Kritisch denken als elite-vaardigheid of schoolvak?

Ik heb nu twee jaar op rij de opening van het academisch jaar voor masterstudenten sociale wetenschappen meegemaakt, en beide keren kwam in de toespraak van de rector naar voren wat in zijn ogen het onderscheid maakt tussen de aanwezige studenten en anderen: het vermogen om kritisch na te denken, kritisch met informatie om te gaan en kritisch het eigen werk te analyseren. Een vermogen dat studenten voornamelijk op eigen initiatief moeten ontwikkelen omdat er in het curriculum van openbaar onderwijs geen expliciete aandacht voor is.

Beide keren zat ik daar met plaatsvervangende schaamte: uiteraard zijn er cognitief verschillen tussen studenten, maar het verheffen van kritisch denken tot elite-vaardigheid gaat mij veel te ver. Daarvoor is kritisch denken een te essentieel onderdeel van goed burgerschap, van doordacht consumeren en zelfs van goed functioneren op de werkvloer.

In mijn ogen zou kritisch denken een component moeten worden van het middelbare onderwijs. Een vak (of onderdeel van een groter vak) waarin het zoeken, onderscheiden en evalueren van informatie centraal zou moeten komen te staan. Een vak waar men geleerd wordt de bron van de informatie die ze gebruiken te bestuderen en kritisch te kijken naar wat de motieven zijn achter hetgeen gesteld wordt.

Uiteraard is kritisch denken niet iets wat iedereen gegeven is, en uiteraard zullen er scholieren zijn die menen aan zo'n vak helemaal geen behoefte te hebben, maar aangezien kritisch denken verder gaat dan de voorbereiding op de arbeidsmarkt lijkt het mij essentieel iedereen hier een mogelijkheid toe te bieden. Ik heb al vaker op FOK! gesteld dat onderwijs teveel de grillen van de arbeidsmarkt wil volgen en onderwijs meer te laten richten op de vorming van het individu als meer dan alleen een voorbereiding op de arbeidsmarkt.

Goed, wederom heb ik de exacte uitvoering van dit plan bewust nog even achterwege gelaten, omdat het opgooien van een proefballonnetje over het algemeen een leukere discussie oplevert. Ik ben dus benieuwd wat jullie hiervan denken.

quote:

Op vrijdag 26 december 2014 12:56 schreef Farenji het volgende:
Op zich ben ik het met TS eens, maar je doet hierbij impliciet wel een verkeerde aanname: namelijk dat onderwijs als doel heeft om je een beter mens te maken. Onderwijs heeft als doel je een goede consument te maken, en daarbij is het niet gewenst dat je al te kritisch leert nadenken. We moeten namelijk wel gewoon braaf doen wat de reclame en commercie ons opdraagt anders krijgen we nooit een gezonde economie. En ik denk dat we het allemaal wel eens moeten zijn met het feit dat de economie het allerbelangrijkste is. Kritisch nadenken is natuurlijk wel een leuke hobby maar het laat de schoorsteen niet roken.

Ik ben op zich wel fan van je cynisme, maar onderwijs heeft m.i. als overkoepelend doel om de vrijheid van de leerling te bevorderen. In een samenleving waar informatie in feite een primaire behoefte vervult is het om je vrijheid te waarborgen belangrijk om zo goed mogelijk met informatie om te kunnen gaan.
Je maakt impliciet eigenlijk precies het punt waardoor kritisch denken ondergesneeuwd is: vanuit de arbeidsmarkt is er weinig vraag naar kritische denkers, maar de onderliggende vraag is dan ook of we het eens zijn met de Neelie Kroes-figuren die vinden dat je maar mee moet gaan met waar de arbeidsmarkt de komende jaren banen voor biedt of dat onderwijs meer is dan dat.

quote:

Op vrijdag 26 december 2014 13:45 schreef Monolith het volgende:
Vanuit de arbeidsmarkt weinig vraag naar 'kritisch denken'? Daar is toch echt wel veel behoefte aan hoor. De meeste mensen waar ik mee werk zijn vaak erg kritisch over het eigen werk, bij de keus voor bepaalde technologie moet je goed kunnen doorgronden wat de voor- en nadelen zijn in plaats van enkel te kijken naar het verkooppraatje, enzovoort.

Dan heb je het over analytisch vermogen, niet zozeer over kritisch denken. De behoefte vanuit de arbeidsmarkt is voornamelijk technocratisch: snel kunnen zoeken en filteren. Maar de vraag naar werknemers die informatie op waarde kunnen schatten, de achterliggende motieven beoordelen, argumentatie ontleden en informatie kunnen verifiëren is m.i. niet zo hoog.

Ik kan dat mis hebben hoor. Maar ik vind het ook niet bepalend in hoeverre er concrete vraag naar is vanuit de arbeidsmarkt op dit moment. Het belang ervan gaat veel verder dan de grillen van de arbeidsmarkt.

quote:

Op vrijdag 26 december 2014 14:15 schreef Monolith het volgende:

[..]

Ik heb het niet over analytisch vermogen, ik noem zaken die jij aanhaalt in de OP als aspecten van kritisch denken. Kritisch zijn over je eigen werk en de verkooppraatjes van technologische oplossingen vereist natuurlijk wel analytische vaardigheden.

Het is inderdaad zeker een vaardigheid die men mee moet krijgen. Hoe hier op Fok vaak klakkeloos 'onderzoek zegt X' wordt aangenomen zonder eens even kritisch te kijken naar de bron en wat daarin wordt gesteld is wel schrijnend. Kritisch denken is echter wel meer dan de wat beperkte alfa definitie die ik hier ook vaak gehanteerd zie worden bij bepaalde mensen met robots in de sociale wetenschappen. 'Persoon X is gelieerd aan Shell dus het onderzoek is onzin' is bijvoorbeeld een type claim dat hier ook te gemakkelijk wordt gemaakt. Het wordt vaak ook gebruikt als excuus om niet over de inhoud te discussiëren. Informatie afserveren op basis van de bron is iets wat je bij de zogenaamde kritische denkers in BNW ook maar al te vaak ziet.

Eens, vooral dat laatste moet je zien te voorkomen. Wat dat betreft is het natuurlijk vooral afhankelijk van de motivatie/belangen van het individu (bijv. de PVV die stelt dat al het wetenschappelijk onderzoek dat hun ongelijk bewijst door linkse wetenschappers moet zijn gemaakt). Maar uiteindelijk gaat het vooral erom om men de mogelijkheid te geven om bijv. door dat soort praatjes heen te prikken.

quote:

Op vrijdag 26 december 2014 14:30 schreef Janneke141 het volgende:
Niet iedere noodzakelijke of nuttige vaardigheid hoeft een apart schoolvak te zijn, natuurlijk. Het zou natuurlijk zo maar zo kunnen zijn dat scholen hier al aandacht aan besteden als onderdeel van een ander vak.

Dat zou ik alleen maar toejuichen. Ik stel overigens in de OP ook dat het niet per sé een apart schoolvak hoeft te zijn. Maar ken jij scholen die hier expliciet aandacht aan besteden?

quote:

Op vrijdag 26 december 2014 14:40 schreef Janneke141 het volgende:

[..]

Sterker nog, ik denk dat iedere school dit tot op zekere hoogte wel doet. In vakken als geschiedenis, economie en maatschappijleer wordt er zeker bij stil gestaan waar het gaat om het samenstellen van verslagen of het maken/houden van presentaties, en de daarbij te gebruiken bronnen.
Bij het vak Nederlands is het op alle niveaus een onderdeel van het curriculum om in het kader van tekstverklaring onderscheid te kunnen maken tussen feit, fictie, opinie en dergelijke.

Het is een vaardigheid die niet voor iedereen is weggelegd. Het is er bovendien een die zéér lastig te omschrijven is, en dus ook zéér lastig te meten. Dat maakt het moeilijk om het te implementeren in ons schoolsysteem.

Tja, voor zover ik me herinner wordt er vooral gesteld dat je informatie niet rechtstreeks van internet mag kopieren en dat Wikipedia fout is. Het omgaan met bronnen beperkt zich vooral tot het zoeken en screenen van informatie. De vragen waarom bepaalde informatie wel of niet klopt, danwel beter is dan andere informatie heb ik zelden terug zien komen.

Ik ben het overigens wel met Monolith eens dat er een limiet zit aan wat je wat dat betreft van scholieren mag verwachten. Maar de basis (bijv. in de vorm van welke vragen je moet stellen bij het beoordelen van informatie en hoe je argumentatie kan ontleden) is m.i. op alle niveaus aan te leren.