Blijft Brech stil over zijn dna op Nicky Verstappen? 'Zwijgrecht staat onder druk’Jos Brech zwijgt al jaren over zijn dna op het lichaam en de kleding van Nicky Verstappen. Maar dat is een gewaagde stilte, het zwijgrecht staat zwaar onder druk. Over een week is de rechtszaak.
Zelfs een pop ging mee de verhoorkamer in. Een pop die Nicky Verstappen moest voorstellen. Rechercheurs lieten hem zien aan Jos Brech, ze toonden foto’s van de Brunssummerheide, het was na tig verhoren zonder antwoorden de ultieme poging een bres te slaan in zijn pantser van zwijgzaamheid, een zeldzaam moment van openhartigheid te forceren.
Maar de Limburger praat niet. De man die verdacht wordt van ontvoering, misbruiken en doden van Nicky Verstappen in 1998 zegt al ruim 22 jaar niks over zijn betrokkenheid bij de zaak.
Maar hoe komt zijn dna (27 sporen, huid, speeksel en haar) dan op het lichaam en de onderbroek van de 11-jarige jongen? Na acht voorbereidende zittingen hopen betrokkenen dat Brech bij het begin van de inhoudelijke behandeling volgende week maandag eindelijk een antwoord geeft op de vragen.
Al zijn de voortekenen slecht. Steeds prevelde de verdachte slechts dat ene zinnetje: ,,Ik heb Nicky niet ontvoerd, niet verkracht en niet om het leven gebracht.’’ Verder beroept Brech zich op zijn zwijgrecht, een fundamenteel recht, omdat niemand verplicht kan worden aan zijn eigen veroordeling mee te werken, ooit in het leven geroepen als bescherming tegen middeleeuwse folterpraktijken die criminelen tot verklaringen dwongen.
Maar dat recht is niet meer zo in steen gebeiteld als vroeger, zeggen advocaten en officieren van justitie. Tegenwoordig wordt de druk vaak flink opgevoerd om te verklaren, zowel door het OM als de rechtbank. Als er overduidelijk bewijs ligt en er wordt niet gesproken, dan wegen rechters dit mee. Als feiten ‘schreeuwen’ om een verklaring en er wordt gezwegen, dan kan dat tegen de verdachte gebruikt worden (zie informatieblokje hieronder.
Glad ijsDaarmee begeeft Jos Brech zich op glad ijs, waarschuwde ook de rechter in zijn zaak. „U wilt uw eigen moment kiezen’’, zei hij bij een tussentijdse zitting in juni vorig jaar. ,,U beseft toch wel dat het ook gevolgen kan hebben voor de waarde van uw verklaring?’’ Een half jaar eerder had de tweede rechter ook aangedrongen op uitleg: ,,Uzelf heeft de sleutel van uw cel in handen. Als blijkt dat uw contact met Nicky op énige wijze legaal was, loopt u hier door de voordeur naar buiten.’’
Brech reageerde: ,,Ik beroep me op mijn zwijgrecht. Op advies van mijn advocaat.”
01:09
Die advocaat heet Gerald Roethof. De Amsterdamse strafpleiter weigert inhoudelijk op deze zaak in te gaan, maar zegt wel dat de toenemende druk om te verklaren past bij de verharding van de samenleving. ,,In het verleden werd er niet getornd aan het zwijgrecht, maar nu wordt er al snel gezegd: ‘als je onschuldig bent, dan schreeuw je het toch uit?!’ Er wordt steeds minder rekening gehouden met grondrechten van verdachten. Maar weet wel: wisselende verklaringen van verdachten of vergissingen worden je kwalijk genomen, dan heb je ineens gelogen. Dus in het algemeen geldt wat mij betreft: als er bewijstechnisch geen sterke zaak is, waarom zou je dan verklaren? Dat wordt dan onsympathiek gevonden, dat zal wel.’’
‘Er wordt al snel gezegd: ‘als je onschuldig bent, dan schreeuw je het toch uit?!’
De inschatting van Roethof is tot dusver blijkbaar: het dna dat van Brech gevonden is (geen bloed, geen sperma) kan op zichzelf niet bewijzen dat zijn cliënt Nicky heeft ontvoerd, misbruikt en gedood. De advocaat kan steun vinden in andere zaken waar verdachten ondanks sterke aanwijzingen of belastend materiaal toch vrijuit gingen nadat ze niks verklaard hadden.
Vaak gaat het om misdrijven waarbij meerdere verdachten betrokken zijn, maar onduidelijk is wie precies welke rol had. Beroemd is de vrijspraak in 2007 van veertien Hells Angels die verdacht werden van de moord op drie van hun clubleden. Zij waren in 2004 doodgeschoten, de veertien waren in de meeting-room aanwezig, volgens de politie de plaats-delict. In eerste instantie veroordeelde de rechter alle aanwezigen tot zes jaar celstraf voor het medeplegen van doodslag. Maar in hoger beroep oordeelde het Hof: de clubleden hebben de schijn tegen, maar hard bewijs ontbreekt. Onduidelijk bleef wie geschoten had, niet helder was wáár de drie vermoord waren.
Advocaat Gitte Stevens uit Roermond stond een van de hoofdverdachten bij: ,,Het Hof sprak alle aanwezigen vrij uit vrees dat wellicht onschuldige mensen achter tralies zouden komen. Maar dat is nu alweer jaren geleden, ik vraag me af of het nu weer zo zou gaan, het zwijgrecht staat onder druk. Tegenwoordig ligt de lat steeds lager en stelt men vaak ‘dat iets schreeuwt om een verklaring’. Indien de ontlastende, voor verduidelijking zorgende verklaring uitblijft, kan de rechter het uitblijven daarvan meewegen in zijn oordeel. Laatst had ik een verdachte wiens telefoon contact had gemaakt op drie kilometer van het plaatsdelict. Ook dat ‘schreeuwde om een verklaring’, oordeelden OM en rechtbank. Mijn cliënt zweeg en dus werd dat aanstralen meegenomen in de veroordeling. Alsof je niet ergens kan passeren op kilometers afstand.”
Of deze tendens zich ook vertaalt in de vonnissen is niet bekend. Hoogleraar Straf- en Procesrecht Lonneke Stevens (Vrije Universiteit Amsterdam) laat momenteel onderzoeken hoe rechters zwijgen meewegen bij de bewijsconstructie: ,,Je ziet het wel geregeld terug in de motiveringen. Rechters redeneren dan: dit bewijst wijst zo sterk een kant op, de verdachte vertelt niet hoe het anders kan zijn gegaan, dus dan kan ik niet anders dan aannemen dat het scenario van het OM klopt.”
SerieverkrachterBekend voorbeeld van een zaak waarin de verdachte bleef zwijgen terwijl het bewijs zich opstapelde, is die van de Utrechtse serieverkrachter Gerard T. De man werd dertien jaar na de laatste van een reeks brute verkrachtingen en aanrandingen van meisjes en vrouwen rond de Domstad opgepakt toen zijn dna na een fietsendiefstal in de databank gelinkt werd aan de oude delicten. Behalve de dna-match had het OM nog flink wat ondersteunend bewijs, zoals het (zoek)gedrag van T. Dat alles was genoeg voor een veroordeling, hij kreeg zestien jaar cel. In hoger beroep bleef die straf overeind.
Maar de man weigerde keer op keer te vertellen wat hij wist, wat hem dreef, hoe hij te werk ging. ,,En dat nam de rechter hem kwalijk’’, herinnert officier van justitie Daphne van der Zwan (OM Midden-Nederland) zich. ,,Dat werd letterlijk benoemd bij de uitspraak.’’ De rechter in hoger beroep formuleerde dat zo: ,,De verdachte heeft geen enkele openheid van zaken willen geven. (….) het zwijgrecht komt hem toe, maar door daar in deze zaak gebruik van te maken stelt de verdachte zijn eigen belang nog steeds ver boven dat van zijn slachtoffers en de samenleving, die vragen om een uitleg.’’ Van der Zwan: ,,Dat zie je terug in de strafmaat, al is het lastig te zeggen hoe veel jaar er bijkwam door het zwijgen. Maar het telt allemaal mee.”
Bij slachtoffers blijven de pijn en frustratie groot, weet de officier van justitie: ,,De hoogte van een straf is belangrijk, maar eigenlijk is het enige dat hen echt bezighoudt: de waarom-vraag. Waarom ik? Was hij specifiek op zoek? Dat houdt hen tot de dag van vandaag bezig.’’
Risico’sAl is het voor verdachten op hun beurt soms ook niet makkelijk te zwijgen, weet de Haagse advocaat Job Knoester. En dat is niet zonder risico’s, bijvoorbeeld als ze rechercheurs naar de mond praten of zelfs ten onrechte bekentenissen afleggen. ,,Ik stond in 2001 Nourdin B. bij, toen verdacht van verkrachting en moord op de Goudse studente Mariëlle de Geus. Deze man was psychiatrisch patiënt, slecht in staat zijn mond te houden. Hij had al gezegd dat het zijn sperma was op De Geus, terwijl uit dna-onderzoek bleek dat het níet van hem was. Hij was in de war, niet opgewassen tegen de recherche. De verhoren waren toen nog zonder advocaat, dat is nu anders, maar we hebben hem toen voor ieder verhoor gebeld en gezegd dat hij moest zwijgen. En als dat niet lukte, moest hij maar een liedje zingen, zeiden we. Dat heeft hij gedaan. Uiteindelijk is hij vrijgesproken, een ander is opgepakt en veroordeeld. Dat is nog altijd mijn mooiste zaak, omdat ik zeker weet dat we een onterechte veroordeling voorkomen hebben. En het toont voor mij aan dat het zwijgrecht niet een trucje is van de verdediging, bedoeld om eerst het hele dossier te kennen ofzo. Soms moet je mensen tegen zichzelf beschermen. Ik snap ook wel dat Roethof nu adviseert te zwijgen. Het bewijs is niet spijkerhard zoals ik uit de media begrijp, daarbij moet de verdachte iets uit zijn geheugen opdiepen van meer dan twintig jaar geleden. Een vergissing is snel gemaakt en wordt tegen je gebruikt.”
Curieuze verklaringenEn dan nog. Zelfs als Brech straks alsnog zijn verhaal doet, als hij die ‘troefkaart’ in de vorm van de kluisverklaring (zie kader) wel op tafel legt, is het maar de vraag of de rechtbank dat relaas serieus neemt. Niet zelden komen verdachten, eenmaal in bezit van het volledige strafdossier, met de meest curieuze verklaringen voor de aanwezigheid van hun sporen bij de slachtoffers - de rechter prikt daar dan vaak doorheen.
En voor nabestaanden wordt het er ook niet per se beter op als het zwijgen doorbroken wordt voor een summiere of juist fantasierijke uitleg, weet de moeder van politie-agente Gabrielle Cevat, die in juli 2008 doodgeschoten werd door Franklin F. ,,Hij was maanden stil geweest bij de tussentijdse zittingen’’, zegt Marga Koenen, de moeder van Cevat. De man reed die avond nogal roekeloos, dronken slalomde hij door Amstelveen, Cevat hield hem aan, maar toen trok hij een wapen en schoot haar dood. ,,Hij had dan wel bekend, maar zei verder niks’’, vertelt Koenen.
De stilte was pijnigend. ,,Maar toen opeens begon hij te ratelen tijdens de inhoudelijke behandeling. Dat was heel onwezenlijk. ‘Wat lult die man nou’, dacht ik nog. Kwam er een heel kinderachtig verhaal over waarom ’ie met een pistool op pad was gegaan enzo, maar op cruciale vragen kwam geen antwoord. Waarom had hij mijn dochter dit aangedaan, waarom vermoord je mijn kind? Daarop kwam geen antwoord. Nee, dan was het: ‘het gebeurde allemaal in een flits, ik weet het niet meer’. Dus het blijft voor ons altijd de vraag hoe Gabrielle’s laatste momenten waren. Dat blijft knagen.’’
https://www.ad.nl/binnenl(...)onder-druk~a2dfdccb/Over een week is de rechtszaak
[ Bericht 85% gewijzigd door ikweethetookniet op 20-09-2020 12:53:44 ]