Vlucht MH17 uit Amsterdam neergeschoten boven Oekraïne #70

quote:

Waarom het gesol met lichamen een misdaad is

Een van de grootste misdaden is de ontkenning dat een mensenleven betekenis heeft, alsof het niet meer is dan een steen. Of misschien moeten we het omdraaien, en is een van de grootste misdaden juist de bevestiging dat een mensenleven geen betekenis heeft, en dat we uiteindelijk niet zo veel verschillen van stenen. Op dit moment wachten vele honderden mensen in Nederland op het moment dat ze afscheid kunnen nemen van hun dierbaren, wier lichamen nog steeds op een onbekende locatie liggen, ergens in het oosten van Oekraïne – hopelijk eindelijk gekoeld. Ze moesten via media toezien hoe er met die lichamen is gesleept, en dat zogeheten separatisten voor camera’s poseren met persoonlijke bezittingen, zoals een knuffeldier. Het voelt aan als existentiële diefstal; dit gaat verder dan plundering. Levens worden beroofd van hun betekenis, lichamen gereduceerd tot dingen. Zelfs als uiteindelijk alle lichamen gerepatrieerd kunnen worden, is deze banalisering van het menselijke bestaan nauwelijks nog uit te wissen. De doden en hun nabestaanden zijn geconfronteerd met het ergste dat je een mens kunt aandoen: de totale onverschilligheid.

Emmanuel Levinas beschrijft in De l’existence à l’existant (1947) de horror van de dood – de dood reduceert een mens tot een onpersoonlijk zijn, een iets dat slechts is, een ‘il y a’. In de dood vinden we de volstrekte anonimiteit. We kunnen ons niet meer verhouden tot onszelf en anderen, beroofd van al onze eigenschappen. Het gaat niet eens om ‘ik sterf’, maar om ‘het sterft’. Toch is dat slechts één kant van het verhaal. Deze anonimiteit wordt deels ook overwonnen door nabestaanden. Niet voor niets zetten we een dood lichaam niet zo maar bij het vuilnis; we wassen de dode, kleden hem aan, en gedenken zijn leven en naam bij een uitvaart. We weten dat de dood onvermijdelijk het leven uitwist, tegelijkertijd verzetten we ons tegen de gedachte dat daardoor dit leven geen zin had. Een goed uitvaartritueel is de bemiddeling tussen gedenken en in gedachte levend houden, en tegelijkertijd loslaten en afsluiten.

Een uitvaart is misschien wel de uitbeelding bij uitstek van het menselijke bestaan, in ieder geval zoals Søren Kierkegaard dat bestaan beschrijft in De ziekte tot de dood – wat van grote invloed is geweest op existentiële denkers als Jean-Paul Sartre. Dat bestaan is getekend door een spanning tussen tijdelijkheid en eeuwigheid. Dat alles onderhevig is aan de kaken van de tijd is onontkoombaar, maar toch streven we altijd naar een betekenis die de tijd overleeft. Wat ons tot persoon of een ‘iemand’ maakt, is de manier waarop we bemiddelen tussen het tijdelijke en het eeuwige. Dat kan mislukken. Wie alleen maar benadrukt dat alles vergankelijk is, verliest zich zelf in zinloosheid. Wat is voor zo iemand nog van waarde? Waar staat hij nog voor? Waar kunnen we hem op aanspreken? Hij is onverschillig. Alles vergaat toch, zal hij antwoorden. Maar wie krampachtig vasthoudt aan het bestaande, weigert verantwoordelijkheid te nemen voor hoe zaken met de tijd kunnen veranderen, zelfs de meest intieme als vriendschap of liefde. Een persoon is volgens Kierkegaard en Sartre daarmee nooit een definitief ‘zijn’ of essentie, maar een voortdurend ‘worden’. Niet willekeurig, maar ook niet bij voorbaat vastgelegd; zo groeit een betekenisvol levensverhaal. Een verhaal dat op een bepaalde manier ook de dood overleeft, hoewel nabestaanden het noodgedwongen eenzijdig zullen moeten overnemen door de herinneringen aan een geliefde een plek te geven in hun eigen levensverhaal, alsook hem los te laten. Om hem na zijn dood nog steeds een persoon te laten zijn, een bemiddeling tussen wat vergaat en wat de tijd overleeft – het tijdelijke en het eeuwige – ook als hij niet meer lijfelijk aanwezig is. Gedenken is niet alleen afsluiten, maar ook hernieuwd levend houden, al is het slechts in gedachten en rituelen. Het is onze manier om de dood te overwinnen, zonder hem te verloochenen.

Dat geeft aan hoe ernstig het is als nabestaanden niet kunnen gedenken. Het is een soort tweede moord – een persoonlijkheid kapot maken, iemand reduceren tot een ding. Wat gezien het waagstuk van het menselijke bestaan – de bemiddeling tussen het tijdelijke en het eeuwige kan altijd mislukken – helaas mogelijk is. Maar daarmee nog niet minder schandalig. Als Priamus, de laatste koning van Troje, bij de Griekse held Achilles het gekneusde lichaam van zijn dode zoon Hektor opeist om hem te kunnen begraven volgens de geldende rituelen, zegt hij een ‘onmetelijk losgeld’ mee te brengen. Dat losgeld is misschien niets anders dan een aanbod voor Achilles om iets van zijn menselijkheid terug te winnen. Achilles heeft het lichaam van Hektor aan zijn strijdwagen gebonden, en uiteindelijk als een ding neer gesmeten. Maar in hoeverre is hij zelf nog mens, als hij zijn grootste tegenstander behandelt als een naamloos stuk vlees? Wie de persoonlijkheid van een ander ontkent, kan zelf niet langer mens worden genoemd. Hij ontkent namelijk precies wat ons tot mensen maakt; de manier waarop wij betekenis geven aan ons leven of dat van onze geliefden, in strijd alsook overeenstemming met de dood. De misdaad die in Oekraïne is begaan, door het bergen van lichamen te hinderen en persoonlijke bezittingen te plunderen, strekt verder dan de doden hun persoonlijkheid te ontnemen, en de pijn die dit bezorgt bij nabestaanden – hoewel dit beslist het zwaarste moet wegen. Deze zogeheten separatisten tonen door hun onverschilligheid of zelfs minachting de mogelijkheid dat een lichaam slechts een banaal ding is, en een leven niets waard – een horror vacui, een misdaad tegen de menselijkheid.

quote:

Op zondag 20 juli 2014 15:01 schreef voederbietel het volgende:

[..]

[ afbeelding ]

quote:

Op zondag 20 juli 2014 15:04 schreef Old_Pal het volgende:

[..]

smakeloos

quote:

Op zondag 20 juli 2014 15:06 schreef penny-wise het volgende:
k vraag me echt oprecht af of het die Poetin echt iets doet...
Hij ziet toch ook wel beelden uit NL of een ander getroffen land....