Het Astronomie Topic #5

17-02-2011

Kraamkamers van nieuwe planeten in beeld gebracht



Met de Subaru-telescoop op Hawaï zijn opnamen gemaakt van de schijf van gas en stof rond twee jonge sterren. Daarbij is voor het eerst ook het binnenste deel van de schijf in beeld gebracht.

Een van de onderzochte sterren is AB Aur, in het sterrenbeeld Voerman. Deze ster is nog maar een miljoen jaar oud en omringd door een schijf van gas en stof waaruit planeten kunnen ontstaan. Op de opname van AB Aur zijn details in deze 'protoplanetaire' schijf te zien op afstanden van de ster die kleiner zijn dan de afstand van de planeet Neptunus tot de zon. De schijf vertoont een brede gordel waar zich weinig materie bevindt: dat kan erop wijzen dat zich hier al een grote planeet aan het vormen is, die zijn omgeving 'schoonveegt'.

De andere ster waarbij de stofschijf is gefotografeerd, is LkCa 15 in het sterrenbeeld Stier. Ook deze vertoont een leeg gebied, maar dan in de onmiddellijke omgeving van de ster. Het gebrek aan gas en stof is ook hier een aanwijzing dat er planeetvorming plaatsvindt.

© Eddy Echternach (www.astronieuws.nl)

(allesoversterrenkunde)

21-02-2011

Aardkern roteert nauwelijks sneller dan rest van planeet



De vaste binnenkern van de aarde roteert nauwelijks sneller dan de rest van de planeet. Dat blijkt uit seismische metingen, uitgevoerd door geofysici van de Universiteit van Cambridge. Hun resultaten zijn zondag 20 februari online gepubliceerd in Nature Geoscience .

De vaste binnenkern van de aarde, op een diepte van 5200 kilometer, groeit langzaam maar zeker aan door stolling van gesteente in de vloeibare buitenkern. Een oost/west-asymmetrie in de snelheidsverdeling van die buitenkern geeft aanleiding tot een snellere rotatie van de binnenkern. Tot nu toe werd aangenomen dat de binnenkern één graad per jaar sneller zou roteren dan de rest van de planeet. Uit de nieuwe metingen blijkt dat het snelheidsverschil in werkelijkheid slechts één graad per één miljoen jaar is.

Een beter begrip van de structuur en de eigenschappen van de aardkern is onder andere van belang om meer inzicht te krijgen in ontstaan en evolutie van het magnetisch veld van de aarde.

© Govert Schilling

(allesoversterrenkunde)

22-02-2011

Opnieuw ondersteuning gevonden voor alternatieve zwaartekrachttheorie



Massabepalingen van 47 gasrijke sterrenstelsels lijken ondersteuning te bieden aan een alternatieve zwaartekrachttheorie. Dat schrijft een sterrenkundige van de Universiteit van Maryland in een artikel dat volgende maand in Physical Review Letters verschijnt.

Stacy McGaugh bepaalde de massa van de sterrenstelsels op basis van de waargenomen eigenschappen van het gas - een methode die nauwkeuriger bleek te zijn dan de bepaling van de massa van stelsels die veel minder gas bevatten. Vervolgens vergeleek hij die massa's met de voorspellingen van de MOND-theorie (MOdified Newtonian Dynamics), een alternatieve zwaartekrachttheorie die in 1983 is opgesteld door de Israelische astrofysicus Mordechai Milgrom.

MOND is een zwaartekrachttheorie waarin de beroemde wetten van Newton niet opgaan in situaties waarin sprake is van extreem geringe zwaartekrachtversnellingen. De theorie biedt een verklaring voor de waargenomen rotatie-eigenschappen van sterrenstelsels zonder daarvoor een beroep te hoeven doen op de mystrerieuze donkere materie. En MOND doet ook heel concrete uitspraken over de relatie tussen de massa van een sterrenstelsel en die rotatie-eigenschappen.

In zijn artikel laat McGaugh zien dat de gemeten massa's van de 47 stelsels nauwkeurig overeenkomen met de voorspellingen van MOND op basis van de waargenomen rotatie-eigenschappen van de stelsels. Geen enkel standaard donkeremateriemodel doet vergelijkbare nauwkeurige voorspellingen.

Overigens wordt MOND door het merendeel van de astronomen en kosmologen hooguit gezien als een curieus idee, en vrijwel niet als een serieus alternatief voor de zwaartekrachtwetten van Newton. Zo is de theorie bijvoorbeeld weer niet in staat om de zwaartekrachtseigenschappen van zeer grote structuren (zoals superclusters van sterrenstelsels) te verklaren zonder een beroep te doen op donkere materie.

© Govert Schilling

(allesoversterrenkunde)

23-02-2011

Superfluïditeit ontdekt in neutronenster



Door de ontdekking dat de temperatuur van een ultracompacte ster snel afneemt, zijn astronomen een exotische materietoestand op het spoor gekomen. Twee onafhankelijke onderzoeksteams hebben uit gegevens van de Amerikaanse röntgensatelliet NASA afgeleid dat het inwendige van de neutronenster in de supernovarest Cassiopeia A (Cas A) zogeheten superfluïde materie bevat.

Cas A is het restant van een zware ster die 330 jaar geleden tot ontploffing kwam. De kern van de oorspronkelijke ster is daarbij ineengestort tot een compacte bal die grotendeels uit neutronen bestaat. Uit Chandra-metingen blijkt dat deze neutronenster de afgelopen tien jaar ongeveer vier procent is afgekoeld. Dat lijkt niet zo veel, maar een dergelijke afkoeling is alleen mogelijk als zich in de neutronenster iets bijzonders afspeelt.

Volgens de onderzoekers is er in zijn kern de afgelopen honderd jaar een superfluïdum van neutronen ontstaan. Dat wil zeggen: materie die zich in een wrijvingsloze toestand bevindt. Op aarde kan deze materietoestand alleen worden gerealiseerd bij temperaturen nabij het absolute nulpunt, maar bij de extreem hoge druk die in een neutronenster heerst is superfluïditeit ook bij veel hogere temperaturen mogelijk.

De onderzoekers verwachten dat de snelle afkoeling nog enkele tientallen jaren doorgaat, maar daarna afneemt.

© Eddy Echternach (www.astronieuws.nl)

(allesoversterrenkunde)

25-02-2011

ESA selecteert nieuwe kandidaat-ruimtemissies



Het Europese ruimteagentschap ESA heeft vier kandidaten geselecteerd voor een middelgrote wetenschappelijke ruimtemissie die in de periode 2020-2022 van start moet gaan. Voor deze missie werden vorig jaar in totaal 47 voorstellen ingediend.

De vier kandidaat-missies zijn compleet verschillend van karakter. De Exoplanet Characterisation Observatory (EChO) zou de eerste satelliet zijn die de atmosferen van planeten buiten ons eigen zonnestelsel onderzoekt. De Large Observatory For X-ray Timing (LOFT) is bedoeld voor het onderzoek van de materie in de directe omgeving van zwarte gaten en neutronensterren. MarcoPolo-R is een ruimtemissie die een bodemmonster zou moeten ophalen van een planetoïde die in de buurt van de aarde komt. En de Space-Time Explorer and Quantum Equivalence Principle Space Test (STE-QUEST) is gericht op het onderzoek van de invloed van de zwaartekracht op tijd en materie.

De missie die uiteindelijk wordt gekozen, zal deel uitmaken van het Cosmic Vision-programma. In 2017/2018 zullen de eerste twee lanceringen in het kader van dit programma plaatsvinden. Op 3 februari zijn in Parijs ook de drie kandidaten voor een grote Cosmic Vision-ruimtemissie gepresenteerd. Welke missies in de 'prijzen' vallen, zal later dit jaar worden beslist.

© Eddy Echternach (www.astronieuws.nl)

(allesoversterrenkunde)

02-03-2011

Buur Melkweg miljoen jaar dichterbij dan eerst gedacht


© reuters

Astronomen hebben de afstand tot het groot naburig sterrenstelsel NGC 247 overschat. Zo zou de buur van onze Melkweg een miljoen jaar dichterbij liggen dan gedacht. Dat heeft de Europese Zuidelijke Sterrenwacht ESO bekendgemaakt.

NGC 247 is een van de meest nabije spiraalstelsels aan de zuidelijke hemel en maakt deel uit van de Sculptor-groep, een verzameling sterrenstelsels die de meest nabije buur zijn van de Lokale Groep, waartoe het Melkwegstelsel behoort.

Moeilijke afstandsmeting
De afstandsmeting valt echter niet mee. Om de afstand tot een nabij sterrenstelsel te meten, vertrouwen astronomen op een bepaald soort veranderlijke sterren: de cepheïden, zeer heldere sterren met uiterst regelmatige helderheidsvariaties. De intrinsieke lichtkracht van zo'n ster is via een wiskundige formule af te leiden uit het tempo waarin zij afwisselend helderder en zwakker wordt. Door deze lichtkracht te vergelijken met zijn schijnbare helderheid, is de afstand tot het stelsel berekenbaar.

Helemaal waterdicht is deze methode niet. Er zijn aanwijzingen dat deze periode-lichtkrachtrelatie medeafhankelijk is van de chemische samenstelling van de cepheïden.

Absorbatie door stof
Ook kan het licht van een cepheïde onderweg naar de Aarde deels door stof worden geabsorbeerd, waardoor de ster zwakker - dus verder weg - lijkt dan in werkelijkheid. Dit probleem speelt vooral bij een stelsel als NGC 247, dat zo schuin staat dat de gezichtslijn naar de daarin aanwezige cepheïden door de stofrijke schijf van het stelsel heen gaat.

In het kader van een onderzoeksproject naar kosmische afstandsindicatoren is vastgesteld dat NGC 247 zich op iets meer dan 11 miljoen lichtjaar van ons bevindt, een miljoen dichter dan gedacht. (belga/tvl)

(HLN)

02-03-2011

Langdurig zonneminimum verklaard



In de periode 2008-2010 gedroeg de zon zich opmerkelijk rustig. Er was bijna geen zonnevlek te bekennen en grote uitbarstingen waren een zeldzaamheid. Nieuwe computersimulaties laten zien hoe dat kwam: de langdurige rust moet zijn veroorzaakt door veranderde stromingen in het inwendige van de zon (Nature, 3 maart).

Volgens de Amerikaanse onderzoekers die de computersimulaties hebben uitgevoerd, kan het inwendige van de zon enigszins worden vergeleken met de oceanen op aarde. In plaats van water stroomt er op de zon echter plasma - een ziedend heet mengsel van elektronen en ionen. Stromingen van die geladen deeltjes veroorzaken magnetische velden, die aan de basis staan van alle activiteit op de zon, zoals zonnevlekken en zonnevlammen.

De computersimulaties laten zien hoe aan de evenaar van de zon heet plasma opstijgt, naar de polen stroomt, zinkt en onder de oppervlakte weer terugstroomt. Dat gebeurt met een gemiddelde snelheid van 65 kilometer per uur: één rondje duurt daardoor elf jaar, wat precies overeenkomt met de duur van de activiteitscyclus van de zon.

Volgens de onderzoekers gedragen die plasmastromingen zich als een haperende transportband. Door een gecompliceerde wisselwerking met de magnetische velden op de zon kunnen ze tijdens de eerste helft van de zonnecyclus sneller gaan dan tijdens de tweede. Dat laatste zou de reden zijn waarom het afgelopen zonneminimum zo lang aanhield.

Het uiteindelijke doel van onderzoeken als deze is om het toekomstige gedrag van de zon te voorspellen. Helaas gedragen de plasmastromingen zich daarvoor (nog) te wispelturig.

© Eddy Echternach (www.astronieuws.nl)

(allesoversterrenkunde)

02-03-2011

Meer grote koolstofmoleculen in de ruimte dan gedacht



Uit waarnemingen met de Amerikaanse infraroodsatelliet Spitzer blijkt dat de ruimte tussen de sterren rijker is aan zogeheten buckyballen dan gedacht. Buckyballen heten officieel buckminsterfullerenen en zijn de grootste moleculen die in de ruimte gevonden zijn. Het zijn zeer stabiele, bolvormige moleculen die geheel uit koolstofatomen bestaan.

De Spitzer-waarnemingen laten zien dat buckyballen juist niet voorkomen op de schaarse plekken waar weinig waterstof aanwezig is, zoals tot nog toe werd gedacht. Ze zijn gewoon te vinden in omgevingen die rijk zijn aan waterstofgas. Dat is opmerkelijk, omdat laboratoriumexperimenten erop wezen dat de aanwezigheid van waterstof de vorming van buckyballen belemmert.

Hieruit kan worden geconcludeerd dat de vorming van buckyballen in de ruimte zich op een andere manier voltrekt dan aanvankelijk werd aangenomen. Er zijn aanwijzingen dat ze ontstaan door de inwerking van ultraviolette straling op koolstofhoudende stofdeeltjes. Daarbij zouden niet alleen buckyballen gevormd worden, maar ook groter koolwaterstofmoleculen.

© Eddy Echternach (www.astronieuws.nl)

(allesoversterrenkunde)

05-03-2011

De interne structuur van de maan: een mini aarde?

Al kunnen we het binnenste van de aarde en maan niet zien, toch is er iets te zeggen over hun opbouw. Aan de hand van metingen aan aardbevingsgolven door de aarde en maan worden deze structuren zichtbaar gemaakt. Dit vertelt ons dat de aarde en maan verschillen in hun interne opbouw.


De interne structuur van de aarde, opgedeeld in de korst, mantel en kern.

Aan de hand van golven door de aarde heen hebben wetenschappers al halverwege de vorige eeuw het binnenste van de aarde kunnen opdelen in drie lagen: de aardkorst, de aardmantel en de aardkern. Al gauw waren wetenschappers ook nieuwsgierig naar hoe het binnenste van onze dichtste buur eruit ziet: de maan. Is de opbouw van de maan hetzelfde als die van de aarde of juist heel anders? Om dit uit te zoeken werd in 1969 het Apollo Lunar Seismic Experiment opgezet door de NASA. Dit was tevens de eerste missie waarbij de mens voet op de maan zette!

Het Apollo Lunar Seismic Experiment
Het Apollo Lunar Seismic Experiment vond plaats tussen 1969 en 1972 uitgevoerd door de NASA. In deze periode plaatste de bemanning van de Apolloraketten vier seismografen op de zogenaamde “zichtzijde” van de maan; het deel van de maan dat wij vanaf de aarde kunnen zien. Lange tijd kon ook deze data geen uitsluitsel geven over de opbouw van de maan. Pas in de laatste tien jaar trekken wetenschappers echt conclusies uit de 40 jaar oude seismische gegevens!

Seismische golven
Om de interne structuur van de aarde en maan te bepalen, zijn metingen van seismische golven door de planeet nodig. Deze komen door bevingen (aardbevingen of maanbevingen). Maanbevingen worden veroorzaakt door bewegingen in het maanoppervlak door de aantrekkingskracht van de aarde en zon en niet door beweging langs plaatgrenzen zoals op aarde. De maan kent namelijk geen plaattektoniek zoals op aarde. De metingen worden gedaan met seismografen die verschillende soorten seismische golven meten: P golven en S- en oppervlakte golven. Pgolven en S-golven bewegen zich door de diepe aarde, terwijl oppervlaktegolven zich langs het aardoppervlak verplaatsen. Voor het bepalen van de interne structuur van een planeet zijn met name de P golven en S-golven belangrijk.

S-golven plaatsen zich voort op een manier die je kunt vergelijken met een slang. De deeltjes in de aarde bewegen zich loodrecht op de bewegingsrichting van de golf. Pgolven bewegen zich daarentegen voort als een rups: er vinden constant verdichtingen en verdunningen plaats van de deeltjes, doordat ze in dezelfde richting bewegen als de golf zich voortplant. Pgolven zijn het snelst van alle seismische golven, gevolgd door S-golven. Oppervlaktegolven zijn het langzaamst.


Pgolven (boven) verplaatsen de deeltjes zich als een rups. Bij S-golven (onder) bewegen de golven zich als een slang. Afbeelding: © USGS

.Bepaling van de interne structuur van een planeet
Dankzij de metingen door seismografen maken wetenschappers snelheidsprofielen door de aarde en maan heen met behulp van Pgolven en S-golven. Hoe warmer het gesteente is waar de golven doorheen gaan, hoe sneller ze zich kunnen voortplanten. Omdat het dieper in de aarde steeds warmer wordt, zullen de seismische golven zich dus steeds sneller gaan voortplanten.

Als je kijkt naar de snelheidsprofielen van de aarde en de maan zie je dat de snelheid niet lineair toeneemt met de diepte, maar dat deze sprongen maakt. De snelheid neemt hier plotseling heel erg toe- of af. Deze plekken heten seismische discontinuïteiten. Zo’n discontinuïteit is een indicatie van het begin van een nieuwe laag of een nieuw deel van een laag.

Seismische discontinuïteiten
Waardoor wordt zo’n plotselinge verandering is snelheid dan veroorzaakt? Dit heeft te maken met een verandering in dichtheid. De vuistregel is hoe groter de dichtheid is, hoe sneller een golf zich door het vaste gesteente kan verplaatsen. Een Pgolf zal zich langzamer verplaatsen door een vloeistof dan door een vaste stof. S-golven kunnen zich helemaal niet door een vloeibare stof verplaatsen doordat dit niet kan door het soort voortbeweging. Een seismische discontinuïteit komt dus door een overgang van een (deels) vloeibare naar een vaste laag of andersom.

Daarnaast zijn er in de aarde ook veranderingen in snelheid die worden veroorzaakt door de overgang van het ene mineraal in het andere mineraal. Een voorbeeld is de overgang van alfa-olivijn naar β-spinel op 410 kilometer diepte. De chemische samenstelling verandert hierbij niet, maar de dichtheid neemt wel toe. Onder druk worden de atomen en moleculen in mineralen steeds dichter op elkaar gedrukt, waardoor op grotere diepte de dichtheid toeneemt en de golven zich sneller kunnen bewegen. Uitzondering hierop is als de druk zo hoog is dat het gesteente (deels) vloeibaar is.

Het binnenste van de maan
Aan de hand van de data van Apollo Lunar Seismic Experiment hebben wetenschappers een snelheidsprofiel gemaakt voor de maan. Wetenschappers hebben de maan net als de aarde op basis van dit profiel kunnen opdelen in drie hoofdlagen: een dunne korst, een mantel en een kern. Net als bij de aarde vormt de korst maar een dun schilletje om de mantel heen.


Het snelheidsprofiel (links) van de maan naar aanleiding van het Apollo Lunar Seismic Experiment. De plotselinge veranderingen in de snelheid van de Pgolven en S-golven (Vp en Vs) duiden op een nieuwe laag. De dichtheid (rechts) neemt sprongsgewijs toe waar een nieuwe laag begint. Afbeelding: © R. Weber

.Maan versus aarde
De mantel van de maan kan, in tegenstelling tot de aarde, niet worden opgedeeld in een vloeibare bovenmantel en vaste ondermantel, maar heeft homogenere structuur. Je kunt dit zien aan de snelheid van de aardbevingsgolven die door de hele mantel heen ongeveer gelijk blijft.

Meest opvallende aan de maan is de structuur van de kern en de onderkant van de maanmantel. Ten eerste is de kern van de maan veel kleiner dan die van de aarde. Waar de kern van de aarde meer dan de helft van de straal van de aarde beslaat (>3000 km!), heeft de maan slechts een kern met een straal van 330 kilometer. Dit is ongeveer een derde van de straal van de maan. Waarom dit zo is, weten wetenschappers nog niet. De opbouw van de kern is wel vergelijkbaar met die van de aarde. De kern bestaat uit een vaste binnenkern en een vloeibare buitenkern.

De maan heeft echter ook een laag die de aarde niet kent. Op de grens van maankern en –mantel bevindt zich een laag waar de snelheid van de seismische golven plotseling afneemt. In recent onderzoek verklaren wetenschappers dit door aan te nemen dat zich hier een dunne, gedeeltelijk vloeibare laag bevindt. Doordat de laag maar gedeeltelijk vloeibaar zou zijn, neemt de snelheid van de golven af. Dat S-golven zich er toch doorheen bewegen komt omdat de laag slechts gedeeltelijk vloeibaar is.


Een impressie van de structuur van het binnenste van de maan (links). Partial melt staat voor de dunne, gedeeltelijk vloeibare laag op de kern-mantel grens. De vier seismische stations van het Apollo Lunar Seismic Experiment zijn ook weergegeven (rechts; nr. 12, 14, 15 en 16). Afbeelding: © R. Weber

Uit de gegevens die bekend zijn over de aarde en maan blijkt dus dat de maan zeker geen kleine versie van de aarde is, maar haar eigen interne opbouw heeft. Om met meer zekerheid iets te kunnen zeggen over de interne structuur van de maan moeten nog veel mee gegevens over worden verzameld. Daarvoor moeten idealiter nieuwe seismografen verspreid over het hele maanoppervlak worden geplaatst.

Referenties:
•Wieczorek, M.A. The interior structure of the moon: What does geophysics have to say? Elements 5 (2009) 35-40 PDF
•Weber, R.C. Seismic detection of the lunar core. Science 331 (2011) 309-312 PDF

(Kennislink)

[ Bericht 0% gewijzigd door ExperimentalFrentalMental op 08-03-2011 08:40:08 ]

08-03-2011

Voyager 1 doet 'acrobatiek' om richting zonnewind te meten



De ruimtesonde Voyager 1, die in 1977 werd gelanceerd en nu het zonnestelsel uitvliegt, heeft op 7 maart met succes een manoeuvre uitgevoerd die voor het laatst in 1990 is gemaakt. Gezien vanaf de aarde roteerde de ruimtesonde over 70 graden tegen de wijzers van de klok in, waarna die positie ruim tweeënhalf uur lang werd vastgehouden met behulp van gyroscopen. Volgens projectmanager Suzanne Dodd bleek de 33 jaar oude Voyager nog lenig genoeg om deze 'acrobatiek' uit te voeren.

De reden voor de manoeuvre: ruimteonderzoekers willen graag weten in welke richting de zonnewind wordt afgebogen, zo dicht bij de buitengrens van de heliosfeer (de magnetische invloedssfeer van de zon). Al geruime tijd meet Voyagers Low Energy Charged Particle-instrument geen radiaal bewegende zonnewind meer, vermoedelijk omdat de stroom van elelektrisch geladen deeltjes in een zijwaartse richting is afgebogen. Door de ruimtesonde in een andere stand te draaien, hopen wetenschappers de windrichting alsnog te kunnen bepalen.

Hoewel de analyse van de metingen nog geruime tijd in beslag zal nemen, is de manoeuvre geheel naar wens verlopen. De komende week zal de procedure nog enkele malen worden herhaald.

© Govert Schilling

(allesoversterrenkunde)

07-03-2011

Rapport stelt prioriteiten voor Amerikaans planeetonderzoek



Een astrobiologische Marsrover, detailonderzoek aan de Jupitermaan Europa en een ruimtesonde in een baan rond de verre planeet Uranus - die drie grote, dure missies moeten het komende decennium prioriteit krijgen in het Amerikaanse planeetonderzoek, aldus een commissie onder leiding van planeetonderzoeker Steven Squyres die maandagavond de aanbevelingen presenteerde.

In het rapport, Vision and Voyages for Planetary Science in the Decade 2013-2022 , gepublicererd door de National Research Council, komen ook middelgrote en kleinere planeetonderzoeksprojecten aan bod. De commissie stelt dat die onder geen beding zouden moeten lijden onder budgetoverschrijdingen van de grote, dure 'vlaggeschip'-projecten.

De Mars Astrobiology Explorer Cacher (MAX-C), met een geplande lanceerdatum in 2018, zou volgens de onderzoekscommie niet duurder mogen worden dan 2,5 miljard dollar - minder dan de huidige ramingen. Voor de dure Jupiter Europa Orbiter wordt gesuggereerd dat het project alleen doorgang zou moeten vinden wanneer NASA's planeetonderzoeksbudget wordt verhoogd. En de Uranus Orbiter and Probe zou een kostenplafond van 2,7 miljard dollar opgelegd moeten krijgen.

Voor middelgrote en kleine projecten in NASA's New Frontiers- en Discovery-programma's wordt geen prioriteitsvolgorde aangegeven. Wel luidt de aanbeveling dat grote missies vertraagd zouden moeten worden wanneer de kleinere projecten in het gedrang zouden komen door budgetproblemen.

(allesoversterrenkunde)

09-03-2011

Volwassen sterrenstelsels ontdekt in het jonge heelal



Astronomen hebben een armada aan telescopen op de grond en in de ruimte, waaronder de Europese Very Large Telescope in Chili, gebruikt om de afstand van de verst bekende volwassen cluster van sterrenstelsels te meten. Hoewel deze cluster gezien wordt op een moment dat het heelal nog relatief jong was, lijkt hij verrassend veel op zijn huidige soortgenoten.

Het bestaan van de verre cluster, die CL J1449+0856 heet, was eerder al vastgesteld met de Amerikaanse infraroodsatelliet Spitzer. Uit de VLT-metingen blijkt dat hij zich op een afstand van ruim tien miljard lichtjaar bevindt. Bovendien heeft vervolgonderzoek uitgewezen dat de afzonderlijke stelsels van de cluster weinig nieuwe sterren produceren, wat erop duidt dat ze al zeker een miljard jaar oud zijn. Dit maakt de cluster tot een volgroeid object dat qua massa vergelijkbaar is met de Virgo-cluster - de meest nabije rijke cluster van sterrenstelsels in onze omgeving.

Dat CL J1449+0856 volwassen is, blijkt ook uit waarnemingen (met de ESA-satelliet XMM-Newton) van de röntgenstraling die de cluster uitzendt. Deze röntgenstraling moet afkomstig zijn van een zeer hete wolk van ijl gas dat de ruimte tussen de sterrenstelsels vult, en het meest geconcentreerd is in het centrum van de cluster. Ook dat wijst erop dat het gaat om een volwassen cluster van sterrenstelsels die stevig bijeengehouden wordt door zijn eigen zwaartekracht. Erg jonge clusters hebben namelijk nog niet de tijd gehad om heet gas op deze manier vast te houden.

Volgens de astronomen bevestigen deze nieuwe resultaten het idee dat er al volwassen clusters bestonden toen het heelal minder dan een kwart van zijn huidige leeftijd had. Dat is verrassend omdat volgens de huidige inzichten zulke clusters heel schaars zouden moeten zijn. De vraag is nu of de ontdekking van CL J1449+0856 een toevalstreffer is geweest of dat die inzichten moeten worden bijgesteld.

Toegevoegd door Eddy Echternach (www.astronieuws.nl)

(allesoversterrenkunde)

quote:

Op donderdag 10 maart 2011 23:20 schreef Googolplexian het volgende:

Monster eruption on the sun

wow

10-03-2011

Astronomen houden 'riskante' planetoïde in de gaten



Op 31 januari hebben astronomen van de universiteit van Hawaï voor het eerst in drie jaar weer opnamen kunnen maken van de planetoïde Apophis. Kort na zijn ontdekking in 2004 leek het erop dat dit ongeveer 270 meter grote rotsblok in 2029 de aarde zo dicht zou naderen, dat het tot een botsing zou kunnen komen. Later onderzoek wees echter uit dat het object op een veilige afstand van enkele tienduizenden kilometers langs onze planeet zal scheren.

Niettemin wordt Apophis nog steeds tot de 'potentieel gevaarlijke' planetoïden gerekend, niet in de laatste plaats omdat zijn scheervlucht in 2029 een onvoorspelbare uitwerking zal hebben op de baan die hij volgt. Het kan dus niet helemaal worden uitgesloten dat Apophis later deze eeuw alsnog op onze planeet inslaat, al lijkt die kans vooralsnog heel klein.

De opnamen van 31 januari zijn de eerste in een lange reeks die tot een betere bepaling van de omloopbaan van Apophis moet leiden. In 2013 zal de planetoïde al een keer dicht genoeg bij de aarde komen om hem met behulp van radarinstrumenten te onderzoeken.

© Eddy Echternach (www.astronieuws.nl)

(allesoversterrenkunde)

09-03-2011

Babysterren worden geboren als hun ouders slapen



Het groeiproces van een jonge ster gaat met horten en stoten. En dat is gunstig voor het ontstaan van planeten en 'babysterren', zo blijkt uit een nieuw Brits computermodel.

Sterren ontstaan uit samentrekkende wolken van voornamelijk waterstofgas. Het materiaal uit die gaswolk valt niet rechtstreeks op de ster-in-wording, maar verzamelt zich in een schijf daaromheen. Die schijf bevat vaak voldoende materiaal voor de vorming van nóg een (kleine) ster of een aantal planeten. Maar dat vormingsproces wordt gehinderd door de grote uitbarstingen die de centrale jonge ster vertoont.

Het Britse computermodel laat echter zien dat die ster het grootste deel van de tijd 'slaapt'. Steeds als hij een flinke portie materie uit de omringende schijf tot zich genomen heeft, is hij weer een paar duizend jaar rustig. En ondertussen verzamelt de accretieschijf nog steeds gas en stof uit de omgeving.

Volgens de onderzoekers duren de rustige perioden van de ster lang genoeg om de accretieschijf zo omvangrijk te laten worden, dat hij in stukjes uiteenvalt. Afhankelijk van de grootte van deze fragmenten kunnen daaruit planeten of kleine sterren ontstaan.

De nieuwe theorie kan een verklaring bieden voor het ontstaan van sterren die meer dan vijf keer zo licht zijn als onze zon. Deze 'babysterren' vertegenwoordigen meer dan zestig procent van alle sterren in ons Melkwegstelsel.

© Eddy Echternach (www.astronieuws.nl)

(allesoversterrenkunde)

11-03-2011

Nieuw fotomozaïek van achterzijde maan



Planeetonderzoekers van de Universiteit van Arizona hebben een nieuw, gedetailleerd fotomozaïek samengesteld van de achterkant van de maan, op basis van ruim 15.000 foto's die tussen november 2009 en februari 2011 zijn gemaakt door de groothoekcamera van de Lunar Reconnaissance Orbiter, die in een baan over de polen van de maan draait op een hoogte van slechts vijftig kilometer.

Dit halfrond van de maan is vanaf de aarde nooit zichtbaar, omdat de maan tijdens zijn beweging rond de aarde altijd dezelfde zijde naar onze planeet gekeerd houdt. De eerste foto's van de achterzijde van de maan werden gemaakt door de Russische Loena 3 in 1959.

Linksboven is de donkere Mare Moscoviense te zien (de Moskouzee); de donkere krater linksonder is Tsiolkovski. Deze week werden duizenden nieuwe foto's van de maanverkenner vrijgegeven.

• Hogeresolutieversie van het fotomozaïek

© Govert Schilling

(allesoversterrenkunde)

quote:

Op maandag 14 maart 2011 16:47 schreef -CRASH- het volgende:
Zo..... wat een kwaliteit

En nu de kraters tellen

Hoeveel heb je er al geteld beste CRASH

14-03-2011

Sonde Messenger moet geheimen Mercurius onthullen



De planeet Mercurius krijgt voor de tweede keer in de geschiedenis bezoek van de aarde. De Amerikaanse sonde Messenger komt donderdag in een baan rond de planeet, na een reis van meer dan zes jaar. Een jaar lang zal de sonde Mercurius in kaart brengen. Het is het eerste grote onderzoek naar de planeet sinds de jaren zeventig.


Eerste foto's van Mercurius die de 'Messenger' uitgezonden heeft.



Mercurius is een kleine planeet, die in ons zonnestelsel het dichtst bij de zon staat. Veel is er niet over bekend en "veel van wat we wel weten, is behoorlijk verwarrend", aldus de Amerikaanse ruimtevaartorganisatie NASA.

Veel onduidelijkheid
Het onderzoek wordt gehinderd door de extreme omstandigheden op en rond Mercurius. Zo dicht bij de zon moeten sondes onder meer enorme hitte en onverbiddelijke straling verduren. Vanaf de aarde is Mercurius moeilijk te zien.

Daardoor heeft de wetenschap veel vragen nog niet kunnen beantwoorden. Zo is niet duidelijk uit welke materialen Mercurius bestaat. Ook is er op de planeet misschien ijs in kraters waar de zon niet schijnt.

Nieuwe inzichten
In het donker blijft de temperatuur honderden graden onder nul, ondanks de nabijheid van de zon. Ook heeft Mercurius misschien vulkanen. Door dat alles te onderzoeken hopen de wetenschappers beter inzicht te krijgen in het ontstaan en de ontwikkeling van ons zonnestelsel.

De Messenger, gelanceerd in augustus 2004, is pas het tweede ruimtevaartuig ooit dat Mercurius bezoekt. Meer dan dertig jaar geleden scheerde de Amerikaanse sonde Mariner 10 drie keer langs de planeet. Met vage foto's bracht hij bijna de helft van Mercurius in kaart. Tot nauwkeurige metingen was de Mariner 10 echter niet in staat. (anp/tvl)


De 'Messenger' wordt hier getest. © ap

(HLN)

14-03-2011

Nieuwe Hubble-metingen bevestigen versnellende uitdijing heelal



Een omvangrijk waarnemingsprogramma met de twee jaar oude Wide Field Camera 3 aan boord van de Hubble Space Telescope heeft een nieuwe, precieze waarde opgeleverd voor de Hubble-constante - een maat voor de uitdijingssnelheid van het heelal. De nieuwe waarnemingen aan verre supernova's bevestigen ook de theorie dat de uitdijingssnelheid van het heelal in de loop van de tijd steeds hoger wordt als gevolg van een mysterieuze donkere energie in de lege ruimte.

Volgens de onderzoekers, onder leiding van Adam Riess van het Space Telescope Science Institute, rekenen de nieuwe metingen af met een alternatieve verklaring voor die in 1998 ontdekte versnellende uitdijing. De waargenomen versnelling zou eventueel een schijnbaar effect kunnen zijn, veroorzaakt doordat ons Melkwegstelsel zich min of meer in het middelpunt van een miljarden lichtjaren groot gebied bevindt waarin de dichtheid aan sterrenstelsels substantieel lager is dan in de omgeving.

Die alternatieve verklaring is echter niet in overeenstemming met de nieuwe metingen, die op 1 april gepubliceerd worden in The Astrophysical Journal . De nieuwe precisiewaarde voor de huidige Hubbleconstante bedraagt overigens 73,8 kilometer per seconde per megaparsec; de onzekerheid in deze waarde bedraagt slechts 3,3 procent.

© Govert Schilling

(allesoversterrenkunde)

quote:

Op woensdag 16 maart 2011 14:07 schreef Googolplexian het volgende:

Janna Levin: The sound the universe makes

Thanks beste Googolplexian

15-03-2011

Alle foto's en meetgegevens maansonde LRO nu openbaar



De Amerikaanse NASA heeft het vijfde en laatste deel van de waarnemingsgegevens van de Lunar Reconnaissance Orbiter (LRO) openbaar gemaakt. LRO draait in een baan over de polen van de maan en legde van september 2009 tot september 2010 het oppervlak van onze naaste buur in het heelal gedetailleerder vast dan ooit.

Behalve foto's waarop soms details van een meter zichtbaar zijn, is ook de infraroodhelderheid van de maan in kaart gebracht, alsmede de mineralogische samenstelling, de temperatuur, de topografie en ruwheid van het oppervlak, de hellingen van bergen en kraterwanden, enzovoort.

In totaal gaat het om ruim 192 terabytes aan gegevens - genoeg om 41.000 dvd's te vullen. Alle LRO-foto's (in veel gevallen samengevoegd tot indrukwekkende mozaïeken) zijn voor iedereen beschikbaar via het zogeheten Planetary Data System.

Planetary Data System
Lunar Reconnaissance Orbiter

© Govert Schilling

(allesoversterrenkundeà)

17-03-2011

Het regent op Titan... methaan



Met de ruimtesonde Cassini zijn aanwijzingen gevonden dat er in de lente een regen van methaan valt op de duinen aan de evenaar van Titan (Science, 18 maart). Eerder was al gebleken dat er op de grote, ijskoude Saturnusmaan een weercyclus plaatsvindt die enigszins vergelijkbaar is met die op aarde. Anders dan op onze planeet gaat het echter niet om een waterkringloop, maar om een kringloop van methaan.

Hoewel er dichter bij de polen van Titan al methaanmeren waren ontdekt, leek het gebied rond de evenaar 'droog' te zijn. Weliswaar zijn daar rivierbeddingachtige structuren waargenomen, maar die werden beschouwd als overblijfselen uit een natter verleden.

Een internationaal team van wetenschappers heeft onlangs echter plotselinge afnamen geconstateerd in de oppervlaktehelderheid rond de evenaar van Titan. Deze verdonkeringen traden op na een periode dat er boven het gebied wolken waren verschenen. Volgens de onderzoekers kan dat allerlei oorzaken hebben, van gewone stormen tot vulkanisme. Maar het lijkt nog het meest waarschijnlijk dat het effect is veroorzaakt door een neerslag van vloeibare methaan.

Cassini observeert de Saturnusmaan al sinds 2004, maar heeft sindsdien nog maar een kwart Titanjaar meegemaakt - ruwweg de overgang van zomer naar lente op het zuidelijk halfrond. Atmosfeermodellen voorspellen voor die periode een grotere kans op neerslag. Het is dus denkbaar dat de droge rivierbeddingen in het gebied van veel recentere datum zijn dan gedacht.

© Eddy Echternach (www.astronieuws.nl)

(allesoversterrenkunde)

quote:

Op zaterdag 19 maart 2011 08:05 schreef Googolplexian het volgende:
Even ontspannen met een filmpje

Attack of the Sun... in 1080p

Wederom dank voor de interessante video

18-03-2011

Belgische astronomen raken met echo's tot in sterkern


© photo news

Een internationaal team van astronomen, onder wie Leuvense en Luikse onderzoekers, heeft met de Kepler ruimtetelescoop van de NASA golven ontdekt die tot in de kern van een ster reiken. "De blik in de binnenkant van rode reuzen toont exact aan wat er met onze zon zal gebeuren wanneer ze ouder wordt," aldus doctoraatsstudent Paul Beck in het wetenschappelijk tijdschrift Science.

De bijzondere golven, stertrillingen, werden ontdekt in een rode reus. Dat zijn oude sterren in een leeftijdsstadium dat onze zon pas over zo'n vijf miljard jaar zal bereiken.

Honderdduizenden kilometers diep
"Het was reeds bekend dat er golven bestaan die doorheen sterren gaan, zoals geluidsgolven hier op Aarde, maar tot nu toe konden enkel golven in de buitenste lagen van een ster worden geobserveerd", aldus Paul Beck (Instituut voor Sterrenkunde). "Die golven gaan enkele honderdduizenden kilometers diep, tot ze op een bepaald moment teruggekaatst worden omdat de materie van de ster zo dicht wordt."

Ongewoon gedrag
Paul Beck zag samen met Tim Bedding van de University of Sydney en Marc-Antoine Dupret van de Luikse Universiteit als eerste dat sommige trillingen zich ongewoon gedroegen. "Toetsing van deze waarnemingen aan theoretische modellen deed ons beseffen dat we naar golven keken die de omstandigheden in het centrum van de ster voelen."

KASC
De drie maken deel uit van KASC, het Kepler Asteroseismic Science Consortium, dat met 440 sterrenkudigen gespecialiseerd is in het exploreren van de binnenkant van sterren. (belga/tma)

(HLN)

23-03-2011

Koudste ster ooit gevonden


Ter vergelijking. Geheel links boven: de zon, midden: een bruine dwerg, rechts: de aarde.

Een internationale groep astronomen heeft de koudste ster ooit gevonden. De temperatuur op CFBDSIR J1458+1013B is ongeveer 97 graden Celsius, iets kouder dan kokend water. Dat hebben twee sterrenwachten in Hawaï bekendgemaakt. De ontdekking verschijnt binnenkort in het wetenschappelijke tijdschrift Astrophysical Journal.

Sterren zijn normaal veel warmer. Zo is de temperatuur op onze zon ongeveer 6000 graden Celsius. De heetste ster in het heelal is ongeveer 40.000 graden. CFBDSIR J1458+1013B blijft echter koud omdat het een zogeheten bruine dwerg is. Bij zulke 'mislukte sterren' is er geen chemische reactie in de kern. Daardoor stralen bruine dwergen nauwelijks warmte en licht uit, zoals onze zon. Dat maakt het ook uitermate moeilijk om bruine dwergen te zien.

CFBDSIR J1458+1013B staat op ongeveer 75 lichtjaar (709 biljoen kilometer) van de aarde. (anp/adb)

(HLN)

24-03-2011

Doek valt voor kometensonde Stardust



Afgelopen donderdag heeft de Amerikaanse ruimtesonde Stardust, van een afstand van 312 miljoen kilometer, zijn laatste signalen naar de aarde gezonden. Kort daarvoor was voor het laatst de raketmotor van de ruimtesonde gestart, om precies te kunnen vaststellen hoeveel brandstof er nog in de tank zat na zijn ontmoeting met komeet Tempel 1, in februari van dit jaar.

De vluchtleiding heeft precies gevolgd hoeveel brandstof er bij deze manoeuvre werd verbruikt, en deze meetwaarden vergeleken met het verwachte verbruik. De resultaten van dit afsluitende onderzoekje kunnen worden gebruikt om betere schattingen te kunnen maken van de brandstofbehoefte van toekomstige ruimtevluchten.

Stardust heeft een lange, succesvolle missie achter de rug. Na zijn lancering op 7 februari 1999 heeft hij de planetoïde Annefrank gefotografeerd, deeltjes opgevangen in de omgeving van komeet Wild 2, deze deeltjes in een capsule op aarde afgeleverd en ten slotte nog een scheervlucht gemaakt langs komeet Tempel 1. Alles bij elkaar heeft hij daarbij een afstand van bijna zes miljard kilometer afgelegd.

© Eddy Echternach (www.astronieuws.nl)

(allesoversterrenkunde)

24-03-2011

Ontplofte sterren zijn krachtige deeltjesversnellers



In het restant van een meer dan vier eeuwen geleden ontplofte ster is een patroon van 'röntgenstrepen' ontdekt. Dat patroon vormt het eerste directe bewijs dat een kosmisch verschijnsel deeltjes kan versnellen tot energieën vele malen groter zijn dan die in de krachtigste deeltjesversneller op aarde.

Het bestaan van het röntgenpatroon is aan het licht gekomen na langdurig onderzoek van het restant van de supernova van 1572 met de Chandra-röntgensatelliet. Bij een supernova-explosie ontstaan zeer sterke magnetische velden, waarvan de veldlijnen onderling verstrikt kunnen raken. Vermoed wordt dat de door Chandra ontdekte röntgenstrepen gebieden zijn waar de magnetische velden nog meer verstrengeld zijn dan elders.

Onduidelijk is echter nog waarom dat zo'n regelmatig patroon oplevert.Maar ongeacht de precieze oorzaak, kan de afstand tussen de röntgenstrepen worden gebruikt om de energieën te schatten van de deeltjes die door de magnetische velden worden versneld, en daardoor röntgenstraling gaan uitzenden. Uit de schatting bleekt dat de deeltjes energieën krijgen die honderd keer groter zijn dan de energieën die met de Large Hadron Collider, de krachtigste deeltjesversneller op aarde, worden bereikt.

Dit resultaat kan voor een deel verklaren waar de meest energierijke deeltjes van de kosmische straling vandaan komen, waar de aarde voortdurend mee wordt gebombardeerd. Dat supernova-explosies een belangrijke leverancier zijn van deze deeltjes werd al langer vermoed, maar een direct bewijs ontbrak tot nog toe.

© Eddy Echternach (www.astronieuws.nl)

(allesoversterrenkunde)

30-03-2011

NASA-sonde stuurt eerste foto's Mercurius door



De onbemande sonde Messenger heeft de eerste foto's van de planeet Mercurius doorgestuurd. Het tuig kon kiekjes maken van een deel van de planeet dat nog niet eerder door een ruimtetuig werd waargenomen. Dat heeft de Amerikaanse ruimtevaartorganisatie NASA meegedeeld.

Messenger kwam op 17 maart in een baan rond Mercurius terecht. Dat is de planeet die met een afstand van 46 miljoen kilometer het dichtst tot de zon staat in ons stelsel. "De eerste beelden en de eerste metingen door de andere instrumenten vormen slechts de eerste druppel van de stroom aan nieuwe informatie die we het komende jaar kunnen verwachten", luidt het bij NASA.

De 446 miljoen dollar (316 miljoen euro) dure sonde zal Mercurius een jaar lang bestuderen. (belga/vsv)

(HLN)

28-03-2011

Bizar astronomisch object verklaard



Vier Nederlandse astronomen hebben een verklaring gevonden voor een bizar astronomisch object, met de naam J1903+0327. Het gaat om een zogeheten millisecondepulsar (een kleine, compacte, extreem snel rondtollende ster), waar een gewone, zonachtige ster in een wijde, langgerekte baan omheen draait.

Algemeen wordt aangenomen dat millisecondepulsars tot hun hoge rotatiesnelheden (meer dan honderd keer per seconde) door materieoverdracht van een begeleider, maar zo'n begeleider moet dan juist in een zeer kleine baan rond de pulsar draaien.

Modelberekeningen van Ed van den Heuvel, Simon Portegies Zwart, Joeri van Leeuwen en Gijs Nelemans bieden nu een mogelijke verklaring voor het merkwaardige duo.

Volgens de vier astronomen, die hun resultaten beschrijven in Astrophysical Journal , bestond het systeem oorspronkelijk uit drie sterren. De pulsar werd inderdaad opgezwiept door materieoverdracht van een begeleider in een kleine baan, en de zonachtige ster draaide op grote afstand rond dat duo heen. Door de materieoverdracht raakte het stelsel echter instabiel, en werd de 'leeglopende' ster de ruimte in geslingerd.

(allesoversterrenkunde)

30-03-2011

Eerste gesteenten in zonnestelsel waren zo fragiel als suikerspin

AMSTERDAM - De eerste gesteenten die in ons zonnestelsel werden gevormd, leken meer op suikerspin dan op de harde gesteenten van nu. Dat schrijven Britse onderzoekers in het tijdschrift Nature Geoscience (27 maart).


© NU.nl/Allesoversterrenkunde.nl

De eerste gesteenten ontstonden door condensatie van vaste stoffen in de wolk van restmaterie rond de pasgeboren zon.

De oudste overblijfselen die we daarvan hebben zijn koolstofrijke meteorieten, die doorgaans koolstof-chondrieten worden genoemd. Deze meteorieten bevatten zogeheten chondrulen: harde kerntjes van ongeveer een millimeter groot, waarop zich miljarden jaren geleden microscopisch kleine stofdeeltjes begonnen af te zetten.

Uit een zeer nauwkeurige analyse van zo'n chondrule konden de wetenschappers een reconstructie maken van de oriëntaties en posities van de minuscule deeltjes die zich eraan hebben gehecht.

Schokken

Daarbij ontdekten zij dat deze stofdeeltjes een gelijkmatig patroon vormen, dat waarschijnlijk het gevolg is van de schokgolven die in de turbulente wolk oermaterie optraden. Ook bleek dat het gesteente oorspronkelijk heel fragiel moet zijn geweest. Hun stevigheid verkregen de eerste steentjes pas na vele schokken te hebben ondergaan.

© NU.nl/Allesoversterrenkunde.nl

(allesoversterrenkunde)

31-03-2011

Zwaartekrachtsveld aarde in kaart gebracht



Na meer dan twaalf maanden meten heeft de Europese GOCE-satelliet genoeg gegevens verzameld om het zwaartekrachtsveld van de aarde nauwkeuriger dan ooit in kaart te brengen. Het resultaat, een driedimensionaal model dat een geoïde wordt genoemd, werd donderdag in München gepresenteerd.

De geoïde is het oppervlak van een denkbeeldige, wereldomvattende oceaan waarin geen getijden en stromingen optreden. De vorm ervan wordt uitsluitend bepaald door het feit dat de aantrekkingskracht aan het oppervlak van onze planeet niet overal even groot is. Het model wordt onder meer gebruikt om oceaanstromingen en veranderingen van de zeespiegel te leren begrijpen.

De GOCE-gegevens geven ook meer inzicht in het ontstaan van grote aardbevingen. Deze worden immers veroorzaakt door plotselinge bewegingen van de tektonische platen van onze planeet, die niet rechtstreeks waarneembaar zijn. Die bewegingen leiden echter ook tot veranderingen in de zwaartekrachtsaantrekking ter plaatse.

© Eddy Echternach (www.astronieuws.nl)

(allesoversterrenkunde)