De keuze is nu aan D66
DEN HAAG - Het kabinet-Balkenende-II wankelt. Vanaf 13.00 uur trekken de bewindslieden zich terug om de verschillende opties af te wegen. Maar door de harde standpunten die D66, VVD en CDA hebben ingenomen na het nachtelijke debat, is de bewegingsruimte beperkt. Verschillende insiders rond het Binnenhof verwachten dat het kabinet volledig ten val komt en er vervroegde verkiezingen worden uitgeschreven.
Staatsrechtelijk gezien kan minister Verdonk van Vreemdelingenzaken gewoon aanblijven. Maar politiek gezien is dat onmogelijk. D66, de kleinste van de drie coalitiepartijen, heeft haar de wacht aangezegd in niet mis te verstane bewoordingen.
D66 stemt voor de motie van wantrouwen tegen Verdonk, verklaarde fractieleider Lousewies van der Laan rond vijf uur vanochtend in de Kamer: ‘Dat moet leiden tot het vertrek van de minister. We wachten nu af of het kabinet kiest voor deze minister of voor het voortbestaan van het kabinet als geheel.’
Dus moet Verdonk weg. Maar dat laten CDA en VVD niet toe, zo hebben de beide fractievoorzitters duidelijk gezegd. Zij vinden dat Verdonk door mag regeren, omdat ze de steun van de meerderheid in de Kamer geniet, bestaande uit CDA, VVD, LPF en anderen.
Dus nu moet D66 kiezen: óf de partij stapt uit de coalitie, óf de fractie krabbelt terug en neemt toch genoegen met een aanblijven van Verdonk. Dat is moeilijk voorstelbaar na het scherpe standpunt van Van der Laan. D66 kampt door de kabinetsdeelname en de perikelen rond de Uruzgan-missie al met een geloofwaardigheidsprobleem.
Verreweg de eenvoudigste oplossing van de crisis zou een vrijwillig vertrek van Verdonk zijn. De coalitie kan dan met een nieuwe minister van Vreemdelingenzaken doorregeren tot de verkiezingen volgend jaar mei, wanneer de economie er nog beter voorstaat en er electoraal ‘geoogst’ kan worden.
Maar in Den Haag kunnen slechts weinigen zich voorstellen dat de onverzettelijke Verdonk hiertoe bereid is. De eigen partij kan het ook nauwelijks maken haar onder druk te zetten. Bijna de helft van de VVD-leden wilde haar als lijsttrekker. De nieuwe leider Mark Rutte mag met Verdonk in zijn maag zitten, als hij haar laat vallen bestaat het risico dat ze een eigen partij opricht, eventueel samen met de Fortuynisten Pastors en Eerdmans.
Veel wijst er dus op dat D66 het kabinet vandaag verlaat. CDA en VVD kunnen dan een poging ondernemen door te regeren als minderheidskabinet, met gedoogsteun van andere fracties in de Kamer. Maar Balkenende zou zich dan opnieuw afhankelijk maken van de LPF, met alle instabiliteit vandien. Is dat een overtuigende basis om volgend voorjaar campagne te voeren?
In de opiniepeilingen gaat het heel goed met Balkenende, terwijl zijn grote rivaal Wouter Bos is gekelderd na de bekendmaking van diens AOW-plannen. Dat kan voor Balkenende vervroegde verkiezingen tot een acceptabele optie maken.