ANALYSE DEN HAAG HERONTDEKT DEFENSIE
Een schijntje met symboolwaarde voor het leger
DOOR ROBERT GIEBELS EN NATALIE RIGHTON − 20/08/14, 00:00
Sinds de oorlog in Oekraïne en de andere onrust rondom Europa roept iedereen in Den Haag om meer geld voor Defensie, lang de favoriete bezuinigingspost. Er komt 100 miljoen bij. Is dat echt een kentering? En voeren omringende landen hun defensiebudgetten ook op?
Staat premier Mark Rutte over twee weken voor paal tegenover de Amerikaanse president Barack Obama? Ze treffen elkaar op 4 en 5 september voor de NAVO-top in het prestigieuze Celtic Manor Resort in Wales. De premier zal beloven dat Nederland 100 miljoen euro meer gaat besteden aan de krijgsmacht. De Amerikanen dachten eerder in de richting van een slordige 6 miljard euro extra. Komt Rutte hiermee weg?
Ondanks het gejuich maandag van alle fractieleiders op het Binnenhof dat 'een keerpunt' is bereikt voor Defensie, omdat er eindelijk niet meer gekort wordt op de krijgsmacht, is het extra geldbedrag dat circuleert een schijntje.
Want wat kun je met hooguit 100 miljoen? Één JSF-gevechtsvliegtuig kopen en onderhouden lukt net. Twintig tanks kan ook. Of eenzesde van een fregat. Veel zoden zet het niet aan de dijk. Om de krijgsmacht weer enigszins op orde te krijgen is minimaal een jaarlijkse investering van 1 miljard euro nodig, zeggen defensiespecialisten.
Het extraatje van 100 miljoen heeft wel een grote symbolische waarde. Ook voor de Amerikanen. Na decennia van bezuinigingen, al ingezet sinds het einde van de Koude Oorlog, gaat een Europees land eindelijk weer meer investeren in de krijgsmacht in plaats van erop te beknibbelen.
Nederland komt zo tegemoet aan de dringende oproep van president Obama eerder dit voorjaar dat Europeanen niet louter meer op de Amerikanen hoeven te rekenen als het gaat om hun eigen veiligheid. Minimaal 2 procent van het nationaal inkomen moeten NAVO-landen besteden aan defensie, vindt Obama. Den Haag haalt met 7,7 miljard per jaar nog geen 1,3 procent. Het Nederlandse leger heeft een groot tekort aan helikopters en gevechtsvliegtuigen en spullen worden niet onderhouden.
'De Amerikanen zullen het gebaar van Nederland om 100 miljoen extra vrij te maken zeker waarderen', zegt een bron in Brussel. 'Het gaat erom dat de VS dit herkennen als een keerpunt. Rutte hoeft zich dus zeker niet te schamen.' Dat vindt oud-defensieminister Hans Hillen ook. Het gaat dan wel om een symboolbedrag, 'maar politieke symbolen hebben hun waarde'. De Amerikanen zullen de trendbreuk herkennen, verwacht Hillen.
'Achter de schermen vinden ze het natuurlijk niks', werpt directeur Rob de Wijk van het Haags Centrum voor Strategische Studies tegen. Natuurlijk zullen de Amerikanen tijdens de NAVO-top in Wales diplomatiek tegen Rutte zeggen dat ze blij zijn met het 'signaal'. 'Maar een complimentje van Obama hoeft Rutte echt niet te verwachten', zegt De Wijk. 'Met die 100 miljoen kun je niks wezenlijks verbeteren aan de krijgsmacht.'
Dat is wel nodig voor wie naar het toenemend aantal brandhaarden en oorlogen rondom Europa kijkt, stellen betrokkenen. De oorlog in Oekraïne en de stichting van een kalifaat in het Midden-Oosten: ze vormen een reële bedreiging voor de veiligheid van Europa, heeft ook minister Frans Timmermans van Buitenlandse Zaken recentelijk meermalen benadrukt.
Tot in de krochten van politiek Den Haag wordt tegenwoordig daarom gepleit voor méér geld naar Defensie. Dat is sinds het einde van de Koude Oorlog niet meer voorgekomen. Per slot zijn voor een politicus bezuinigingen op de krijgsmacht de makkelijkste. Militairen zijn loyaal en trekken niet op naar het Malieveld voor een stevige demonstratie. En uit onderzoek blijkt dat ook de belastingbetaler na 'ontwikkelingssamenwerking' het liefst op defensie bezuinigt.
Dat niemand in Den Haag zich hard maakt voor een echt substantiële en structurele bijdrage voor Defensie, vinden defensiespecialisten zoals De Wijk en Hillen een probleem. VVD'er Rutte, weten ingewijden, gaat er geen ruzie over maken met regeringspartij PvdA.
Hoelang kan Nederland het volhouden met zijn beperkte defensiebestedingen? 'Heel lang, mits de Britten en Fransen nog een redelijk sterke krijgsmacht hebben', zegt de Brusselse bron. 'Er moet echter geen nieuwe oorlog bijkomen.' Had Europa een sterke krijgsmacht gehad, zegt De Wijk, dan had dat zo'n afschrikwekkend effect gehad dat er geen Oekraïne-crisis was geweest. 'Als dat en de opmars van IS nu niet worden herkend als wake-upcall, dan houdt het op.'
De symbolische en geringe 'stijging' van het defensiebudget lijkt juist te voorkomen dat het kabinet wakker schrikt. Feitelijk komt de 100 miljoen 'extra' neer op 'minder bezuinigen'. De korting van bijna 1,3 miljard euro op Defensie - 1 miljard van Rutte I en bijna 300 miljoen van Rutte II - wordt iets afgezwakt.
Geholpen door de dreigingen in Oekraïne en Irak 'spinnen' het kabinet en twee van de drie gedoogpartijen, ChristenUnie en SGP, dat het Defensiebudget omhoog gaat. Dat is in elk geval het voorlopige resultaat van de begrotingsonderhandelingen die ook dinsdag op de hei in Diepenheim hebben plaatsgevonden. 'Een kentering', zeggen politici. Maar daarmee wordt de discussie gesmoord die volgens defensiespecialisten werkelijk gevoerd moet worden. En dat is of Nederland het houdt op de symboolinjectie van 100 miljoen in de krijgsmacht. Of dat Nederland bereid is om een robuust eigen leger te vormen dat in Europees verband zelfstandig kan zorgen voor de veiligheid van Europa. Het laat zich raden welk antwoord Obama begin september van Rutte zal verwachten.
Duitsland
'Niet blindstaren op budget'
De regering-Merkel zal dit jaar zo'n 800 miljoen euro minder uitgeven aan de krijgsmacht, ondanks de spanningen in Europa. Dit is twee keer meer dan Berlijn eigenlijk van plan was te snijden om de staatsbegroting op orde te krijgen. Het kwam Berlijn meteen op kritiek te staan van de belangenvereniging van militairen. 'Vrijheid en veiligheid zijn niet gratis', zei de voorzitter, luitenant-kolonel Andre Wüstner.
De grotere bezuiniging wordt deels veroorzaakt door vertraagde wapenprojecten. Met 32,4 miljard euro geeft Berlijn 1,3 procent van het bbp uit aan defensie, evenveel als Nederland.
Defensie-woordvoerder Otte van Merkels CDU zei in juni dat overwogen moest worden om de defensieuitgaven te verhogen als de situatie in Europa verslechtert. Minister van Defensie Von der Leyen benadrukte dat men zich niet moet blindstaren op een hoge defensiebegroting: 'Het gaat erom waaraan het geld wordt uitgegeven.'
Groot-Brittannië
Snijden gaat gewoon door
Voor de regering-Cameron komt de wederopstanding van de Russische beer op een ongelukkig moment. In 2010 werd besloten tot snijden in de militaire uitgaven en daarmee gaat Cameron gewoon door. Topofficieren steken hun onvrede niet onder stoelen of banken. 'Het is noodzakelijk dat Groot-Brittannië voorrang geeft aan Defensie', riep generaal Richard Shirreff in maart tijdens de crisis op de Krim. Volgens Shirreff, die afscheid nam als onderbevelhebber van de NAVO, hebben de bezuinigingen met name geleid tot een 'uitgeholde marine'. Toenmalig minister van Defensie Hammond noemde de kritiek 'nonsens'. Volgens Hammond hebben de Britten nog altijd het vierde defensiebudget van de wereld. Londen wil een slankere, beter bewapende krijgsmacht hebben die sneller inzetbaar is. Zo wordt de landmacht met 20 procent ingekrompen, tot 82 duizend man in 2020. Wel wordt er in tien jaar 200 miljard euro gestoken in nieuwe wapens.
Frankrijk
Legertop dreigde met vertrek
Ook in Parijs waart het bezuinigingsspook rond. Na jaren van snijden in de militaire uitgaven is de defensiebegroting in de afgelopen zeven jaar geslonken van zo'n 48 miljard euro tot ruim 31 miljard euro. Voor de komende vijf jaar is afgesproken de defensieuitgaven stabiel te houden op dit niveau.
In mei dreigde de volledige militaire top echter op te stappen na berichten dat de militairen jaarlijks 2 miljard euro zouden moeten inleveren.
Minister van Defensie Le Drian koos publiekelijk de zijde van de bevelhebbers. 'Onze krijgsmacht kan geen nieuwe bezuinigingen meer aan', waarschuwde de bewindsman in een brief aan premier Valls die Le Figaro publiceerde.
Le Drian zei dat de landmacht 'heel snel niet in staat zou zijn om nieuwe operaties uit te voeren'.
De generaals hebben, voorlopig tenminste, de strijd gewonnen. Valls: 'De strijdkrachten hebben jaren al genoeg opgeofferd.'
Italië
Renzi kan leger niet ontzien
De regering-Renzi heeft nieuwe bezuinigingen op Defensie uitgesteld tot het eind van het jaar. Minister van Defensie Pinotti is bezig met een evaluatie van wat de krijgsmacht in de komende jaren nodig heeft.
Renzi, die flink moet bezuinigen op de staatsbegroting, staat onder grote druk om de militairen niet te ontzien. Met name de aankoop door de luchtmacht van de JSF - de Joint Strike Fighter waar Nederland ook al jaren mee worstelt - wordt bekritiseerd. Rome heeft een optie om negentig toestellen te kopen voor 12 miljard euro. Renzi zei in maart bijna 4 miljard euro te willen snijden uit de defensiebegroting van volgend jaar.
Rome geeft 'slechts' 1,2 procent van het bnp uit aan defensie. Dat is iets meer dan Spanje, maar ruim onder de 2-procentsnorm van de NAVO. Het gemiddelde onder de lidstaten is nu 1,6 procent. Ter vergelijking: de VS geven 4,4 procent uit en de Britten 2,4 procent.
Polen en Tsjechië
Veiligheid krijgt prioriteit
Terwijl West-Europese landen worstelen met de hoogte van hun militaire uitgaven, kiest Polen voor een verhoging. De Poolse president Komorowski beloofde in juni, tijdens een ontmoeting met president Obama, de defensieuitgaven te verhogen tot 2 procent van het bbp. Dat is nu 1,8 procent.
In januari, vlak voor de Krim-crisis, ging Warschau al akkoord met een recordbedrag voor Defensie. Tot 2022 zal 21 miljard euro opzij worden gezet voor onder andere helikopers, onderzeeboten en onbemande vliegtuigen.
Ook Tsjechië wil volgend jaar de defensieuitgaven verhogen, ondanks de economische crisis. Het budget moet geleidelijk groeien tot 1,4 procent van het bbp. Eensgezind hebben regering en oppositie besloten dat defensie prioriteit moet krijgen. 'De basisprincipes van de Europese veiligheid zijn een flinke klap toegebracht', betoogde de Tsjechische premier Bohuslav Sobotka maandag over de gevolgen van Ruslands optreden.
Volkskrant