Verdonk was PSP’er
27-09-2008
door Harm Ede Botje
Trots Op Nederland-oprichter Rita Verdonk stemde naar eigen zeggen in de jaren zeventig slechts ‘één keer op de PSP’. Wat ze daarbij niet zei, was dat ze in de jaren zeventig ook lid was van de Pacifistisch Socialistische Partij.
Rita Verdonk, jaren 70
Rita Verdonk wordt er niet graag aan herinnerd dat ze in de jaren zeventig en begin jaren tachtig als studente actief was in de linkse actiebeweging. 'Ik heb één keer PSP gestemd. Daar komt dat hele verhaal over mijn linkse studententijd vandaan,' zei ze onlangs in Het Parool. En bij het televisieprogramma Knevel & Van den Brink zei ze, gevraagd naar haar studentenjaren: 'Ik heb één keer PSP gestemd en dat wordt me mijn hele leven nagedragen.'
Maar spreekt Rita Verdonk wel de waarheid? In 2006 verscheen in Vrij Nederland een groot portret van Verdonk onder de titel 'Rita's rode jaren'. Daarin kwamen vrienden en kennissen van destijds aan het woord die een beeld schetsten van de rechtenstudent Verdonk dat anders is dan ze nu zelf suggereert. Verdonk was volgens hen weliswaar geen stenengooier en geen aanhanger van de Rote Armee Fraktion. Ze ging zelfs stevige discussies aan met medestudenten die sympathieën hadden voor de DDR en de Sovjet-Unie. Maar de oprichtster van Trots op Nederland maakten volgens haar oude vrienden wél deel uit van het linkse milieu in Nijmegen, eind jaren zeventig. Activisten van studentenorganisaties, de vrouwenbeweging, de kraakbeweging of de antikernenergielobby waren onderling nauw verbonden, zoals er tussen activisten en politici van partijen als PSP, PPR en CPN warme contacten bestonden.
Zelf was Verdonk vooral actief in de Bond voor Wetsovertreders, die opkwam voor de belangen van gevangenen. Ze woonde in die jaren in één huis met Trudy Knappstein, die zeer actief was binnen de vrouwenbeweging én de PSP. Zij zou in 1982 in de gemeenteraad komen en later zelfs fractievoorzitter worden. En in haar laatste studiejaren woonde Verdonk samen met haar vriendje Wynand in een huis vol studenten die actief waren in de CPN en in de daaraan gelieerde Unie van Studenten Nijmegen (USN).
Haar studie- en jarenlange boezemvriend Fritz Pilzecker zei in 2006: 'Rita stemde PSP. Of iemand nou lid was van een partij of niet, dat maakte niet uit. Iedereen zat in die hoek, de een wat fanatieker dan de ander.' Verdonk sympathiseerde ook met acties rond de Piersonstraat, tegen de komst van een parkeergarage. In januari 1981 kwam het tot hevige rellen toen krakers en bewoners barricaden opwierpen. Verdonk en duizenden anderen zaten een nacht lang in een menselijke blokkade. Twee jaar geleden zei ze daarover in VN dat ze 'door ME'ers was weggesleept'.
Pamflet
Toen we in 2006 het profiel van Verdonk maakten, ontkende de toenmalige minister van Vreemdelingenzaken niet dat ze sympathiseerde met de PSP, maar wel dat ze lid was geweest van die partij. Ook oud-PSP'ers konden zich niets van haar mogelijke lidmaatschap herinneren. Haar toenmalige roommate en vriendin Trudy Knappstein - die de beste informante zou zijn geweest - weigerde destijds medewerking aan het artikel omdat ze nog steeds goede relaties met Verdonk onderhoudt.
Ze was afgelopen maandag niet bereikbaar voor commentaar. Omdat het voor het verhaal verder niet relevant leek, is toen geen verder onderzoek gedaan naar Verdonks mogelijke relatie met de PSP. Maar nu ze volhardt in haar bewering dat ze 'maar één keer' op de partij stemde en ook minister Jacqueline Cramer van Milieu keihard veroordeelde om haar vermeende actieverleden ('Cramer moet meteen aftreden. Zo'n verleden is niet te tolereren,' zei Verdonk bij Knevel & Van den Brink) besloten we nader onderzoek te doen in de archieven van de Nijmeegse afdeling van de PSP.
Dat archief is keurig bijgehouden. Ledenlijsten, notulen van vergaderingen, inkomende en uitgaande brieven, geordend in meer dan honderdvijftig mappen, in totaal bijna drie meter papier. Het eerste document waarin de naam Rita Verdonk voorkomt, is een pamflet van de aan de CPN gelieerde studentenvakbond USN. Het document is niet gedateerd, maar komt gezien de plaats die het inneemt in het archief waarschijnlijk uit 1974 of 1975, toen Verdonk eerstejaars rechtenstudente was. 'Wij zijn een aantal studenten die lid zijn van progressieve politieke partijen en groeperingen en vanuit die positie willen wij actief stelling nemen in de Nijmeegse studentenbeweging,' zo luidt de eerste zin. In het pamflet wordt een lans gebroken voor een 'verbreding' van de USN.
Niet alleen studenten met communistische sympathieën zouden er zitting in moeten nemen, maar van alle progressieve stromingen. Daarom zijn de ondertekenaars lid geworden van de USN. Een van hen is Rita Verdonk. Dat is opvallend omdat ze in 2006 nog zei: 'Ik ging mijn eigen weg en zocht mijn eigen vrienden uit. Daar had ik al die organisaties niet voor nodig.' Opvallender dan haar lidmaatschap van de USN is dat ze op het pamflet achter haar naam heeft laten zetten dat ze lid was van de Politieke Partij Radicalen (PPR). Blijkbaar had Verdonk voordat ze bij de PSP belandde een korte flirt met de PPR.
Boze brief
Een paar jaar later duikt Verdonks naam opnieuw op in de archieven, dan in de map binnenkomende post. Op 13 januari 1978 schrijft ze een brief op poten aan het bestuur van de Nijmeegse afdeling van de PSP. Ze protesteert tegen 'de gang van zaken bij de verkiezing van een nieuw PSP-bestuur'. Een week eerder had het bestuur een brief gestuurd aan twintig uitverkoren PSP-leden die al actief politieke ervaring op hadden gedaan en binnen de partij de weg kenden. Want 'in het pre-revolutionaire tijdperk' zou de partij namelijk vooral baat hebben bij leden 'die een organisatie draaiende kunnen houden'. Om elke schijn van coöptatie te vermijden, zou in het partijblaadje Vuist ook de rest van de leden worden opgeroepen zich kandidaat te stellen.
Verdonk laat in haar boze brief weten dat het 'ideaal van directe democratie' wat haar betreft 'een farce' is. Ze vindt dat het ook in een kleine partij als de PSP mogelijk moet zijn 'de regelen der kunst' van de democratie in acht te blijven nemen. Ze eist dat haar schrijven 'onverkort' in het partijblad wordt gepubliceerd. Tot slot schrijft ze dat ze de brief graag persoonlijk had toegelicht op de eerstvolgende ledenvergadering, maar dat ze niet kan 'aangezien dan mijn vader jarig is'.
In de notulen van de bestuursvergadering van 15 november 1978 wordt onder het kopje 'Post In' een brief van het Komité Zuidelijk Afrika besproken die een actie begint tegen Shell. Verder laat Jan Frank Gerards, een van de twintig aangeschreven leden, weten dat hij 'een bestuurslidmaatschap niet zit zitten'. In de zin daarna schrijft notulist Sander Bijnen: 'Zijn brief valt ongelukkig, evenals de brief van Rita Verdonk'. Bijnen, die nog steeds in Nijmegen woont en bij een zorginstelling werkt, kan zich Rita Verdonk niet persoonlijk herinneren. 'Zij was actief bij de Bond voor Wetsovertreders, die opkwam voor de rechten van gevangenen. Een vriend van mij zat ook bij dat clubje. Maar ik heb haar persoonlijk nooit ontmoet.' Aan de brief heeft hij ook geen herinneringen meer. 'Zo'n brief op poten, die legden we waarschijnlijk heel snel opzij. Daar deden we niet aan mee, aan zulke flauwekul.'
Ledenlijst 1979
In tegenstelling tot wat Verdonk beweert, zou je zeggen dat ze niet alleen op de partij heeft gestemd, maar ook lid was van de PSP, anders ben je niet van plan naar een ledenvergadering te gaan. Sterker nog, ze was een betrokken lid dat zich druk maakte over de interne partijdemocratie. Maar staat ze ook op de ledenlijsten? In de map 'stukken betreffende de ledenadministratie' zitten stukken waarop vanaf de jaren zestig te vinden is wie er lid waren van de partij. In de periode tussen 1975 en 1981 is de administratie fragmentarisch bijgehouden. Maar op een computeruitdraai van 20 januari 1979, dus opgemaakt twee maanden na Verdonks brief aan het bestuur, is haar naam te vinden. Boven de lijst staat met grote letters in stift geschreven: 'NIET KOPIEREN'. In de rechterbovenhoek van het eerste blad staat de naam Trudy Knappstein gekrabbeld. Wellicht behoorde deze ledenlijst toe aan Knappstein nadat zij tot het bestuur was toegetreden. Voormalig bestuurder Sander Bijnen bevestigt dat de computeruitdraaien de ledenlijsten betreffen. 'We hadden in die tijd rond de driehonderd leden, op elk vel staan ongeveer zestig mensen,' zegt hij uit zijn hoofd, en dat klopt precies.
Overigens was Verdonk - in tegenstelling tot haar vriendin Trudy - geen erg actief lid van de partij. Ze komt alleen in 1979 voor op de ledenlijst, en bij bestuursvergaderingen is ze blijkbaar nooit geweest, want haar naam staat nooit op de presentielijsten. In 1981 neemt Verdonks leven een beslissende wending. Ze breekt met haar vriendje Wynand, begint een relatie met haar huidige man Peter, vertrekt naar Den Haag, maakt haar studie af en krijgt al snel een baan als adjunct-directeur van het Huis van Bewaring in Scheveningen.
Wat Rita Verdonk precies in het stemhokje heeft aangekruist in de jaren zeventig en tachtig, zal nooit bekend worden. Misschien heeft ze écht maar één keer PSP gestemd. Maar zeker is dat ze zich net als duizenden anderen twintigers tijdens haar studentenjaren verbonden voelde met het gedachtegoed van radicale linkse partijen als de PPR en de PSP. Verdonk was maandag op reis en niet bereikbaar voor commentaar.
Pamflet USN uit 1974 of 1975Brief van het PSP-bestuur, d.d. 6 november 1978Notulen PSP bestuursvergadering, d.d. 15 november 1978