23-11-2011
Een kind eet niet elke dag tien gram modder
Stralingsnormen missen onderbouwing, stelt toxicoloog Calabrese
Door: Arnout Jaspers
Lineair No Threshold en andere overbezorgde aannames doen volgens hem meer kwaad dan goed, ook in Fukushima.
![Fukushima-cows-3-560x373.jpg]()
Koeien die van de honger zijn gestorven in de evacuatiezone rond Fukushima
Overbezorgde ouders doen hun kinderen meer kwaad dan goed, en zo is het ook met overheden. Nadat een 30-kilometer zone rond Fukushima verplicht ontruimd was, moesten boeren hun vee in de evacuatiezone laten doodhongeren, terwijl zij met wat voorzorgsmaatregelen best af en toe terug naar binnen hadden gekund om hun stallen van voer te voorzien. De stralingsnorm die in het evacuatiegebied overschreden werd, is namelijk niet gebaseerd op een paar uur blootstelling, maar op maandenlang verblijf.
Ronald Smetsers, hoofd van het lab voor stralingsonderzoek van het RIVM, nuanceert: 'Die evacuatie was ook vanwege de dreiging van nieuwe lozingen uit de reactoren.' Maar hij geeft toe dat het later, toen de situatie in de kapotte reactors min of meer onder controle was, qua stralingsblootstelling best gekund had. 'De kwestie is, hoe je daar als overheid operationeel mee omgaat. Ik hoop wel, als iets soortgelijks zich in Nederland voordoet, dat het dan anders gaat.'
Naar aanleiding van twee artikelen over de verspreiding van radioactieve isotopen rond Fukushima, vorige week in PNAS, bepleit de Amerikaanse toxicoloog Edward Calabrese nu in ditzelfde tijdschrift dat eens met een frisse blik naar de dogma’s van het veiligheidsbeleid gekeken wordt.
De effecten van straling en kankerverwekkende stoffen zijn uitvoerig onderzocht, maar allerlei onuitgesproken aannames beïnvloeden de risicoanalyses ingrijpend. Calabrese geeft het voorbeeld van Times Beach, een gebied in de VS waar de grond verontreinigd was met dioxine. In eerste instantie was de norm gebaseerd op de veronderstelling dat kinderen die in het gebied woonden en buiten speelden, gemiddeld 10 gram grond per dag binnen kregen, dat is een kinderhandje vol.
Het schoonmaken van Times Beach zou daardoor miljarden dollars gaan kosten. Toen ging men maar eens echt meten wat een kind aan grond binnenkrijgt, en dat bleek minstens 200 keer zo weinig te zijn, 50 milligram, en waarschijnlijk nog minder. Dat betekent dat er veel minder grond afgegraven hoefde te worden.
De normen voor hoeveel radioactief cesium-137 er rond Fukushima in de grond mag zitten zijn volgens Calabrese mede gebaseerd op het idee dat een minderheid van de aldaar wonende kinderen dagelijks tot 500 milligram grond in zijn mond stopt. Als dat in feite tien keer zo weinig is, zou een flink deel van het rond Fukushima geëvacueerde gebied met één pennenstreek weer veilig zijn voor bewoning.
![LNT-hormese.JPG]()
© Arnout Jaspers
Symbolische weergave van het effect van straling of kankerverwekkende stoffen. Alleen de effecten van hoge doses zijn onomstotelijk bewezen. Een 'hoge dosis' straling is minimaal 250 milliSievert, honderd keer zoveel als de modale Nederlander jaarlijks oploopt door de natuurlijke achtergrondstraling en medisch onderzoek.
Drempelwaarde
Zijn voornaamste pijlen richt Calabrese echter op het centrale dogma voor veiligheidsnormering, de Linear No Threshold-hypothese (LNT). Die stelt dat het schadelijke effect van straling of een kankerverwekkende stof altijd evenredig is met de dosis. Dat klinkt logisch: twee keer zoveel straling, twee keer zo veel kanker, honderd keer zo weinig straling, honderd keer minder kanker.
Maar stel dat is waargenomen, dat een zekere dosis straling X bij 10% van de mensen kanker veroorzaakt. Dan betekent dit volgens LNT, dat een dosis X/1.000, die geen enkel meetbaar effect heeft op proefpersonen of proefdieren, bij 10%/1000 = 0,01 % van de mensen kanker veroorzaakt. Als de blootgestelde groep maar groot genoeg is, zeg honderd miljoen mensen, dan krijgen er volgens LNT 0,01% van honderd miljoen = 10.000 kanker van deze dosis.
LNT is de veilige aanname als je niets weet over de effecten van lage doses, maar er is een scala van onderzoek, bij mensen en bij proefdieren, waaruit blijkt dat het effect van schadelijke stoffen en straling bij lage doses afzwakt naar nul. Er is dan dus een drempelwaarde, waaronder het schadelijk effect van straling nihil is. Ook dat lijkt plausibel: levende wezens beschikken van nature over afweer- en reparatiesystemen om gezond te blijven, en schade ontstaat pas als de draagkracht van die systemen overschreden wordt.
Smetsers: 'Wij bij het RIVM doen daar zelf ook onderzoek aan. Wij werken met een wiskundig model waar we bestaande datasets mee analyseren. Het gaat onder meer om overlevenden van de atoombom op Hiroshima en mensen die in uraniummijnen hebben gewerkt. Ook wij vinden dan, dat het verband tussen dosis en effect voor lage doses zeker niet lineair is.'
Volgens Smetsers is er echter nog te veel onzekerheid over wat het effect van lage doses straling dan wel is om het LNT-model overboord te zetten. 'Ooit is besloten: laten we die aanname maar doen. Voor stralingsbescherming is die hanteerbaar, maar niet voor een verklaring achteraf van de effecten van lage doses straling.' Smetsers doelt op cijfers die vaak in de media komen over vermeende aantallen slachtoffers. Louter dankzij de LNT-aanname komt Greenpeace aan zijn tienduizenden anonieme, over heel Europa verspreide Tsjernobyl-doden, terwijl slechts enige tientallen mensen aantoonbaar aan straling zijn overleden.
Calabrese is al lang klaar met het LNT-model. Hij rept van een ‘overheids-model’ dat de wetenschap ‘door de strot geduwd krijgt’: ‘Beoordelingen van het risico op kanker zijn gedwongen het LNT-model te volgen, ongeacht wat de data van proefdieronderzoek opleveren.’
Calabrese bepleit het tegendeel van LNT: hormese. Er zou niet alleen een drempelwaarde voor straling zijn waaronder geen effect optreedt, een lage dosis straling zou zelfs een gunstig gezondheidseffect hebben. Met andere woorden: je kunt een tekort aan straling hebben, net als een tekort aan vitamines. Dat druist in tegen alle gevestigde academische wijsheid. Vandaar wellicht dat hij zich in het verleden voor financiering van zijn onderzoek ook heeft laten ondersteunen door de Amerikaanse luchtmacht en ExxonMobil. Maar dat betekent nog niet dat hij ongelijk heeft.
Underexposed, een – helaas nogal drammerig – boekje over LNT en hormese is onlangs voor Nederland bewerkt en vertaald door de Groene Rekenkamer onder de titel Stralingstekort.
Improving the scientific foundations for estimating health risks from the Fukushima incident, E. Calabrese, PNAS 21 november.
(Wetenschap24.nl)