New Horizons: De reis naar Pluto (en verder) deel 4

08-06-2014

New Horizons: onderweg naar Pluto's bestbewaarde geheimen



een reis van tien jaar gaat het volgend jaar dan eindelijk gebeuren: ruimtesonde New Horizons scheert rakelings langs Pluto, zodat de vrij mysterieuze dwergplaneet een aantal van zijn geheimen wel prijs zal moeten geven.

New Horizons werd in 2006 gelanceerd en is nog altijd onderweg. Meer dan drie miljard kilometer moet de sonde maken om uiteindelijk te arriveren bij zijn einddoel: Pluto en zijn vijf manen. Naar verwachting is de afstand tussen de sonde en Pluto in juli 2015 het kleinst. Deze bedraagt dan nog een slordige 6000 kilometer.

GRAPPIG FEITJE
Toen New Horizons vertrok, dachten we nog dat Pluto drie manen had. Inmiddels weten we wel beter. Enkele jaren geleden ontdekten onderzoekers Kerberos en Styx: het vierde en vijfde maantje dat Pluto rijk is.

Scheervlucht
New Horizons zal niet om Pluto gaan cirkelen, maar Pluto enkel passeren. Daar zijn twee redenen voor. Ten eerste heeft New Horizons wanneer deze bij Pluto arriveert een snelheid van zo’n 43.000 kilometer per uur. Om de sonde in een baan rond Pluto te plaatsen, moet die snelheid met 90 procent afnemen. Daarvoor is zo’n 1000 keer meer brandstof nodig dan New Horizons kan dragen. Een tweede goede reden om New Horizons niet in een baan rond Pluto te plaatsen, is dat deze daar dan vast zou komen te zitten: de sonde kan Pluto niet meer verlaten. Wanneer New Horizons snelheid behoudt en langs Pluto scheert, kan deze ook andere objecten in de Kuipergordel gaan bestuderen.

Onderzoekers

'knutselen' aan New Horizons. Afbeelding: NASA.

Atmosfeer
Hoewel New Horizons slechts langs Pluto scheert, kan deze toch een schat aan informatie leveren. Zo’n drie maanden voordat de sonde langs Pluto scheert, zal deze al foto’s maken en zoveel mogelijk over Pluto en zijn grootste maan – Charon – te weten proberen te komen. Wanneer New Horizons werkelijk dicht bij Pluto in de buurt komt, zal deze de atmosfeer van de dwergplaneet bestuderen en proberen een beeld te krijgen van het oppervlak van de planeet en Charon. Ook zal New Horizons foto’s maken. Op de beste foto’s zijn naar verwachting zelfs oppervlaktekenmerken van zo’n zestig meter groot goed zichtbaar. Eenmaal voorbij Pluto en zijn manen zal New Horizons achterom kijken. Hij ziet dan de grotendeels duistere kant (die niet door de zon beschenen wordt) van Pluto en Charon en zoekt naar nevels in de atmosfeer en eventuele ringen. Ook zal New Horizons door de schaduw die Pluto en Charon werpen, vliegen en zien hoe de zon en de aarde achter Pluto en Charon verdwijnen. Dat is het beste moment om meer te weten te komen over hun atmosfeer. Aan het einde van dit deel van de missie hopen onderzoekers verschillende vragen te kunnen beantwoorden: Waar bestaat de atmosfeer van Pluto uit en hoe gedraagt deze atmosfeer zich? Hoe reageert die atmosfeer op de zonnewind? Zijn er grote geologische structuren op Pluto? En hoe ziet het oppervlak van de dwergplaneet eruit?

Haast
Om die vragen te kunnen beantwoorden, is haast geboden. Sinds 1989 beweegt Pluto – die een zeer elliptische baan volgt – van de zon vandaan. Het betekent dat Pluto gaandeweg minder warmte ontvangt en kouder wordt. De atmosfeer van de planeet kan uiteindelijk gaan bevriezen. Wetenschappers willen deze voor dat gebeurt, graag bestuderen. Naarmate Pluto zich verder van de zon verwijdert, valt er ook minder licht op de planeet, iets wat de waarnemingen van New Horizons bemoeilijkt. Twee goede redenen om zo snel mogelijk bij Pluto te arriveren en het maximale uit de missie te halen.


Jupiter's maan Io schittert op deze foto die New Horizons in 2007 maakte. Afbeelding: NASA.

Hulp van Jupiter
Om vaart te kunnen maken, kreeg New Horizons in 2007 hulp van Jupiter. De sonde scheerde op een afstand van 2,2 miljoen kilometer langs de gasreus. De zwaartekracht van Jupiter gaf New Horizons een broodnodig duwtje in de rug. “New Horizons duikt in het zwaartekrachtsveld van Jupiter en slingert er weer uit met een snelheid die groter is dan toen deze erin ging,” vertelt onderzoeker Robert Farquhar. Natuurlijk maakte New Horizons direct van de gelegenheid gebruik om Jupiter en zijn manen te fotograferen. Het leverde prachtige kiekjes op

Kuipergordelobjecten
Met het duwtje van Jupiter in de rug ging New Horizons verder. Inmiddels is deze ook de baan van Saturnus en Uranus gepasseerd en ligt de mooie Pluto voor de sonde te wachten. Maar na Pluto houdt het universum natuurlijk niet op. Er valt nog meer te ontdekken. En als het aan NASA ligt, gaat New Horizons dat ook doen. Zodra New Horizons op Pluto is ‘uitgekeken’, zal de missie naar alle waarschijnlijkheid verlengd worden. NASA zal de sonde dan opdracht geven om een ander Kuipelgordelobject te bestuderen. De sonde zal dan ook de samenstelling en atmosfeer van dat Kuipergordelobject en eventuele manen bestuderen. Welke objecten de sonde dan precies gaat bezoeken, zal pas later in de missie duidelijk worden.

Uitdaging
Terwijl NASA al droomt over missies voorbij Pluto, moeten we tegelijkertijd ook de grote uitdagingen die de missie van New Horizons met zich meebrengen, niet onderschatten. Zo is het helemaal niet zo vanzelfsprekend dat deze Pluto tot op zo’n 6000 kilometer nadert en vervolgens heelhuids doorvliegt op zoek naar een vervolgmissie. Zo kan niet worden uitgesloten dat zich rond Pluto puin bevindt. “We hebben meer en meer manen rond Pluto ontdekt: de teller staat nu op vijf,” stelde onderzoeker Alan Stern in 2012. “En we weten dat deze manen – net als de manen die we nog niet ontdekt hebben – puin genereren.” Botsingen tussen de manen en andere kleine Kuipergordelobjecten hebben mogelijk voor een RING van puin rond Pluto gezorgd. “Omdat ons ruimtevaartuig zo snel reist – meer dan 48000 kilometer per uur – kan een botsing met één keitje of zelfs een millimeter groot stofje New Horizons al aantasten of vernietigen,” voegt onderzoeker Hal Weaver toe. “Dus we moeten uit de buurt blijven van puin rond Pluto.” Momenteel doen onderzoekers hun uiterste best om een beeld te krijgen van puin rond de dwergplaneet. Maar of New Horizons straks daadwerkelijk een iets andere koers aan moet houden dan gepland zal pas zo’n tien dagen voor deze bij Pluto arriveert duidelijk worden. “Het is een cliffhanger,” erkent onderzoeker Leslie Young.

Het moge duidelijk zijn: New Horizons heeft alles wat een spannende ruimtevaartmissie nodig heeft. Prachtige, ambitieuze doelen. Een spannende reis ernaartoe. En een onbekend einddoel. Genoeg reden om de ruimtesonde op de voet te volgen. En dat is exact wat wij gaan doen!


07-12-2014

New Horizons ontwaakt uit zijn winterslaap

Na een reis van negen jaar is de New Horizons-ruimtesonde klaar om Pluto en zijn manen te ontmoeten. De Amerikaanse ruimtevaartorganisatie maakte de ruimtesonde vanochtend om 03:53 uur Nederlandse tijd wakker na 1873 dagen geslapen te hebben.

Overigens sliep New Horizons niet aan één stuk door. In 1873 dagen tijd ontwaakte de ruimtesonde al achttien keer, verspreid over perioden van 36 en 202 dagen. Vandaar dat we af en toe konden genieten van een mooi kiekje. De dutjes drukten de kosten en daarnaast zorgden ze ervoor dat de elektronica aan boord van New Horizons in dit stadium nog amper is gebruikt. Wanneer de ruimtesonde bij Pluto aankomt, is de apparatuur nog zo goed als nieuw.

(scientias.nl)


De foto's uit het vorige topic

05-02-2015
New Horizons maakt scherpste foto van Pluto en Charon


13-02-2015
New Horizons ziet Charon rond Pluto dansen


19-02-2015
New Horizons fotografeert Pluto’s kleine maantjes voor het eerst




15-04-2015
85 jaar na de ontdekking van Pluto: dit is de allereerste kleurenfoto

Zelfs vanop een afstand van 115 miljoen kilometer is een duidelijk onderscheid te zien tussen de dwergplaneet en zijn maan. © NASA/JHU-APL/SWRI.

15-05-2015
New Horizons spot alle manen van Pluto



15-06-2015
Nieuwe foto’s van Pluto (op ruim vijftig miljoen kilometer) zijn weer iets scherper


23-06-2015
Plutomaan Charon heeft een donkere pool

Originele (links) en bewerkte opname (rechts) van de grote Plutomaan Charon, gemaakt door de LORRI-camera van de Amerikaanse ruimtesonde New Horizons. (NASA/JHU-APL/SwRI) momenteel bedraagt de afstand nog ca. 25 miljoen kilometer.

22-06-2015
Eerste kleurenfilmpje van Pluto en Charon gemaakt



De video bestaat uit negen frames, die tussen 29 mei en 3 juni zijn opgenomen. De afstand tot Pluto slonk in deze periode van ruim 54 miljoen kilometer (29 mei) naar 49 miljoen kilometer op 3 juni.

29-06-2015


30-06-2015
Nog maar twee weken en dan zien we Pluto in volle glorie


In vergelijking. Links zie je hoe Pluto er twee weken geleden door de ogen van New Horizons uitzag, rechts zie je de foto die gisteren is gemaakt:

02-06-2015


30-06-2015
Kolossale krater op Pluto?

Deze foto van Pluto is op 29 juni jl. gemaakt. Rechtsonder is mogelijk een grote inslagkrater te zien. (Ron Baalke/NASA/JHUAPL/SWRI)


02-07-2015
Pluto heeft geen ring en ‘slechts’ vijf manen
zoom=1.5&resize=574%2C232

Meest recente ‘ruwe’ foto van Pluto, gemaakt op 1 juli 2014, dertien dagen voor de aankomst van New Horizons bij Pluto

Zie jij ook een krater op Pluto?

02-07-2015
NASA ontdekt vier vreemde vlekken op Pluto

Aan de onderkant van Pluto zijn vier even grote vlekken te onderscheiden © NASA.

02-07-2015
Pluto heeft twee gezichten

Op deze opname van Pluto zijn de donkere vlekken langs de evenaar van de dwergplaneet (onderaan) goed te zien. (NASA/JHU-APL/SwRI)

04-07-2015
Nog 10 dagen: eerste kaart van Pluto gemaakt
Daarnaast zijn kleurenfoto’s van Pluto en Charon achter elkaar gezet met het onderstaande filmpje als resultaat.


06-07-2015
NASA verliest tijdelijk contact met New Horizons

Pluto en Charon op 3 juli. De afstand tot het duo bedraagt 13,5 miljoen kilometer

07-07-2015
Nog 7 dagen tot Pluto: scherpe foto’s van vingerafdrukken


De foto’s zijn gemaakt tussen 1 juli en 3 juli. De afstand tot de dwergplaneet nam in deze periode af van 14,9 miljoen kilometer tot 12,5 miljoen kilometer.

09-07-2015
Zo zag je Pluto nog nooit; nieuwe beelden van New Horizons



10-07-2015
New Horizons produceert nieuwe haarscherpe beelden van Pluto

Op deze nieuwe foto zijn de maan Charon (links) en de dwergplaneet Pluto (rechts) te zien. De foto is op 8 juli gemaakt op een afstand van zes miljoen kilometer tot het duo

De landkaart van Pluto, die een paar dagen geleden is uitgebracht. Ook hier is de donkere regio ‘de walvis’ waar te nemen.

11-07-2015
Grillige patronen op nieuwe foto’s Pluto

De foto is op 9 juli gemaakt, slechts vijf dagen voor de scheervlucht van New Horizons langs Pluto.

Op Pluto zijn nu al interessante gebieden zichtbaar. Hier willen wetenschappers graag een kijkje nemen.

12-07-2015

Voor de allerlaatste keer heeft de New Horizons-ruimtesonde een foto gemaakt van de mysterieuze vingerafdrukken op dwergplaneet Pluto. De vlekken zijn te zien op de kant die altijd naar de maan Charon is gericht.

13-07-2015
De eerste kloven en kraters verschijnen op Charon

NASA’s New Horizons-ruimtesonde heeft een paar kraters gespot op de maan Charon van Pluto. Daarnaast zijn er enkele kloven te zien op een nieuwe foto, die op 11 juli is gemaakt.

Charon en Pluto naast elkaar. Deze foto is vorige week gemaakt

13-07-2015
Nog 1 dag: Pluto is absoluut niet saai

Op deze nieuwe foto – gemaakt op 11 juli – zijn veel details te zien

Wanneer New Horizons morgen langs Pluto vliegt, ziet het ruimtevaartuig de kant met het grote witte hart. Oftewel: deze kant. Wetenschappers staan te popelen om het overgangsgebied van het witte hart naar de donkere walvis te analyseren

14-07-2015
Nog een paar uur naar Pluto; New Horizons is er bijna!

De meest recente foto’s van Charon (links) en Pluto (rechts).

14-07-2015


14-07-2015

De foto is gemaakt op het moment dat de afstand tussen Pluto en New Horizons zo’n 766.000 kilometer bedroeg. Het moment waarop New Horizons rakelings langs Pluto zou scheren, lag toen New Horizons dit kiekje maakte, nog zo’n zestien uur in het verschiet

14-07-2015
De afgelopen dagen zijn we veel te weten gekomen over Pluto en zijn manen:
– Pluto is groter dan verwacht en heeft een diameter van 2370 kilometer. Daarmee is Pluto het grootste Kuipergordelobject.
– Pluto heeft een ijskap op de noordpool met methaanijs en stikstofijs.
– Er ontsnapt stikstof uit de atmosfeer van Pluto. Mogelijk geeft de dwergplaneet meer stikstof vrij dan verwacht.
– Op Pluto zijn mogelijk al kliffen en kraters gespot.
– Verder zag New Horizons vingerafdrukken, een wit hart en een donker gebied genaamd ‘de walvis’ op de dwergplaneet.
– Ook de maan Charon is niet saai. Dit maantje heeft een donker poolgebied, inslagkraters en kliffen.
– Pluto heeft geen ring.
– Pluto heeft niet meer dan vijf manen. Dit is opvallend, want wetenschappers hadden verwacht circa vijftien manen aan te treffen bij de dwergplaneet.


15-07-2015

De eerste foto's van de Flyby






16-07-2015

Nieuwe detailfoto van maan Charon


De foto laat een gebied zien met een lengte van 390 kilometer (van boven naar beneden) Hoewel Charon een relatief jong oppervlak lijkt te hebben, is er wel een aantal kraters te zien. De foto is 1,5 uur voor de scheervlucht langs Pluto gemaakt op een afstand van 79.000 kilometer van Charon.


Een aantal feiten

New Horizons is de sonde met de hoogste lanceersnelheid van een sonde ooit: 16,26 km/seconde t.o.v. de aarde en, door toevoeging van de invloed van de draaiing van de aarde, een totale lanceersnelheid van bijna 45 km/seconde. De snelheid van New Horizons was tot aan Jupiter ongeveer 57.600 kilometer per uur en hierna ongeveer 75.200 kilometer per uur.

Aan boord van de sonde bevindt zich een deel van de as van de ontdekker van Pluto, Clyde Tombaugh.

New Horizons is in staat gegevens te versturen met een snelheid van 38.000 bits per seconde. Eenmaal bij Pluto is dit, vanwege de extreme afstand, 600 à 1200 bits per seconde.

Het brein van de New Horizons is een Mongoose V processor die op 12 MHz draait.

New Horizons heeft twee solid-state harde schijven van elk 8 Gb (een primaire en een backup).

Het duurt negen maanden om de complete gegevensset die New Horizons heeft verzameld te downloaden naar de Aarde.

New Horizons heeft $700 miljoen gekost en weegt 385 kg.

De aanwezige ± 11 kilo plutoniumdioxide levert 228 Watt elektriciteit en thermische energie op tijdens het rendez-vous met Pluto.
(wikipedia)







NASA maakte deze animatie hoe Pluto door de jaren heen gezien werd





Via deze website kun je volgen waar New Horizons zich momenteel bevindt
http://www.yaohua2000.org/cgi-bin/New%20Horizons.pl

Een paar gerelateerde topics
W&T / Missie Rosetta: een reis naar de oorsprong van het leven
W&T / [CENTRAAL] MARS - De Missies! Deel 10
W&T / Missie: Dawn. Voor het eerst in een baan rond een dwergplaneet
W&T / Het Astronomie Topic #9
W&T / [CENTRAAL] Exo-Planeten Topic #2
W&T / Hayabusa 2 Missie: opnieuw naar een asteroïde

Over een half uur komt de docu: 'Mission Pluto' weer op National Geographic Channel, voor wie m gemist heeft

quote:

Op vrijdag 17 juli 2015 14:11 schreef speknek het volgende:
Make sure you tune into NASA TV today. I've just been in a room to see one of the photos that will be presented. Two people cheered. One person cried. One person fainted.

19:00 uur

http://www.nasa.gov/press(...)-17-nasa-tv-briefing

Ik kan een half uurtje meekijken
hopelijk hebben ze dan de foto al laten zien

Brian May

quote:

Op vrijdag 17 juli 2015 19:11 schreef Kper_Norci het volgende:

[..]

Zat ook al zo te kijken, grote muzikale held van me.

oooooh, nog geen geisers, vulkanen of iets in die trant, maar mss komt t nog bij de volgende foto's

Ik moet gaan, ik zie t stras wel weer

Wat extra info bij de foto's

17-07-2015

Dit zijn de nieuwste foto’s van Pluto en zijn manen

Geschreven door Tim Kraaijvanger op 17 juli 2015 om 18:58 uur

NASA presenteerde vanavond de nieuwste foto’s van Pluto en zijn manen. De nieuwe beelden laten zien hoe bijzonder de dwergplaneet is.

“Het gaat prima met New Horizons”, onthulde projectwetenschapper Alan Stern tijdens de persconferentie. “Op dit moment is de ruimtesonde 3,8 miljoen kilometer verwijderd van Pluto. We hebben één tot twee procent van de data ontvangen, wat overeenkomt met 1 gigabyte. Volgende week hebben we vijf tot zes procent van de data binnen. De ontdekkingen die we nu tonen zijn slechts het topje van de ijsberg. Pluto is een merk aan het worden. De dwergplaneet verkoopt zichzelf, daar hoeven wij niet veel voor te doen.”


Nix
Dit is Nix, één van de kleinste manen van Pluto. De foto is net zo scherp als de scherpste foto’s van Pluto die door de Hubble-ruimtetelescoop zijn gemaakt. Dit is bijzonder, omdat Nix slechts 40 kilometer breed is. Zoals je ziet is Nix een beetje uitgerekt en niet mooi rond. Er zijn details zichtbaar met een breedte van 4 kilometer.


Een flinke laag koolstofmonoxideijs
Op deze foto zijn gegevens van het Ralph-instrument geplakt. Voor het eerst zien we een koolstofmonoxideregio op Pluto. De piek bevindt zich op het westelijke deel van de Tombaugh-regio (het witte hart). Buiten deze regio bevindt zich geen koolstofmonoxide. Het hart is dus een bijzondere plek op de dwergplaneet. Het is nog onbekend hoe dik de laag koolstofmonoxide is. Minimaal enkele centimeters dik, maar wellicht gaat het om een veel diepere laag.


Sputnik Planum
Deze foto van het hart van het hart (Tombaugh-regio) is op 77.000 kilometer afstand van Pluto gemaakt. Sommige oppervlaktekenmerken zijn slechts één kilometer breed. Deze grote bevroren vlakte is zo goed als kraterloos en wordt Sputnik Planum genoemd. Sputnik Planum is niet ouder dan honderd miljoen jaar, omdat er nauwelijks kraters te zien zijn. Toch is het ook mogelijk dat het oppervlak slechts een week oud is. Dit weten onderzoekers nog niet.

Op de foto zijn heuvels zichtbaar. Deze heuvels volgen de lijnen van de polygonen en zijn iets hoger dan het omliggende terrein. Mogelijk zijn de heuvels omhoog geduwd, maar dat is slechts speculatie. Ook heeft de New Horizons-ruimtesonde troggen gespot op de dwergplaneet. In deze troggen ligt hier en daar wat donker materiaal. Rechtsonder zijn kleine putjes op het oppervlak zichtbaar, maar het is nog onduidelijk hoe deze putjes zijn ontstaan. Een mogelijkheid is dat putjes ontstaan door sublimatie.

Een fascinerende scheervlucht
Een scheervlucht over Norgay Montes, het bergachtige gebied waar we eergisteren al foto’s van zagen. En een scheervlucht over Sputnik Planum met zijn polygone vormen.


Onafscheidelijk duo
Een fraai portret van Pluto en zijn grootste maan Charon. De twee objecten zijn niet tegelijkertijd gefotografeerd. De beelden van Pluto en Charon zijn dus aan elkaar geplakt.




Atmosfeer
De atmosfeer van Pluto komt overeen met één van de modellen. “Hoog in de atmosfeer van Pluto bevindt zich stikstof”, vertelt onderzoeker Randy Gladstone tijdens de persconferentie. “Dichter bij het oppervlak troffen we methaan en zonlicht-absorberende koolwaterstoffen aan.”

Daarnaast verliest de atmosfeer van Pluto stikstof. Deze stikstofmoleculen worden geïoniseerd door de zon en vormen een staart achter de dwergplaneet. “Naar schatting ontsnapt er 500 ton materiaal per uur”, vertelt onderzoeker Fran Bagenal. “Ter vergelijking: Mars verliest slechts één ton materiaal per uur. Pluto raakt meer materiaal kwijt door de zwakke zwaartekracht. Moet je eens uitrekenen hoeveel stikstof Pluto de afgelopen 4,5 miljard jaar al verloren is!”

Geisers?
Hoewel de teamleden van het New Horizons-project benadrukken dat er nog geen geisers zijn gevonden, zijn er wel mysterieuze donkere vlekken met afzettingen zichtbaar op het oppervlak van Pluto. Dit zijn mogelijk geisers en lijken op de geisers die door de Voyager 2-ruimtesonde zijn gespot op de maan Triton van Neptunus. “We kunnen Triton en Pluto helaas niet vergelijken, omdat we Triton nog niet goed genoeg hebben gezien”, concludeert onderzoeker Jeff Moore.

Het waait op Pluto
Het is aannemelijk dat het waait op Pluto. De windsnelheid is ongeveer een paar meter per seconde. Volgens de wetenschappers waait het alleen heel dicht bij het oppervlak. Omdat de wind zo zwak is, kunnen alleen piepkleine deeltjes via de lucht worden verplaatst.

Nieuwe persconferentie
Komende vrijdag vindt de volgende persconferentie plaats met veel nieuwe foto’s en nieuwe informatie. Wat we in ieder geval weten is dat dan bekend wordt gemaakt of de maan Charon een atmosfeer heeft.

(scientias.nl)

21-07-2015

Haarscherpe foto’s van Pluto’s kleinere manen


Geschreven door Tim Kraaijvanger op 21 juli 2015 om 19:13 uur

NASA heeft twee scherpe foto’s van de kleine Pluto-manen Nix en Hydra gepubliceerd. Deze beelden zijn vorige week gemaakt door de New Horizons-ruimtesonde.

Nix is 42 kilometer lang en 36 kilometer breed en heeft wel iets weg van een jellybean. Over het algemeen heeft Nix een grijs oppervlak, al is er wel een gebied zichtbaar met een rode gloed. Wetenschappers speculeren dat dit een krater is. “We ontvangen binnenkort nog data over de samenstelling van Nix”, vertelt wetenschapper Carly Howett van het Southwest Research Institute. “Dan weten we waarom deze regio roder is dan de omgeving.”

Ook Hydra heeft een onregelmatige vorm. Deze maan is op 14 juli op een afstand van 231.000 kilometer gefotografeerd. Hydra is 55 kilometer lang en 40 kilometer breed. Op de foto zijn minimaal twee grote kraters zichtbaar, waarvan er één in de schaduw ligt. De grijstinten verschillen op Hydra, waardoor onderzoekers vermoeden dat het oppervlak van de natuurlijke satelliet uit verschillende materialen bestaat. “Voor vorige week was Hydra een zwak lichtpuntje”, zegt wetenschapper Ted Stryk van het Roane State Community College. “Het is onwerkelijk dat Hydra nu een echte plek aan het worden is. We zien de vorm en kunnen voor het eerst oppervlaktekenmerken spotten.”

Styx en Kerberos
Pas in oktober worden foto’s van Pluto’s meest recent ontdekte manen – Styx en Kerberos – naar de aarde gestuurd. We moeten dus nog even geduld hebben.

Persconferentie
Komende vrijdag geeft de Amerikaanse ruimtevaartorganisatie opnieuw een persconferentie. De verwachting is dat er dan veel nieuwe beelden worden gepresenteerd. Uiteraard doet Scientias.nl verslag van deze persconferentie. Als er eerder nieuwe foto’s verschijnen, worden die zo snel mogelijk geplaatst.

(Scientias.nl)

21-07-2015

NASA’s New Horizons Finds Second Mountain Range in Pluto’s ‘Heart’


Pluto's mountain range

A newly discovered mountain range lies near the southwestern margin of Pluto’s Tombaugh Regio (Tombaugh Region), situated between bright, icy plains and dark, heavily-cratered terrain. This image was acquired by New Horizons’ Long Range Reconnaissance Imager (LORRI) on July 14, 2015 from a distance of 48,000 miles (77,000 kilometers) and sent back to Earth on July 20. Features as small as a half-mile (1 kilometer) across are visible.

Pluto’s icy mountains have company. NASA’s New Horizons mission has discovered a new, apparently less lofty mountain range on the lower-left edge of Pluto’s best known feature, the bright, heart-shaped region named Tombaugh Regio (Tombaugh Region).

These newly-discovered frozen peaks are estimated to be one-half mile to one mile (1-1.5 kilometers) high, about the same height as the United States’ Appalachian Mountains. The Norgay Montes (Norgay Mountains) discovered by New Horizons on July 15 more closely approximate the height of the taller Rocky Mountains.

The new range is just west of the region within Pluto’s heart called Sputnik Planum (Sputnik Plain). The peaks lie some 68 miles (110 kilometers) northwest of Norgay Montes.

This newest image further illustrates the remarkably well-defined topography along the western edge of Tombaugh Regio.

“There is a pronounced difference in texture between the younger, frozen plains to the east and the dark, heavily-cratered terrain to the west,” said Jeff Moore, leader of the New Horizons Geology, Geophysics and Imaging Team (GGI) at NASA’s Ames Research Center in Moffett Field, California. “There’s a complex interaction going on between the bright and the dark materials that we’re still trying to understand.”

While Sputnik Planum is believed to be relatively young in geological terms – perhaps less than 100 million years old - the darker region probably dates back billions of years. Moore notes that the bright, sediment-like material appears to be filling in old craters (for example, the bright circular feature to the lower left of center).

This image was acquired by the Long Range Reconnaissance Imager (LORRI) on July 14 from a distance of 48,000 miles (77,000 kilometers) and sent back to Earth on July 20. Features as small as a half-mile (1 kilometer) across are visible. The names of features on Pluto have all been given on an informal basis by the New Horizons team.

Image Credit: NASA/JHUAPL/SWRI

(nasa.gov)

quote:

Op woensdag 22 juli 2015 00:35 schreef ExperimentalFrentalMental het volgende:
21-07-2015

NASA’s New Horizons Finds Second Mountain Range in Pluto’s ‘Heart’

[ afbeelding ]
Pluto's mountain range

A newly discovered mountain range lies near the southwestern margin of Pluto’s Tombaugh Regio (Tombaugh Region), situated between bright, icy plains and dark, heavily-cratered terrain. This image was acquired by New Horizons’ Long Range Reconnaissance Imager (LORRI) on July 14, 2015 from a distance of 48,000 miles (77,000 kilometers) and sent back to Earth on July 20. Features as small as a half-mile (1 kilometer) across are visible.

Pluto’s icy mountains have company. NASA’s New Horizons mission has discovered a new, apparently less lofty mountain range on the lower-left edge of Pluto’s best known feature, the bright, heart-shaped region named Tombaugh Regio (Tombaugh Region).

These newly-discovered frozen peaks are estimated to be one-half mile to one mile (1-1.5 kilometers) high, about the same height as the United States’ Appalachian Mountains. The Norgay Montes (Norgay Mountains) discovered by New Horizons on July 15 more closely approximate the height of the taller Rocky Mountains.

The new range is just west of the region within Pluto’s heart called Sputnik Planum (Sputnik Plain). The peaks lie some 68 miles (110 kilometers) northwest of Norgay Montes.

This newest image further illustrates the remarkably well-defined topography along the western edge of Tombaugh Regio.

“There is a pronounced difference in texture between the younger, frozen plains to the east and the dark, heavily-cratered terrain to the west,” said Jeff Moore, leader of the New Horizons Geology, Geophysics and Imaging Team (GGI) at NASA’s Ames Research Center in Moffett Field, California. “There’s a complex interaction going on between the bright and the dark materials that we’re still trying to understand.”

While Sputnik Planum is believed to be relatively young in geological terms – perhaps less than 100 million years old - the darker region probably dates back billions of years. Moore notes that the bright, sediment-like material appears to be filling in old craters (for example, the bright circular feature to the lower left of center).

This image was acquired by the Long Range Reconnaissance Imager (LORRI) on July 14 from a distance of 48,000 miles (77,000 kilometers) and sent back to Earth on July 20. Features as small as a half-mile (1 kilometer) across are visible. The names of features on Pluto have all been given on an informal basis by the New Horizons team.

Image Credit: NASA/JHUAPL/SWRI

(nasa.gov)

Even in het Nederlands

22-07-2015

New Horizons vindt opnieuw bergen op Pluto


Geschreven door Tim Kraaijvanger op 22 juli 2015 om 08:14 uur

Wetenschappers hebben een nieuwe foto binnengekregen van bergen op dwergplaneet Pluto. De foto is op 14 juli 2015 gemaakt door het LORRI-instrument van NASA’s New Horizons-ruimtesonde.

De nieuwe bergen zijn ongeveer één tot anderhalve kilometer hoog. Dit betekent dat ze kleiner zijn dan de ijsbergen van Norgay Montes op Pluto, die een hoogte van drie kilometer bereiken. Het nieuwe gebergte ligt op een afstand van 110 kilometer van Norgay Montes.

De bovenstaande foto is gemaakt nabij de zuidwestelijke grens van Pluto’s hart (oftewel: de Tombaugh-regio). Rechts is het witte bevroren oppervlak van de Tombaugh-regio te zijn, terwijl linksboven het donkere terrein duidelijk in beeld verschijnt. Wetenschappers beweren dat het oppervlak van het witte hart minder dan honderd miljoen jaar oud is, omdat er weinig kraters te zien zijn.



“We zien hier een duidelijke overgang van twee complexe terreinen”, zegt wetenschapper Jeff Moore. “Er is sprake van interactie tussen het donkere en het lichte materiaal, maar dit proberen wij nog te begrijpen.” Een goed voorbeeld is een krater op het overgangsgebied, die gevuld is met lichter materiaal.

Persconferentie
Gisteren presenteerde NASA nieuwe foto’s van de manen Nix en Hydra. Komende vrijdag geeft de Amerikaanse ruimtevaartorganisatie opnieuw een persconferentie. De verwachting is dat er dan veel nieuwe beelden worden gepresenteerd. Uiteraard doet Scientias.nl verslag van deze persconferentie. Als er eerder nieuwe foto’s verschijnen, worden die zo snel mogelijk geplaatst.

(scientias.nl)

quote:

Op woensdag 22 juli 2015 09:29 schreef Perrin het volgende:
Zeer interessant.. Hopelijk beschikken ze ook snel over meetgegevens wat betreft de chemische samenstelling van de lichte en donkere gebieden.

Daar ben ik ook zeer benieuwd naar. Ze houden het spannend

Even wat info bij de foto's

24-07-2015

New Horizons ontdekt hoge nevels en gletsjers op Pluto


Geschreven door Caroline Kraaijvanger op 24 juli 2015 om 21:03 uur

Nieuwe foto’s, nieuwe ontdekkingen! NASA’s New Horizons verrast opnieuw. Pluto heeft hoge nevels en gletsjers!

Tijdens een persconferentie heeft NASA zojuist de laatste door New Horizons gemaakte foto’s en verzamelde gegevens vrijgegeven. En opnieuw zijn we verbluft. Een verslag.

Even achterom kijken
De foto hieronder werd zeven uur nadat New Horizons het dichtst bij Pluto in de buurt kwam, gemaakt. New Horizons was toen alweer zo’n 360.000 kilometer van Pluto verwijderd en keek even achterom. We zien hier het silhouet van Pluto met daaromheen een lichte kring: de atmosfeer! Tevens zijn er nevels te zien die tot zo’n 130 kilometer boven het oppervlak van Pluto reiken. “Mijn mond viel open toen ik deze eerste foto van een buitenaardse atmosfeer in de Kuipergordel zag,” stelt onderzoeker Alan Stern.

.
Deze foto maakte New Horizons toen deze 360.000 kilometer van Pluto verwijderd was. Een eerste analyse wijst erop dat de atmosfeer van Pluto eigenlijk uit twee lagen bestaat. Afbeelding: NASA / JHUAPL / SwRI.

Wetenschappers zijn blij met deze foto’s. Ze kunnen ons namelijk meer vertellen over de samenstelling van de atmosfeer van Pluto en ze kunnen onthullen wat er op het oppervlak van de dwergplaneet allemaal gaande is. “De nevels die we op deze foto zien, zijn heel belangrijk voor het creëren van de koolwaterstoffen die het oppervlak van Pluto zo’n rode gloed geven,” legt onderzoeker Michael Summers uit.

.
Deze foto maakte New Horizons toen deze zo’n 2 miljoen kilometer van Pluto verwijderd was. Afbeelding: NASA / JHUAPL / SwRI.

Modellen wijzen erop dat de nevels die we hier zien ontstaan doordat ultraviolet zonlicht methaangas – het eenvoudigste koolwaterstof dat voorkomt in Pluto’s atmosfeer – opbreekt. Hierdoor stapelen koolwaterstoffen als etheen en acetyleen zich op. Wanneer deze koolwaterstoffen zich naar de lagere – en koudere – delen van de atmosfeer bewegen, condenseren ze en worden het ijsdeeltjes. En die ijsdeeltjes vormen de nevels die we zien. Ultraviolet zonlicht zet die nevels om in de donkere koolwaterstoffen die het oppervlak van de dwergplaneet van een kleurtje voorzien.


Zijn ze niet prachtig? Pluto (op de voorgrond) en zijn maan Charon. Je ziet de twee hier zoals je ze ook zou zien als je met New Horizons zou zijn meegevlogen. De kleuren lijken op de kleuren die we met het menselijk oog zouden zien, maar zijn niet helemaal natuurgetrouw. Het is de beste foto die we tot op heden van de twee samen hebben verkregen. Afbeelding: NASA / JUAPL / SwRI.

In eerste instantie dachten onderzoekers dat eventuele nevels boven Pluto zich niet veel verder dan 30 kilometer boven het oppervlak konden uitstrekken. Maar nu zien we dat de nevels tot wel 130 kilometer hoog reiken! “We hebben nieuwe ideeën nodig om te achterhalen wat er gaande is,” stelt Summers.

De druk
Maar er is nog een verrassing. Metingen van New Horizons wijzen erop dat de massa van Pluto’s atmosfeer in twee jaar tijd flink is afgenomen. Een mogelijke verklaring daarvoor is dat ongeveer de helft van Pluto’s atmosfeer recent op het oppervlak van de dwergplaneet bevroren is. Als dat scenario klopt, zal de massa van de atmosfeer de komende tijd nog verder afnemen. Pluto beweegt momenteel namelijk van de zon vandaan.

Nog scherper
Genoeg over de atmosfeer. Terug naar het oppervlak. NASA komt met een nieuwe foto op de proppen met een twee keer hogere resolutie dan de foto die we eerder van Pluto zagen. Zo mooi!


Deze foto maakte New Horizons toen deze 450.000 kilometer van Pluto verwijderd was. Afbeelding: NASA / JHUAPL / SwRI.

Valse kleuren
Tevens presenteert NASA een nieuwe valse kleuren-foto. Deze valse kleuren-foto geeft een beter beeld van de verschillen in samenstelling en textuur van het oppervlak van Pluto. De donkere terreinen bevinden zich met name rond de evenaar. Het hart is een opvallende onderbreking daarvan. Mogelijk is het een reservoir van verschillende ijsdeeltjes die zich vanuit Sputnik Planum (het hart van het ‘hart’) verspreiden.

.
In valse kleuren is de dwergplaneet ook mooi! Afbeelding: NASA / JHUAPL / SwRI.

Gletsjers
Nieuwe metingen van New Horizons wijzen erop dat het centrum van Sputnik Planum veel stikstof, koolstofmonoxide en methaanijs bevat. Tel daar de lage temperaturen op Pluto bij op en er ontstaat iets interessants. “Dit ijs kan stromen als een gletsjer,” stelt onderzoeker Bill McKinnon. Wanneer we naar het zuidelijke deel van het hart kijken, is te zien dat vrij jonge ijsafzettingen de kraters daar zijn ‘binnengevallen’. Het wijst erop dat de gletsjers nog heel recent stroomden en mogelijk zelfs nog steeds in beweging zijn. “We hebben bewijs voor geologische activiteit in Sputnik Planum (de naam van dit deel van Pluto’s ‘hart’, red.),” vertelt McKinnon. “Het is een droom die uitkomt!”


Gletsjers op Pluto. Afbeelding: NASA.

.
IJs heeft ook dit met kraters gevulde gebied bereikt. De krater die hier is uitgelicht is zo’n 50 kilometer breed. Afbeelding: NASA / JHUAPL / SwRI.

Animatie
En er is nog meer! NASA heeft tevens een animatie vrijgegeven die laat zien hoe het er ongeveer uit zou zien als je kon vliegen over twee regio’s op Pluto. Eerst zie je het noordwestelijke deel van Sputnik Planum. Later de bergketens (Hillary Montes) op Pluto. De animatie is gebaseerd op beelden die New Horizons tijdens de scheervlucht maakte.
(zie de post van Rubbereend hierboven)

Eerdere bevindingen
New Horizons werd in 2006 gelanceerd en passeerde Pluto op 14 juli. De afstand tussen de dwergplaneet en de ruimtesonde bedroeg op dat moment zo’n 12.500 kilometer. Al snel na het moment waarop de afstand tussen Pluto en New Horizons het kleinst was, werd duidelijk dat de ruimtesonde verbluffend werk had geleverd. Voor het eerst konden we ons buigen over heldere foto’s van de dwergplaneet en zijn manen! En op die foto’s waren fantastische dingen te zien, zo bleek 15 juli. Tijdens een persconferentie onthulde NASA toen beelden waarop onder meer te zien was dat Pluto hoge bergen bezit. Ook waren er verbluffende foto’s van Pluto’s grootste maan: Charon. De kiekjes vertelden ons dat deze maan kraters, kliffen en valleien (waarvan eentje zeker zes kilometer diep is!) bezit. Het wijst erop dat het oppervlak van Charon – in tegenstelling tot wat werd gedacht – piepjong is. Ook konden we dankzij de beelden van New Horizons voor het eerst vaststellen hoe groot Pluto’s maan Hydra exact is. En vandaag kunnen we dus weer enkele nieuwe bevindingen aan dit rijtje ontdekkingen toevoegen. Zo langzaam maar zeker worden alle geheimen van Pluto ontrafeld.


New Horizons

Hoe nu verder?
New Horizons is inmiddels alweer een slordige 12 miljoen kilometer van Pluto verwijderd. Het is de bedoeling dat de sonde binnenkort een ander Kuipergordelobject onder de loep neemt. Onduidelijk is welk object het gaat worden: er zijn er nog twee in de race, PT1 en PT3.

Hoewel het wel 2019 wordt alvorens New Horizons bij PT1 of PT3 arriveert, zal de sonde de komende maanden en jaren ongetwijfeld nog regelmatig van zich laten horen. Tijdens de scheervlucht langs Pluto en zijn manen is een enorme schat aan informatie verzameld die de komende maanden in gedeeltes naar de aarde wordt verzonden. Op dit moment is nog maar vijf procent van die data op aarde, dus er staat ons nog heel wat moois te wachten! Wetenschappers staan te popelen om zich over alle gegevens te buigen en alles te weten te komen over Pluto en zijn natuurlijke satellieten.

(scientias.nl)

04-08-2015

Krijgen Kirk en Spock een krater op Pluto’s maan Charon?


Geschreven door Caroline Kraaijvanger op 4 augustus 2015 om 15:01 uur

Als het aan het New Horizons-team ligt wel. En ook aan de Star Wars- en Doctor Who-fans is gedacht! Nu nog afwachten wat de IAU ervan vindt.

Ruimtesonde New Horizons stelt ons in staat om voor het eerst details op Pluto en zijn manen te bewonderen. En details zijn er genoeg, zo bleek! Zo zijn er op Pluto enorme bergen te vinden en bezit Charon kraters, kliffen en valleien.

Thema’s
Niet elke naam is geschikt voor structuren op Pluto en zijn manen. Zo zijn er verschillende thema’s. Voor kenmerken op Pluto wordt gekozen voor namen die samenhangen met mythologische onderwerelden, schrijvers, wetenschappers en technici die geassocieerd worden met Pluto en de Kuipergordel. Voor kenmerken op Charon worden namen gekozen van onder meer fictieve en mythologische ontdekkingsreizen, ontdekkingsreizigers en hun vervoersmiddelen.

De namen
Al die geologische kenmerken moeten natuurlijk voor het gemak een naam krijgen. Eerder dit jaar werd bekend dat het grote publiek mocht meedenken over de namen voor geologische structuren op het oppervlak van Pluto en zijn manen. Op een speciaal voor de gelegenheid opgezette website kon je namen indienen en op ingediende namen stemmen. Zodra New Horizons bij Pluto en zijn manen in de buurt kwam en geologische kenmerken detecteerde, zou het New Horizons-team een aantal namen uit de lijst kiezen en deze koppelen aan bepaalde structuren. Daarna zou de IAU (de organisatie die hemelobjecten en kenmerken op hemelobjecten van namen voorziet) besluiten of de namen ook daadwerkelijk voor die structuren gebruikt mochten/konden worden.

Kaartjes
Het New Horizons-team heeft nu zijn eerste keuzes gemaakt en kaartjes vrijgegeven met daarop een stukje van Pluto en Charon. Op de kaartjes zijn onder meer kraters, bergen en valleien te zien. Veel van deze geologische structuren hebben inmiddels een naam gekregen van het New Horizons-team.

Pluto
Zo zien we op Pluto namen van diverse beroemde ruimtesondes voorbij komen. Regio’s dragen er namen als Hayabusa Terra (vernoemd naar de eerste ruimtesonde die landde op een planetoïde), Voyager Terra (vernoemd naar de eerste ruimtesonde die de interstellaire ruimte binnenging) en Pioneer Terra (de eerste ruimtesonde die de buitenste regionen van ons zonnestelsel verkende). Ook zijn er veel namen van ontdekkingsreizigers te vinden, zoals Zheng He en Kupe. En veel namen van figuren uit de onderwereld (bijvoorbeeld Virgil, de gids van Dante). Ook diverse wetenschappers zijn geëerd, waaronder Jan Oort, de onderzoeker die stelde dat kometen een gemeenschappelijke oorsprong hadden.

.
Geologische kenmerken en hun namen op Pluto. Klik voor een vergroting. Afbeelding: NASA / Johns Hopkins University Applied Physics Laboratory / Southwest Research Institute.

Charon
Op Charon treffen we de regio Vulcan Planum aan (vernoemd naar de fictieve planeet Vulcan uit Star Trek). In deze regio bevinden zich diverse kraters, waaronder de Spock- en Kirk-krater (eveneens uit Star Trek). Ook zien we er Clarke Mons (vernoemd naar sciencefiction-auteur Arthur C. Clarke (2001: A Space Odyssey)) en de valleien Nostromo Chasma (vernoemd naar het ruimteschip uit de Alien-films) en Tardis Chasma (vernoemd naar het ruimteschip/de tijdmachine uit de Doctor Who-serie). Tevens zijn er kraters vernoemd naar Star Wars’ Leia Organa, Luke Skywalker en Darth Vader.

.
De geologische structuren en hun namen op Charon. Klik voor een vergroting. Afbeelding: NASA / Johns Hopkins University Applied Physics Laboratory / Southwest Research Institute.

Hoe fraai de kaartjes er ook uitzien en hoe mooi de namen ook klinken: officieel is het allemaal nog niet. De namen moeten nog goedgekeurd worden door de IAU.

(scientias.nl)

Vanavond de documentaire: Direct from Pluto
om 22:00 uur op Discovery

17-08-2015

Vlieg samen met New Horizons rakelings langs Pluto


Geschreven door Caroline Kraaijvanger op 17 augustus 2015 om 16:55 uur

Een nieuwe animatie laat je meevliegen met New Horizons die met 13,8 kilometer per seconde ‘rakelings’ langs Pluto raast.

Op 14 juli was het zover: na negen lange jaren onderweg te zijn geweest, scheerde ruimtesonde New Horizons op een afstand van zo’n 12.500 kilometer langs dwergplaneet Pluto en zijn manen. Het liefst zouden we natuurlijk tijdens die scheervlucht over de schouder van New Horizons meegluren om maar niets te missen. Maar we moesten het doen met foto’s die de sonde voor, tijdens en na de scheervlucht maakte.

Dankzij Bjorn Jonsson kunnen we ons nu echter toch enigszins voorstellen hoe het moet zijn om net als New Horizons langs een dwergplaneet en zijn manen te scheren. Jonsson gebruikte de foto’s die New Horizons voor, tijdens en na de scheervlucht maakte om een animatie van de scheervlucht te maken. We zien hoe Pluto gaandeweg dichterbij komt en New Horizons langs het witte hart van de dwergplaneet scheert. Daarna haast de ruimtesonde zich verder, maar niet zonder nog even achterom te kijken en de ‘duistere kant’ van Pluto te bewonderen.

https://vimeo.com/136223988

De animatie duurt zo’n zestien seconden, maar beslaat een periode van zo’n vier uur. Het moment waarop de afstand tussen New Horizons en Pluto het kleinst was, zit ongeveer in het midden van de animatie. Op de beelden zien we (aan het eind) ook de atmosfeer van Pluto. Jonsson benadrukt dat deze vanaf zo’n tien seconden wordt weergegeven zoals deze er werkelijk uitziet, de eerdere weergave van de atmosfeer is giswerk zolang nog niet alle data van New Horizons binnen is. Verder zit er ook enige dichterlijke vrijheid in de animatie. Zo zien we toch nog enkele details aan de nachtzijde van Pluto (die weliswaar ietsje belicht wordt door Charon), in werkelijkheid zou je die details amper of zelfs helemaal niet zien.

(scientias.nl)

28-08-2015

NASA kiest mogelijke nieuwe bestemming voor Pluto-sonde


Artist’s impression van de ruimtesonde New Horizons bij een ver, klein Kuipergordelobject. (NASA/Johns Hopkins University Applied Physics Laboratory/Southwest Research Institute/Steve Gribben)

NASA heeft de nieuwe mogelijke bestemming geselecteerd voor de ruimtesonde New Horizons. Het is het kleine Kuipergordelobject 2014 MU69, dat anderhalf miljard kilometer voorbij Pluto om de zon cirkelt. Of New Horizons dit nog geen vijftig kilometer grote hemellichaampje ook echt gaat onderzoeken, staat overigens nog niet helemaal vast. Het Amerikaanse ruimteagentschap wil eerst alle voors en tegens van de verlenging van de missie op een rijtje zetten.

Dat er al een nieuwe bestemming is gekozen vóórdat überhaupt zeker is dat de missie van New Horizons wordt voortgezet, heeft alles te maken met de baancorrecties die nodig zijn om 2014 MU69 te kunnen bereiken. Dat ‘bijsturen’ moet nog dit jaar gebeuren, omdat de ruimtesonde anders misschien te weinig brandstof heeft om de vervolgmissie te laten slagen. Naar verwachting zal New Horizons op 1 januari 2019 bij 2014 MU69 aankomen.

Kleine Kuipergordelobjecten zijn ijzige brokstukken die ruwweg tien keer zo groot zijn als de gemiddelde komeet. Vermoed wordt dat het overblijfselen zijn van de vorming van de verre dwergplaneten van ons zonnestelsel, waaronder Pluto.

New Horizons is op dit moment ongeveer vijf miljard kilometer van de aarde verwijderd. Hij moet het overgrote deel van de gegevens die hij tijdens zijn kortstondige bezoek aan Pluto heeft verzameld nog naar de aarde zenden. De laatste bitjes zullen pas eind 2016 binnenkomen. (EE)

(allesoversterrenkunde)