Onder de tv-series van tv-zender The CW, die gebaseerd zijn op superhelden uit de comics van DC en gezamenlijk bekend zijn onder de noemer Arrowverse (naar Arrow, die in 2012 de eerste serie in dit fictieve universum was) is het al enkele jaren gebruikelijk om een crossover tussen de diverse series uit te zenden. In deze crossover komen hoofdfiguren uit de verschillende series bij elkaar in dezelfde afleveringen, en wordt een verhaal verteld dat aansluit bij de series waarvan deze afleveringen onderdeel zijn.
Het begon ooit met 'Flash vs. Arrow', toen in het derde seizoen van Arrow ook het eerste seizoen van The Flash was gestart. In de jaren erna zijn de crossovers steeds groter geworden, omdat er steeds meer series bij kwamen: Supergirl, Legends of Tomorrow en inmiddels ook Batwoman. En soms waren er ook nog kleinere crossovers, zoals World's Finest tussen The Flash en Supergirl of de musical Duet die zich ook tussen die twee series afspeelde.
De crossover van dit jaar werd vorig jaar, aan het einde van de crossover van 2018, aangekondigd door slechts een titelscherm te tonen:
Crisis on Infinite Earths volgt de crossovers Elseworlds (uit 2018) en Crisis on Earth-X (2017). In die eerdere Crisis werd voor het eerst het Crisis-concept uit de comics gebruikt in een multiverse-verhaal en dat was toen al een kleine hint naar wat er komen ging. Het was echter niet de eerste hint; al in de eerste aflevering van The Flash werd een krant-voorpagina uit 2024 getoond waarin werd verwezen naar een 'crisis' en de verdwijning van de Flash:
Deze datum is onlangs aangepast naar december 2019, waarmee werd bevestigd dat de Crisis uit het artikel dezelfde is als uit de comics. Maar daarover later meer.
Eerder nog, in het eerste seizoen van Arrow, werd Lyla Michaels geïntroduceerd. Haar comics-versie, genaamd Harbinger, is afkomstig uit Crisis on Infinite Earths, waarin ze werkt voor de Monitor, die vanuit een satelliet het multiversum overziet. Het is, in het begin van de verhaallijn, haar taak om helden van diverse versies van onze planeet en uit diverse tijdperken bijeen te brengen om de Monitor te helpen. Zijn broer, de Anti-Monitor, is namelijk bezig universum voor universum te vernietigen met een golf van antimaterie en daar wil hij iets tegen doen.
Met die eerste hints, en nog vele andere die misschien soms niet eens door de kijker zijn opgevallen, heeft het team van Greg Berlanti, de executive producer van al deze series, al vanaf het begin duidelijk gemaakt ambitieus te zijn in de verhalen die ze willen vertellen.
De comicDe comic Crisis on Infinite Earths, geschreven door Marv Wolfman en getekend door George Pérez, verscheen als losse issues in 1985 en 1986 en kwam daarmee uit rond dezelfde tijd als de gevierde comics The Dark Knight Returns van Frank Miller en Watchmen van Alan Moore en Dave Gibbons.
Het verhaal was ontworpen om een probleem op te lossen waar DC Comics steeds meer last van begon te krijgen: in de bijna vijftig jaar aan superheldencomics die de uitgever inmiddels had uitgegeven was er zo veel toegevoegd aan de doorlopende en samenhangende continuïteit dat het onhandelbaar begon te worden. Er waren verschillende versies van dezelfde superhelden en verschillende wijzigingen in de oorsprong van sommige helden waardoor het steeds moeilijker werd om rekening te houden met wat 'canon' was en wat niet. Natuurlijk hielp het wel dat er na verloop van tijd een multiversum was bedacht, waarin vele duizenden versies van ons universum waren die ruimte gaven aan verschillende oorsprongsverhalen en variaties op de bekende helden. Maar toen personages van de ene naar de andere aarde begonnen te reizen werd ook dat moeilijker. Wolfman had een idee: breng gewoon alles weer bij elkaar en maak het simpeler. Annuleer alle alternatieve universa en ga gewoon verder met één hoofduniversum waar er maar één Superman is, met één oorsprong als de laatste overlevende van zijn wereld (daarover later meer!) en niet meer allemaal verschillende Flashes, Wonder Women, et cetera.
Het was een ambitieus doel; na deze Crisis konden lezers alles wat ze eerder hadden gelezen compleet negeren: latere comics zouden uitleggen welke feiten uit het verleden 'nog wel waren gebeurd' en welke uit de geschiedenis waren weggeschreven, en nieuwe verhaallijnen zouden vertellen wat nu de huidige stand van zaken was. Het was de eerste 'company wide reboot' die DC Comics zou doen en zeker niet de laatste. Nog zo recent als 2011 (met een correctie ervan in 2016) gooide DC het roer opnieuw om, om nieuwe lezers aan te trekken die anders niet meer konden volgen welke verhalen er allemaal werden verteld.
Dat multiversum keerde overigens al relatief snel weer terug; in de periode tussen 1986 en 2006 vond DC Comics allerlei manieren om toch verschillende verhalen te kunnen vertellen, zoals alternatieve tijdlijnen (die voor het gemak andere tijdlijnen deden verdwijnen) of het voortbestaan van het 'antimatter universe' waar de Anti-Monitor vandaan kwam. Rondom 2006, eigenlijk al vanaf 2005, begon de uitgever het multiversum echter weer terug te brengen, maar dan op een gecontroleerde manier. Er zouden 52 universa bestaan en daarin zou de uitgever voortaan verder gaan. Hoewel er sindsdien natuurlijk alweer voldoende is gerommeld aan het concept is dat nog steeds de status van het DC Multiverse. De reboot uit 2011 verwijst met de titel 'New 52' zelfs nog letterlijk naar deze status.
Het Arrow-multi-verseTerug naar de tv-serie. Nadat Smallville in 2011 stopte was er op televisie geen plek waar DC fans hun helden terug konden zien totdat Arrow in 2012, anderhalf jaar later, van start ging. Het was toen nog niet duidelijk dat de makers ideeën hadden om nog meer, op DC gebaseerde, tv-series te lanceren, maar intussen zijn er meer DC-series dan er films zijn in het DC Extended Universe. Sommige series zijn van dezelfde makers, sommige daarvan vallen onder het Arrowverse, sommige series zijn van andere makers, en een enkele daarvan is achteraf bij het Arrowverse gevoegd. Om even een overzicht te geven:
Originele Arrowverse-seriesArrow (2012) (The CW)
The Flash (2014) (The CW)
DC's Legends of Tomorrow (2015) (The CW)
Supergirl (2016) (CBS, daarna The CW)
Batwoman (2019) (The CW)
(Er zijn ook een paar animatieseries die via de website van The CW werden vrijgegeven, maar die zullen we voor het gemak even overslaan.)
Andere DC-series van The CWBlack Lightning (2018)
Andere DC-seriesTitans (2018) (DC Universe)
Doom Patrol (2019) (DC Universe)
Pennyworth (2019) (Epix)
Watchmen (2019) (HBO)
Series die na Arrow zijn gestart, maar inmiddels ook alweer zijn gestoptGotham (2014-2019) (FOX)
Constantine (2014-2015) (NBC)
Powerless (2017) (NBC)
Krypton (2018-2019) (SyFy)
Swamp Thing (2019) (DC Universe)
Andere semi-DC-seriesiZombie (2015-2019) (The CW)
Preacher (2016-2019) (AMC)
Lucifer (2016) (FOX, daarna Netflix)
Zoals je ziet; dat is nogal een lijstje. De bovenste vijf series hebben tot nu toe connecties met elkaar gehad; Supergirl is oorspronkelijk begonnen op een andere tv-zender dan de andere series en die speelt zich dus eigenlijk af in een ander universum dan de andere series, maar het vijftal vormt samen het oorspronkelijke Arrowverse.
Dankzij de introductie van Matt Ryan als John Constantine in een aflevering van het vierde seizoen van Arrow werd de toen al geannuleerde serie Constantine, waarin Ryan dezelfde rol speelde, postuum bij het Arrowverse getrokken. En in Crisis on Infinite Earths komen personages uit Black Lightning voor, een serie die (mede) van dezelfde makers als de Arrowverse-series is, maar zich tot nu toe afzijdig heeft gehouden. Daarmee komt de Arrowverse-serieteller op zeven series.
Het concept van het multiversum is (gelukkig?) nooit toegepast op al bovenstaande series. Natuurlijk komen ze allemaal uit de stal van Warner Bros., de de facto studio achter alle DC-verfilmingen, maar de verschillende productieteams hebben nooit samengewerkt om een gezamenlijke continuïteit op te zetten. Dat zou bij de meeste van die series ook helemaal niet passen, natuurlijk. Maar in een verhaal dat specifiek gaat over het DC Multiverse en de aard ervan kunnen de makers van Crisis natuurlijk wat verder gaan dan ze tot nu toe hebben gedaan, en dat doen ze door series van vóór 2012 te betrekken bij de crossover, al is het maar om werelden te kunnen laten zien om ze vervolgens te laten vernietigen door een golf van antimaterie. (Da's een speculatie van mijn kant, overigens.)
De terugkeer van oude heldenWant met verschillende versies van dezelfde figuren kun je natuurlijk een hoop doen. Natuurlijk, als je twee Supermen in de comics naast elkaar zet moet je iets doen met haarstijl of verschillen in outfits om ze van elkaar te onderscheiden, maar hier kun je gewoon verschillende acteurs gebruiken. En waarom dan niet gewoon acteurs die al bekend zijn uit eerdere DC-verhalen?
De Crisis-crossover kent daarom bijvoorbeeld de terugkeer van Tom Welling als Clark Kent/Superman. Hij is sinds 2011 niet meer gezien, behalve in de Smallville Season 11-comics die DC een tijdje heeft uitgegeven, maar zal samen met Erica Durance (Lois Lane) nog één keer zijn opwachting maken. Dat geldt ook voor Brandon Routh. Hij speelt natuurlijk Ray Palmer in het Arrowverse, maar in 2006 was hij Bryan Singers Clark Kent in Superman Returns. Die film werd nooit vervolgd; Routh werd in 2013 vervangen door Henry Cavill in een reboot van de filmserie, en daarmee bleef het voor hem bij één optreden.
Rouths Superman, die eigenlijk ook Christopher Reeves Superman is omdat Superman Return bedoeld was als een vervolg op Superman 2, zal in de crossover te zien zijn als een oudere Superman. Dat geeft de makers de gelegenheid om een 'oudere Superman' uit de comics te vissen en die in de crossover te plaatsen, namelijk die uit de comic Kingdom Come.
En daarmee heeft de crossover dus drie versies van Superman, met de 'originele Superman' uit het Arrowverse, gespeeld door Tyler Hoechlin en zijn Lois, gespeeld door Bitsie Tulloch, als derde versie. Hoechlin en Tulloch waren voor het eerst als Clark en Lois te zien in de vorige crossover, Elseworlds, en zullen vermoedelijk volgend jaar hun eigen serie, getiteld Superman & Lois krijgen. Yup, alweer een nieuwe Arrowverse-serie. Ik noem er zometeen nóg eentje.
Maar Superman is natuurlijk niet de enige oude rot die terug kan keren. De crossover zal een kers op de taart zijn voor Kevin Conroy, die al sinds 1992 bekend is als de (populairste) stem van Batman in diverse animatieseries en -films. Hij maakt een verschijning in Crisis als een oudere versie van Bruce Wayne. Andere oude Bat-gediende Burt Ward, die in de jaren 60 naast Adam West de rol van Dick Grayson/Robin speelde, maakt ook een verschijning, maar het is niet duidelijk of hij Dick speelt, of iemand anders. Verder is er nog Ashley Scott. Zij speelde Helena Kyle/Huntress in de serie Birds of Prey, die van 2002 tot 2003 liep. Helena is de dochter van Bruce Wayne en Selina Kyle, en in de serie werd gehint naar de Burton-versie van de personages. Daarover gesproken: door een foto van Michael Keaton te gebruiken zal de serie hem en zijn versie van Bruce Wayne ook betrekken bij het geheel.
Natuurlijk is het prima mogelijk dat er de komende weken nog meer oudere personages worden bekendgemaakt; zeker als de acteurs slechts worden gevraagd voor 'sterfscènes' of vergelijkbare korte fragmenten is het natuurlijk makkelijk om de oude gezichten te blijven toevoegen zonder overvolle afleveringen te krijgen.
Sowieso zijn er allerlei onbevestigde geruchten, zoals een verschijning van Tom Ellis als Lucifer (hij zou op de set zijn gespot maar ontkent zijn betrokkenheid zelf) of castleden van de DC Universe-serie Titans, maar zulke verschijningen kunnen geen 'even snel tonen en dan hun universum vernietigen'-cameo's zijn omdat die series natuurlijk gewoon nog bestaan.
Het verhaal van Crisis on Infinite EarthsZoals gezegd is de crossover gebaseerd op de gelijknamige comic. Maar natuurlijk is het verre van een 1-op-1 verfilming, want het Arrowverse heeft 'slechts' vijf tv-series, geen overmatig complexe verzameling van verhalen, geen vijftigjarige geschiedenis en geen massa's superhelden en onduidelijke dubbele versies met verwarrende oorsprongsverhalen. Er hoeft eigenlijk niets opgeruimd te worden in dit multiversum, zelfs niet met de tijdreisperikelen uit Legends of Tomorrow of de gebeurtenissen van Flashpoint (die overigens vernoemd is naar het comics-evenement waar in 2011 die New 52 uit ontstond).
Dat betekent dat er misschien wel niet zo veel zal veranderen en het verhaal hoofdzakelijk de strijd tegen de Anti-Monitor zal zijn met als resultaat een wereld waarin de series gewoon hun verhalen kunnen vervolgen (of een twist hierop; Arrow en The Flash zijn inmiddels begonnen twijfel te zaaien over de bedoelingen van de Monitor). Want immers; met uitzondering van Arrow gaan alle series volgend jaar gewoon door, en vanuit Arrow komt er misschien ook nog een spinoff, getiteld Green Arrow and the Canaries, gebaseerd op de jongere personages uit seizoen 7 en 8.
Dus ja, wat zijn dan wel de gevolgen van deze crossover? Het zou natuurlijk prima kunnen zijn dat ook in deze versie van het verhaal het resultaat is dat het multiversum verdwijnt en alles gewoon op één wereld speelt. Dat zou de grens tussen het huidige Earth-1 (waar alles behalve Supergirl zich afspeelt) en Earth-38 (waar in theorie straks ook Superman & Lois zich afspeelt) wegnemen en het makkelijker maken om verhalen te combineren, maar het is op dit moment in de diverse series ook al niet zo'n probleem om van wereld naar wereld te springen, dus wat merken we daarvan? De inwoners van dat ene universum zullen misschien zowel The Flash als Superman en Supergirl kennen, in plaats van slechts de één of de ander. Daar kunnen de schrijvers misschien iets mee doen.
Nee, de echte impact zou op het persoonlijke vlak moeten liggen en niets heeft een zo enorme persoonlijke impact als het verlies van een dierbare. Er moeten dus personages verdwijnen. En eigenlijk is dat al gebeurd; hoewel de Crisis-crossover pas in december wordt uitgezonden, zijn de acties van de Anti-Monitor al zichtbaar: enkele weken geleden verdween in een aflevering van Arrow het parallelle universum Earth-2, dat oorspronkelijk voorkwam in The Flash en waar enkele terugkerende personages uit die serie oorspronkelijk vandaan kwamen of ten tijde van de vernietiging mogelijk nog steeds woonden.
In de comic zijn veel personages overleden. De meest relevante voor deze verfilming zijn Kara Zor-El en Barry Allen. Omdat Superman weer de enige overlevende van Krypton werd kon hij niet langer zijn nichtje als sidekick hebben, wat betekende dat hij afscheid van haar moest nemen. Dit leverde in de comic het iconische beeld op van Kal-El met een overleden Kara in zijn armen. Een beeld dat in 2016 voor een promotiefoto voor Supergirl werd nagespeeld, zij het buiten een Crisis-context:
Supergirl zal echter niet het loodje leggen in deze Crisis, is de verwachting. Zij is de hoofd- en titelfiguur van haar eigen serie en het abrubt en onaangekondigd beëindigen van een tv-serie om een punt in een verhaallijn te kunnen maken zal niet snel gebeuren. Hetzelfde geldt voor Barry Allen. Hij kwam om het leven in de comics-Crisis tijdens het gevecht tegen de anti-monitor en zou vele jaren afwezig blijven uit de comics:
Het verdwijnen van Barry op deze manier is inmiddels in dit seizoen van The Flash ook al getoond; in een aflevering reist Barry naar de dag ná de Crisis om te zien hoe de wereld eruit ziet, en de kijkers zien hem daarin verdwijnen op een manier die de comics nabootst. Maar of dat ook daadwerkelijk gaat gebeuren? Zijn verdwijning is natuurlijk al een focuspunt sinds die eerste aflevering in 2014, maar ook Barry is de hoofd- en titelfiguur van zijn eigen serie, dus het is onwaarschijnlijk dat deze versie van The Flash op dezelfde manier verdwijnt, of op z'n minst dat hij langer dan een paar afleveringen wegblijft. Aan de andere kant is hij al een aantal keer bijna of helemaal al dan niet definitief verdwenen en toch weer teruggekomen; het zou interessant zijn om Barry eens echt voor een langere tijd te laten verdwijnen. Maar ja, de serie heet The Flash...
De meer logische keuze voor een overlijden is natuurlijk Oliver Queen, de (huidige?) Green Arrow. De naamgever van het Arrowverse stopt dit seizoen na tien afleveringen - dat is ná de Crisis - en de verhaallijn draait volledig om Olivers rol tijdens de Crisis. Hij verwacht te sterven en zijn kinderen in de toekomst kennen hem als 'verdwenen' in hun jeugd. Maar hoe gaat zijn serie verder in de paar afleveringen die nog na de Crisis volgen? En is dat een bevredigend einde voor de serie? Het lijkt juist een misleiding. Immers; hoe langer een sci-fi tv-serie roept dat een personage onherroepelijk zal overlijden, hoe zekerder het is dat die persoon nog lang en gelukkig zal leven. Misschien krijgt Ollie dus wel gewoon een happy end...
Maar wie gaat er dan dood? Makkelijke keuzes: een versie van Harrison Wells (Tom Cavanagh speelt naast Wells ook Pariah, een personage uit Crisis dat onbedoeld medeverantwoordelijk is voor de vernietiging van vele universa - is Pariah een versie van Wells?) is niet lastig; er zijn er toch talloze. Of niet? Want als er maar één universum overblijft, verdwijnen ook de alternatieve versies van Harrison Wells. Het wordt dan tragischer om Cavanagh een sterfscène te zien spelen, want mogelijk keert hij dan niet terug.
Iedereen in Arrow die niet terugkeert in de spin-off is natuurlijk ook een doelwit. Niemand wordt echt gemist als de serie toch afloopt en een goede dood daar kan een dramatische impact hebben op de achterblijvers in de laatste afleveringen (en ja, dat geldt net zo goed voor Oliver, natuurlijk). Maar ja, het is natuurlijk gewoon gokken. Verliezen we Ray Palmer? (Brandon Routh stopt er dit seizoen mee, maar Legends of Tomorrow moet nota bene nog beginnen dit seizoen). Verliest Danielle Panabaker één van haar alter-ego's (Caitlyn of Frost)? Worden bekende personages misschien vervangen door alternatieve versies?
Roep maar wat; alles kan.
De afleveringenDeze crossover is er niet eentje die begint bij de eerste crossover-aflevering en eindigt bij de laatste; zoals gezegd is de Crisis al bezig in afleveringen van Arrow en The Flash en met de introductie van The Monitor en Psycho-Pirate tijdens de Elseworlds-crossover van vorig jaar is het eigenlijk vorig jaar al begonnen. Maar de echte crossover-afleveringen zijn er vijf (één in het tijdslot van elke serie) en die worden op deze dagen uitgezonden op The CW:
Aflevering 1:
Supergirl 5x09, 9 december 2019
Aflevering 2:
Batwoman (afleveringnummer onbekend), 9 december 2019
Aflevering 3:
The Flash 6x09, 10 december 2019
Aflevering 4:
Arrow 8x08, 14 januari 2020
Aflevering 5:
DC's Legends of Tomorrow (non-seizoensaflevering), 14 januari 2020
In Nederland kunnen we de crossover niet volledig 'live' en legaal meekijken: Batwoman heeft in Nederland (nog?) geen tv-zender of streamingdienst. Maar daar hebben creatieve kijkers vast wel een oplossing voor. De rest is te zien op Netflix; meestal 1 of 2 dagen na de uitzending, behalve Arrow, dat er doorgaans vijf dagen over doet om op Netflix te verschijnen.
Black Lightning doet half mee aan de crossover: Cress Williams zal de rol spelen in de Crisis, maar er worden geen afleveringen van de serie gewijd aan het verhaal. En seizoen 3 van de serie is sowieso mysterieus nog steeds niet op de Nederlandse Netflix te zien, ondanks de (nogal betekenisloze) 'Netflix Original'-status.
En verder?Het Arrowverse is zeven jaar oud en doet nu al dé crossover der crossovers. Of niet? De term 'crisis' is door DC meerdere keren gebruikt. Deze Crisis was toen de eerste van drie 'grote' en werd gevolgd door Infinite Crisis en Final Crisis (maar dat zijn niet de enige drie crises). Daarna zijn de grote crossovers andere titels gaan dragen, zoals bijvoorbeeld Flashpoint. Natuurlijk blijven de productieteams jaarlijks crossovers doen; in potentie kan het volgend jaar weer vijf of meer series bij elkaar brengen. Misschien worden de plannen ervoor nu al gemaakt en zien we er in de Crisis alvast een hint van.
I am a leaf on the wind.
Watch how I soar.