[Filosofie] Post-Modernisme, wat vinden we ervan?

quote:

III. Conclusies & kritische overwegingen
We hebben gezien dat het postmodernisme een tegenreactie is op het modernisme. Het postmodernisme stelt terecht een aantal fouten van het modernisme ter discussie. Zij komt hierbij onder andere tot de volgende conclusies:

Het eigen ‘ik’ is zelf te dynamisch om het uitgangspunt te zijn van waarvan uit men de werkelijkheid kan waarnemen (zoals Descartes probeerde)
Onze zintuigen zijn niet passief, en niet volkomen
Taal is ondoorzichtig.
Absolute waarheid valt daarom (1+ 2+ 3) niet te kennen
Ieder mens heeft dus zijn eigen waarheid
Normen en waarden zijn relatief
Alle godsdienstsovertuigingen zijn principieel gelijk
Het betrekken van ‘vreemde’ elementen in het eigen godsdienstsleven is verrijkend
Deze conclusies zijn niet zonder kritiek gebleven. Kritiek op het postmodernisme zal vrijwel altijd uit de volgende punten bestaan:

Dat het eigen ‘ik’ dynamisch is ontkennen we niet. Toch menen wij dat er wel degelijk een stabiele factor in het eigen bewustzijn is. Dit lijkt ons evident aangezien wij onszelf van onze geboorte tot onze dood beschouwen als hetzelfde individu. Een veranderende individu, maar wel die ene individu. Elk individu probeert zijn werkelijkheid voor zover relevant voor hem in kaart te brengen, te verklaren en ten laatste te begrijpen. Dit is de basis op grond waarvan wij verantwoordelijk houden voor hun daden. Een crimineel kan zich moeilijk verdedigen door te zeggen: 'U denkt dat ik die misdaad heb gepleegd, maar inmiddels ben ik een ander'.
Bovendien, als het subject niet in staat is te kennen, hoe kan het dan een goede beoordeling geven van het ‘ik’? Scherper gesteld; Hoe kan een denker als Nietzsche die niet in staat is zijn eigen subject te kennen, een juiste analyse maken van het 'ik'?
Hoewel de zintuigen niet volkomen zijn, zijn ze adequaat. Wie consequent sceptisch is ten aanzien van de eigen ervaring, zal ook niet stoppen voor een rijdende trein. Dit scepticisme kwam trouwens in de Griekse oudheid al voor, en is dus geen originele uitvinding, maar een terugval in een oud probleem.
Taal mag evenmin onvolkomen zijn, dit wil niet zeggen dat taal uiteindelijk inadequaat is. De hele menselijke communicatie is erop gericht anderen zo accuraat mogelijk te laten weten wat wij denken, voelen, wensen. Een onderneming die ons allerminst zinloos lijkt, maar wel zinloos wordt wanneer taalcritici als Derrida gelijk hebben in hun pessimistische visie op de taal.
Wanneer we de pretentie van het absolutisme vermijden, valt waarheid dan niet adequaat te kennen? Moet ik alles wat er te weten valt over een olifant kennen om me uit te kunnen spreken over wat een olifant wel is en niet is? Als iemand meent dat een olifant een oranjegeel gestreept katachtige zoogdier is, mag ik hem dan niet corrigeren met de opmerking dat hij waarschijnlijk in de war is met een tijger? Als dat de consequentie van het postmodernisme is, vervallen we in absurditeit.
Dat ieder mens zijn eigen waarheid heeft, kan gemakkelijk een verabsolutering op zich worden. Een absurde bovendien, omdat niemand iemand serieus neemt die een olifant een tijger noemt, of niet gelooft dat de aanstormende trein werkelijk bestaat. Zo zijn er ook levensbeschouwelijke overtuigingen die evident onzinnig zijn (zoals de overtuiging dat Jezus een marsmannetje in vermomming was). Men moet dus naar beste kunnen proberen tot een levensbeschouwelijke overtuiging zien te komen die rationeel verantwoord is, zoals men ook naar beste kunnen tot een werkelijkheidsbeschrijving moet proberen te komen, die rationeel verantwoord is.
Tot op zekere hoogte zouden normen en waarden relatief kunnen zijn. Toch zijn ook de meeste postmodernisten het er over eens, dat het nodeloos martelen van mensen altijd verkeerd is, dat genocide altijd verwerpelijk is, evenals een dictatoriaal regime, moord, verkrachting, corruptie etc. Wanneer men de verwerpelijkheid van deze zaken ter discussie stelt naar aanleiding van de relativiteit van normen en waarden, lijkt het einde van alle morele oordelen daar. Dan geldt alleen het recht van de sterkste nog. Als er echter absolute normen en waarden bestaan, kan men over morele overwegingen in discussie gaan. Men kan zich dan echter ook nooit verschuilen achter de opmerking ‘jij hebt jouw overtuiging, ik de mijne – en die laatste heb je te respecteren’. Over elk gedrag en elke opvatting is dan discussie mogelijk, en ook over de vraag welke grond de absolute normen en waarden ten laatste vereisen. Dergelijke discussies maken het leven trouwens alleen maar interessanter.
Het is maar de vraag of alle levensbeschouwelijke overtuigingen gelijk zijn. Veel postmodernisten behandelen exclusivistische en absolute godsdienstsovertuigingen in ieder geval als inferieur aan relativistische overtuigingen. Daarmee getuigen zij zelf dat niet alle godsdienstsovertuigingen gelijk zijn. De ideologie van het nationaal-socialisme wordt vandaag de dag algemeen als moreel verwerpelijk ervaren. Ook de ideologie van het moslimfundamentalisme wordt door velen, juist ook door postmodernisten, als moreel verwerpelijk gezien.
Daarbij komt dat niet elke levensbeschouwelijke overtuiging rationeel verantwoord hoeft te zijn. Het is bijzonder ongeloofwaardig dat Jezus een vermomd Marsmannetje is geweest. Het is principieel mogelijk, zich af te vragen in hoeverre het historisch aannemelijk is dat Jezus uit de dood is opgestaan. Het kan van een gezonde nuchterheid en zelfs bescheidenheid getuigen de discussie aan te gaan over de vraag of een bepaalde overtuiging rationeel houdbaar is. Zo menen veel atheïsten, dat de goedheid van een Almachtige Schepper en de bruutheid van het lijden onverenigbaar zijn. Het lijkt eerder eerlijk de discussie hierover aan te gaan, dan deze te schuwen vanuit de gedachte, dat de waarheid toch onkenbaar is.
Het is dan ook niet duidelijk waarom men verschillende waarheidsclaims niet op hun geloofwaardigheid zou kunnen toetsen en deze met elkaar vergelijken, zoals de claim dat Jezus uit de dood is opgestaan, en de claim dat de Koran de onfeilbare openbaring van God aan Mohammed is. Historische omstandigheden rond de opstanding en getuigenissen kunnen wetenschappelijk worden onderzocht. Feilbaarheid kan getoetst worden. Om aan de bewuste godsdienststradities recht te doen, zou men deze waarheidsclaims misschien zelfs normerend moeten achten voor de keuze voor een levensbeschouwelijke overtuiging, en daarom uit respect voor de desbetreffende godsdiensten
Het betrekken van elementen uit andere culturen en religies in het eigen godsdienst kan de levensbeschouwing inderdaad verrijken. Tegelijkertijd moet de wildgroei aan overtuigingen en religieuze potpourri’s ieder denkend mens zorgen baren. Men kan niet beweren dat een voorwerp ‘wit’ is en ‘niet-wit’ zonder in tegenstrijdigheden te vervallen, en onzin uit te kramen. Men kan evenzo niet tegenstrijdige ideeën en voorstellingen met elkaar verenigen, zonder dat men in nonsens vervalt. Veelkleurigheid is één ding, pluralisme iets anders.
Voor een gezond functioneren van een mens is intellectuele integratie van verschillende ideeën, normen en waarden noodzakelijk. De mens is ten diepste ook een waarheidszoeker. Het laat zich niet ongestraft als tegenstrijdige ideeën, gedrag en normen en waarden zich binnen een menselijke geest een bestaan wordt gegund.
Besluit

We hebben de weg afgelegd van het modernisme naar de reacties erop in de huidige tijd. Die reacties zijn onzes inziens terecht. Het ontwerpen van systemen van kennis lijkt ons onlosmakelijk verbonden met de beschaving (vergelijk de Islamitische of Hindoeïstische filosofie). De gedachte dat men, los van het denkend voorgeslacht, de werkelijkheid in kaart zou kunnen brengen en dan nog volmaakt ook, kan echter niet anders zijn dan zelfoverschatting. Het postmodernisme heeft de pretenties van de Verlichting dan ook genadeloos ontmaskert.

Bescheidenheid siert de mens. Ieder mens gaat wel op zoek naar een integraal verstaan van de werkelijkheid, en dat is goed. Met de klassieke theologie (bv. Thomas van Aquino) houden we vol dat ons denken, en met name ons denken over God zijn beperkingen heeft. Het verstand is adequaat zeggen wij met de middeleeuwse theologen, maar de mens moet zijn maat kennen.

In die zin zijn we het met de post-modernistische kritiek eens. We hebben ook laten zien welke kritiek op het postmodernisme te geven valt. Postmodernisme als correctie op het denken van Verlichting en Moderniteit is een welkome ontspanning van het denken. Ontwijfelbare, zekere kennis vanuit de ratio zoals Descartes die verlangde, is onmogelijk. Wel komen bepaalde overtuigingen als evident op ons over, en zijn van daaruit denkstappen te ondernemen. Post-modernisme kan daarom nooit zelf een absolute filosofie worden.