[CENTRAAL] Het Astronomie Topic #10

03-08-2016

Allereerste privébedrijf vliegt naar de maan en neemt uitzonderlijke lading mee


© Moon Express.

Voor het eerst in de geschiedenis mag een commercieel ruimtevaartbedrijf naar de maan vliegen. Moon Express wil zijn lander, de MX-1E, volgend jaar naar de maan sturen. Opmerkelijk: aan boord ook de as van enkele gecremeerde mensen.

De Amerikaanse luchtvaartautoriteiten maakten de goedkeuring vandaag bekend, na overleg met onder meer het Witte Huis en ruimtevaartorganisatie NASA. Aan boord van de maanlander zijn apparaten voor wetenschappelijk onderzoek, maar ook de as van enkele gecremeerde mensen.

"We mogen nu als ontdekkingsreizigers naar het achtste werelddeel zeilen, op zoek naar nieuwe kennis en grondstoffen voor het welzijn van alle mensen'', verklaarde Moon Express.

Zaken
De eerste betrachting van de missie is de hardware die aan boord is in één stuk op de bodem van de maan te brengen. Tegen 2020 moet het ook mogelijk zijn om bijvoorbeeld ontgonnen grondstoffen en metalen terug te brengen naar de aarde. Want daar doet het bedrijf niet gek over: het wil ook zaken doen in de ruimte.

Over de landingssite is nog geen duidelijkheid, maar Moon Express heeft wel al gezegd dat het weg zal blijven van de landingssite van de Apollo en andere NASA-artefacten.

NASA
Commerciële bedrijven waren tot nu toe alleen actief in de directe omgeving van de aarde. Ze bevoorraden bijvoorbeeld het ruimtestation ISS en brengen satellieten in een baan rond de aarde. Missies verder van de aarde zijn al meer dan een halve eeuw het terrein van regeringsorganisaties als de NASA (Verenigde Staten), Roskosmos (Rusland) en de ESA (Europa).

(HLN)

03-08-2016

Chinese missie op de maan na 31 maanden voorbij



De Jade Rabbit © afp.

De missie van de Chinese maanrover Jade Rabbit is na 31 maanden voorbij. Dat meldt de Chinese staatsomroep. De rover verzamelde gegevens over de oppervlakte van de maan.


De Chang'e-3 bracht de Jade Rabbit naar de maan © afp.

Jade Rabbit
Deze zeswielige robotjeep beschikt over vier camera's en twee armen die in de bodem kunnen graven en stalen kunnen nemen. Daarnaast heeft het een in- en uitschuifbaar zonnepaneel. De 120 kilo wegende jeep werd bestuurd vanuit de vluchtleiding op aarde, met een maximumsnelheid van 200 meter per uur.

De rover werd op 2 december 2013 in een ruimtesonde de ruimte in geschoten. Het doel van die missie was het verzamelen van gegevens die meer inzicht geven in de evolutie van de maan. Het was oorspronkelijk de bedoeling dat de Jade Rabbit maar drie maanden actief zou zijn, maar dat werden er uiteindelijk 31.

Vorige week donderdag ging Chang'e-3, de sonde die de Jade Rabbit naar de maan bracht, in een soort winterslaap om de veertien dagen durende maannacht door te komen. De Jade Rabbit deed dat ook.

Obemand ruimteschip
China lanceerde in 2007 en 2010 al twee maansondes, die vanuit hun baan rond de maan gedetailleerde waarnemingen konden maken. Het land wil volgend jaar proberen een onbemand ruimteschip naar de maan sturen. Dat moet monsters nemen en deze mee terugnemen naar de aarde. Alleen Rusland en de Verenigde Staten zijn tot dusver geslaagd in een dergelijke missie.

(HLN)

03-08-2016

De nieuwe ogen van de sterrenkunde
Drie nieuwe telescopen kijken dieper dan ooit het universum in

Drie reuzentelescopen die momenteel verrijzen, overtreffen de huidige kijkers verreweg wat betreft gevoeligheid. Het wordt daardoor mogelijk om exoplaneten direct te zien en naburige sterrenstelsels tot in detail te bekijken. NEMO Kennislink spreekt met een Nederlandse ingenieur van de Thirty Meter Telescope, een van de nieuwe meesters van de nachthemel.

door Roel van der Heijden

Astronomen schuwen geen superlatieven om hun toekomstige ‘speelgoed’ te beschrijven. Neem de Giant Magellan Telescope (gigantische Magelhaense telescoop) of de European Extremely Large Telescope (Europese extreem grote telescoop). Eigenlijk beschrijft alleen de naam van de Thirty Meter Telescope zonder opsmuk waar het om gaat: een telescoop met een hoofdspiegel van dertig meter in diameter. En ja, ook dat mag best extreem of gigantisch groot genoemd worden.

Groter is nu eenmaal beter in de wereld van telescopen. ‘Kijkers’ met een grotere hoofdspiegel zien meer: de resolutie neemt toe, waardoor er meer details zichtbaar zijn, maar ook het vermogen om zwakke objecten waar te nemen is groter, zodat ze verder dan ooit het universum in turen.



Verschillende beelden van de Very Large Telescope, een van de grootste bestaande telescopen. We zien (met de klok mee) Jupiter, de Sombreronevel, een stofring om een ster en de eerste direct opname van een exoplaneet. Vergroot de afbeelding voor meer uitleg over de foto’s.
 ESO & L. Fletcher/ESO/ESO & J. L. Beuzit et al. & SPHERE Consortium/ ESO

Wetenschappers verwachten met de volgende generatie telescopen onder andere direct exoplaneten – planeten rondom andere sterren – te zien, en misschien zelfs de samenstelling van hun atmosfeer te bepalen. Ook is het mogelijk om sterrenstelsels die relatief dichtbij zijn in detail onder de loep te nemen. Uit bijvoorbeeld de verdeling van sterren bepalen onderzoekers dan de evolutie van die stelsels. Verder kijken ze veel dieper het universum in naar extreem zwakke objecten. Zo wordt meer duidelijk over de vroege processen die het universum vormgaven.

De telescopen zijn over ongeveer tien jaar af en de voorbereidingen zijn momenteel in volle gang. Locaties worden bouwrijp gemaakt en de spiegels geslepen. Maar dat wil nog niet zeggen dat het vanaf nu een routineklus is. NEMO Kennislink zoomt in op de uitdagingen.



 ESO/L. Calçada

European Extremely Large Telescope

De European Extremely Large Telescope (E-ELT) wordt door de Europese Zuidelijke Sterrenwacht ESO gebouwd en heeft van de nieuwe generatie telescopen de grootste spiegeldiameter. De hoofdspiegel bestaat uit 800 zeshoekige spiegeldelen.

Geplande voltooiing: 2024
Diameter hoofdspiegel: 39,3 meter
Locatie: Noord-Chili
Bouwkosten: 1,055 miljard euro

Priegelen op nanometer

Ten eerste stelt de bouw van een supertelescoop de ingenieurs op de proef. Om de ongekende beeldkwaliteit en precisie te halen, zetten ze ook de telescoop met een buitengewone precisie in elkaar. Fred Kamphues, die als ingenieur betrokken is bij het ontwerpen en testen van de spiegelsegmenten van de Thirty Meter Telescope, zegt dat de hoofdspiegel over de hele breedte van dertig meter niet meer mag afwijken dan tweehonderd nanometer van de theoretisch ideale vorm van een parabool. Dat is een 250ste deel van de dikte van een haar.



Fred Kamphues bij een 1,4 meter groot spiegeldeel van de Thirty Meter Telescope. De hoofdspiegel bestaat uit 492 van deze delen.
 Fred Kamphues

Het gewicht van de spiegel en de constructie zelf wordt bij deze precisie een probleem. Doorbuigingen als gevolg van de zwaartekracht, hoe minimaal ook, zorgen al voor verstoringen. Zelfs een verschil van een paar gram vervormt het beeld. Specialisten slijpen het spiegeldeel daarom pas in de definitieve vorm bij het plaatsen op de montering van 27 dunne staafjes. Dat gebeurt met een bundel van hoogenergetische ionen. Het vervolgens testen en perfect laten aansluiten van de bijna vijfhonderd zeshoekige spiegels is een enorme krachttoer.

Omdat de spiegel continu beweegt en onder een andere hoek naar de hemel kijkt, moeten bovendien vervormingen te lijf worden gegaan die ontstaan door de verplaatsing van gewicht. Daarvoor zijn zo’n tienduizend motortjes aan de achterkant van de hoofdspiegel verantwoordelijk. Zij drukken de spiegeldelen onder elke telescoophoek in de juiste vorm, tot op tien nanometer precies. Via een vergelijkbaar systeem op een van de andere spiegels in de telescoop worden verstoringen van de aardatmosfeer te lijf te gaan. Een sterke laser licht de atmosfeer boven de telescoop door en bepaalt de turbulentie in de luchtlagen. Door de vorm van de spiegel razendsnel aan te passen heft de telescoop die verstoringen op en creëert een veel scherper beeld dan anders mogelijk is.


Giant magellan telescope artist's concept


Giant Magellan Telescope

De Giant Magellan Telescope (GMT) is wat betreft zijn afmeting de kleinste van de drie nieuwe supertelescopen. De hoofdspiegel bestaat uit zeven ronde spiegels, ieder met een diameter van 8,4 meter. Verantwoordelijk zijn onderzoeksinstituten en universiteiten uit Australië, Brazilië, Chili, Zuid-Korea en de Verenigde Staten.

Geplande voltooiing: 2025
Diameter hoofdspiegel: 24,5 meter
Locatie: Noord-Chili
Bouwkosten: ongeveer 1 miljard dollar

Centen

Ook organisatorisch en financieel gezien zijn de nieuwe telescopen uitdagend. Kamphues durft zelfs te beweren dat dit het moeilijkste onderdeel is, want waar haal je de financiering van ruwweg een miljard euro vandaan? “Eigenlijk heeft geen van de projecten de financiering al helemaal rond”, zegt Kamphues. “Bij de E-ELT ziet het er allemaal wel gezond uit, met landen als Polen en Australië die graag willen instappen met bijdragen. Bij GMT en TMT gaat het wat moeizamer, maar ik zie progressie. Als je uiteindelijk een locatie op een berg hebt met het begin van een constructie dan zijn partners eerder bereid om een deel van de telescoop te financieren. De technische ontwikkeling van de TMT gaat overigens gewoon door.”



De bouwkosten van de Hubble-ruimtetelescoop bedroegen uiteindelijk 2,5 miljard dollar.
 NASA

Kamphues zegt ook dat de samenwerking tussen landen in een project soms lastig is. In het geval van de TMT leveren verschillende partnerlanden onderdelen. Uit India komen onder andere spiegelondersteuningen en software, Japan levert het glas voor de hoofdspiegel, de Verenigde Staten zijn verantwoordelijk voor de uiteindelijke vorm van de spiegel, China maakt de lasers van de telescoop en Canada bouwt de koepel. Alle onderdelen moeten aan strenge kwaliteitseisen voldoen én perfect op elkaar passen. “Je bouwt eigenlijk één extreem complex apparaat op twee continenten, alleen al wat betreft tijdzones is dat lastig”, zegt Kamphues. Verder is het ‘ervaringsverschil’ groot, terwijl in Amerika en Japan veel ervaring is met het bouwen van grote telescopen is dit voor China en India relatief nieuw.



Impressie van de TMT.
 Courtesy TMT International Observatory

Thirty Meter Telescope

De Thirty Meter Telescope (TMT) is een samenwerkingproject van China, India, Japan en de Verenigde Staten. De TMT heeft een hoofdspiegel die bestaat uit 492 zeshoekige segmenten. Volgens de makers is het optische design van de telescoop het simpelst en heeft hij met maximaal tien minuten de minste tijd nodig om op plotselinge gebeurtenissen aan de nachthemel te reageren. Het afgelopen jaar kwam de TMT vooral in het nieuws omdat protesten van bewoners ervoor zorgde dat de bouwvergunning voor Mauna Kea (Hawaï) werd ingetrokken.

Geplande voltooiing: 2024
Diameter hoofdspiegel: 30 meter
Locatie: Hawaï, maar bouwvergunning is ingetrokken
Bouwkosten: 1,4 miljard dollar

Van de berg af

Tot slot levert ook de plek hoofdbrekens op. De locaties van de E-ELT en GMT (beide in Chili) zijn klaar voor de bouw. Maar zo eenvoudig verloopt het niet voor TMT. Dat werd duidelijk tijdens het officiële startschot van de bouw in oktober 2014. Die (ceremoniële) bijeenkomst werd verstoord door protesten van de lokale bevolking. Ze vonden dat er – naast de tientallen telescopen die er al staan – niet nóg een grote telescoop mocht komen op de voor hen heilige berg Mauna Kea.

Desondanks startte in april 2015 de bouw van de telescoop, wederom vergezeld door protesten van locals. Uiteindelijk begon ook de gouverneur van Hawaï vragen te stellen over de in 2014 verleende vergunning. Het hooggerechtshof van de Verenigde Staten besloot niet lang daarna dat de aanbestedingsprocedure voor de TMT overnieuw moest.


Zicht op Manau Kea met (van links naar rechts) Subaru-, Keck- en IRTF-telescoop.
 Vadim Kurland via CC BY 2.0

Wat doe je dan? Zoek je een andere plek? Een telescoop van dit formaat zet je niet zomaar ergens neer. Het liefst plaats je deze zo hoog mogelijk op een berg waardoor je door slechts een deel van de atmosfeer heen hoeft te kijken. Die zorgt met turbulente koude en warme luchtlagen dat het zicht op de sterren vertroebelt (dit is ook de reden dat sterren fonkelen). Op een hoogte van vier kilometer heb je al bijna veertig procent van de atmosfeer onder je gelaten.

Ook moet het er donker zijn. Het dichtbevolkte en doorgaans goed verlichtte Nederland is wat dat betreft een van de slechtste plekken ter wereld om (in het zichtbare spectrum) sterren te kijken. Tot slot wil je zo min mogelijk dagen bewolking hebben (ook wat dat betreft is Nederland niet goed). Daarom staan veel reuzentelescopen de hoge en kurkdroge Atacama-woestijn in het noorden van Chili of hoog op vulkanen in Hawaï of de Canarische Eilanden.

Waar de TMT uiteindelijk terecht komt is de vraag. Kamphues vermoedt dat er ondanks verwoede pogingen bij de aanbesteding toch nog te weinig is geluisterd naar de wensen van de lokale bevolking. “Wij willen als bouwers van de TMT graag in gesprek met ze, maar er lijken tegenstanders te zijn die niet geïnteresseerd zijn in een compromis”, zegt hij. “Mauna Kea is nog steeds onze eerste keuze, maar er wordt nu ook gekeken naar een alternatieve plek. Voor de hand liggen Chili of op La Palma, maar het kan ook in het noorden van Mexico zijn, of in de Himalaya. Hoe dan ook weet ik zeker dat het gaat lukken.


De hoofdspiegel van een van de twee Keck-telescopen. 36 zeshoekige spiegelelementen hebben samen een diameter van 10 meter.
 SiOwl via CC BY 3.0

Spiegel in stukken

Al sinds Galileo Galilei de in Nederland uitgevonden telescoop op de nachthemel richtte aan het begin van de zeventiende eeuw zijn telescopen groter geworden. Zo zijn we inmiddels uitgekomen bij de Very Large Telescope die vier gekoppelde spiegels met een diameter van 8,2 meter heeft. Maar het was onder andere door de sterk toenemende gewichten van de spiegels tot ruim twintig jaar geleden helemaal niet zeker of we überhaupt nóg grotere telescopen konden bouwen.

Al in de jaren zeventig dacht men na over telescopen met een spiegeldiameter van pakweg tien meter. Bijvoorbeeld bij de in de Verenigde Staten voorgestelde opvolger van de Hale Telescope. De eigenwijze ingenieur Jerry Nelson had een oplossing voor het ‘doorzakken’ van de hoofdspiegel. Dat gebeurt als gevolg van het grote gewicht van de spiegel en het draaien van de telescoop. Het maakt waarnemingen waardeloos. Waarom bouwden ze geen grote spiegel uit tientallen kleinere en dunnere spiegels? Daarmee kon het gewicht in theorie flink omlaag.

“Iedereen verklaarde hem voor gek”, zegt Fred Kamphues, die als ingenieur betrokken is bij het ontwerpen en testen van de spiegelsegmenten van de Thirty Meter Telescope. “Terwijl vergelijkbare projecten stuk voor stuk kozen voor hoofdspiegels uit één stuk, was hij eigenlijk stronteigenwijs en heeft zijn ontwerp met verschillende spiegelsegementen doorgezet.”

Uiteindelijk werd het project waaraan hij werkte de Keck-telescoop, met de eerste en nu nog een van de grootste gesegmenteerde spiegels ter wereld. Dit observatorium op Hawaï werkt nog steeds prima, en alle nieuwe grote telescopen borduren voort op het concept van een grote spiegel in stukken.


De hoofdspiegels van de grootste telescopen. Rechts telescopen in aanbouw zoals de Thirty Meter Telescope (rechtsboven, blauw), de European Extremely Large Telescope (rechtsmidden, blauw) en de Giant Magellan Telescope (middenonder, groen). Links bestaande telescopen zoals Keck, VLT en Hubble. De witte ring op de achtergrond is de geannuleerd Overwhelmingly Large Telescope. Linksonder ter vergelijking een tennisveld.
 Cmglee via CC BY-SA 3.0

(Kennislink)

29-08-2016

Russische RATAN-telescoop vindt mysterieus radiosignaal


De centrale antenne van de Russische RATAN-radiotelescoop. (RATAN)

Met de Russische RATAN-radiotelescoop - een reflector-ring met een middellijn van 600 meter, opgesteld rond een centrale antenne - is een onverklaard radiosignaal opgepikt dat afkomstig is uit de richting van de ster HD 164595. Dat meldt wetenschapsjournalist Paul Gilster op de blogsite Centauri Dreams. Het signaal is al op 15 mei 2015 gedetecteerd, op een golflengte van 2,7 centimeter. De ware aard is nog volstrekt onduidelijk.

HD 164595 is een zonachtige ster met een leeftijd van ca. 6,3 miljard jaar op een afstand van 95 lichtjaar afstand in het sterrenbeeld Hercules. Hij wordt vergezeld door minstens één (gasvormige) planeet, met een omlooptijd van 40 dagen. Het is niet uitgesloten dat er rond de ster nog meer, kleinere planeten bewegen.

Of er sprake kan zijn van een kunstmatig radiosignaal, afkomstig van een intelligente beschaving, is volstrekt onduidelijk. De Russische ontdekkers roepen hun colleg's wereldwijd wel op om de ster continu in het oog te blijven houden. Tot op heden heeft het signaal zich niet herhaald.

De ontdekking zal volgens Gilster gepresenteerd worden tijdens het 67ste Internationale Astronautische Congres dat eind september plaatsvindt in Guadalajara, Mexico. (GS)

(allesoversterrenkunde)

29-08-2016

Speurtocht naar Planeet Negen leidt tot ontdekking van nieuwe 'extreme' ijsdwergen


De banen van enkele reeds bekende en nieuw ontdekte 'extreme' ijsdwergen in het zonnestelsel. (Robin Dienel)

In hun speurtocht naar een mogelijke 'Planeet Negen', in de buitendelen van het zonnestelsel, hebben Amerikaanse astronomen zeven interessante nieuwe ijsdwergen ontdekt in 'extreme' banen. De meeste ijsdwergen in de Kuipergordel (inclusief de dwergplaneet Pluto) bewegen gedurende het grootste deel van hun omloop buiten de baan van Neptunus, waarbij het verste punt van hun baan meestal niet veel verder ligt dan ca. 7,5 miljard kilometer - 50 maal de afstand aarde-zon. 'Extreme' ijsdwergen beschrijven echter zeer langgerekte banen, waarin ze op enorm veel grotere afstanden terecht kunnen komen.

De nieuwe extreme ijsdwergen zijn gevonden bij een gerichte speurtocht met de grootste digitale astronomische camera's ter wereld. Tot nu toe is daarmee ca. tien procent van de sterrenhemel in kaart gebracht. Het totale aantal extreme objecten moet enorm veel groter zijn: ze zijn alleen zichtbaar wanneer ze zich niet al te ver buiten de baan van Neptunus bevinden, maar objecten in langgerekte banen brengen juist de meeste tijd op grote afstand van de zon door.

Een van de nieuw ontdekte ijsdwergen, 2014 FE72 geheten, beschrijft zijn baan volledig buiten die van Neptunus, en beweegt in zo'n langgerekte omloopbaan dat hij maar liefst 3000 maal zo ver van de zon af kan staan als de aarde. Op die kolossale afstand zal zijn beweging regelmatig beïnvloed worden door de zwaartekracht van naburige sterren.

De nieuwe ontdekkingen zijn gepubliceerd in The Astronomical Journal. De hoop is dat onderzoek aan de baaneigenschappen van extreme ijsdwergen uiteindelijk meer informatie oplevert over processen tijdens de ontstaansperiode van het zonnestelsel. En met een beetje geluk leiden ze ook tot de ontdekking van Planeet Negen. Het bestaan van die verre, zware planeet wordt afgeleid uit de baaneigenschappen van reeds bekende ijsdwergen, maar tot nu toe is hij nog niet gevonden. (GS)

(allesoversterrenkunde)

12-09-2016

Inslag waarbij maan ontstond was veel heviger dan gedacht


Illustratie van de catastrofale inslag die leidde tot het ontstaan van de maan. (Dana Berry/SwRI)

Dat de maan een paar miljard jaar geleden ontstond in de nasleep van een hevige kosmische inslag wordt door vrijwel niemand meer betwijfeld. Nieuw isotopenonderzoek van Amerikaanse wetenschappers wijst nu echter uit dat die inslag nog veel krachtiger was dan tot nu toe algemeen werd aangenomen.

In de begintijd van het zonnestelsel zou de pasgeboren aarde in botsing zijn gekomen met een kleinere protoplaneet, die Theia wordt genoemd. Uit de brokstukken van die botsing - voornamelijk materiaal van Theia - zou later de maan zijn samengeklonterd. Die inslagtheorie kan veel eigenschappen van het aarde-maanstelsel verklaren.

Onderzoek aan de precieze samenstelling van het maangesteente riep echter vragen op. De relatieve hoeveelheden isotopen van verschillende elementen is vrijwel exact gelijk aan die voor aards gesteente. Als de maan voornamelijk uit Theia-materiaal zou zijn ontstaan, zou je grotere verschillen verwachten.

In Nature zijn nu nieuwe, zeer gedetailleerde metingen gepubliceerd van de relatieve hoeveelheden van verschillende kalium-isotopen. Het maangesteente blijkt een piepklein beetje verrijkt te zijn met de zware isotoop kalium-41. De standaard-inslagtheorie kan dat niet goed verklaren.

In plaats daarvan lijken de nieuwe metingen te wijzen op een veel zwaardere kosmische inslag. Daarbij verdampte niet alleen Theia, maar ook het overgrote deel van de mantel van de aarde. Al dat materiaal kwam in een hete, supervloeibare schijf van materie terecht, waarin grootschalige menging optrad - dat verklaart de sterke overeenkomsten tussen gesteenten van de aarde en de maan.

De geringe verrijking van maangesteente met kalium-41 is nu goed te verklaren uit de manier waarop deze zwaardere isotoop condenseert uit zo'n supervloeibare fase, onder een druk van ongeveer 10 bar. De nieuwe metingen zijn vandaag online gepubliceerd in Nature. (GS)

(allesoversterrenkunde)

21-09-2016

NASA heeft ons wat te zeggen over "bewijs van verrassende activiteit op Europa"



© epa.

NASA geeft maandag aanstaande een telefonische persconferentie over nieuwe bevindingen die voortspruiten uit beelden van Europa, geschoten door ruimtetelescoop Hubble. Europa is in dit geval niet het werelddeel waarin wij leven, maar een van de manen van de planeet Jupiter.

De ruimtevaartorganisatie heeft het over "bewijs van verrassende activiteit die mogelijk verband houdt met de aanwezigheid van een oceaan onder de oppervlakte van Europa". De oppervlakte van de maan Europa bestaat uit een dikke laag ijs, waaronder al langer een vloeibare oceaan werd vermoed, maar nu zou de NASA daar dus bewijzen van hebben. Meteen wordt dan ook gedacht aan de mogelijkheid van buitenaards leven.

(HLN)

quote:

Op donderdag 22 september 2016 11:39 schreef humorduck28 het volgende:

[..]

https://en.wikipedia.org/wiki/Europa_Report Ook al heeft deze film geen goed einde.

Beetje tegenvallende film

29-09-2016

"Saturnusmaan Dione verbergt een oceaan onder het ijs"


Saturnusmaan Dione met daaronder Saturnusringen. © epa.

Onderzoekers van de Koninklijke Sterrenwacht van België (KSB) hebben, op grond van nieuwe gegevens van de ruimtesonde Cassini, aangetoond dat de Saturnusmaan Dione een oceaan van vloeibaar water onder haar ijsoppervlak heeft. De Belgische studie verschijnt deze week in "Geophysical Research Letters".

Bij twee andere manen van Saturnus, Titan en Enceladus, en ook Europa, een maan van Jupiter, was men al vrij zeker dat er onder hun ijskorst grote oceanen waren, maar nu is er dus nog een "oceaanwereld".

De oceaan is enkele tientallen kilometers diep en omsluit een grote harde kern. Zo lijkt Dione erg op buur Enceladus, die ook bekend is omwille van de reusachtige stralen van waterdamp ("jets") die bij de zuidpool worden uitgestoten. Dione lijkt nu wel rustig, maar de littekens op haar oppervlak, in de vorm van grote ijskliffen, wijzen op een tumultueus verleden.

Leven
De oceaan van Dione was er waarschijnlijk al van bij het ontstaan van de maan en dus mogelijk een goede omgeving voor microscopisch leven. "De contactzone van de oceaan met de harde kern komt het meest in aanmerking. Daar kunnen de voedingsstoffen en de energie aanwezig zijn, die nodig zijn voor leven", zegt co-auteur Attilio Rivoldini.

Het aantal "oceaanwerelden", de ijsmanen en planeten met een ondergrondse oceaan, wordt groter bij elke nieuwe missie naar de buitengebieden van ons zonnestelsel. Met drie "oceaanwerelden" bij Jupiter, drie bij Saturnus, en mogelijk één bij Pluto, is het geen exclusieve club meer.

Isostatische benadering
Dankzij de nieuwe "isostatische" benadering kunnen deze werelden nu beter bestudeerd worden, zodra we hun vorm en gravitatieveld kennen. "Toekomstige missies zullen de manen van Jupiter bestuderen, maar ook de satellieten van Uranus en Neptunus zouden moeten onderzocht worden", vindt één van de auteurs, Mikael Beuthe.

(HLN)

13-10-2016

Wetenschappers stichten nieuwe buitenaardse staat 'Asgardia'


Een team van ingenieurs, wetenschappers en juridische experts wil een ruimtestation oprichten dat onafhankelijk van de aarde zal zijn. Deze 'ruimtenatie' moet zo buiten de controle van individuele landen vallen.


Igor Ashurbeyli © Asgardia.

Het project wordt geleid door de Russische wetenschapper Igor Ashurbeyli, voorzitter van UNESCO's comité voor Ruimtewetenschap.

Onder de huidige wetten moeten overheden toestemming geven en toezicht houden op ruimteprogramma's die gerund worden in hun eigen landen, zelfs als ze commercieel zijn. Daarom willen de wetenschappers een nieuwe natie oprichten waar ruimteactiviteiten "kunnen bloeien, zonder de strenge restricties van de huidige controle door staten". Asgardia moet een "niemandsland" in een baan om de aarde worden.

"Asgardia is een volwaardige en onafhankelijke natie en een toekomstig lid van de Verenigde Naties, met alle kenmerkende eigenschappen die met deze status gepaard gaan."
Dr. Igor Ashurbeyli

Vrede in de ruimte

Het team doopte de nieuwe staat 'Asgardia' - afgeleid van Asgard, een van de negen werelden in de Noorse mythologie. Ze roepen het publiek op om te helpen met het ontwerp van de vlag, het embleem en het volkslied van de natie.

Sinds de lancering van woensdag kunnen mensen zich inschrijven als burger van Asgardia. Op het ogenblik van dit schrijven staat de teller al op bijna 13.000 "inwoners". "Fysiek zullen de burgers van deze natie op Aarde wonen: ze zullen in verschillende landen op Aarde leven, dus ze zullen burgers van hun eigen land zijn en tegelijkertijd burgers van Asgardia," vertelt dr. Ashurbeyli. "Als het aantal aanvragen [tot burgerschap, red.] boven de 100.000 gaat, kunnen we officieel de status van staat aanvragen bij de VN," voegt hij eraan toe.

"Asgardia is een volwaardige en onafhankelijke natie en een toekomstig lid van de Verenigde Naties, met alle kenmerkende eigenschappen die met deze status gepaard gaan, aldus Ashurbeyli. "De essentie van Asgardia is Vrede in de Ruimte, en de verhindering dat de aardse conflicten naar de ruimte overgebracht worden. Asgardia is ook uniek in filosofisch aspect: het dient de hele mensheid en iedereen, onafhankelijk van zijn of haar persoonlijk welzijn en de welvarendheid van het land waar ze toevallig geboren zijn."

Opportuniteiten voor andere landen


"De missie van Asgardia is om opportuniteiten te creëren voor een bredere toegang tot de ruimte. Het is opwindend dat we daarmee niet-traditionele ruimtevaartnaties de mogelijkheid bieden om hun wetenschappelijke ambities mogelijk te maken."
Professor David Alexander
Het consortium zal de eerste Asgardia-satelliet in 2017 lanceren, terwijl het project zich vandaaruit verder ontwikkeld.

Van de 196 landen op aarde, hebben er momenteel slechts dertien landen satellieten gelanceerd: de USSR (in 1957), de VS, Frankrijk, Japan, China, het VK, India, Rusland, Oekraïne, Israël, Iran, Zuid-Korea en Noord-Korea. Daarnaast heeft ook één regionale organisatie, het Europees ruimteagentschap ESA, een satelliet in een baan om de aarde gebracht.

"De missie van Asgardia is om opportuniteiten te creëren voor een bredere toegang tot de ruimte. Het is opwindend dat we daarmee niet-traditionele ruimtevaartnaties de mogelijkheid bieden om hun wetenschappelijke ambities mogelijk te maken," zegt professor David Alexander, directeur van het Rice Space Institute aan de Rice University in Houston, Texas.

Bescherming van de aarde

"Het Asgardia-project kan onder andere helpen om betere antwoorden voor te bereiden voor het toekomstige beheer van de ruimte - een onderwerp van grote zorg voor de Verenigde Naties."
Dr. Joseph Pelton
Een van de eerste geplande projecten is de bouw van een schild dat de aarde moet beschermen tegen de inslag van asteroïden, ruimteafval en zonnewinden. Naar schatting meer dan 20.000 stuks ruimteafval, waaronder een inactief ruimtetuig, stukken van raketten en lanceertoestellen en brokstukken vormen een gevaar terwijl ze in banen om de aarde cirkelen.

Terwijl de VN al stappen ondernomen hebben om potentieel gevaarlijke scenario's te herkennen, beweert het team dat Asgardia op deze ontwikkelingen zal verderbouwen om een meer omvangrijk mechanisme aan te bieden.

"Het Asgardia-project kan onder andere helpen om betere antwoorden voor te bereiden voor het toekomstige beheer van de ruimte - een onderwerp van grote zorg voor de Verenigde Naties," zegt dr. Joseph Pelton, de voormalige decaan van de International Space University in Straatsburg. "Het opwindende aan dit initiatief is de driefasige benadering om een bredere toegang tot de ruimte te bieden, vrede in de ruimte te promoten en kosmische gevaren en defensie van de planeet aan te pakken."

(HLN)

12-10-2016

Nieuwe dwergplaneet ontdekt in ons zonnestelsel (en er zweeft mogelijk nog een grotere rond)


Een artistieke impressie van de dwergplaneet Sedna, vergelijkbaar met de nieuwe 2014 UZ224. © reuters.

sterrenkunde Ons zonnestelsel is een nieuwe telg rijker. Amerikaanse wetenschappers hebben een nieuwe dwergplaneet ontdekt, ver voorbij Pluto. De planeet, die voorlopig 2014 UZ224 werd gedoopt, bevindt zich op 13,7 miljard kilometer van de zon. Dat meldt de Amerikaanse zender National Public Radio (NPR).

De dwergplaneet is met een doorsnede van ongeveer 530 kilometer kleiner dan de maantjes die rond Pluto draaien. Charon, de grootste maan van Pluto, meet ongeveer 1.200 kilometer in diameter. Een jaar op 2014 UZ224, de tijd die de dwergplaneet nodig heeft om rond de zon te draaien, is gelijk aan ongeveer 1.100 jaar op de Aarde. Ter vergelijking, een jaar op Pluto duurt 'maar' 248 jaar op Aarde.

Wetenschappers van de universiteit van Michigan ontdekten de dwergplaneet met de hulp van de speciale 'Dark Energy Camera', die op een telescoop in de Chileense Andes is geïnstalleerd. Dat gebeurde in opdracht van het Amerikaanse departement voor Energie om een kaart te maken van verre zonnestelsels.

Astronomieprofessor David Gerdes had enkele jaren geleden tijdens de zomer enkele studenten op bezoek. Hij besloot hen een project te geven en vroeg hen om objecten te zoeken aan de rand van de kaart van de Melkweg. De studenten gingen daarop op zoek naar dingen die bewogen. "Objecten in het zonnestelsel lijken op een andere plaats aan de hemel te staan als je ze op verschillende momenten bekijken", legt Gerdes uit aan NPR.

Te klein?

Sterren en zonnestelsels zijn zo ver van de Aarde verwijderd dat ze bijna statisch lijken, maar een planeet of een asteroïde zal zich nacht per nacht op een iets andere positie bevinden. Het object zal eruitzien als een lichtpuntje dat lijkt te bewegen ten opzichte van een statische achtergrond van sterren. Als je die puntjes nacht na nacht met elkaar verbindt, kun je de baan van het object rond de zon beginnen berekenen. Tot zover de theorie, want de foto's die Gerdes had gemaakt, waren niet tijdens opeenvolgende nachten gemaakt. Uiteindelijk was er gespecialiseerde software voor nodig om op basis van de gefragmenteerde informatie toch een betrouwbare berekening te maken.

Of de nieuwe dwergplaneet die naam ook waardig is, moet nog blijken. Volgens sommige astronomen zou 2014 UZ224 immers te klein zijn om beschouwd te worden als dwergplaneet. Het is niet de eerste keer dat er een nieuwe dwergplaneet wordt ontdekt. De voorbije jaren werden onder meer dwergplaneten Sedna, Eris en Makemake gevonden.

Mysterieuze planeet

Het onderzoek van Gerdes' studenten kan alvast bijdragen tot de verdere zoektocht naar planeten. Astronomen denken dat er zich nog een enorme planeet schuilhoudt in de verste uithoeken van ons zonnestelsel, maar tot nog toe heeft niemand een glimp van de zogenoemde Planet Nine kunnen opvangen. Gerdes denkt dat het best mogelijk is dat Planet Nine te zien is op een van de beelden die hij heeft genomen voor zijn kaart van het zonnestelsel. "De jacht is geopend", aldus Gerdes.

(HLN)

07-11-2016

‘First light’ voor Breakthrough Listen project op Parkes radiotelescoop


De Parkes-radiotelescoop in Australië.

Breakthrough Listen, de 10 jaar durende, 100 miljoen dollar kostende zoektocht naar intelligent buitenaards leven, kondigde vandaag aan de eerste waarnemingen te hebben gedaan met de Parkes radiotelescoop in Australië. Breakthrough Listen werd in 2015 gelanceerd door internetondernemer Yuri Milner en natuurkundige Stephen Hawking.

Breakthrough Listen maakte al gebruik van de Green Bank telescoop in West Virginia, VS, and the Automated Planet Finder (APF) van de Lick Sterrenwacht in Californië, VS. De 64 meter grote radioschotel in New South Wales, Australië, beschikt nu over dezelfe speciale ontvangers om naar radiosignalen van buitenaardse beschavingen te zoeken als de Green Bank telescoop. Met deze beide telescopen kan de gehele hemel worden afgespeurd en het is nu het krachtigste project om naar dit soort signalen te zoeken. Na een test periode van veertien dagen zijn vandaag (8 november, lokale tijd) de eerste echte waarnemingen gedaan aan Proxima Centauri, waar onlangs een aardachtige exoplaneet is ontdekt. De kans om daar ook echt iets te vinden, werd klein geacht, maar de meest nabije exoplaneet was zeker een geschikt object om de eerste waarnemingen aan te doen.

De Parkes radioschotel is een beroemde radiotelescoop. In 1969, tijdens de Apollo 11-missie, speelde ze een belangrijke rol bij het opvangen van live tv-beelden van de eerste stap op de maan. De komende vijf jaar zal Breakthrough Listen 25% van de waarneemtijd van Parkes gebruiken

(allesoversterrenkunde)

23-11-2016

Europese wetenschappelijke ruimtemissies krijgen respijt


Overzicht van de Europese ruimtevloot die het zonnestelsel verkent. (ESA)

De wetenschappelijke-programmacommissie van het Europese ruimteagentschap ESA heeft besloten om negen wetenschappelijke missies met twee jaar te verlengen. Daarmee is hun toekomst tot eind 2018 gegarandeerd. Het gaat om de ‘solo-missies’ Cluster, INTEGRAL, Mars Express, PROBA-2, SOHO en XMM-Newton en drie internationale missies waar ESA een aandeel in heeft (Hubble, IRIS en Hinode). Het doorlichten van de bestaande Europese ruimtemissies is een ritueel dat eens in de twee jaar plaatsvindt.

De missies SOHO, PROBA-2, Hinode, IRIS en Cluster maken deel uit van een omvangrijk onderzoeksprogramma van de zon en het ‘ruimteweer’ (de invloed die de zon uitoefent op de magnetosfeer van de aarde.

Mars Express is al dertien jaar bezig om de planeet Mars en zijn manen te onderzoeken. Binnenkort krijgt hij daarbij versterking van de Trace Gas Orbiter, die in oktober is gearriveerd.

XMM-Newton, Hubble en INTEGRAL verkennen het heelal op uiteenlopende golflengten – van zichtbaar licht tot gammastraling. (EE)

(allesoversterrenkunde)

30-11-2016

Eerste sporen van vreemde kwantumeigenschap van de lege ruimte?


Deze artist’s impression laat zien hoe licht van een sterk magnetische neutronenster (links) lineair gepolariseerd raakt terwijl het zich door de lege ruimte rond de ster richting aarde begeeft. (ESO/L. Calçada)

Bij waarnemingen van de uitzonderlijk compacte en sterk magnetische neutronenster RX J1856.5-3754 zijn aanwijzingen gevonden voor een vreemd kwantumeffect dat tachtig jaar geleden voor het eerst werd voorspeld. De polarisatie van het waargenomen licht wijst erop dat in de lege ruimte rond de neutronenster zogeheten vacuüm-dubbelbreking optreedt.

Neutronensterren zijn de zeer compacte overblijfselen van de kernen van zware sterren – met minstens tien keer zoveel massa als onze zon – die aan het einde van hun bestaan als supernova’s zijn ontploft. De magnetische velden van deze objecten zijn miljarden keren sterker dan die van onze zon.

De velden zijn zo extreem sterk dat ze van invloed zijn op de eigenschappen van de lege ruimte rond de ster. Normaal gesproken is zo’n vacuüm helemaal leeg, en kan licht erdoorheen gaan zonder veranderingen te ondergaan. Maar volgens de kwantumelektrodynamica – de theorie die de interacties tussen fotonen van licht en geladen deeltjes zoals elektronen beschrijft – wemelt de lege ruimte van de virtuele deeltjes die nu eens verschijnen en dan weer verdwijnen.

Berekeningen op basis van de kwantumelektrodynamica voorspellen dat zeer sterke magnetisch velden de lege ruimte zodanig veranderen dat de polarisatie van passerend licht wordt beïnvloedt. Dit effect, dat vacuüm-dubbelbreking of vacuümpolarisatie wordt genoemd, kon tot nu toe echter niet experimenteel worden aangetoond.

Waarnemingen met de Europese Very Large Telescope in het noorden van Chili hebben nu echter laten zien dat het licht van RX J1856.5-3754 een sterke (lineaire) polarisatie vertoont. Volgens de astronomen die de waarnemingen hebben gedaan laat deze polarisatie zich niet gemakkelijk verklaren zonder vacuüm-dubbelbreking. Er bestaan weliswaar nog andere processen die sterlicht kunnen polariseren, zoals de verstrooiing van licht aan stofdeeltjes, maar het lijkt onwaarschijnlijk dat het waargenomen polarisatiesignaal daardoor is veroorzaakt. (EE)

(allesoversterrenkunde)

02-12-2016

Audi gaat naar de maan



© reuters.

Twee elektrische voertuigen van Audi gaan volgend jaar naar de maan. De Audi Lunar Quattro is geen normale auto, maar een speciaal ontwikkeld maanvoertuig. Audi-ingenieurs werkten samen met een team van Duitse wetenschappers bij de ontwikkeling.

De twee wagentjes wegen 30 kilo per stuk. Met zonnepanelen wordt een lithium-ion-accu opgeladen. De karretjes hebben vier elektromotoren per stuk, een voor ieder wiel. De vier camera's per Lunar Quattro worden gebruikt om de voertuigen mee te besturen, maar ook om 3D- en 360 gradenopnames te maken. Audi ondersteunde de ontwikkeling op het gebied van vierwielaandrijving, lichtgewicht bouwwijze, elektrische aandrijving en autonoom rijden.

De twee Audi's worden door de ALINA-maanlander naar de Taurus-Littrow-vallei op de maan gebracht. Daar bezoeken ze onder mee het ruimtevoertuig dat Apollo 17-astronauten Eugene Cernan en Harrison Schmidt in 1972 achterlieten aan het einde van de laatste bemande vlucht naar de maan. Voor het zover is worden ze eerst in het Midden-Oosten intensief getest.

Competitie
De Lunar Quattro's maken deel uit van de Duitse inzending voor de Google Lunar XPRIZE-competitie. Zestien teams doen mee aan die door de zoekgigant uitgeschreven competitie. Het eerste team dat een voertuig op de maan laat landen, 500 meter aflegt en hd-video en -foto's terug naar aarde stuurt wint 20 miljoen dollar, een kleine 19 miljoen euro. Het tweede team dat aan alle eisen voldoet krijgt een kwart daarvan. De zestien teams moeten voor het einde van dit jaar een contract voor de lancering van hun voertuig kunnen overleggen. Het Duitse team heeft dat nu gedaan door een contract met Spaceflight, Inc. te tekenen.

(HLN)

05-12-2016

Kerstster zou wel eens uiterst zeldzaam astronomisch fenomeen geweest kunnen zijn



© thinkstock.

Iedereen kent ze wel uit het kerstverhaal: de ster die de drie wijzen naar het kindje Jezus leidde. Maar nieuw onderzoek suggereert dat die 'ster' wel eens iets helemaal anders geweest zou kunnen zijn: een zeldzaam astronomisch fenomeen dat de komende 500.000 jaar zelfs niet eens meer zou voorkomen.

"De 'ster van Betlehem' houdt ons al eeuwenlang bezig", aldus Grant Mathews, professor theoretische astrofysica en kosmologie aan de universiteit van Notre Dame, die de theorie ontwikkelde. Hij probeert al meer dan een decennium te achterhalen wat er precies aan de hand was in die tijd. "Waar en wanneer verscheen de ster? Hoe zag ze eruit? Welke ster kan die dag zó helder hebben geschenen?"

Jupiter
Wel, volgens zijn studie van astronomische, historische en bijbelse bronnen zouden in het jaar 6 voor Christus de zon, de maan, Jupiter en Saturnus allemaal in het sterrenbeeld Ram hebben gestaan, Venus in het sterrenbeeld Vissen en Mercurius en Mars in het sterrenbeeld Stier.

Voor de wijzen - de priesters van Zarathustra uit het oude Babylon en Mesopotamië - zou de opstelling in het sterrenbeeld Ram gewezen hebben op de geboorte van een nieuwe vorst in Judea. De combinatie van de maan en Jupiter wees op de komst van een heerser met een bijzonder lot, terwijl Saturnus het symbool was van het geven van leven.

Iets wat nog werd bevestigd doordat de Ram aanwezig was tijdens de zomerzonnewende dat jaar. "De wijzen zouden dat opgemerkt hebben in het oosten en dat zou hen aangezet hebben om op zoek te gaan naar de nieuwe koning", aldus Mathews.

Baby
Iets wat wordt onderschreven door professor David Weintraub van de Vanderbilt University in het Amerikaanse Nashville. "De 'ster' leidde de wijzen dus niet naar de stal, ze vertelde hen gewoon wanneer ze op pad moesten gaan", vertelt hij. "Ze zullen ook geen pasgeboren baby gevonden hebben in een stal. Tegen de tijd dat ze de boodschap in de sterren ontcijferd hadden, zal het kind al zeker acht maanden geweest zijn. De opstelling begon op 17 april van het jaar 6 voor Christus met het opkomen van Jupiter en duurde tot 19 december van dat jaar, toen Jupiter niet langer naar het westen bewoog, maar even stil bleef staan en daarna naar het oosten ging."

Mattheus
Volgens Weintraub zou dat ook de theorie zijn die Mattheus in het achterhoofd had toen hij zijn evangelie schreef, dat later in de bijbel werd opgenomen. In zijn tekst komen passages voor die hiernaar kunnen verwijzen. "Hij moet gedacht hebben dat het lezers kon overtuigen dat Jezus de profeet was."

Hoe dan ook, de astronomische opstelling in het jaar 6 voor Christus was een zeldzame gebeurtenis. Op een soortgelijke gebeurtenis is het nog 16.000 jaar wachten en dan zal de Ram niet eens aanwezig zijn tijdens de zomerzonnewende. Een compleet identieke opstelling is er sowieso niet de komende 500.000 jaar, zo hebben de wetenschappers uitgerekend.

(HLN)

08-12-2016

De oudste mens ooit in de ruimte is overleden



Astronaut John Glenn in zijn uitrusting van NASA. © ap.

De Amerikaanse ex-astronaut en ex-senator John Glenn is op 95-jarige leeftijd overleden, zo hebben meerdere Amerikaanse media vandaag gemeld.


In 2012 kreeg John Glenn een Medal of Freedom van president Barack Obama. © reuters.

John Glenn werd in 1959 samen met zes andere militaire piloten één van de zeven eerste astronauten van het Amerikaanse ruimtevaartbureau NASA, de zogenaamde Mercuru Seven.

Op 20 februari 1962 werd hij aan boord van een Mercury-capsule, door hem Friendship-7 vernoemd, de eerste Amerikaan om (drie keer) rond de Aarde te wentelen. Hij was niet de eerste Amerikaan in de ruimte, want dat was een jaar daarvoor Alan Shepard. Tussenin zat nog Virgil Grissom.

Toen de Rus Joeri Gagarin op 12 april 1961 de eerste mens in de ruimte werd, draaide hij meteen meerdere banen. Shepard en Grissom maakten een korte ballistische vlucht.


Senator John Glenn in 1998aan boord van de Shuttle Discovery. © afp.

Op 77 in de ruimte

In 1998 maakte Glenn een tweede vlucht, deze keer met een spaceshuttle. Met 77 jaar was hij de oudste mens ooit om de ruimte in te gaan. Het luidde dat hij proefkonijn was omtrent de invloed van gewichtloosheid op iemand van leeftijd. Tijdens die vlucht stak een rits Belgische experimenten in de vrachtruimte van de Discovery.

Glenn was vanaf 1974 Democratisch senator voor de staat Ohio, en deed in 1984 een vergeefse gooi naar het presidentschap. In 1999 trok hij zich uit de politiek terug.

Gisteren was de vroegere astronaut opgenomen in een ziekenhuis in Ohio. Daar is hij vandaag overleden.

De Republikeinse gouverneur van Ohio, John Kasich, heeft al zijn medeleven betuigd.

(HLN)

quote:

Op vrijdag 9 december 2016 00:50 schreef -CRASH- het volgende:

[..]

Bij HLN moeten ze eens alles heel goed controleren
voordat ze iets op internet zetten

Dat is inderdaad een fout. Hier zit hij niet in de Discovery Shuttle maar in een vliegtuig

29-12-2016

Tegen 2018 op de maan, tegen 2020 naar Mars: China onthult ambitieuze ruimtevaartplannen



© ap.

China steekt een tandje bij in zijn plannen om de ruimte in te trekken. Het wil er in 2018 als eerste land in slagen om een sonde te laten landen op de achterkant van de maan. En in 2020 is Mars aan de beurt. Dat heeft het land deze week bekendgemaakt.

In het communiqué worden de plannen voor de komende vijf jaar uit de doeken gedaan. En die zijn ambitieus. "De uitgestrekte kosmos verkennen, een ruimtevaartindustrie ontwikkelen en van China een ruimtevaartmacht maken zijn de doelstellingen", staat er te lezen.

Het is een publiek geheim dat een eerste Chinees op de maan daar ook bij is, iets waar niets wordt over gezegd in de mededeling. In 2003 lanceerde het land zijn eerste bemande ruimtevlucht. De crew deed daarbij ook een eerste ruimtewandeling. In 2013 landde een eerste Chinees ruimtetuig op de maan, het eerste sinds de Amerikanen op de maan actief waren in de jaren zeventig. En vorige maand nog werden twee astronauten voor een maand naar een experimenteel Chinees ruimtestation gestuurd. Dat was de zesde en langste ruimtevaartmissie tot nu toe.

Maan
Doel is om over zes jaar een volledig operationele en bemande ruimte basis te hebben rond de aarde. En naar de achterkant van de maan te reizen, als eerste land ter wereld. Daar zal onder meer onderzoek worden gedaan naar het ontstaan en de evolutie van de maan.

Mars
En er is meer. De Chinezen willen ook naar Mars. En een eerste ruimtetuig daar naartoe zou in 2020 moeten vertrekken. Het moet stalen van de bodem verzamelen en onderzoek doen naar de evolutie van ons zonnestelsel en eventueel buitenaards leven.

(HLN)

...

05-01-2017

Astronomen ontdekken bron van mysterieuze radioflitsen uit het heelal



© afp.

Al een decennium lang zijn astronomen in de ban van een raadselachtig fenomeen uit het heelal: korte radioflitsen aan de hemel. Wetenschappers hebben nu de herkomst ervan ontdekt. Het gaat om een klein sterrenstelsel op 3 miljard lichtjaren afstand, schrijven ze in het vakblad Nature. Maar wat er precies flitst, is nog niet duidelijk.

De zogenaamde 'fast radio bursts' (of snelle radioflitsen, FRB's) werden voor het eerst ontdekt in 2007. Sindsdien zijn er nog achttien waargenomen, maar slechts eentje - waargenomen in 2012 in het Arecibo Observatory in Puerto Rico - deed zich talloze keren voor.

De flitsen duren een duizendste van een seconde en kunnen in die tijd evenveel energie uitstoten als de zon in 10.000 jaar. De onderzoekers schatten dat er elke tien seconden een dergelijke uitbarsting plaatsvindt. Maar omdat je op het juiste moment met een radiotelescoop in de juiste richting moet kijken, zijn er nog maar heel weinig waargenomen.

"We weten nu dat deze uitbarsting afkomstig is van een klein, zwak sterrenstelsel op meer dan 3 miljard lichtjaren van de aarde", zeggen de onderzoekers. De ontdekking biedt geen antwoord op de vraag wat de flitsen juist veroorzaakt.

(HLN)

09-01-2017

Deze unieke foto toont hoe de aarde en de maan eruitzien vanop Mars



De aarde en de maan op één foto. Het bruine vlak in het midden is Australië. © afp.

Een nieuw beeld dat de Amerikaanse ruimtevaartorganisatie NASA heeft vrijgegeven, toont de aarde en de maan op één foto. De foto werd samengesteld uit beelden van de Mars Reconnaissance Orbiter van NASA, en toont ons hoe we er vanop 205 miljoen kilometer uitzien.

Het bruine continent dat zichtbaar is in het midden van de aardbol is Australië, daarboven ligt Azië. Het beeld werd samengesteld uit meerdere foto's van de camera High Resolution Imaging Science Experiment (HiRISE).

Foto's die de aarde en de maan samen tonen, vanuit verschillende perspectieven, kunnen helpen om onbekende details bloot te leggen. Zoals de samenstelling van de achterkant van de maan, die pas bekend is sinds het begin van het ruimtevaarttijdperk.

(HLN)

16-01-2017

De laatste man op de maan is overleden


Eugene Cernan op de maan in 1972. © WikiMedia.

De Amerikaanse astronaut Eugene "Gene" Cernan is maandag overleden. Hij werd 82 jaar, zo meldt het Amerikaanse ruimtevaartagentschap NASA. Cernan is de laatste man die op de maan heeft gestaan.

Cernan was in mei 1969 al maanlanderpiloot van de Apollo 10-missie, de "generale repetitie" voor de eerste echte maanlanding tijdens Apollo 11.

In december 1972 werd Cernan de commandant van Apollo 17. Tijdens die missie werd hij de elfde man op de maan. Maanlanderpiloot Jack Schmitt was de twaalfde en laatste man die voet zette op de maan, maar omdat Cernan als laatste weer aan boord ging van de maanlander, staat hij te boek als de laatste mens die op de maan heeft gestaan.

Omdat Cernan zowel aan Apollo 10 als 17 deelnam, is hij overigens een van de slechts drie mannen die tweemaal naar de maan reisden. Volgens NASA bracht hij alles samen 566 uren en 15 minuten door in de ruimte, waarvan 73 uren op de maan.

(HLN)

17-01-2017

Venus heeft ineens een bult



De Japanse Akatsuki sonde heeft in december 2015 een bult waargenomen in de bovenste atmosfeer van de planeet Venus. Dat is erg vreemd, aangezien die atmosfeer bestaat uit zwaveldampen die in zeer snelle stormen rond de planeet jagen. In zulke omstandigheden zou zich helemaal geen bult moeten kunnen vormen. Sterker nog, dit is voor het eerst dat we een dergelijke bult waarnemen.

Waar komt de uitstulping dan toch vandaan? Volgens het Japanse team dat de Akatsuki bestudeert, is het waarschijnlijk een zwaartekrachtsveld, op de infraroodfoto te zien als de wit-rode veeg van noord naar zuid. Die zijn eerder waargenomen in het universum, maar zo’n grote nog nooit zo dicht bij huis. Dergelijke bulten ontstaan als een planeet uit zijn evenwicht raakt door een grote explosie van bijvoorbeeld heet magma op het oppervlak.

Venus is een zeer hete planeet, op het oppervlak bereiken de temperaturen meer dan 400 graden celsius. Bovendien is de atmosferische druk enorm, 92 keer zo veel als op aarde. Maar de bult lijkt te suggereren dat er aan het oppervlakte gebieden van nog grotere druk kunnen ontstaan. Die hebben we op aarde ook, als wind over een bergrug waait, drukt het de lucht in elkaar en ontstaat ook een gebied met hogere druk dan de omgeving. Een dergelijk gebied heeft meer massa en dus meer zwaartekracht. Alleen is dat op aarde niet genoeg om de atmosfeer te laten uitbulken.

Als een bergrug en wind ook op Venus verantwoordelijk zijn voor een dergelijk gebied van hogere druk, dan gaat het om een veel groter fenomeen dan op aarde. De druk loopt dan zo hoog op, dat het de atmosfeer genoeg uit balans brengt om uit te stulpen richting het heelal. Dat vinden astronomen natuurlijk erg interessant, het leert ze veel over deze altijd wat geheimzinnige planeet. Vandaar dat de telescopen voorlopig op Venus blijven gericht.

Het Japanse onderzoek is gepubliceerd in Nature Geoscience.

(faqt.nl)

26-01-2017

Wauw: de aarde in 1972 vs. 2017


De aarde zoals Apollo 17 haar in 1972 fotografeerde © NASA.

De National Oceanic and Atmospheric Administration (NOAA) heeft een prachtige update vrijgegeven van de iconische foto 'Blue Marble' die Apollo 17 45 jaar geleden nam. De nieuwe versie van de nieuwe supersatelliet GOES-16 nam op 15 januari een nieuwe foto, veel gedetailleerder.

Op 7 december 1972 nam de Apollo 17 een foto van de aarde. De foto, die 'Blue Marble' (blauwe knikker) werd genoemd, is ondertussen een van de meest iconische ruimtebeelden. Maar na 45 jaar was het tijd voor een update met de nieuwste satelliet GOES-16. Het resultaat is verbluffend.


De aarde door de lens van satelletiet GOES-16 in 2017. © NASA.

De GOES-16 neemt elke vijf minuten een foto van de Verenigde Staten en elk kwartier een van de volledige aarde. NOAA-directeur Stephen Volz liet in een statement weten dat een van zijn wetenschappers de nieuwe foto's vergeleek met het zien van de eerste foto's van een pasgeboren baby. "Zo enthousiast zijn we."

De nieuwe beelden tonen de aarde in meer detail dan ooit mogelijk was. "De beelden zijn het resultaat van de meest geavanceerde technologie die ooit in de ruimte heeft gedreven", aldus Volz.

De GOES-16 bevindt zich 35.888 kilometer boven de aarde.

(HLN)

26-01-2017

Kosmische lenzen bevestigen snelle uitdijing van het heelal


HE0435-1223, in het midden van de foto, is een van de meest gelijkmatige ‘gelensde’ quasars die tot nu toe zijn ontdekt. (ESA/Hubble, NASA, Suyu et al.)

Astronomen hebben een nieuwe meting gedaan van de Hubble-constante – de grootheid die aangeeft hoe snel het heelal uitdijt. Net als bij een eerdere nauwkeurige bepaling van deze constante wijkt de uitkomst een beetje af van het resultaat dat in 2015 met de Europese ruimtesonde Planck is verkregen (Monthly Notices of the Royal Astronomical Society, 26 januari).

De nieuwe meting is het resultaat van waarnemingen met de ruimtetelescopen Hubble en Spitzer en een hele reeks telescopen op aarde, waaronder de Europese Very Large Telescope. Met deze instrumenten is gekeken naar een vijftal zogeheten zwaartekrachtlenzen – sterrenstelsels die, vanaf de aarde gezien, vrijwel precies vóór nog verder weg gelegen objecten staan.

Het licht van die verre objecten – de zeer heldere kernen van actieve sterrenstelsels oftewel quasars – wordt door de zwaartekracht van de ‘lensstelsels’ op zo’n manier afgebogen, dat er meerdere (vervormde) afbeeldingen van te zien zijn.

Omdat de helderheid van een quasar in de loop van de jaren varieert, zien astronomen die afbeeldingen langzaam ‘knipperen’. Maar de verschillende quasarbeelden knipperen niet in de maat: bij het ene is een helderheidsfluctuatie eerder te zien dan bij het andere.

Dat laatste wijst erop dat de wegen waarlangs het licht van de verschillende quasarbeelden de aard heeft bereikt niet even lang zijn. En omdat de afstand die het licht van een quasar aflegt mede wordt bepaald door de uitdijing van het heelal, kunnen deze verschillen in weglengte worden gebruikt om de Hubble-constante te bepalen.

De nieuwe meting van de Hubble-constante komt uit op 71,9 ± 2,7 kilometer per seconde per megaparsec. Daarmee is de uitkomst in goede overeenstemming met de vorig jaar gepubliceerde waarde (73,24 ± 1,74) die was gebaseerd op nauwkeurige Hubble-metingen van de afstanden van sterrenstelsels. Beide waarden zijn echter duidelijk hoger dan het meetresultaat van de Planck-satelliet (66,93 ± 0,62). Deze laatste bepaling is gebaseerd op waarnemingen van de kosmische achtergrondstraling – de ‘nagloeiing’ van de oerknal.

De discrepantie tussen de Hubble-resultaten en het Planck-resultaat kan verschillende oorzaken hebben. Het zou een statistische fluctuatie kunnen zijn, die kleiner wordt naarmate de verschillende meetmethoden nauwkeuriger worden. Maar misschien zit de uitdijing van het heelal wel ingewikkelder in elkaar dan tot nu toe werd vermoed.

Zo zou de donkere energie – de nog onverklaarde kracht die het heelal steeds sneller doet uitdijen – in min of meer recente tijden sterker kunnen zijn geworden. Een andere mogelijkheid is dat de veronderstelling dat de geometrie van het heelal ’vlak’ is – zoals bij de bepaling van het Planck-resultaat wordt aangenomen – toch niet juist is. (EE)

(allesoversterrenkunde)

25-01-2017

Aarde en maan zijn ontstaan uit hetzelfde bouwmateriaal


Artist's impression van de grote botsing tussen de aarde en een kleinere planeet, die tot de vorming van de maan leidde. (NASA/JPL-Caltech)

Volgens de meest gangbare theorie is de aarde 4,6 miljard jaar geleden ontstaan uit brokstukken ter grootte van de maan en Mars die flinke verschillen zouden hebben vertoond in isotopische samenstelling. Nieuw onderzoek wijst er echter op dat de aarde, de maan en bepaalde meteorieten uit materialen zijn gevormd die qua samenstelling vrijwel gelijk waren (Nature, 26 januari).

Bij de vorming van de aarde hadden ‘ijzerminnende’ elementen, zoals nikkel, chroom en ruthenium, de neiging om naar de kern van de vloeibare aarde te zakken. ‘Steenminnende’ elementen, zoals zuurstof en calcium, bleven achter in de mantel.

Dat de mantel daarnaast ook metalen bevat, wijst erop dat er na de vorming van de aardkern nog metaalrijke brokstukken op de aarde neer regenden. Omdat onze planeet toen niet meer geheel vloeibaar was, bleven die nakomertjes achter in de mantel.

Volgens geofysicus Nicolas Dauphas van de Universiteit van Chicago is de huidige samenstelling van de aardmantel goed verklaarbaar als al het aangevoerde materiaal – het vroege en het latere – qua samenstelling sterk overeenkwam met zogeheten enstatiet-chondrieten – een type meteorieten dat tegenwoordig niet veel meer voorkomt. De eerste zestig procent van de aarde zou voor de helft uit dat enstatiet-rijke materiaal hebben bestaan, en de rest zelfs voor de volle honderd procent.

Dat zou kunnen betekenen dat bijna al het planetaire bouwmateriaal in ons deel van het zonnestelsel dezelfde samenstelling had. Volgens Dauphas is het dus ook zeer aannemelijk dat Theia, het hypothetische hemellichaam dat in botsing kwam met de aarde en aanleiding gaf voor de vorming van de maan, dezelfde samenstelling had als de aarde-in-wording. Dat zou dan automatisch ook verklaren waarom de samenstelling van onze maan zoveel lijkt op die van de aardmantel. (EE)

(allesoversterrenkunde)

31-01-2017

'Op de maan zijn sporen van aardse organismen te vinden'

Al miljarden jaren regent het regelmatig zuurstof op de maan. Die zuurstof is afkomstig van de aarde en waarschijnlijk gegenereerd in de biosfeer.

De zonnewind bombardeert de maan bijna continu. Alleen wanneer de aarde tussen de maan en de zon in staat, weet de maan zich beschermt tegen de zonnewind. Het magnetisch veld van de aarde buigt de zonnewind dan af.

Ionen
Maar dat wil niet zeggen dat de maan dan helemaal niets te vrezen heeft. Want wanneer de aarde tussen de maan en de zon instaat kunnen ionen – afkomstig van de aarde – de maan bereiken. Eerder toonden onderzoekers al aan dat van de aarde afkomstige ionen van stikstof en andere edelgassen in die periode op de maan regenen. Nieuw onderzoek suggereert nu echter dat ook een ander belangrijk gas – zuurstof – zijn weg naar de maan weet te vinden op het moment dat de aarde tussen de maan en de zon in staat.

Zuurstof
Dat schrijven Japanse onderzoekers in het blad Nature Astronomy. Ze baseren zich op waarnemingen van de Japanse maansonde Kaguya. Deze sonde verzamelde de betreffende gegevens toen deze – samen met de maan – door de aarde tegen de zonnewind beschermd werd. De gegevens tonen aan dat de maan – wanneer de aarde tussen de zon en de maan in staat – bekogeld wordt door zuurstofionen. Deze ionen komen dan terecht in een micrometer diepe laag maangrond.


Als de aarde tussen de zon en de maan in staat, weet de maan zich beschermd tegen de zonnewind, maar stromen ionen afkomstig van de aarde wel richting onze natuurlijke satelliet. Afbeelding: Osaka University / NASA.

Al een tijdje
En dit hele proces speelt al een tijdje. Al sinds zuurstof in significante concentraties in de atmosfeer te vinden is. Dus al zo’n 2,5 miljard jaar. Nog fascinerender wordt het als je bedenkt dat het grootste deel van de zuurstof in de atmosfeer van de aarde gegenereerd wordt door aardse organismen. Het betekent dus dat de maan regelmatig ‘besmet’ wordt met door aardse wezens gegenereerde elementen.

Het onderzoek is interessant, omdat het suggereert dat we wellicht meer te weten kunnen komen over de aardse atmosfeer in vroeger tijden door de maangrond te bestuderen. Dat wil overigens niet zeggen dat we de geschiedenis van de aardse atmosfeer moeiteloos uit de maangrond kunnen aflezen. De onderzoekers benadrukken dat het lastig zal zijn om onderscheid te maken tussen de bijdragen die de zonnewind en de aarde – in de periode dat deze tussen de zon en de maan in staat – aan de maangrond levert.

(scientias.nl)

31-01-2017

Is het universum ooit dan toch een hologram geweest?

Wetenschappers hebben mogelijk voor het eerst observationeel bewijs gevonden dat het universum ooit een hologram was.

Dat schrijven Canadese onderzoekers in het blad Physical Review Letters.

3D-perceptie
Wat moet je je precies bij zo’n hologram voorstellen? Onderzoeker Kostas Skenderis van de universiteit van Southampton legt uit: “Stel je voor dat alles wat je ziet, voelt en hoort in drie dimensies (en jouw perceptie van tijd) in feite afkomstig is van een plat tweedimensionaal veld.” Het is een beetje vergelijkbaar met een 3D-film die je in de bioscoop bekijkt. We hebben het idee dat de beelden die we zien hoogte, breedte én diepte hebben, maar in feite zijn ze afkomstig van een 2D-scherm. En zo zou het dus ook met het universum zijn geweest: het voelde 3D, maar had een 2D-oorsprong.

Algemene relativiteitstheorie en kwantummechanica
Het lijkt misschien een vrij wild idee, maar het is wel een idee dat onderzoekers al decennia bezighoudt en de oplossing kan zijn van een groot probleem. Namelijk: het feit dat de algemene relativiteitstheorie van Einstein op dit moment niet te rijmen is met de kwantummechanica. “Einsteins algemene relativiteitstheorie verklaart bijna alle grote dingen in het universum heel goed, maar faalt wanneer we de oorsprong en mechanica ervan op kwantumniveau willen bestuderen,” legt Skenderis uit. “Wetenschappers proberen al decennia om Einsteins algemene relativiteitstheorie te combineren met de kwantumtheorie. Sommigen geloven dat het concept van een holografisch universum de twee met elkaar kan verenigen.”

Observationeel bewijs
Tot zover de achtergrond van het holografisch universum. Terug naar het onderzoek van Skenderis en collega’s. Want wat hebben zij nu ontdekt? Nou, het lijkt erop dat zij – voor het eerst – observationeel bewijs hebben gevonden dat het universum een groot en complex hologram kán zijn geweest.


Bovenstaand een tijdlijn van het holografisch universum. De tijd loopt van links (verleden) naar rechts (heden). Helemaal links zie je de holografische fase. Deze is wat wazig, omdat tijd en ruimte nog niet goed gedefinieerd zijn. Aan het eind van deze fase begint een geometrische fase die beschreven kan worden met behulp van Einsteins vergelijkingen. De kosmische achtergrondstraling ontstond zo’n 375.000 jaar later. In deze straling zitten patronen die informatie bevatten over de omstandigheden in het piepjonge universum en van invloed zijn op de ontwikkeling van onder meer sterrenstelsels in het late universum (rechts). Afbeelding: Paul McFadden.

Maar hoe dan?
De onderzoekers maakten een model om een holografisch universum te simuleren. In dit model werden naast tijd niet drie, maar twee ruimtelijke dimensies gebruikt. Vervolgens ‘voerden’ de onderzoekers het model echte informatie over het universum, waaronder gegevens omtrent de kosmische achtergrondstraling (warmtestraling die kort na de oerknal werd uitgezonden). Het model bleek het gedrag van de kosmische achtergrondstraling perfect te simuleren, wat suggereert dat er een kern van waarheid zit in de opzet van het model. Maar: het model was alleen accuraat voor een piepklein universum (dat niet meer dan 10 graden breed is).

De conclusies
Wat kunnen we uit dit onderzoek afleiden? Dat het piepjonge universum holografisch van aard was? Het zou natuurlijk kunnen, maar dat bewijst het onderzoek zeer zeker niet. Wat het onderzoek in feite alleen aantoont, is dat we het holografische concept niet overboord moeten gooien. Er is namelijk observationeel bewijs dat suggereert dat het universum in het verleden wellicht een hologram is geweest. Inderdaad: voltooid verleden tijd. We leven dus nu niet meer in een hologram. En dat levert weer een nieuwe vraag op: hoe hebben we die extra dimensie erbij weten te scharrelen? Onderzoekers kunnen daar kort over zijn: geen idee.

En zo blijven we dus tamelijk in het ongewisse over de dimensies die we vandaag de dag als vanzelfsprekend ervaren. De onderzoekers kunnen dan ook niet meer dan hopen dat hun studie leidt tot vervolgonderzoeken die meer inzicht geven in de omstandigheden kort na de oerknal en het ontstaan van tijd en ruimte.

(scientias.nl)

31-01-2017

LIGO vindt twee nieuwe kandidaat-bronnen van zwaartekrachtgolven


Het LIGO-observatorium in Hanford, Washington. (NSF)

Met de twee LIGO-detectoren (Laser Interferometer Gravitational-wave Observatory) in de Amerikaanse staten Washington en Lousiana zijn in de afgelopen maanden twee nieuwe kandidaatbronnen van zwaartekrachtgolven ontdekt. Dat meldt de LIGO-collaboratie in een reeks van vier Twitterberichten.

Op 14 september 2015 registreerde LIGO voor het eerst minieme rimpelingen in de ruimtetijd, veroorzaakt door de versmelting van twee relatief zware zwarte gaten op 1,3 miljard lichtjaar afstand van de aarde. Ook in oktober en december 2015 werden signalen geregistreerd; de eerste waarnemingscyclus liep tot half januari 2016.

Op 30 november begon de tweede waarnemingscyclus, met een hogere detectorgevoeligheid. Kennelijk zijn inmiddels twee mogelijke signalen gedetecteerd. Details zijn nog niet bekendgemaakt. De analyse is nog in volle gang, meldt het team. Later dit voorjaar zal hopelijk ook de Europese Virgo-detector in Italië aan de speurtocht deelnemen; het is dan eenvoudiger om de herkomstirchting van de zwaartekrachtgolven nauwkeurig vast te stellen. (GS)

(allesoversterrenkunde)

01-02-2017

Hard remmen bij Alfa Centauri



Met behulp van een met laserlicht aangedreven zeil zou een mini-ruimtesonde de afstand naar de ster Alfa Centauri A binnen enkele decennia kunnen overbruggen. Maar stoppen is er dan niet bij! (Planetary Habitability Laboratory, University of Puerto Rico at Arecibo)

Vorig jaar startte de Russische zakenman Joeri Milner het Breakthrough Starshot Initiative – een plan om mini-ruimtesondes naar het stersysteem Alfa Centauri te sturen. Zo’n sonde zou de vier lichtjaar daarnaartoe met twintig procent van de lichtsnelheid moeten kunnen overbruggen. Maar dan? Hoe voorkom je dat het ding zijn doel in een flits voorbijschiet? Wetenschappers van het Max-Planck-Institut für Sonnensystemforschung hebben een oplossing bedacht. Nadeel is wel dat de reis dan veel langer duurt.

Michael Hippke en zijn collega’s stellen voor om de straling en de zwaartekracht van de Alfa Centauri-sterren te gebruiken om de ruimtesondes af te remmen. Met behulp van diezelfde krachten zou zo’n sonde zelfs kunnen worden omgeleid naar de naburige ster Proxima Centauri, waarvan inmiddels vaststaat dat er een aarde-achtige planeet omheen cirkelt.

Hierbij zou de ruimtesonde gebruik kunnen maken van hetzelfde ruimtezeil dat wordt gebruikt om hem – met behulp van laserbundels op aarde – veel snelheid te geven. De straling van de sterren zou ervoor zorgen dat de sonde bij nadering van de ster Alfa Centauri A steeds verder wordt afgeremd. Tegelijkertijd kan de (geleidelijk sterker wordende) aantrekkingskracht van de ster worden gebruikt om de sonde van koers te doen veranderen.

Berekeningen laten zien dat de hele reis van een Starshot-ruimtesonde – inclusief remfase – dan ongeveer honderd jaar in beslag zou nemen. Theoretisch zou zo’n sonde zelfs in een baan om Alfa Centauri A kunnen worden gebracht of door kunnen reizen naar de kleine ster Proxima Centauri – een overtocht die nog eens 46 jaar zou duren.

Overigens stellen de wetenschappers ook voor om de Starshot-ruimtesondes niet met het licht van een energieverspillende laser aan te drijven, maar gebruik te maken van het intense licht van onze zon. Om genoeg snelheid te krijgen zouden de sondes de zon dan wel tot op ongeveer 3,5 miljoen kilometer moeten naderen. (EE)

(allesoversterrenkunde)