17-04-2015
Wat kunnen we nog doen om de laatste witte neushoorn te redden?© rv.
5 vragen Is het einde van de noordelijke witte neushoorn nabij? Er is in de hele wereld nog slechts één mannelijk exemplaar, en Sudan lijkt te oud om zich op natuurlijke wijze te kunnen voortplanten. Het dier wordt nu rond de klok bewaakt en in een race tegen de klok proberen wetenschappers het voortbestaan van de soort te verzekeren. Wat nu?
1. Hoe ernstig is de situatie?
Nabire leeft in een dierentuin in Tsjechië. © Wikimedia Commons/Mistvan.
Behoorlijk ernstig. De onnoemelijk zware verantwoordelijkheid om het hele ras in stand te houden, rust op de schouders van één enkel exemplaar: Sudan. Hij is de enige mannelijke noordelijke witte neushoorn ter wereld die nog in leven is.
Voor zover bekend heeft Sudan wereldwijd het gezelschap van vier vrouwtjes. Twee daarvan leven in dierentuinen: Nola in San Diego en Nabire in Tsjechië. Najin en Fatu leven net als Sudan in het Keniaanse reservaat Ol Pejeta. Het voortbestaan van de soort hangt dus af van het vermogen van Sudan om zich voort te planten met een van deze twee vrouwtjes.
Sudan heeft zijn leeftijd echter niet mee. Op zijn 42ste - witte neushoorns kunnen zo'n 50 jaar worden - is hij wellicht niet meer in staat om op natuurlijke wijze met een vrouwtje te paren. Bovendien heeft hij een laag aantal zaadcellen, wat alle natuurlijke en wetenschappelijke pogingen bemoeilijkt.
Alsof het probleem nog niet groot genoeg is, heeft het oudste van de twee vrouwtjes zwakke poten en is ze vermoedelijk niet sterk genoeg om Sudans gewicht te verdragen. De toezichters van het reservaat proberen de dieren al enige tijd tot conceptie te bewegen, maar voorlopig zonder resultaat.
2. Hoe is het zover kunnen komen?
De illegale handel is wereldwijd goed voor miljarden dollars en blijft jaar na jaar toenemen
De neushoornpopulatie is sterk bedreigd door stroperij. De hoorns van de dieren zijn erg gegeerd omdat ze een geneeskrachtige substantie zouden bevatten. In Azië, en dan vooral in Vietnam waar ze gebruikt worden in de traditionele geneeskunde, worden ze voor grof geld verkocht. De illegale handel is wereldwijd goed voor miljarden dollars en blijft jaar na jaar toenemen.
Om een voorbeeld te noemen: volgens de officiële cijfers werden vorig jaar in Zuid-Afrika 1.215 zuidelijke witte neushoorns afgemaakt. In 2013 waren dat er nog 1.004. Volgens specialisten onderschatten deze cijfers de werkelijkheid, omdat heel wat karkassen aan de tellingen van rangers ontsnappen.
De neushoorn is meer dan andere diersoorten gevoelig voor overbejaging omwille van de trage voortplanting. Een vrouwtje kan slechts om de twee tot vijf jaar een kalf krijgen.
Door de stroperij is de hele neushoornpopulatie bedreigd, maar de situatie van de noordelijke witte neushoorn is het meest kritiek. In de jaren 70 en 80 werd de populatie gereduceerd van 500 exemplaren tot slechts vijftien. Het aantal groeide in de jaren 90 en 2000 weer aan tot 32, maar dat mocht niet baten.
Een verzorger voedt Sudan, de laatst overgebleven mannelijke noordelijke witte neushoorn. © epa.
3. Is er nog iets aan te doen?
Om te voorkomen dat de laatste witte neushoorns ten prooi vallen aan stropers, hebben de Keniaanse rangers beslist de dieren continu te bewaken. Hun waardevolle hoorns werden preventief verwijderd. Er worden ook drones ingezet om het gebied te bewaken.
Maar om de soort in stand te houden, moet er nu dus gekweekt worden. In een race tegen de klok vestigen internationale experts hun hoop op de wetenschap om de soort in stand te houden.
De noordelijke witte neushoorn kan niet gekruist worden met een zwarte neushoorn, maar er is een kans dat hij wel kan paren met een zuidelijke witte neushoorn. Genetisch zijn beide soorten aan elkaar verwant. Hoewel de nakomelingen niet 100 procent noordelijke witte neushoorns zouden zijn, is dat volgens experts beter dan niets.
In het reservaat is ook een comité opgericht dat verschillende alternatieve voortplantingstechnieken bestudeert, waaronder in-vitrofertilisatie. In andere landen werden al successen geboekt met het overplanten van embryo's in andere neushoornsoorten. Deze techniek wordt daarom beschouwd als de meest veelbelovende.
Experts worden nog geraadpleegd om de haalbaarheid van de operatie te toetsen, maar het plan is kunstmatige inseminatietechnieken te testen op een groep zuidelijke witte neushoorns in Zuid-Afrika en die nadien zo snel mogelijk toe te passen op de noordelijke populatie.
Naar analogie met dat initiatief werkt ook de Zoo van San Diego aan een project. Het bewaart bevroren spermacellen van noordelijke witte neushoorns, waaronder die van een mannetje dat vorig jaar in de Zoo gestorven is. Onderzoekers zullen een techniek toepassen om de cellen om te vormen tot stamcellen, die dan theoretisch gezien gebruikt kunnen worden om embryo's te ontwikkelen die ingeplant kunnen worden in de zuidelijke witte neushoorns in de zoo.
Het project staat nog in zijn kinderschoenen, maar het team in San Diego heeft recent een beurs gekregen om de genetische verschillen tussen beide soorten in kaart te brengen, een vitaal deel van het proces.
Een Afrikaans savannegebied. © Wikimedia Commons/ProfessorX.
4. Wat gebeurt er als deze soort uitsterft?
Als een belangrijke soort als de neushoorn verdwijnt, kan dat in een domino-effect het hele ecosysteem verstoren
Als de volledige populatie noordelijke witte neushoorns verdwijnt, kan dat catastrofaal zijn voor de savannes in hun leefgebied, en bij uitbreiding mogelijk voor de hele wereld. Neushoorns worden beschouwd als megaherbivoren en spelen een sleutelrol in hun ecosystemen.
Indien zo'n belangrijke soort verdwijnt, heeft dat een domino-effect en kan het hele ecosysteem verstoord worden. Bijvoorbeeld: toen de landbouw en de jacht de wolvenpopulatie in het Amerikaanse nationale park Yellowstone decimeerde, volgde een enorme toename van het aantal wapiti's. Door overbegrazing verdwenen tal van boom- en plantensoorten en ontstond er veel meer bodemerosie.
Een paper die in 2009 in het vakblad Science verscheen, beschreef hoe het uitsterven van megaherbivoren in het Pleistoceen gelijkaardige schade op grote schaal veroorzaakte in Noord-Amerika.
Niet onlogisch, als je de rol van de neushoorn in de Afrikaanse graslandschappen bekijkt. Volgens een studie in Journal of Ecology in mei vorig jaar is begrazing door neushoorns noodzakelijk voor het onderhoud van de savanne, die op zijn beurt een bron van leven is voor tal van andere soorten.
De studie focuste op het Zuid-Afrikaanse nationaal park Kruger, waar de achteruitgang van de neushoornpopulatie de structuur en samenstelling van de graslanden al begint aan te tasten. In gebieden met een grote dichtheid van neushoorns vonden de onderzoekers meer korte grassen aan. Hoewel het misschien onlogisch lijkt, is dat volgens de onderzoekers een belangrijke maatstaf voor de biodiversiteit. Grazers, zoals neushoorns, vergroten de biodiversiteit door bepaalde planten te verkiezen boven andere, waardoor ze andere soorten de kans geven te groeien.
Graslanden hebben ook een belangrijke functie voor de rest van de wereld. Ze fungeren als natuurlijke 'koolstofputten', opslagplaatsen voor koolstofdioxide in de atmosfeer, een belangrijke oorzaak voor de opwarming van de aarde. Door de industrialisatie zal de koolstofemissie in Afrika deze eeuw wellicht gevoelig toenemen. De savannes, waar de neushoorns leven, vormen daarom een zeer belangrijk ecosysteem.
5. Hoe staat het met de andere neushoorns?
Een zwarte neushoorn in Tanzania. © Wikimedia Commons/Christophe Cagé.
Naast de noordelijke witte neushoorn (Kenia) leven in Afrika de zuidelijke witte neushoorn (voornamelijk Zuid-Afrika) en de zwarte neushoorn (Oost- en Midden-Afrika). De zuidelijke witte neushoorn is het talrijkst met nog ongeveer 20.000 levende exemplaren. Toch is ook deze soort sterk bedreigd door stroperij, en wetenschappers schatten dat alle wilde exemplaren binnen de twaalf jaar verdwenen zullen zijn als de slachtpartijen aan het huidige tempo blijven toenemen.
Voor de zuidelijke witte neushoorn is het echter niet te laat om het tij te doen keren. De soort was zo'n honderd jaar geleden al eens bijna uitgestorven. Toen waren nog slechts honderd exemplaren in leven, maar dat aantal is nadien snel gestegen.
Van de zwarte neushoorn zijn nog ongeveer 5.000 exemplaren in leven. De westelijke zwarte neushoorn, een van de ondersoorten die zoals de naam aangeeft in het westen van Afrika voorkwam, is in 2006 uitgestorven.
De andere neushoornsoorten, die in Azië voorkomen, zijn er nog slechter aan toe. Er leven nog 3.333 Indische neushoorns, minder dan honderd Sumatraanse neushoorns en 35 à 45 Javaanse neushoorns.
(HLN)