaanse leger goed leiderschap, goede ondersteuning en vertrouwen in zichzelf mee te geven. Ze voelen zich in de steek gelaten, machteloos. Heel pragmatisch kiezen ze dan voor hun eigen stam, voor de partij die ze denken dat het sterkste wordt. Veel krijgsheren en stamleiders hebben daarom deals gesloten met de taliban om ze doorgang te verlenen.’’
Hoe lang hadden we dan moeten blijven?
,,Als je Afghanistan echt wil opbouwen, met gezondheidszorg, onderwijs en een plek voor vrouwen en meisjes in de samenleving, ben je generaties bezig. Daar had de overheid vooraf eerlijk in moeten zijn. Dat Biden zegt dat de VS niet aan opbouw wilde doen, maar het land alleen ontdoen van Al Qaeda, is echt niet waar. De VS heeft meer dan 130 miljard dollar uitgegeven aan nation building, om te voorkomen dat het land weer een broeinest zou worden voor terrorisme.’’
Hadden we dan nooit aan de missie moeten beginnen?
,,Dat zou dan inderdaad de consequentie zijn geweest. Maar we hadden ook pragmatisch kunnen zijn. De westerse landen zaten nog maar met 3500 man in Afghanistan, van wie honderd Nederlanders. Mij maak je niet wijs dat Nederland als zestiende economie van de wereld, met een krijgsmacht van 60.000 mensen, niet in staat is zo’n vredesmissie uit te voeren. Dat hadden we makkelijk nog generaties kunnen volhouden, met het oog op de stabiliteit in de wereld. Maar Joe Biden wilde het niet, en wij wilden het niet. Vergeet niet dat wij zelf in 2010 onze missie in Uruzgan hebben beëindigd. Niet omdat we die niet konden volhouden, maar om binnenlandse politieke redenen. Onze invloed in Azië, op het wereldtoneel, is helemaal weg. Als Westen hebben we geen visie op wat we met de wereld aan willen. De prijs die we nu gaan betalen is vreselijk hoog.’’
U spreekt veel Afghanistan-veteranen, hebben zij het gevoel dat alles voor niets is geweest?
,,Het overgrote deel vindt het vreselijk wat er nu gebeurt, en is ook boos. Toch zijn ze trots dat zij hebben geprobeerd om het goede te doen. Maar er zijn ook veteranen die zeggen: het was vanaf het begin een zinloze missie, we hadden nooit moeten gaan.’’
Hoe voelt u zich daarbij? U heeft in uw tijd in Afghanistan 282 brieven moeten schrijven naar families van militairen die onder uw bewind sneuvelden. Hebben zij hun leven voor niets gegeven?
,,Nee, zelf haal ik ook zingeving uit het feit dat we een jaar lang ons stinkende best hebben gedaan. Dat we de mensen daar echt vooruitgang, een blik op de toekomst, hebben geboden. Ik voel me ontzettend verbonden met het land. Met de mensen, die zo open, eervol en moedig zijn. Het gros van de mensen die ik in Afghanistan heb zien sterven, waren overigens Afghanen. Elke avond zag ik in ons ziekenhuis blauwe plastic vuilniszakken liggen vol geamputeerde ledematen van burgers die het slachtoffer waren van bermbommen van de taliban. Dat maakt het voor mij persoonlijk des te pijnlijker dat we ze nu in de steek laten.’’
Is het onze verantwoordelijkheid om de Afghanen die hielpen bij de missie naar Nederland te halen, zoals tolken en beveiligers?
,,Voor de mensen die ons heel actief hebben geholpen, hebben wij een morele verantwoordelijkheid. Dat staat buiten kijf. Het is lastig om dat zuiver en netjes te doen, want zijn mensen wie ze zeggen te zijn? In Afghanistan heeft niet iedereen papieren. Maar bij twijfel moeten we mensen het voordeel geven. Niet het nadeel, zoals tot nu toe is gebeurd.’’
Kan Nederland ooit nog aan een vredesmissie deelnemen? Of zien we nu het bewijs dat we daar niet toe in staat zijn?
,,Het is niet zo dat onze vredesmissies per definitie falen. In Bosnië is het na de genocide al twintig jaar vrede. Maar het is essentieel dat we vooraf bepalen wat we willen bereiken. Daar is het meteen al fout gegaan. De politiek bepaalde dat het een opbouwmissie werd, geen gevechtsmissie. Van de politiek mochten wij als opbouwmissie ISAF geen zaken doen met operatie Enduring Freedom, die achter Al Qaeda aanging. Geen militair kon dat begrijpen. Elke gewonde Nederlandse militair is afgevoerd in een helikopter waar Enduring Freedom op stond. De politieke wenselijkheid is soms heel lastig te vertalen in de militaire werkelijkheid.
Ons parlement heeft de verantwoordelijkheid om in de spiegel te kijken. Militairen zenden zichzelf niet uit, dat doet de politiek. We hebben in al die jaren 30.000 Nederlandse militairen naar Afghanistan uitgezonden, met 300.000 familieleden die thuis in angst zaten, en die missie is niet geslaagd. Dan moet je onderzoeken hoe dat heeft kunnen gebeuren.’’
Hoe verwacht u dat het verder gaat in Afghanistan?
,,Voor westerse interventies is de deur dicht, zeker voor komende jaren. Ik vrees dat de relatieve rust van nu tijdelijk is. Er zal een strijd tussen stammen ontstaan om de macht, waarin de doorvoer van heroïne een essentiële rol speelt. De taliban en de krijgsheren zijn voor hun financiering voor een groot deel van heroïne afhankelijk. Ik geloof niet dat de taliban milder is dan twintig jaar geleden. Ze hebben betere communicatiemedewerkers. Mijn ervaring is dat zij zich aan geen enkele wet, oorlogsrecht of menselijke waarde houden. De sharia zal de heersende wetgeving worden.’’
De Gelderlander