de superioriteit van het Westen?

Naar aanleiding van een berichtje van Leendert in de draad: De uitbuiters(?) van de SP. heb ik een aparte draad geopend omdat zijn bijdrage wat afleidde van het draadonderwerp terwijl ik zijn uitnodiging interessant genoeg vond voor een reactie.

quote:

De Groene Amsterdammer | 20 september 2003

«Ik geloof niet meer in de superioriteit van het Westen»

Hoogleraar Karel van Wolferen baarde opzien met zijn nieuwe boek ‹De ondergang van een wereldorde›. Hij polemiseert uit alle macht tegen de huidige Amerikaanse machthebbers, de neoconservatieven die de macht hebben gegrepen en in een fantasiewereld leven waarin alleen hun eigen kortetermijnbelang telt. «De neocons willen geen hegemonie, ze willen ongedeelde en onweersproken macht over de hele wereld.»

We beginnen hier al meteen leuk met en toeschrijving van motieven aan een groep anderen die voor het gemak direct tot monsters worden gedemoniseerd. Ondanks het uitstekende eerdere werkje van van Wolferen over Japan vind ik dit weinig lovenswaarig. Als thriller ter voorbereiding op een filosofie ins blaue hinein doet 'de ondergang van een wereldorde' het in mijn optiek wel leuk. Inzake dezelfde thematiek lees ik liever de werkjes:
- George Soros: De zeepbel van de Amerikaanse macht. Over de rol van Amerika in de wereld
- Fred Hamburg: De Pax Americana. Een essay over politieke oorlog, terreur en mediamanipulatie.
- Emmanuel Todd: Wereldmacht Amerika
Vooral de Franse historicus Emmanuel Todd geeft blijk van zijn eruditie. Hierop kom ik in een ander bericht nog terug.

quote:

door Aart Brouwer

Het is nog even wennen: zaaltjes vol gearriveerde vijftigers die van gedachten wisselen over de noodzaak van een wereldorde zonder Amerikaanse suprematie. Geen nieuw thema voor lezers van De Groene Amsterdammer, wel voor «Atlantici» die van hun geloof zijn gevallen — en dat worden er sinds 11 september 2001 en het begin van de Amerikaanse «oorlog tegen het terrorisme» steeds meer. Uitgeverij Contact had dan ook geen betere datum kunnen kiezen voor de presentatie van De ondergang van een wereldorde, het nieuwe boek van de Amsterdamse universiteitshoogleraar Karel van Wolferen, dan woensdag 10 september, één dag voor de verplichte herdenkingsrituelen in pers en politiek.
Evenals zijn Amerikaanse collega en inspirator Chalmers Johnson, die deze herfst een boek uitbrengt over hetzelfde onderwerp, polemiseert Van Wolferen uit alle macht tegen de neoconservatieve kliek die de hersens van de Amerikaanse president heeft «gekaapt» en de wereld in een toestand van chronische instabiliteit stort. Het is een door en door politiek boek, geen wetenschappelijk verantwoorde studie en zeker geen doorwrochte analyse zoals zijn beroemde boek over naoorlogs Japan, The Japanese Enigma (1990), dat op bijna elke bladzijde een voor Japanners zowel als westerlingen onbekend feit of verrassend inzicht bevatte. Maar de hartstocht waarmee Van Wolferen over internationale betrekkingen schrijft is aanstekelijk en je zou wensen dat de urgentie van zijn thema doordrong tot politiek Den Haag.
De huidige Amerikaanse machthebbers zien niet langer de voordelen van een stabiele gemeenschap van staten. Ze leven in een fantasiewereld waarin alleen hun eigen korte termijn belang telt. Het land heeft al eerder propagandistische ontsporingen gekend en overwonnen, bijvoorbeeld in de McCarthy-jaren, maar volgens Van Wolferen is er een doorslaggevend verschil tussen toen en nu. Zolang de Sovjet-Unie bestond, was de Amerikaanse democratie gedwongen «op zijn tenen te lopen». Sinds 1991 is er geen strategische rivaal die althans de krankzinnigste ambities van Amerikaanse politici op het wereldtoneel in toom houdt.

De schrijver gaat voor zijn gemak volledig voorbij aan de corrigerende werking van de Amerikaanse democratie en de Amerikaanse kiezer. Verder gaat de schrijver wel erg eenvoudig voorbij aan de groeiende economische macht van China en de veranderende rol op het wereldtoneel die voor de groeiende Europese unie
is weggelegd. Militair mag Amerika dan onoverwinnelijk zijn, economisch is zij dat zeker niet.

quote:

Dat inzicht is in andere Europese landen allang gemeengoed, maar Karel van Wolferen werd door de vaderlandse media onmiddellijk ter verantwoording geroepen voor zijn veronderstelde anti-Amerikaanse gezindheid. «Interviewers en recensenten verwijten mij dat ik de VS haat, maar dat is onzin», zegt hij enkele dagen later, gezeten tussen de welgevulde boekenkasten in zijn verbouwde herenboer derij aan het riviertje de Waver. «Ik houd van de Verenigde Staten en ik ben ervan overtuigd dat de beste denkers op allerlei gebied in de VS te vinden zijn. Helaas weten die zich ook geen raad met de machtsgreep van de neoconservatieven. Ik ben wel boos op onze eigen politici en media die hebben zitten slapen. Er is in de VS een catastrofale ontwikkeling aan de gang en die hebben ze gewoon laten liggen. Misschien voelen ze zich heimelijk schuldig over hun intellectuele luiheid.
In Nederland heeft men niet eens door dat het spreken over een ‹alternatief› voor de huidige wereldorde zinloos is. Dat suggereert namelijk dat er een orde bestaat en dat we kunnen kiezen, maar er ís geen wereldorde meer, om de eenvoudige reden dat Washington meent het zonder bondgenoten te kunnen stellen. De Franse en Duitse regeringen zijn hiervan al enige tijd doordrongen. Ik zou willen dat die waarheid ook eens doordrong tot Balken ende, De Hoop Scheffer, Van Aartsen en andere slaapkoppen in Den Haag die denken dat er sinds 11 september 2001 niets is veranderd. Ze moeten hun illusies eindelijk aan de kant zetten, te beginnen met de illusie dat Bush oprecht bezig is met het bestrijden van het terrorisme, dat de oorlog in Irak daarvan een onderdeel is en dat het met de instabiliteit in de wereld mettertijd wel weer goed komt.
Door zo te denken, verliest de regering-Balkenende ons nationaal belang op langere termijn uit het oog. Nederland heeft belang bij een verdere integratie van Europa, maar Washington keert zich nu tegen die integratie omdat het geen alternatief Europees machtscentrum wil laten ontstaan. De Amerikaanse leiders, minister van Defensie Rumsfeld voorop, doen niet anders dan Europese landen intimideren en uit elkaar spelen. Waarom laten wij dat toe? En waarom moeten wij Nederlanders zo nodig deelnemen aan die Joint Strike Fighter? De in dat vliegtuig gebruikte software blijft tot in lengte van dagen eigendom van Washington, zodat wij nog meer dan voorheen in de positie van Amerikaanse vazal komen te verkeren. In Groot-Brittannië stellen nota bene hoge militairen deze kwestie bij hun regering aan de orde. In Nederland heb ik er nog geen militair over horen reppen.»

Het verhaal van de JSF zie ik hetzelfde als van Wolferen. Het levert weliswaar werkgelegenheid op maar het kost veel geld en verplicht ook nog eens tot een gegarandeerde afname. Er mag wel iets meer zicht komen op de kosten en de baten van vooral financiële participatie bij dit project.

Verder zie ik Amerika vooral een eigen koers varen en niet zozeer de Europese landen tegen elkaar uitspelen.

quote:

«De gedachte dat Amerikanen hun zeggenschap over Irak zullen afstaan aan de VN is ook zo’n illusie. De rest van de wereld komt er voorlopig niet aan te pas, behalve als knechtje van de Amerikanen. Bush ziet zijn herverkiezing in gevaar komen als Amerikaanse soldaten in Irak blijven sneuvelen, dus wil hij dat troepen uit andere landen de klappen opvangen. Den Haag heeft soldaten naar Irak gestuurd op humanitaire gronden, maar wat de Amerikanen betreft zijn ze kanonnenvoer. Intussen maakt het Amerikaanse leger zijn handen vrij voor nieuwe operaties, wellicht aan de vooravond van de presidentsverkiezing van november 2004. Ik ben echt bang voor een October surprise, zoals het in Amerikaanse politieke termen heet. Je moet dan niet alleen aan het Midden-Oosten denken, maar ook aan bijvoorbeeld Noord-Korea of een ander doelwit in Azië. Vóór 11 september waren de neocons zelfs bezig van China een vijand te maken. Als niemand ze tegenhoudt, kunnen ze dat in de naaste toekomst alsnog doen.

Vanzelfsprekend worden deze bruuske beweringen niet wetenschappelijk onderbouwd. Vooralsnog beschouw ik ze als verdachtmakingen en als 'een' mening. Amerika zou wel zeer dom zijn om haar economische hand te gaan overspelen. Daar horen we de schrijver echter niet over. Geien de plekken waarop de VN Soldaten zijn ingezet vind ik de term kannonnenvoer voor de Europese soldaten zwaar overtrokken. Het etiket 'Stemmingmakerij' geeft voor mij aardig weer wat hier gebeurt. Dat drijft waarschijnlijk de verkoopcijfers wat op. Zo vewordt een vriendenclub die een gezamenlijke ideologie deelt tot de Neocons dat wat eerder associaties oproept met een of ander bedreigend buitenaards monsterachtig ras dan de volledig uitgeschreven naam van deze club, de Neo-Conservatieven.

quote:

Het is waar dat de Verenigde Staten nog altijd oppermachtig zijn en dat ze nog steeds wisselende bondgenootschappen aangaan, maar dat gebeurt niet meer in een sfeer van wederzijds respect en op basis van consultatie. Na de Tweede Wereldoorlog hadden de VS vijftig jaar lang de hegemonie in de wereld; ze waren een voorbeeld voor anderen en stonden garant voor een wereldorde. Er mankeerde van alles aan die wereldorde, maar als het erop aankwam, had de rest van de wereld vertrouwen in de Verenigde Staten, óók de Russen, Chinezen, Japanners en andere strategische en economische rivalen. Toen Gorbatsjov het besluit nam om het communisme op te heffen, wist hij dat er buiten de Sovjet-Unie een relatief gastvrije wereldorde bestond en dat hij op de welwillendheid van de Verenigde Staten kon rekenen. Dat vertrouwen is nu weg.
De neoconservatieven willen geen hegemonie, ze willen ongedeelde en onweersproken macht over de hele wereld. Ze zijn niet geïnteresseerd in samenwerking, ze bedrijven verdeel-en-heers-politiek onder hun voormalige bondgenoten om te voorkomen dat één van hen uitgroeit tot een rivaliserend machtscentrum. Ze zijn zogenaamde ‹realisten› op het gebied van de buitenlandse politiek, dat wil zeggen dat ze ervan uitgaan dat landen geen vrienden hebben maar alleen belangen. Die kortzichtigheid loopt uit op een catastrofe, zowel voor de Verenigde Staten zelf als voor de rest van de wereld.»

Van Wolferen gaat eraan voorbij dat hij mensen en kortzichtigheid toeschrijft. Vervolgens beweert hij dat zijn eigen toeschrijving (indien waar) een catastrofe veroorzaakt. Wellicht komen de leidinggevenden die de man verkettert zelf ook op soortgelijke ideeën en zullen zij als beroepspolitici dientengevolge de koers die van Wolferen hen toeschrijft om zijn boek te kunnen verkopen nooit gaan varen. Realisten hebben ook de uitkeringen bedacht waarme sociale onrust is afgekocht, realisten bedenken zich ook een evenwicht waarin zij niet al te schaamteloos eigen belangen nastreven opdat zij niet tot de grote vijand verworden en worden gesaboteerd en tegengewerkt waar zij komen.

quote:

Over de precieze aard van die catastrofe geeft Van Wolferen in zijn boek geen uitsluitsel: «Ik ben geen koffiedikkijker. Maar het staat als een paal boven water dat de Amerikaanse expeditie in Irak alleen maar nieuwe impulsen geeft aan het internationale terrorisme.»

Het laat eveneens buiten kijf dat het Amerikaanse experiment Muammar Gadafi veranderde in een vredesduif en zijn land Libië in bijzonder meegaand met inspecties. Verder staat het vast dat de expeditie in Irak leidde tot de bevrijding de door Saddam Hoessein en zijn kliek gegijzelde Iraki's en de bevrijding van het middenoosten van de bedreiging Saddam Hoessein. Ook staat vast dat Irak nu een begin kan maken met het grotere rol op de oliemarkt. Dit komt de devieen van het land ten goede en brengt meteen evenwicht in de al te buitensporige uitgaven van Saoedi Arabië ter verspreiding van de Wahabitische variant van Islam. De extra aankomende olieproductie van Irak zal de prijs van een vat olie in evenicht houden en daarmee de kosten van de volledige westerse economie beperken. Mijnheer van Wolferen kiest echter voor de bewust eenzijdige belichting in complotdenken waarbij de voordelen van daadkracht boven de besluiteloosheid van de VN 'wat' onderbelicht blijven.

quote:

Zoals hij zelf schrijft is dat terrorisme geen strategische bedreiging van het formaat van Hitler-Duitsland of de Sovjet-Unie, ook al doet George Bush zijn best om het zo voor te stellen. Maar het zal volgens Van Wolferen niet bij die ene dreiging blijven: «Het concept van ‹preventieve oorlogvoering› bijvoorbeeld, dat door zijn regering is geïntroduceerd, is een fundamentele breuk met het niet-aanvals beginsel, het eerste beginsel van beschaafde omgang tussen staten. Landen als Noord-Korea en Iran voelen zich erdoor bedreigd en trachten hun veiligheid te garanderen door een eigen kernwapen te ontwikkelen. En om dat wapen te financieren, verkopen ze hun kernwapentechnologie weer aan anderen. Zo worden nieuwe onzekerheden in de wereld gecreëerd.

Ook zonder de ingreep van Amerika zouden deze landen zich een kernwapen hebben laten ontwikkelen. Leiders die met een schrikbewind an de macht blijven ontwikkelen zich nu eenmaal een paranoia die zich onder andere vertalt in grotere legers en betere bewapening. Zji groeien dus vanzelf toe naar ontikkeling van 'super'wapens.

quote:

Het probleem is dat de neocons geen benul hebben van politieke processen, ze leven in een fantasiewereld.

Wat voorspelbaar, de tegenstrever wordt tot monster gemaakt en vervolgens gedebiliseerd. Met hetzelfde gezag kan worden gezegd dat van Wolferen een waanwereld creëerde in zijn boek waarin hij Amerika als de hel, haar soldaten als helse troepen en haar bewindsvoerders als baardige duivels afschilderde terwijl hij het corrigerende democratische vermogen dat de Amerikaanse bevolking inbrengt bagataliseert.

quote:

De operatie in Irak is een voorafschaduwing van wat ons te wachten staat. De Iraakse staat is door Amerikaans ingrijpen vernietigd. Die staat was onder Saddam Hoessein afschuwelijk, maar hij zorgde voor elektriciteit, drinkwater en een minimum aan bestaanszekerheid voor mensen in een tropisch klimaat. Dat minimum is weggevallen en de Amerikanen hebben er niets voor in de plaats gesteld. Dat doen ze niet opzettelijk om de Iraakse bevolking te vernederen, dat doen ze uit onwetendheid. De ontwerpers van deze campagne beseften niet wat een staatsapparaat is en waarvoor het nodig is. Ze verkeren in de typisch Amerikaanse, romantische waan dat een staat eigenlijk overbodig is. Ze dachten dat de democratische krachten in Irak vanzelf wel zouden samenkomen als Saddam eenmaal was verdreven.

Nergens staat vast dat dit gedacht werd. Vedrder hoorden wi natuurlijk weinig van de kosten van de bestaanszekerheid die Saddam creëerde. Wanneer Irak zou worden opgedeeld in drie autonome gebieden dan zal daar toch ook vlot een bestuur komen zoals voormalig Joegoslavië intussen ook in Servië-Montenegro, Kroatië, Bosnië en Skopje/Macedonië haar leefbare opdeling kent die bestuurd wordt. Turkije zal wat vertrouwen moeten hebben in een Koerdistan aan haar grenzen en Amerika zal wat vertrouwen moeten hebben in een Shi'itische staat in Zuid-Irak en een Soennitische staat in Midden-Irak. Omdat men hier nog niet aan wil blijven spanningen bestaan.

quote:

Of neem de ‹oorlog tegen het kwaad› die Bush heeft afgekondigd. Wie bedenkt er nu een oorlog tegen zoiets ongrijpbaars, tegen een moreel begrip dat geen eigen leven leidt, dat niet kan worden verslagen en dat zich ook niet kan overgeven? En het Amerikaanse volk, dat min of meer schoorvoetend met die oorlog instemt, heeft te weinig historisch besef om zulke fantasieën door te prikken en in te zien dat het om politieke redenen in een staat van voortdurende angst en onzekerheid wordt gehouden. Het is waar dat de VS vanouds over een goed geïnformeerde elite beschikken, maar ook die zwijgt op dit moment uit angst om beschuldigd te worden van gebrek aan vaderlandsliefde, of uit zelfcensuur. Zelfs uitgesproken critici van deze regering vinden de ontaarding van hun buitenlands beleid moeilijk te aanvaarden, dus weven ze er allerlei gedachtespinsels omheen om die maar niet te hoeven erkennen.»

Angst voor terrorisme kweekt bepaalde legitimiteitsgevoelens. Er kan dus even stellig worden beweerd dat terrorisme vanuit het middenoosten een kordaat Amerika creëerde dat zich niet langer zelfgenoegzaam binnen eigen grenzen kon ophouden. In dat geval haalt de leiding in het midden-oosten haar eigen trekker over door terroristische groepjes niet zelf aan te pakken, door haar eigen bevolking zelf niet of nauwelijks inspraak te gunnen en Islam te misbruiken ter knechting van het eigen volk. Misschien iets voor een volgend boek van meneer van Wolferen?

quote:

In De ondergang van een wereldorde benadrukt Van Wolferen de onhaalbaarheid van het «goedaardige wereldrijk» dat de neocons voor ogen staat. Om te beginnen beschikken de VS niet over de financiële en bureaucratische middelen om het te verwezenlijken. President Bush overvraagt nu al bijna het Congres door 87 miljard dollar extra te reserveren voor de bezetting en wederopbouw van Afghanistan en Irak. Volgens sommige berekeningen stevenen de VS bij voortgezet beleid af op een begrotingstekort van zeven triljoen dollar. Het is mogelijk dat een deel van de rekening wordt afgewenteld op andere landen met belangen in de Golf. Dat is al eerder vertoond, zoals bij de vorige Golfoorlog, die niet door de VS werd gefinancierd maar door Japan, Saoedi-Arabië en de Koeweitse regering in ballingschap.
Karel van Wolferen: «De kosten van de invasie in Irak worden betaald met nieuw schatkistpapier en er zijn aanwijzingen dat de Aziatische centrale banken recentelijk dollars hebben gekocht voor hetzelfde bedrag dat de Amerikaanse regering laat bijdrukken. Het neemt niet weg dat hun plan voor wereldwijde controle, ‹full spectrum dominance› zoals de neoconservatieven het noemen, onhaalbaar en onbetaalbaar is. Ze kunnen wel denken dat de hedendaagse informatie- en communicatietechniek zo’n wereldheerschappij mogelijk maakt, maar ze verkijken zich op de bureaucratische beheersproblemen. Zo’n apparaat zou verstikt worden door een overkill aan informatie en elkaar tegensprekende procedures en instanties. Bovendien missen de VS het personeel, de ervaring en, wat de bevolking betreft, het motief om zo’n imperium te besturen. Ze kunnen radiografisch bestuurde raketten afvuren en bij wijze van spreken met de afstandbediening ongewenste regeringen uitschakelen, maar dat is niet hetzelfde als het beheersen van een land, laat staan de wereld. Die afstandbesturing is geen blijk van kracht, maar juist van zwakte.

Wie zegt dat Amerika zo'n rijk wil stichten? Ik ga overigens volledig mee in de schets van oncontroleerbaarheid van zo'n rijk. Op kleine schaal vind je daar al voorbeelden van in de leerfabrieken waarin leerlingen verworden tot potentiéle moordenaars, en in gefuseerde of te groot gegroeide ziekenhuizen waarin het parasietenras der managers de menselijke maat vakkundig de nek omdraaide door professionals hun bevoegdheden te ontnemen en een deel van het zorgbudget opslokt dat niet voor handen aan het bed kan worden ingezet.

quote:

Het probleem is dus niet dat de neoconservatieven een wereldrijk willen stichten, het probleem is dat hun streven onvermijdelijk gaat mislukken en dat de wereld wordt opgezadeld met de rampzalige gevolgen. Deze Amerikaanse regering beschikt niet over de kennis, het politieke inzicht en de intellectuele veerkracht om mislukkingen op te vangen. Wanneer Washington eenmaal inziet dat het in zijn opzet faalt, kan de reactie alle kanten op gaan. De VS kunnen van de weeromstuit nog meer landen gaan aanvallen. Ze kunnen zich ook uit allerlei gebieden terugtrekken en een vacuüm achterlaten. Ze kunnen het zelfs allebei tegelijk doen. Het resultaat is hoe dan ook een chaos in de wereld.»

Zouden niet al deze gedachten reeds zijn opgekomen bij de machthebbers in Amerika en zou daarom de fantasie van van Wolferen die hij optekende in zijn boek niet meer zijn dan slechts een fantasie, een toeschrijving....?

quote:

Maar de oude wereldorde was ook verstikkend. Biedt een periode van wanorde geen mogelijkheden om nieuwe, wellicht stabielere bondgenootschappen voor de 21ste eeuw te vestigen?
Karel van Wolferen: «Dat hoop ik wel. Aan het eind van mijn boek besteed ik daar aandacht aan omdat ik hoop dat in Europa initiatieven worden genomen om een stabiele wereldorde te behouden. De meeste landen willen geen oorlog voeren want dat is politiek riskant voor hun regeringen, het is duur en ze moeten er broodnodige reserves voor apart zetten. En zo’n nieuwe orde moet de Amerikanen natuurlijk niet uitsluiten.

Wie zegt dat de Amerikanen die nu aan de macht zijn zo'n orde bij voorbaat uitsluiten?

quote:

Integendeel, je moet tegen de VS zeggen dat ze welkom zijn als ze zich aan bepaalde maatstaven houden en bijvoorbeeld niet langer het Midden-Oosten gewelddadig naar hun hand willen zetten.»
Maar moeten we dan, zoals u schrijft, toenadering zoeken tot landen als China, India en Nigeria? Het eerste is een dictatuur, het tweede is in een kernwapenrace verwikkeld met zijn buurland en het derde heeft nauwelijks een functionerende regering.
«Nogmaals, we zullen wel moeten! En die drie zijn gelukkig niet de enige potentiële deelnemers. Natuurlijk zijn er genoeg landen, zeker in Azië, die China in de rol van grote broer niet vertrouwenwekkend zullen vinden, maar het probleem is dat de VS dat tegenwoordig óók niet zijn. Als je zoekt naar landen die geïnteresseerd zijn in een vredelievende statengemeenschap denk ik dat je in India, Zuid-Afrika, Turkije, Egypte of Brazilië niet aan het verkeerde adres bent. Ook China en Nigeria hebben belang bij zo’n orde. Vervolgens zul je vertrouwen moeten opbouwen. Je zult die landen moeten overtuigen van je vaste wil om een stabiele wereldorde te scheppen. Dat vergt tijd en overtuigingskracht, maar de huidige crisis in de internationale betrekkingen kan als katalysator werken. Als dit inzicht eenmaal doorbreekt, zul je verrast worden door de vindingrijkheid die Europa kan tentoonspreiden.»

In deze visie vind ik me volledig

quote:

U schrijft dat stabiele bondgenootschappen niet alleen bestaan dankzij gedeelde belangen, maar ook dankzij gedeelde idealen. Waarom denken we niet in termen van een wereldwijd bondgenootschap van democratieën?
«Daar ben ik helemaal voor, maar hoeveel zuivere democratieën zijn er in de wereld? Neem Azië, het continent dat ik het beste ken omdat ik er vanaf mijn negentiende heb gereisd, de meest uiteenlopende banen heb gehad en in allerlei maatschappelijke kringen heb verkeerd. Daar vind je geen democratieën, wel varianten en gradaties van democratie, bijvoorbeeld in India, toen Indira Gandhi werd weggestemd, op de Filippijnen, waar Marcos door een volksopstand werd weggejaagd, of in Zuid-Korea, dat zich tot op zekere hoogte van zijn militaire regime heeft ontdaan. Men hecht daar wel degelijk aan humane en democratische beginselen, zij het op een andere manier dan wij. Een toekomstig bondgenootschap van vredelievende landen hoeft niet ‹westers› te zijn. Ik geloof niet meer in de superioriteit van het Westen. Alleen al het idee dat wij in een land als Irak even orde op zaken kunnen stellen, dat we daar de democratie gaan brengen, dat vind ik zo arrogant, daar zijn geen woorden voor. We moeten denken in termen van menselijke waarden in plaats van westerse waarden. Wij hebben de Verlichting gehad, maar je hebt in andere culturen ook ‹verlichtinkjes› gehad. Die kennen dezelfde democratische impuls, al komt die tot uiting in andere instituties dan hier.»

© auteur / De Groene Amsterdammer

Ook hierin ga ik volledig mee. Echter, om het mensen mogelijk te maken in eigen land een toekomst op te kunnen bouwen zodat zij niet noodzakelijkerwijs zich naar het Westen of Noorden hoeven te begeven vind ik er geen kwaad insteken dat er geïnvesteerd wordt in opleiding, vrijheid en eerbiediging van mensenrechten in alle staten. Zo'n stok achter de deur helpt dictators en krijgsheren mogelijk op weg om de eigen bevolking niet uit te laten hongeren en eenbegin te maken met een verandering van inspraakmogelijkheden opdat groei van terrorisme als bijwerking van een voedingsbodem van ongeletterdheid, frustratie en machtsdenken met succes kan worden tegengegaan doordat mensen wat te verliezen krijgen.

Replique staat me helaas niet toe verbeteringen aan te brengen doordat het voortdurend meldt dat de verbinding met de database is verbroken als ik wijzigingen wil doorzenden.

Wereldmacht Amerika - Emmanuel Todd
uitgeverij Prometheus, 2002,
281p. - ISBN 9035126106

Emmanuel Toddd beschrijft eveneens dat Amerika een probleem zou kunnen worden. Tientallen jaren lang vormde het de stabiele factor voor Europa in de Koude Oorlog, maar nu de strijd tegen het communisme overtuigend is gewonnen, dreigt het evenwicht zoek te raken. Met het beeld van de ‘as van het kwaad’ heeft Amerika zichzelf een vrijbrief gegeven om op te treden als politieagent van de wereld, en na de aanslagen van 11 september 2001 en de aanval op Irak heeft Amerika feitelijk de oorlog verklaard aan alle vermeende schurkenstaten. Volgens de Franse historicus Emmanuel Todd kan dit niet goed blijven gaan.

Emmanuel Todd beschrijft helder dat de wereld is te groot is om volkomen gedomineerd te worden door één land. Hij vraagt zich af wie kan nog een tegenwicht kan vormen na het ineenvallen van het communisme en bevraagt daarin een eventuele rol van de Europese Unie. De stelling van Todd is dat Verenigde Staten bezig zijn hun machtspositie te verliezen ten opzichte van Europa, Rusland en Japan.

Hij ziet de VS als een probleem voor de stabiliteit in de wereld. De oorlog tegen Irak en de dreigende taal tegen de zogenaamde schurkenstaten zijn volgens de auteur niet zozeer gericht op het ‘uitschakelen’ van het terrorisme, maar wel een onderdeel van een strategie om controle te krijgen over de natuurlijke hulpbronnen in de wereld. Een voortdurende strijd tegen het terrorisme vormt een excuus voor de VS om zich als enige supermacht op mondiaal niveau te rechtvaardigen. Dit zou volgens Todd op het binnenlandse politieke front ook gebruikt worden als argument voor stijgende militaire uitgaven waardoor het inzake militaire technologie ver voorop kan blijven tegenover andere staten.

Todd beschrijft dat deze politiek alleen mogelijk is omdat de democratie in de VS plaats maakt voor een soort oligarchie waarbij de slecht gecontroleerde leidende kaste zich een riskantere militaire politiek kan veroorloven. Tegelijk ziet Todd toenemende democratische beweging en groeiende economische macht in Europa en Azië en dat zal volgens Todd leiden tot een verandering in de machtsverhoudingen. Todd baseert zich hierbij op demografische gegevens zoals de toenemende alfabetisering en de terugloop van het geboortecijfer in zowat alle landen van de wereld. Meer opleiding brengt met zich mee dat het voor multinationale ondernemingen interessanter wordt zich in lage loonlanden in Zuid-Amerika en Azië te vestigen. Leren lezen en schrijven, vooral bij vrouwen, leidt ook tot meer geboorteregeling. In 1981 was het mondiale geboortecijfer nog 3,7 kinderen per vrouw, in 2001 is dit al gezakt tot 2,8 waardoor men dicht bij de 2,1 komt die zorgt voor een stabilisering van de bevolking. Todd verwacht deze stabilisering tegen 2050. Volgens hem zijn dit bemoedigende cijfers die aantonen dat de mensheid bezig is te ontkomen aan de onderontwikkeling. Todd presteert zich duidelijk niet als de zoveelste doemdenker en alleen dat al maakt zijn boek tot boeiende leesstof.

Todd verwacht van deze demografische ontwikkeling geen onmiddellijke rust en vrede. Het zich losmaken van het traditionele leven, analfabetisme en de sterke familieverbanden zullen in eerste instantie volgens hem zelfs leiden tot meer ideologisch geweld. Maar uit de algemene trend naar meer alfabetisering en lagere geboortecijfers verwacht hij op termijn een wereldwijde verbreiding van de democratie. Tegen alle doemscenario’s in (die we via media uit bepaalde hoek krijgen voorgeschoteld) ziet Todd een afname van de politiek-religieuze crisis in moslimstaten. Hij wijst op Iran waar de revolutie tot rust komt, de verzwakking van het fundamentalisme in Algerije en het feit dat de opkomst van een religieuze partij in Turkije nog steeds geen gevaar vormt voor de daar bestaande scheiding tussen kerk en staat.

Volgens Todd maakt de islam maakt zijn moderniserings-crisis door. Als uitzonderingen hierop schets hij Saoedi-Arabië en Pakistan, juist twee landen in de Amerikaanse machtssfeer. Indirect stelt Todd dat deze invloed de oorzaak vormt van veel ongenoegen en vasthouden aan de tradities. Opvallend is trouwens dat Saoedi-Arabië met 5,7, Pakistan met 5,6 en Palestina met 5,9 kinderen per vrouw bij de landen met het hoogste geboortecijfer zitten. Todd ziet het als een overgangsfase dat ontworteling als gevolg van moderniteit in eerste instantie leidt tot een herbevestiging van traditionele familiewaarden.Steeds meer vrouwen in de Arabische wereld lijken zich dankzij de anticonceptie te emanciperen (dat blijkt uit de daling van de geboortecijfers in de meeste islamitische landen). Volgens hem leidt alfabetisering tot individualisering en democratisering.

Amerika wordt intussen een reus op lemen benen. (Godsdienstigen vanuit christelijke traditie herkennen er de beschrijving in uit de droom van Nebukadnessar van het beeld met het gouden hoofd op de lemen voeten). Aan de hand van cijfers laat Todd zien dat Amerikanen vooral importeren en consumeren, en dat ze dit alleen volhouden via een soort ‘heffingen’ (Todd verwijst hier naar de opbrengsten van de wapenverkoop, de controle op bepaalde productiezones van olie en de kracht van de dollar). Het enorme tekort op de begroting en de handelsbalans laat goed zien hoe kwetsbaar en afhankelijk de VS geworden is van de rest van de wereld. Daarbij komt dat de andere grote machtsblokken als Europa, Rusland en Japan hun eigen weg opgaan en niet of niet langer als een soort productieve protectoraten voor de VS willen zijn.

Todd laat zien dat Rusland sinds 1999 economisch opleeft. De economie groeide met 8,3% in 2000 en met 5,5% in 2001. De russische staat is na die na de val van het communisme opnieuw terug. Rusland heeft momenteel een handelsbalans op overschot en heeft enorme energiebronnen. In tegenstelling tot de Amerikanen zijn de Russen voor hun energiebehoefte niet afhankelijk van anderen.

De Europese kijk op de VS verandert door de retoriek over de ‘as van het kwaad’, een blinde steun aan Israël en minachting van het Palestijnse probleem. Van een vredesfactor werd Amerika volgens hem een onruststoker. Dit leidde tot de opkomst van een internationaal gemeenschappelijk gevoel bij Fransen, Duitsers en Britten. Het gelijk van Todd werd duidelijk bij het Franse nee in de VN tegen een militaire ingreep in Irak dat werd gesteund door Duitsland, en België. Todd ziet meer groeiende tegenstellingen tussen de VS en Europa. Zo speelt religie in de VS een veel belangrijker rol dan in Europa, zo hebben Europese burgers veel meer vertrouwen in hun overheden dan amerikaanse burgers in hun overheid. Europeanen geloven volgens Todd meer in een sterke sociale zekerheid en Amerikanen geloven meer in zelfredzaamheid. Europese landen die nu een sterke band hebben met de VS zoals Polen, Turkije en het Groot Brittanië zijn economisch meer betrokken bij Europa dan bij de VS.

Todd ziet het economisch zwaartepunt van de wereld verschuiven van de VS naar Europa, Rusland en Japan. Europa heeft geen grote problemen met het buitenland en het streeft om strategische redenen (wegens gebrek aan militaire slagkracht) naar vrede. Hierdoor komt het uiteindelijk lijnrecht tegenover de VS te staan als deze haar koers niet wijzigt. De Europese realtie met de islamwereld is nog niet verziekt al proberen clubjes als Al Queeda hier verandering in te brengen. Zodra Groot-Brittannië de euro invoert dan krijgen de VS problemen omdat zij zo afhankelijk zijn van mondiale kapitaalstromen. Het militarisme dat de Amerikanen demonstreren is nog de enige mogelijkheid om hun mondiale overheersing te bewijzen. Economisch en ideologisch staan de VS zwak. Een militairistische houding verontrust Europa, Rusland en Japan en drijft hen naar elkaar toe. Dat zal de VS isoleren. De VS zal evenwicht moeten gaan brengen in hun buitenlandse rekeningen en dat brengt een daling van hun levenspeil mee van zo'n 15 tot 20%. De Amerikaanse economie is echter soepel en kan zich herpakken. Volgens Todd heeft de wereld geen verdwijnend Amerika maar een democratisch, liberaal en productief Amerika nodig.

Todd benoemde in 2002 de opkomende economische macht China nog niet exclusief. (Hij sprak over Eurazië in zijn boek) maar ook China wordt een economische factor van betekenis waarin de VS niet licht voorbij kan gaan zoals Robert_Jensen voor mij terecht opmerkte.


Vergeleken met dit boek is het in de Groene Amsterdammer van 20 september 2003 gepromote boek van van Wolferen er eentje in de categorie: Verhalen voor bij het haardvuur.
_{Chargeer ik even op eenzelfde toon als van Wolferen de Neocons chargeert}