Voormalig commandant Mart de Kruif legt uit hoe zijn krijgsmacht vastliep de afgelopen jaren'Het leek op een oude lynchpartij'
Voormalig commandant Mart de Kruif weet hoe het is om soldaten op missie te verliezen. In een bewogen week voor defensie rekent hij af met 'Den Haag'.
Defensie is een puinhoop en de minister had haar organisatie niet onder controle; dat beeld blijft hangen na het Kamerdebat van afgelopen week waarbij de minister van Defensie en de Commandant der Strijdkrachten moesten aftreden. Luitenant-generaal b.d. Mart de Kruif was als commandant van de landmacht medeverantwoordelijk voor de uitzending van militairen naar Mali. Ook voerde hij in 2008 het bevel over 45 duizend NAVO-militairen in Zuid-Afghanistan. De Kruif weet best dat de afkorting b.d. onder militairen staat voor 'bek dicht'. Maar op verzoek van de Volkskrant wil hij toch uitleggen hoe afgelopen jaren zijn krijgsmacht krakend vastliep.
Hoe heeft u gekeken naar het Kamerdebat waarbij minister van Defensie Jeanine Hennis en Commandant der Strijdkrachten Tom Middendorp moesten opstappen?
De Kruif steekt beide armen in de lucht: 'Er was geen debat! Het oordeel stond al vast. De diepere inhoud - de slechte staat van de krijgsmacht - kwam niet ter sprake. Het aftreden van de minister en de hoogste commandant was een ethisch gebaar, naar aanleiding van een tragedie. Heel zuiver. Maar ik had gehoopt dat ten minste één Kamerlid ook zelf in de spiegel had durven kijken. We waren getuige van een herhaling van 20 augustus 1672: het lynchen van de gebroeders De Witt. Niet letterlijk, maar figuurlijk. Het Volksempfinden regeerde.'
Wat verwijt u de Kamerleden?
'Het ontbreekt hen aan staatsmanschap. Opportuniteit overheerst. Ik begrijp dat ze liever een miljoen extra uitgeven aan zorg dan aan defensie. Dat is makkelijker te verkopen. Maar daar moet je overheen kunnen stappen. Defensie kun je snel uitkleden, maar opbouwen kost jaren. Je kunt niet even een bataljon kopen als het nodig is, je bouwt een krijgsmacht langzaam op van binnenuit. Door bezuinigingen en reorganisaties kampt de krijgsmacht met grote materieeltekorten en een uittocht van ervaren mensen. We draaien niet langer mee in de eredivisie. We zijn Achilles '29 uit Groesbeek, tweede divisie. Dat is ernstig, want we hebben het niet over de hervorming van de btw of de aanleg van een snelweg, maar over een overheidstaak waarbij mannen en vrouwen hun leven moeten wagen.'
Verwijt u zichzelf het fatale ongeluk in Mali? De missie begon toen u de baas was van de landmacht.
'Ik heb in mijn hoofd iedere film teruggedraaid waarbij ik moest beslissen eenheden uit te zenden. Nooit heb ik gedacht: 'We nemen hier een groot risico maar we doen het toch.' Daarom doet dit tragische incident zo'n pijn. Nooit heb ik het gevoel gehad dat we mensen in gevaar brachten door ondeugdelijke materieel. Maar dat is wel gebeurd. Ik ging ervan uit dat het spul veilig was. De defensieorganisatie is gebouwd op vertrouwen.'
De eerste soldaten in Mali klaagden over een gebrek aan gepantserde slaapcontainers.
'Dat klopt. Maar ik vind, je kunt ook een sleuf graven en daarin gaan liggen. En bijvoorbeeld een doelopsporingsradar meenemen om na een aanval snel te kunnen terugslaan. Het was een bewust risico dat ik acceptabel achtte. We kunnen niet wachten met de inzet van militairen tot een gepantserd dorp met internet is neergezet. Er bestaat geen situatie van nul risico. Het beroep van een militair is een gevaarlijk beroep.'
Waaraan merkte u afgelopen jaren dat de landmacht begon vast te lopen?
'De bedrijfsvoering klopt niet meer. Als een auto kapotgaat, kun je niet even een monteur laten komen. Als een wapen stuk is, krijg je dat niet binnen een week gerepareerd. We rijden in 25 jaar oude DAF-vrachtwagens waarvoor geen reserveonderdelen meer zijn. Een gewone transportonderneming schrijft een vrachtwagen in vijf jaar af. De kern van het probleem is dat defensie is doorgeschoten in het streven naar efficiency. Tijdens de Koude Oorlog hadden we van alles te veel, maar nu ligt alles gelijk stil als ook maar iets kapotgaat.'
Klopt het verhaal dat soldaten pang pang moeten roepen bij gebrek aan munitie?
'Ja, dat klopt. En het is pijnlijk dat een Kamerlid als Alexander Pechtold dat grappig vindt. Binnen de landmacht noemen ze hem Pang Pang Pechtold. Door munitiegebrek zijn eenheden minder getraind. Terwijl onze kerntaak wel vechten is. Pas als je dat kunt, kun je ook vrede sluiten. Nederland heeft een carrot, maar geen stick. In Srebrenica hebben we geleerd wat dat voor gevolgen kan hebben.'
Wat moet er volgens u veranderen bij defensie?
'Ten eerste moeten we de centrale sturing uit Den Haag deels terugdraaien. Ik was verantwoordelijk voor 20 duizend werknemers, maar als ik 1.200 euro wilde uitgeven, was ik twaalf weken en acht handtekeningen verder. Ik heb op het punt gestaan ontslag te nemen toen ik nog eens 43 miljoen euro moest bezuinigen. Niet vanwege dat bedrag, maar omdat Den Haag er bij vertelde hoe ik dat precies moest doen. Terwijl ik toch de commandant van de Landmacht was!
'Ik heb minister Hennis en commandant Middendorp een beter alternatief voorgelegd, wat zij accepteerden. Maar omdat mijn plan eerst politiek moest worden afgestemd, stond ik in Ermelo een zaal met 600 man te vertellen dat hun eenheid werd opgeheven - terwijl ik wist dat dit besluit een paar weken later zou worden teruggedraaid. Nog een voorbeeld: de verkoop van alle Leopard-tanks was geen idee van de militaire top. Dat had minister Hans Hillen persoonlijk bedacht. Alsof ik een chirurg vertel hoe hij of zij moet opereren. Gelukkig belde het Duitse leger later met de boodschap dat ze genoeg tanks hadden, maar geen personeel. Dat leidde dan weer tot een unieke, vergaande samenwerking.
'Ten tweede moeten we zorgen dat goede mensen blijven bij defensie. Ik heb de discussie over arbeidsvoorwaarden overgelaten aan de Directie Personeel. Ik had me daar toch mee moeten bemoeien. Dat verwijt ik mezelf. De arbeidsvoorwaarden verslechterden sluipenderwijs en er is nog steeds geen cao. Vooral voor de onderofficieren is dat bitter. Zij zijn de ruggengraat van het leger en behoren tot het besten ter wereld. Zij accepteerden altijd een karig salaris in ruil voor mooi, verantwoordelijk werk. Met goed materieel en baanzekerheid. Die laatste pijlers hebben we weggehaald.'
Welk rapportcijfer geeft u de krijgsmacht?
'Een 5 voor materieel, een 8 voor personeel.'
Waarom heeft u zelf geen ontslag genomen?
Met bedeesde stem: 'Tsja... generaal Arie van der Vlis heeft dat in 1994 gedaan omdat hij verdere bezuinigingen voor zichzelf niet kon verantwoorden. Een mooie symbolische daad. Maar de volgende dag stond zijn opvolger klaar die het beleid wel uitvoerde. Zelf kon ik mijn ei goed kwijt bij de minister en de Commandant der Strijdkrachten. We zagen samen licht aan het einde van de tunnel en dan loop je niet weg. Bovendien was het een voorrecht te werken met de mensen van de landmacht. Lachen en janken, iedere dag weer.'
Moeten militairen hun can do-mentaliteit niet wat temperen?
'Dat is niet het probleem. Die mentaliteit is functioneel. De opdracht gaat boven alles, zelfs je eigen leven. Geen enkele andere beroepsgroep heeft dat. Ook niet de politie. Can do is de ziel van de krijgsmacht. Een commandant beslist of een risico aanvaardbaar is. Die lijn loopt door tot de Commandant der Strijdkrachten en de minister. Hennis en Middendorp hebben de risico's altijd heel verantwoord afgewogen. Dat zij aftreden vanwege een vreselijk incident met defecte munitie, staat los van de can do-cultuur.'
De Onderzoeksraad voor Veiligheid stelt dat defensie door bezuinigingen de grenzen van de veiligheid heeft opgezocht.
'Als een bedrijf hapert, kan de veiligheid in het geding komen. Maar geen enkele commandant accepteert dat de veiligheid acuut in het geding komt. No way.'
Het defensiebudget is zo'n 8 miljard euro. Is anderhalf miljard erbij, zoals het nieuwe kabinet wil, genoeg?
'Je hebt al 1 miljard nodig om het huishoudboekje op orde te krijgen. Een half miljard om te investeren in materieel en personeel is niet veel. Wie denkt dat we er zijn met anderhalf miljard en een nieuwe minister vergist zich. De ironie wil: afgelopen jaren kregen krijgsmachtdelen hun budget voor onderhoud niet eens op, bij gebrek aan technici en inkopers van reservedelen. Defensie moet weer op zijn hoeven worden gezet. De afgelopen vijftien jaar is de organisatie murw gebeukt. Door te weinig geld, een haperende bedrijfsvoering en een rigide besturing.
'Laat iedereen in de spiegel kijken, van korporaal tot Kamerlid. Gebruik de discussie over dit tragische incident en de politieke bereidheid weer te investeren in defensie, om structurele verbeteringen aan te brengen. Dat begint met een diagnose: wat is er gebeurd, kloppen de gemaakte aannamen nog wel, hoe repareren we wat kapot is, wat komt er op ons af? Ik pleit voor een onafhankelijk onderzoek.'
We kunnen als samenleving ook besluiten dat de eredivisie te hoog gegrepen is.
'Dat mag. De politiek bepaalt de ambitie, de militair voert uit. We kunnen achter onze dijken schuilen en hopen op genade. Maar zeg dan ook tegen de wereld dat we ons niet betrokken voelen en meldt de NAVO dat we even niet meedoen. Mijn mening: we zijn de 16de economie ter wereld en we zouden niet in staat zijn 1.100 mensen op een missie te sturen? Waar hebben we het dan over?'
Van commandant tot adviseur1958 Geboren in Apeldoorn
1981 Cum laude afgestudeerd aan Koninklijke Militaire Academie
1981-1990 Pelotonscommandant
1991-2001 Staffuncties in Seedorf
2001 Bataljonscommandant Bosnië
2002-2006 Staffuncties in Den Haag
2008-2009 Commandant NAVO-troepen in zuidelijke Afghanistan
2010-2016 (Plaatsvervangend) Commandant Landstrijdkrachten
2017 Adviseur bij Deloitte en lid van adviesraad WRR
HerdenkingDe twee in Mali gesneuvelde militairen worden zondag herdacht in de Gedachteniskapel van de stoottroepers in het Gelderse Beneden-Leeuwen. De namen van sergeant Henry Hoving en korporaal Kevin Roggeveld worden bijgeschreven op een plaquette in de kapel.
300 soldaten verlorenMart de Kruif voerde van 2008 tot 2009 het bevel over 45 duizend NAVO-militairen in Zuid-Afghanistan. Bijna 300 soldaten sneuvelden onder zijn bevel tijdens militaire operaties dat jaar. De Kruif werkt aan een boek over die ervaring op basis van het dagboek dat hij bijhield. 'Sinds die missie word ik soms eensklaps emotioneel', schrijft hij.
Volkskrant