Nederland. Eén Koninkrijk onder God?

quote:

Frits Bolkestein: "Ik ben niet triomfantelijk"

"Een momentje. Even een citaat opzoeken." Frits Bolkestein (71) beent door zijn nieuwe kantoor in Amsterdam tussen netjes opgestapelde boeken die een behoefte aan geestelijke ordening verraden. De vroegere VVD-leider die net zijn carrière als Europees Commissaris heeft afgesloten, keert terug met een dik boek over kunstgeschiedenis waarin William Blake aan het woord komt. De Engelse dichter en vooraanstaande vertegenwoordiger van de romantiek merkte zo'n twee eeuwen geleden op dat de denkers van de Verlichting verzuimd hebben een antwoord te geven op een aantal essentiële vragen en daarmee een leegte hebben gecreëerd.

Dit probleem houdt Bolkestein al geruime tijd bezig, vertelt hij. "Vroeger vulde het christendom die geestelijke leegte. Dat is niet langer het geval. In West-Europa heeft het christendom een groot deel van zijn zeggingskracht verloren. Kijk maar naar de Vrije Universiteit (VU) in Amsterdam, vroeger een christelijk bolwerk. En nu beginnen ze een opleiding voor imams! Daar ben ik buitengewoon verbaasd over. Van mij mag het, hoor. Maar voor christenen was de islam altijd een valse godsdienst. Dus is het vreemd dat uitgerekend de VU imams gaat opleiden. Dat bewijst dat het christendom ze daar geen biet meer interesseert."

Bolkestein behoort niet die blijmoedige liberalen die menen dat als het financieringstekort binnen de perken blijft, het midden- en kleinbedrijf genoeg ruimte krijgt en twee boeven op één cel worden geplaatst, alle problemen zijn verdwenen. Hij tobt over structurele ontwikkelingen die de basis van een samenleving dreigen te ondermijnen. Om het door hem gesignaleerde morele vacuüm te vullen, pleitte hij ruim tien jaar geleden in een interview met NRC Handelsblad voor een "bezielend verband". Het is een pleidooi waar hij nog steeds achter staat, ook al kan hij niet precies aangeven wat dit verband zou kunnen en moeten behelzen. "Ik bezit geen recept. Persoonlijk voel ik ook geen enkele behoefte aan een bezielend verband. Ik beziel mijzelf wel. Of mijn vrouw bezielt me. Maar het gaat me om de normatieve fundamenten van een cultuur".

Wat Bolkestein ergert, is de onderschatting van de historische betekenis van de christelijke traditie. Hij vond het ongepast dat zijn partij achteloos de verwijzing naar de joods-christelijke wortels van de westerse beschaving uit het beginselprogramma schrapte. En hij vindt het storend dat de voorstanders van de door hem fel bestreden toetreding van Turkije ("te groot, te arm, te anders") tot de Europese Unie, stellen dat Europa geen christelijke club is. "Ik proef in die uitspraak een minachting voor de rol van het christendom. Het christendom is toch geen besmettelijke ziekte? Toch geen lepra? Ik ben niet gedoopt en ik ga niet naar de kerk. Dus je zou kunnen zeggen: man, waar maak je je druk over? Maar ik besef dat wij diep zijn getekend door het christendom. Dat zie je bijvoorbeeld aan de ontwikkelingssamenwerking. Er is nog nooit een beschaving geweest die daar aan gedaan heeft. Wij geven wel hulp aan arme landen. Dat komt door het bijbelse gebod van de naastenliefde."

De christelijke bezieling van de Amerikanen spreekt Bolkestein overigens niet aan. "Ergerlijk is het voortdurend verwijzen naar de Voorzienigheid. President Bush doet het voorkomen alsof hij frère et compagnon is van de Allerhoogste. Ik ben zeer gekant tegen de oorlog in Irak. Daar hebben de Amerikanen echt een fatale fout gemaakt. Het is jammer dat de Nederlandse regering blind achter Washington is aangehold. Maar het kan zijn dat religieuze gedrevenheid bijdraagt aan de slagkracht van de Verenigde Staten, ja."

Het groeiende aantal moslims in Nederland vergroot in de ogen van Bolkestein de wenselijkheid van een bezielend verband. Begin jaren negentig wees hij op problematische kanten van de islam. Het was een voorzichtig getoonzet betoog dat niettemin een hoop opwinding veroorzaakte. Inmiddels zouden de militante daden die fundamentalisten in het Westen bij het woord van de Koran hebben gevoegd, Bolkestein aanleiding kunnen geven met enig triomfalisme terug te kijken op zijn waarschuwingen van weleer. "Nee, nee, ik ben helemaal niet triomfantelijk. Ik heb gelijk gekregen, dat is waar. Maar de problemen zijn allerminst kleiner worden. Je kunt onmogelijk zeggen dat het alleen maar religieuze uitwassen zijn die ons zorgen baren, dat het extremisme niets met het wezen van de islam te maken heeft. De Koran en de uitspraken van Mohammed bieden te veel aanknopingspunten voor een agressieve opstelling jegens andere culturen. Mijn analyse is dat de islam begon als godsdienst van overwinnaars. Daarna is de boel in elkaar gezakt. Het fundamentalistische geweld zie ik vooral als een uiting van ressentiment. De macht en rijkdom die Allah heeft beloofd aan de gelovigen, zijn in de ogen van moslims ingepikt door het Westen."

De meeste moslims zijn volgens Bolkestein eerder jaloers op de welvaart en luxe in het Westen dan dat ze die principieel afwijzen. "Als Arabieren geen televisie hebben, komt dat door een gebrek aan geld. Niet door ideologische overwegingen. Ik herinner me een televisie-uitzending tijdens de eerste Golfoorlog. Een Iraakse kolonel lag op zijn knieën en werd ondervraagd. De laatste vraag was: "What do you want?"Wat zegt die kolonel? "I want to go to America." Komisch, nietwaar? Het motto van de Arabieren is: "Yankee go home. But please take me with you."

[...]

Door de secularisatie valt het de samenleving lastiger een duidelijk antwoord op morele vragen te formuleren en om te gaan met de eisen en verlangens van een uitgesproken minderheid als de moslims. Het CDA heeft het in zekere zin makkelijker, omdat het kan terugvallen op de christelijke traditie die voor de partij nog altijd een richtsnoer vormt.