We mogen blij zijn dat we binnenkort zo veel beeldmateriaal kunnen gaan verorberen, want het audio-onderdeel in de boxset is ontzettend teleurstellend. 1 schijfje met outtakes van 41 minuten, 1 met outtakes van 32 minuten, de Glyn Johns-mix van het oorspronkelijke album in gemankeerde versie en een extra disc van 13 minuten…
Ik begrijp wel dat er niet oneindig is geput uit die kruimelige Nagra-tapes. Het zijn slecht afgestemde mono-opnames, voor het meerendeel repetities terwijl een ander bandlid op de achtergrond z’n gitaar zit te stemmen terwijl de film-crew met elkaar aan het overleggen is en de drums plots ophouden. Zeg eens eerlijk, hoe veel van ons hebben dit ooit voor hun plezier opgezet. Het is nooit bedoeld voor consumptie, om nog maar te zwijgen over hoe inspiratieloos en repetitief het meerendeel van de sessies is.
Dat er maar een minuut of 3 materiaal op de nieuwe collectie nooit op bootleg is verschenen kunnen ze ook niet zo veel aan doen, en mag nooit een graadmeter zijn voor het slagen van een boxset met outtakes, alhoewel ik dat wel vaak lees. Hetzelfde met dat het ook niet zo gek is dat er geen tig takes van elk nummer zijn bijgevoegd, omdat vanaf het begin de arrangementen al redelijk hetzelfde bleven en het overdadig zou zijn om dat achter elkaar te horen. 't is nou niet bepaald de totstandkoming van 'Strawberry Fields'.
Maar van de 90 uur aan audio-materiaal bestaat zo'n 18 uur uit bruikbare muziek, afgaande op bootleg-collecties die elke jam, elke take en elke cover hebben verzameld. Daar is echt wel wat meer uit te halen dan wat ze hier leveren. Ik som maar eens wat op. Zo’n piano-demo van ‘Old Brown Shoe’ van 27 januari is gewoon bruikbaar, is uniek en goed. Met demix-technologie kun je daar zelfs relatief gemakkelijk een stereo-versie uitschrapen. Misschien staat het zelfs wel op de 8-track multi-tracks. ‘Suzy's Parlour’ is geen hoogvlieger, maar een geinige blues-pastiche met typisch absurde Lennon-tekst, prima om 2 minuten van op een boxset te laten horen, zeker omdat het origineel materiaal is.
De snelle Elvis-versie van ‘Two Of Us’, die in de originele film zit. De prachtige half-instrumentale demo voor ‘Sun King’ van de eerste dag van de sessies. ‘Watching Rainbows’ is een ‘I’ve Got A Feeling’ re-make en niet zo goed, maar wel wederom een uniek Beatles-nummer uit die tijd. Of het al redelijk in vorm gebrachte ‘Maxwell’s Silver Hammer’, met daar duidelijk aanwezige Lennon/Harrison-harmonieën. Of de clowneske versie van hetzelfde liedje door Lennon. Of de piano-demo door McCartney zelf.
De ‘Kansas City’/‘Miss Ann’/‘Lawdy Miss Clawdy’-jam zit redelijk wat passie in, en ‘Rip It Up’/‘Shake Rattle & Roll’ van dezelfde dag ook, wat zeker niet altijd het geval was bij de covers uit januari 1969, dus zou je zonder na te denken op een boxset kunnen plaatsen. De soulvolle embryo-versie van ‘I Want You (She's So Heavy)’ met Billy Preston is interessant. ‘I Lost My Little Girl’ blijft een McCartney-compositie gezongen door Lennon, dus had er moeten op staan, al was het maar de helft van de 7 minuten geweest. En dit zijn slechts een paar voorbeelden, want zo is er nog veel meer. En het staat er allemaal niet op.
Tuurlijk, dat ‘Commonwealth’, ‘Negro In Reserve’ of ‘No Pakistanis’ de selectie niet gehaald hebben is niet zo verrassend. Moet je voorstellen dat het Spotify-algoritme die plots zonder enige context in een playlist aan een zoomer voorschotelt over de Bluetooth-oortjes, dat zou heel wat onnodige VICE-achtige stukjes van aspirant-journalistjes opleveren. Ik neem het ze dus ook niet kwalijk dat het geen tientallen uren aan materiaal is, maar het selectieproces is mijn inziens een beetje vaag: ze gaan de hele ruwe stukken namelijk niet uit de weg, maar laten dus ook bruikbare unieke stukken weg.
Wat we wél krijgen is als volgt: slechts 40 minuten van de sessies uit de
Apple-studios. Allemaal in stereo van de multi-tracks, op eentje na. Er zijn 3 stukjes “speech”. Goed idee om tussendoor wat context bij de outtakes aan te brengen, zo tussen het luisteren van de gehele disc door. Maar omdat het hier maar 3 flarden zijn zit er totaal geen verhaallijn in om het te plaatsen. Had het liever helemaal zonder gezien óf na elke outtake een stukje, zoals in de recente film-trailer het proces prachtig naar voren komt.
Alles hier zijn alternatieve versies van de liedjes die uiteindelijk op het album of de single(s) terecht zijn gekomen. Op ‘Can You Dig It’ na, wat een hele andere jam is. Af en toe zit er een stukje liedje voor of achter een take, zoals kort ‘Please Please Me’ op piano, of de Lennon/McCartney-original ‘Fancy Me Chances’. Eigenlijk is alles in soortgelijke take te horen op ‘Let It Be… Naked’ of ‘Anthology 3’. Maar daar is niets aan te doen: je kunt niet met terugwerkende kracht alternatieve arrangementen verzinnen, de meeste liedjes zijn 100 keer vrijwel identiek gespeeld. Ze hadden al moeite om met 12 bruikbare liedjes op de proppen te komen, ze dachten niet aan de geldmachine een halve eeuw later voor ook nog wat alternatieve versies
. Dit zijn allemaal toffe en goed klinkende opnames, maar door de dus vaak vrijwel identieke arrangementen ook niets wat eruit springt of wat je maandelijks uit de kast gaat trekken in plaats van de uiteindelijke versies. Van dit alles is take 3 van ‘One After 909’ dan nog het meest noemenswaardig: ander gitaarwerk, drukke piano, en een langzamer tempo.
Disc 3 zijn de “rehearsals” en “Apple jams”, wat voor zich spreekt. De helft is hier in mono, van de overbekende gebootlegde Nagra-tapes die meeliepen voor de audio van de film, dus niet van de stereo multi-tracks die bedoeld waren voor de album-opnames zelf. De andere helft is wel dat laatstgenoemde. Ze hebben 20 dagen zo’n beetje van 9 tot 5 opnames in deze categorie gemaakt, en we krijgen 32 schamele minuutjes gepresenteerd, wat wel een dieptepunt in de deluxe-industrie moet zijn. Terwijl ze in de afgelopen 5 jaar ook heel veel goed hebben gedaan.
Het begint wederom met een stukje discussie van de film-opnames. Een ruwe versie van ‘All Things Must Pass’ met luide Lennon/McCartney-harmonieën volgt. Het opent dit onderdeel, en Dhani en Olivia Harrison hebben hier ongetwijfeld hard voor gelobbyd. Het is natuurlijk wel essentieel voor het verhaal in 1969, met Harrison die 25 prachtige liedjes had en waarvan er nog altijd maar 2 op een album mochten eindigen, met een jaar later het ATMP-album tot gevolg. Maar deze opname haalt het niet bij alle andere prachtige alternatieve versies van dit liedje op ‘Anthology 3’, de vele solo-bootlegs of de recente ATMP-boxset. Giles Martin schreeuwt nu ergens: “wat willen jullie nou, ik zei toch al dat het geen beste opnames zijn!!!”, hahaha. Maar goed, de opname is technisch slecht, met de band amper opgevangen door de mics en qua uitvoering gaan ze zigzaggend door het liedje heen richting de eindstreep. Maar het blijft uniek: dit liedje in een versie door The Beatles, dus ik had het niet willen missen. Lennon doet afleidende antwoord-zinnetjes. Weet Harrison ook eens hoe het is om niet passende antwoord-lijntjes door een liedje heen te horen (cue standaard ‘Hey Jude’-verhaaltje)
.
Weer stukjes discussie, ditmaal met George Martin, gepraat over studio’s, opnames, over de geplande live-shows. Zoals gezegd had ik hier graag meer fragmenten van gehoord, verspreid tussen de opnames door. Op dit gedeelte van de boxset dus vooral de opnames die het album niet hebben gehaald, zoals de genoemde ‘All Things Must Pass’. En ook het ‘Gimme Some Truth’-fragment is interessant, met McCartney’s input. De helft zijn fragmenten van oefeningen van liedjes die wél voor The Beatles zouden worden gebruikt, maar pas later op ‘Abbey Road’ zouden eindigen. Hoogtepunt is de bekende Anthology 3-take van ‘She Came In Through The Bathroom Window’ in vol stereo. Hier gepresenteerd in een hele andere edit, en als je ze naast elkaar legt is het een puzzel om te begrijpen welk stukje van de tape ze op welk moment hebben gebruikt. Ik vraag me af of zo’n Frankenstein-edit echt nodig was.
Veel ‘Abbey Road’ dus. Wél de ruwe ‘Polythene Pam’-snippet, en hier komt het dilemma weer, want er staan op de ‘White Album’ en ‘Abbey Road’ deluxe-edities superieure demo’s/outtakes van dit liedje. Maar dan weer géén ‘Mean Mr. Mustard’ op deze collectie, terwijl die 2 uit de uiteindelijke Abbey Road-medley in de januari 1969-sessies van vergelijkbare kwaliteit zijn. Passages ’Octopus’s Garden’ waar George mee helpt schrijven. Een ‘Something’-stukje waar Lennon met de tekst helpt.
De stereo-outtakes voor ‘Let It Be’ en ‘Get Back’ op disc 3 tonen andermaal aan dat het geen zin had gehad om hier voor elk album-liedje 20 minuten van te publiceren. Maar ik had het dus niet erg gevonden om een stuk of 25 van het soort fragmenten van liedjes die níét op het album eindigden (‘Gimme Some Truth’, ‘Something’, ‘ Octopus’s Garden’ etc.) achter elkaar op deze collectie te hebben. Want er is dus veel meer in deze categorie: ruw qua geluidskwaliteit en voordracht, maar curieus. Om nog maar te zwijgen over al die aardige fragmenten van latere solo-liedjes. Tuurlijk is het jammer dat het steeds zo kort is, maar dat is simpelweg omdat ze het zo speelden tussen takes door, daar moeten we realistisch in blijven. Dit is wat op de tapes staat. Maar hier is dus alsnog een hele karige selectie in gemaakt, wat met de eerder genoemde tijden en de beschreven weelde aan materiaal ronduit tekort schiet.
Er zijn nog wel meer gedenkwaardige momenten op disc 3. Zoals de cover ‘The Walk’ in stereo, 4 minuten (in ieder geval in mono) beschikbaar, hier enkel de laatste 50 seconden te horen. Gek genoeg een hoogtepunt, omdat het verandering van spijs is, is de prachtige soulvolle Vincent Youmans-cover ‘Without A Song’ door Billy Preston met John en Ringo, waarin eerstgenoemde zingt, de middelste bewijst dat een geniale componist niet automatisch een kundig improvisator is, en de laatstgenoemde drumt. ‘Oh! Darling’, ook in stereo, ook eerder op ‘Anthology 3’ terecht gekomen, hier een langere edit. Ook de korte, vroege ‘I Me Mine‘-versie is boeiend.
Maar dat zijn de outtakes al. Dat is het. 1 uur en 12 minuten in totaal, had op 1 disc gepast. Vooral het ontbreken van het complete Rooftop Concert in audio is onvergefelijk. Daar zal een commerciële reden achter zitten: wanneer het exclusieve Disney-contract is verlopen zal de video-special op Blu-Ray uitkomen, en dan vast met een “soundtrack”-disc in audio. Hij zit trouwens wel volledig in de film, dus we kunnen altijd onze eigen audio-versie maken. Al zullen ze wel af en toe naar straat schakelen, met het geluid aansluitend op de straatbeelden…
Het is hier nog niet helemaal klaar, al is het mooiste wel achter de rug. Disc 4 is gepromoot als de 1969-versie van het album door Glyn Johns, die hij recent zelf zou hebben geremastered. Hij nam in die tijd de taak op zich om iets te maken van al deze sessies, waarna zijn aandeel geschrapt en overgenomen werd door Phil Spector, de rest is geschiedenis. Echter is het niet “zijn versie uit 1969”, maar een soort bij elkaar geraapt zooitje van meerdere mixen uit 1969 én 1970. Het komt in ieder geval niet van 1 van de afgeronde acetates van Glyn Johns, maar van meerdere bronnen, en het wordt niet duidelijk hoe dit precies zit.
De nieuwe era-Apple probeert de bootleggers wind uit de zeilen te nemen, maar telkens als ze iets uitbrengen wat niet uit hun eigen archief komt, gaat het finaal mis. Op de ‘Sgt. Pepper’ deluxe-editie stond een afschuwelijk klinkende versie van de ‘Penny Lane’-acetate, die later bewezen van een of andere hele oude zwarte markt-compilatie CD geript bleek, terwijl er zoveel beter klinkende versies beschikbaar waren. Op ‘Abbey Road’ moesten ze teruggrijpen naar een bootleg-CD voor de ‘Goodbye’-demo, inclusief skip, en wisten ze niet dichter bij de bron te komen, en zelfs helemaal niets aan de kwaliteit te verbeteren. En op deze ’Let It Be’ deluxe-editie zit er eens soort tape-knip op track 3 rond 0:19, en het ergste: ‘I Me Mine’ (op disc 5) is wederom rechtstreeks van bootleg geript (de versie van de legendarische Purple Chick-uitgaves uit de jaren ’00), maar dan met hele amateuristische “restauratie”-filters toegepast om dit enigszins te verbloemen, terwijl de schade alleen maar erger is geworden.
Het album zelf is tof om te horen in een ruwe schets door de oorspronkelijke (post)-producer, maar het is jammer dat het dus niet authentiek is, en meer een compilatie van allerlei momenten in de tijdslijn. ‘For You Blue’ is zelfs in een recente tijd aan elkaar geplakt aan de hand van verschillende originele mixen. Zonde en onnodig, maar geen ramp aangezien er 3 of 4 versies van Glyn Johns’ versie op bootleg zijn verschenen. Muzikaal gezien is opener ‘One After 909’ het hoogtepunt, in de mix met de gesplitste lead-vocalen. Dat zou een leuk idee zijn voor een 5.1-mix. De 4-minuten durende versie van ‘Dig It’ is leuk, maar alsnog stukken meer compleet op de Nagra bootleg-tapes.
Oh, en dan hebben we nog disc 5, waar ze ons 4 liedjes gunnen in de vorm van een EP. Het CD-tijdperk ligt al een decennium achter ons, maar alsnog een bespottelijk idee om alles zo in kaders te willen afbakenen (Apple-takes, jams/rehearsals, Glyn Johns, “de rest”) dat je eindigt met een daadwerkelijk fysieke vijfde schijf van 13 minuten. De inhoud is: 2 onuitgebrachte Glyn Johns-mixen uit 1970 en 2 gloednieuwe mixen van de originele singles, maar dan met studio-chatter vooraf in het geval van ‘Don’t Let Me Down’. Van alles wat, of van alles precies niets?
Al met al kunnen we met z’n allen uitzien naar de film/documentaire, de boeken, maar het uitgebrachte audio-gedeelte ter kennisgeving aannemen.