Hoe religie en democratische waarden mogen botsen op scholen

quote:

Hoe religie en democratische waarden mogen botsen op Nederlandse scholen

Verschillende reformatorische en islamitische scholen dragen bepaalde boodschappen uit die botsen met democratische waarden als gelijkheid en verdraagzaamheid. Dit komt naar voren na onderzoek van Nieuwsuur.

Scholen zijn verplicht om kinderen over democratische waarden te leren en deze ook na te leven in de praktijk. Maar op basis van artikel 23 van de grondwet hebben scholen ook de vrijheid om daar religieuze boodschappen naast te plaatsen. Volgens deskundigen leidt dit tot "dubbele boodschappen" die lastig te volgen zijn voor kinderen, en in sommige gevallen haaks staan op democratische waarden.

Kinderen leren nu bijvoorbeeld dat je zelf kunt bepalen hoe je je leven leidt, maar ook dat ze God moeten gehoorzamen. En ze leren over de evolutieleer, maar óók dat die volgens de religie niet klopt, en dat de wereld eigenlijk maar 6000 jaar oud is.

Reformatorische scholen onderwijzen over gelijkheid, maar daarnaast klinkt het standpunt dat de man "het hoofd" is en de vrouw hem "onderdanig" is. Zij dient terughoudend te zijn met leidinggevende functies.



In een islamitische godsdienstmethode wordt respect benadrukt, en het verbod op het beledigen van andere religies. Maar er staan ook passages in die volgens deskundigen tot negatieve denkbeelden over Joodse mensen kunnen leiden. Zo worden Joden uit de oudheid gekoppeld aan liefde voor geld.

Homoseksuele relaties afgewezen

Ook leren kinderen over "non-discriminatie", maar een aanzienlijk deel van de reformatorische en islamitische scholen wijst homoseksuele relaties af. Op verschillende reformatorische schoolpleinen mogen een jongen en een meisje hand in hand lopen, maar een jongen en een jongen niet. In een islamitische godsdienstmethode staat dat het voor moslims verboden is te trouwen met hetzelfde geslacht, omdat het tot "ontwrichting van de samenleving" en "(ernstige) ziektes" kan leiden.

Nieuwsuur startte dit onderzoek begin 2025, naar aanleiding van een wetsvoorstel om het toezicht door de onderwijsinspectie uit te breiden naar weekendscholen. De politiek wil bij deze privéscholen, die niet door de overheid betaald worden, kunnen ingrijpen bij vermoedens van aanzetten tot discriminatie. Als "vrijheden botsen" moeten we voor kinderen opkomen, zei VVD-partijleider Dilan Yesilgöz onlangs. De onderzoeksredactie keek naar het reguliere strikt-christelijke en islamitische onderwijs, waar ingrijpen al kan. In het reguliere onderwijs blijken botsende vrijheden dus onderdeel van het systeem.

'Religieuze boodschap zal altijd domineren'

Het ministerie van Onderwijs zegt dat het "onvermijdelijk" is dat grondrechten hier met elkaar schuren, en dat democratie ook betekent dat kinderen hiermee leren omgaan. Deskundigen noemen dit "naïef".

Gerenommeerd theoloog Abdullahi An-Na'im zegt dat een religieuze boodschap altijd zal domineren. Volgens hem is er geen gelijk speelveld tussen een religieuze boodschap en democratische waarden. "Religie heeft een psychologische en emotionele voorsprong in de opvoeding van kinderen", zegt An-Na'im. "Met diepe wortels in gemeenschappen, waar de staat geen enkel bereik heeft."

Ontslag voor homoseksuele docent

Scholen moeten dus waarden uitdragen als gelijkheid, non-discriminatie en verdraagzaamheid. Maar ondertussen mogen homoseksuele docenten die een relatie hebben met iemand van hetzelfde geslacht, niet op reformatorische scholen werken - omdat dat niet past bij de grondslag van de school. Gaat een docent zo'n relatie aan, dan leidt het tot zijn ontslag, vertelt een reformatorisch schoolbestuurder aan Nieuwsuur.

Ook houdt men in het reformatorisch onderwijs vast aan de Nederlandse geloofsbelijdenis uit de 16e eeuw, waarin staat dat de overheid "valse godsdiensten" moet "weren en uitroeien". In leerteksten in het basisonderwijs wordt de katholieke mis ook "vervloekte afgoderij" genoemd.

Reformatorische schoolleiders zeggen tegen Nieuwsuur de islam als een "valse godsdienst" te beschouwen. Religiewetenschapper Pooyan Tamimi Arab noemt dit een "intolerant uitgangspunt".

Afwijzen van discriminatie

In een islamitische godsdienstmethode wordt respect voor andere geloven benadrukt. Maar ook worden historische teksten besproken, waarbij het 'volk van Isra'iel' gekoppeld wordt aan "de Joden" in die tijd. De "Joden in de tijd van Jezus" hielden "van geld en bezit", zo staat in een passage.

Het "volk van Isra'iel" zou "veel geld" verdienen door "aan arme mensen geld te lenen, en er meer geld voor terug te vragen." Zo werden "de rijken steeds rijker en de armen steeds armer". Hierbij staat een plaatje van Dagobert Duck in zijn geldpakhuis:



Hoogleraar islamstudies Christian Lange denkt dat hier "een soort kortsluiting" is van het verhaal over hoe slecht woekerrente is, en het "moderne antisemitische verhaal over Joden die alleen met geld bezig zijn". Die "verknoping" noemt hij "zorgwekkend". Woeker is volgens hem wel verboden in de Koran, maar wordt daarin "niet direct, of niet alleen gelinkt aan Joden".

Ook staat in de methode dat de "Joden in de tijd van Jezus" hun "ras en afkomst" heel belangrijk vonden, en mensen die "geen Joods bloed in hun aderen hadden, minder waard dan henzelf" vonden. Kinderen wordt gevraagd of ze ook mensen kennen die hun eigen volk beter vinden dan andere volkeren. De lerarenhandleiding wijst onder meer op "de volgelingen van Hitler in WO2" als mogelijk antwoord.





Religiewetenschapper Pooyan Tamimi Arab noemt dit een "suggestieve tekst om Joodse mensen uit de oudheid te koppelen aan hun moderne moordenaars, de nazi's." Tamimi: "Zelfs in het beste geval, als de bedoeling was om kinderen te leren dat racisme slecht is, dan is dit niet de manier."

Reactie islamitische schoolbesturen

Een aantal islamitische schoolbesturen zegt specifiek het deel waar genoemde passages in voorkomen niet te gebruiken. Andere scholen zeggen dat zij altijd context in de klas geven en dat de nadruk ligt op de democratische basiswaarden van de rechtsstaat. De Islamitische Scholenbesturen Organisatie reageert niet op de inhoud van de teksten, maar zegt wel dat de methode wordt herzien en de omstreden passages worden geschrapt. Lees hier de reacties van de schoolbesturen.

Deskundigen: 'Scholen in een spagaat'

Het ministerie zegt dat "als lesmethoden kunnen leiden tot onverdraagzaamheid of discriminatie moeten scholen daar tegenwicht aan bieden".

Volgens hoogleraar Pedagogiek Peter Bos leunt het beleid op "twee gedachten". De overheid wil dat kinderen dezelfde waarden meekrijgen, en tegelijkertijd geeft men scholen de ruimte om het onderwijs "op bepaalde heel belangrijke ideologische aspecten" zelf in te vullen. Hij noemt dat "moeilijk uit te leggen". Je moet zorgvuldig omgaan met kinderen die nog gevormd moeten worden. De jeugd is bovendien "ons gezamenlijk kapitaal", zegt hij.

Scholen maken terecht gebruik van de ruimte die de onderwijsvrijheid ze biedt, zegt Job Buiting, gepromoveerd in onderwijsrecht en voormalig wetgevingsjurist bij het ministerie van Onderwijs. Maar de burgerschapswaarden die ze daarnaast moeten uitdragen "brengt scholen in een spagaat". Buiting: "Daardoor komen twee verschillende lijnen in het onderwijs terug."

Tamimi Arab vindt dat Nederland een keuze moet maken, met name omdat het hier gaat om door de staat gefinancierde scholen. "Willen we een multicultureel model waarin we heel verschillend over vrijheden denken? Of willen we toewerken naar een model waarin niet alleen gelijkwaardigheid, maar echt de gelijkheid, bijvoorbeeld tussen man en vrouw, gezien wordt als fundamenteel uitgangspunt? In het laatste geval betekent het dat we daar meer werk van moeten maken."