quote:
BELEVING VAN DE ISLAM IN NEDERLAND
Naast religieuze stromingen zijn er sociaal-politieke en culturele verschillen
tussen de etnische groepen. Deze komen voort uit de cultuur en de gebruiken
van het land van herkomst. Binnen de Turkse moslimgemeenschap bestaan er
bovendien belangrijke sociaal-politieke verschillen. In deze paragraaf worden
deze verschillen kort behandeld en er wordt aangegeven welke moskeeën in
Rotterdam tot welke groep behoren.
De beleving van de islam vanuit de Turkse cultuur
A. Diyanet
De grootste groep soennieten in Nederland behoort tot de Turkse Diyanet. De
Turkse staat heeft een seculier karakter, maar de staat organiseert wel de opleidingen
van imams en het godsdienstonderwijs. De Diyanet is het ‘presidium van
godsdienstzaken’ en houdt zich bezig met de geloofsleer en de eredienst van de
islam. De president en de leden van de Hoge Raad voor Religieuze Zaken, het
hoogste orgaan binnen de Diyanet, zijn benoemd door de regering. Sinds het
begin van de jaren tachtig stuurt de Turkse Diyanet, op verzoek van Nederlandse
moslims, imams naar Nederland voor een periode van maximaal vier jaar. De
Diyanet betaalt ook de salarissen van de imam, maar bemoeit zich verder niet
met de wijze waarop de imam zijn werk doet. De imam volgt, voor hij wordt
uitgezonden, in Turkije een intensieve taalcursus en een oriëntatiecursus over
Nederland. Bij de benoeming speelt het lokale bestuur van de moskee een
belangrijke adviserende rol.
De Diyanet-moskeeën zijn geen voorstander van een Nederlandse imamopleiding,
omdat de Turkse opleiding goed is. Wel zijn ze voorstander van inburgeringcursussen.
De opvatting van de Diyanet is dat godsdienst tot de persoonlijke levenssfeer
van een individu behoort. De Diyanet heeft derhalve geen contacten met
een politieke beweging. De Diyanet verlangt ook van haar medewerkers dat zij
zich in hun werk politiek neutraal opstellen.
De Diyanet is eigenaar van en beheert zeven moskeeën in Rotterdam:
Gultepe, Kocatepe, Mevlana, Anadolu, Ulu, Laleli en de Turkse Culturele
Vereniging in Hoogvliet. Deze moskeeën zijn onderdeel van de koepelorganisatie
Islamitische Stichting Nederland (ISN), die op zijn beurt weer nauw samenwerkt
met de attaché voor godsdienstzaken van de Turkse ambassade.
De andere Turkse soennitische moskeeën wijken niet theologisch, maar
vooral sociaal-maatschappelijk af van de officiële Turkse staatsislam. De groepen
zijn: de Milli Görüs, Süleymanli’s en Nurcu’s. De moskeebesturen van deze
groepen zoeken en vinden hun imam via eigen netwerken. De aanstelling vindt
in principe plaats voor een onbepaalde duur.
B. De Milli Görüs
De Milli Görüs is een sociale en politieke beweging in Turkije maar ook in Europa
en Nederland. De beweging is niet star. Men vindt dat de islam vertaald moet
worden naar de huidige tijd en moet trachten antwoorden te vinden voor de
hedendaagse maatschappelijke problemen van het land waarin de leden zich
bevinden. De naam Milli Görüs heeft twee betekenissen. In het Turks betekent
dit letterlijk ‘Nationale Visie’. De aanhangers van deze beweging geven echter
de voorkeur aan de Arabische betekenis ‘Religieus Perspectief’.
De beweging is in West-Europa in opspraak geraakt vanwege de sympathie
voor de islamitische Welvaartspartij, die inmiddels is vervangen door de Partij
voor de Deugd. Vanuit de Milli Görüs splitste zich in Duitsland een kleine groep af
die pleitte voor een Islamitische Staat waarin de sharia volledig wordt ingevoerd.
Deze groep is altijd klein gebleven, maar heeft wel veel invloed gehad op het
imago van de Milli Görüs.
Inmiddels heeft de Milli Görüs Nederland besloten zich niet meer te
bemoeien met de ingewikkelde Turkse politieke verhoudingen. Ze wil zich, vanuit
de eigen islamitische inspiratie, geheel richten op de integratie van de Turkse
moslims in de Nederlandse samenleving. De Milli Görüs-moskeeën zijn vaak
brede sociaal-culturele centra, waarin, afgezien van de gemeenschappelijke
gebedsruimte, verschillende groepen eigen activiteiten organiseren.
De Milli Görüs kent in Nederland twee landelijke koepelorganisaties: de
Milli Görüs Noord-Nederland en de Milli Görüs Zuid-Nederland. De plaatselijke
moskeeën functioneren redelijk autonoom. De Milli Görüs heeft drie (sociaal culturele
of) moskeeorganisaties in Rotterdam: Ayasofya, Birlik en Iskender Pasa.
Landelijk georganiseerde activiteiten zijn: o.a. de zomercursussen voor kinderen,
de inburgeringscursus voor imams, de bedevaart naar Mekka en de hulpacties
voor arme landen tijdens ramadan en het offerfeest.
C. De Süleymanli’s/SICN
De beweging van de Süleymanli’s is vooral gericht op het organiseren van
korancursussen voor kinderen en jongeren. De naam is afgeleid van de
oprichter van de beweging Süleyman Hilmi Tunahan. Ook de beweging van
de Süleymanli’s heeft een landelijke koepelorganisatie, de Stichting Islamitisch
Centrum Nederland (SICN). De Süleymanli’s noemen zichzelf bij voorkeur de
SICN-groep omdat dit neutraler is. In Rotterdam zijn twee moskeeën aangesloten
bij de SICN: Merkez en Fatih.
D. De Nurcu’s
De Nurcu’s zijn een kleine beweging. De leden hiervan bestuderen naast de
koran ook de werken (Risale-i Nur) van hun inspirator. In deze werken wordt
een brug geslagen tussen de natuurwetenschap en de islam. De Nurcu’s staan
bekend als open naar andersdenkenden. De naam van de groep is afgeleid van
de inspirator van de beweging, Said Nursi. Deze groep heeft gebedsruimtes
gekoppeld aan studiehuizen (madrasa’s). Eén gebedsruimte van deze groep,
Cemaat un Nur, is in het onderzoek betrokken.
De beleving van de islam vanuit de Marokkaanse cultuur
De Marokkaanse soennieten hebben een persoonlijke beleving van de islam. Die
is echter wel geworteld in dezelfde wereldbeschouwing als de orthodoxe. In alle
aspecten van het Marokkaanse sociaal-culturele leven neemt de islam een belangrijke
plaats in. Er zijn wel verschillende sociaal-politieke of culturele stromingen binnen
de Marokkaanse islam, maar deze hebben niet duidelijk vorm gekregen. Volgens
de grondwet van Marokko is de islam de staatsgodsdienst. De koning moet erop
toezien dat de staat volgens de principes van de islam wordt bestuurd. De vorst benadrukt
vooral dat hij een rechtstreekse afstammeling is van de profeet Mohammed.
De Marokkaanse moskeeën in Nederland hebben ook een koepelorganisatie, de
Unie van Marokkaanse Moslim Organisaties (UMMON). De meeste Marokkaanse
moskeeën waren daarbij tot 1993 aangesloten. Nadat de GroenLinks-politicus
Rabbae in een publicatie had beschreven dat de UMMON samenwerkte met de
Marokkaanse autoriteiten, besloot het merendeel van de Marokkaanse moskeeën
hun lidmaatschap te beëindigen. Daardoor is in Nederland geen representatief
orgaan meer waarbinnen de Marokkaanse moskeeën ervaringen uitwisselen en
samenwerken. In Rotterdam is één van de zes moskeeën (Al-Nasr) aangesloten
bij de UMMON. De andere vijf, Al Mohcinine, Othman, Al Wahda, Abu Bakr en
Esselaam, zijn autonoom.
Binnen de Marokkaanse gemeenschap in Nederland is de ‘politieke islam’ in
opkomst, vooral bij jongeren van de tweede en de derde generatie. Deze jongeren
sluiten zich aan bij de Salafiyya-groep of de groepering van Moslimbroeders.
De Salafiyya-groep heeft een orthodox uitgangspunt en streeft naar het
herstel van de traditionele normen van de islam, zoals die golden ten tijde van
de profeet Mohammed en de eerste aanhangers. De groepering van de Moslimbroeders
is vooral actief op cultureel en sociaal gebied. Daarnaast is binnen de
Marokkaanse gemeenschap de Tabligh-organisatie actief. De aanhangers van
deze organisatie houden zich bezig met de traditionele betekenis van de islam,
maar beperken zich daarbij tot verheldering van de grondslagen van de islam en
doen dat binnen moskeeën. Ze richten zich niet op de politieke participatie van
moslims in de Nederlandse samenleving.
Het merendeel van de Tabligh-aanhangers behoort tot de eerste generatie
Marokkanen. De aantallen aanhangers van Salafyya en Tabligh zijn onbekend.
Het zijn ongeorganiseerde minderheidsgroepen.
De Surinaams-Hindoestaanse islam
De Surinaamse moslimgemeenschap behoort deels tot de soennitische islam en
deels tot de ahmadiyya-beweging.
Er zijn drie soennitische Surinaamse moskeeën in Rotterdam, die onafhankelijk
van elkaar opereren: Shane Mustafa, Shaan-E-Islam en de moskee van
de Nederlandse Moslim Stichting. De moskee van de ahmadiyya-beweging heet
de Ahmadiyya-moskee. De ahmadiyya-beweging kent meer gebedshuizen in
Rotterdam, maar die voldoen niet aan de in dit onderzoek gebruikte definitie van
een moskee.
De Surinaams-Javaanse islam
De Surinaams-Javaanse moslims zijn eveneens soennitisch en werken samen
met de Indonesische moslims in Rotterdam. Zij maken gebruik van de tijdelijke
gebedsruimte die zich bevindt in het sociaal-cultureel centrum van Stichting
Setasan. Samen met de Indonesische moslims willen zij een bescheiden nieuwbouwmoskee
realiseren in Rotterdam. Onder deze groep bevinden zich relatief
veel autochtone Nederlanders die overgegaan zijn tot de islam.
De Pakistaanse islam
De Pakistaanse moslimgemeenschap vertoont in cultureel, religieus en organisatorisch
opzicht overeenkomsten met de Surinaams-Hindoestaanse moslims.
Deels maakt zij gebruik van de religieuze voorzieningen die door de Surinamers
tot stand zijn gebracht en participeren zij in hun organisaties. In Nederland wonen
de Pakistanen voornamelijk in de drie grote steden. Daar zijn ook vrijwel alle
Pakistaans-islamitische organisaties te vinden. In Rotterdam zijn er drie
Pakistaanse moskeeën: het Pakistan Islamic Centre, Ghaussiya en Stichting
Minhadjulquran. Er is een vierde gebedshuis, dat niet onder de definitie van
moskee valt.
Indonesiërs, Somaliërs, Bosniërs en anderen
In Rotterdam zijn twee relatief kleine Indonesische gebedsruimten cq moskeeën
gevestigd. Eén in Rotterdam-Zuid (die samenwerkt met de Surinaams-Javaanse
moslims, zoals hierboven beschreven) en één in Rotterdam-Centrum/Noord. In de
jaren negentig zijn er kleine Bosnische en Somalische moslimgemeenschappen
in Nederland ontstaan ten gevolge van oorlogen in de herkomstlanden. Deze
gemeenschappen zijn actief betrokken bij de ontwikkelingen in het land van herkomst
en hun eigen religieuze en culturele identiteit. De naam van de Bosnische
moskee is Selam. De Somalische moskee heet Dar al Hijra.
Interessant om de verschillen tussen de verschillende culturen te zien.