Cultuur & Historie in het Nieuws (Deel 8).

01-04-2013

De zwaarste zeppelinramp ooit (en het was niet de Hindenburg)


De ramp met de Akron is minder bekend dan die met de Hindenburg, maar eiste meer levens. © Wikimedia Commons.

De Amerikanen herdenken deze week de 80ste verjaardag van de grootste ramp met een zeppelin ooit. Dat meldt persbureau Associated Press.

Een beetje verrassend misschien, maar het gaat hier niet om de ramp met de Hindenburg. Dat Duitse luchtschip crashte in 1937 in de Verenigde Staten en staat via televisiebeelden van de ramp in het collectieve geheugen gegrift, maar vier jaar eerder was een Amerikaanse zeppelin al neergestort met een veel hogere dodenbalans tot gevolg.

Slechts drie overlevenden
Op 4 april 1933 verging de USS Akron, een zeppelin van de US Navy, na een zware storm voor de kust van New Jersey. Het voertuig belandde in de Atlantische Oceaan, 73 van de 76 bemanningsleden kwamen daarbij om het leven. Er waren geen reddingsvesten aan boord, de overlevenden moesten zich vasthouden aan wrakstukken van het toestel.

De ramp zat er al een poos aan te komen: de USS Akron was voor zijn laatste vlucht al in drie ongelukken betrokken geweest. Een aantal passagiers was het jaar voordien nog miraculeus ontsnapt aan een andere ramp toen ze aan boord waren van de eveneens gecrashte USS Shenandoah.

'Vergeten ramp'
Historici willen met een herdenkingsplechtigheid deze 'vergeten ramp' opnieuw onder de aandacht brengen. "De USS Akon verdient het om herinnerd te worden", zegt een geschiedkundige van de Navy Lakehurst Historical Society."

(HLN)

03-04-2013

Maya-keuken ontdekt in het Pompeii van Centraal-Amerika



Tijdens archeologische opgravingen in Cerén – een door meters as bedekt Maya-dorp – hebben wetenschappers tal van unieke vondsten gedaan. Ze troffen in het dorp onder meer een vrij complete keuken, groentetuin en een huis met daarin zeventig keramische potten terug.

Het boerendorp Cerén werd enkele tientallen jaren geleden ontdekt. Het dorpje bevindt zich in El Salvador en lag eeuwenlang begraven onder een dikke laag as die ergens in de zevende eeuw door een nabije vulkaan werd geproduceerd. Dankzij het as is Cerén uitzonderlijk goed bewaard gebleven en archeologen plukken daar nu de vruchten van.

Planten
Wetenschappers van de universiteit van Cincinnati doken Cerén in met maar één doel: onderzoek doen naar de planten die hier ooit groeiden. “De restanten van de planten zijn niet alleen prima bewaard gebleven, we vinden ze ook nog eens op de plaats waar mensen ze meer dan duizend jaar geleden achterlieten en dat is heel bijzonder,” vertelt onderzoeker David Lentz.

Cerén en Pompeii Er zijn genoeg overeenkomsten tussen Cerén en Pompeii. Maar er zijn ook verschillen. Zo zijn in Cerén bijvoorbeeld nooit menselijke resten teruggevonden. Dat wijst erop dat de inwoners van het dorp zich in veiligheid hebben kunnen brengen.

Nieuw
Tijdens het onderzoek in Cerén werd wel duidelijk dat er genoeg nieuws te ontdekken valt. Zo weten we relatief weinig over de planten waar de Maya’s mee werkten. De Maya’s leefden in een tropisch klimaat, waarin (restanten van) planten vrijwel niet te conserveren zijn. “We bleven maar dingen tegenkomen die we nog nooit eerder in een gebied van de Maya’s hebben aangetroffen.” Zo vonden de onderzoekers bijvoorbeeld enorme hoeveelheden van een wortelgewas terug waarvan niemand wist dat de Maya’s het teelden. Ook troffen ze resten van grassen aan die tegenwoordig niet meer in El Salvador voorkomen.

Keuken
Een andere bijzondere vondst is de Maya-keuken. De archeologen stuitten op de keuken met bijbehorende moestuin. “We konden precies vertellen wat er rond het huis groeide. Dit is geweldig, want mensen hebben daar lang over gediscussieerd. Nu hebben we een echt voorbeeld.” De onderzoekers ontdekten ook dat de Maya’s boomgaarden rond hun huis aanlegden. Dat staat haaks op het beeld dat veel archeologen van de Maya’s hebben: een volk dat bomen omzaagde of verbrandde om plaats te maken voor gewassen.

Potten
In een huis in Cerén troffen de onderzoekers bovendien zeventig keramische potten aan. In de potten sloegen de Maya’s pepers, bonen en andere gewassen op. Het is heel bijzonder dat er in één huis in een simpel dorpje zoveel potten zijn aangetroffen.

De archeologen presenteren hun resultaten deze week tijdens een bijeenkomst van de Society for American Archaeology.

(scientias.nl)

03-04-2013

Wetenschap is recept van Maya-blauw op het spoor



Het prachtige, heldere Maya-blauw pronkt tot op de dag van vandaag op muren en aardewerk. Maar hoe de Maya’s deze verf maakten? Dat is een raadsel. Wetenschappers denken het recept nu echter eindelijk op het spoor te zijn.

De ingrediënten van het Maya-blauw kennen we. De verf bestond uit een organisch onderdeel (indigo, van de plant Indigofera suffruticosa) en een anorganisch onderdeel (palygorskiet, een soort klei). Maar hoe die twee bestanddelen precies bereid werden en uiteindelijk het Maya-blauw vormden? Dat weten wetenschappers niet goed. De huidige theorie stelt dat Maya-blauw op één unieke manier gemaakt werd en dat er dus ook maar één Maya-blauw is.

Verschillende tinten
Een nieuw onderzoek van twee universiteiten in Valencia trekt die theorie nu in twijfel. “We ontdekten een tweede pigment in de verf,” zo vertelt onderzoeker Antonio Doménech. Het gaat om het pigment dehydro-indigo. “Dit moet zich gevormd hebben door oxidatie van de indigo wanneer dit aan warmte werd blootgesteld. Indigo is blauw. Dehydro-indigo is geel. De aanwezigheid van beide pigmenten in verschillende verhoudingen zou het Maya-blauw een groenere of minder groene tint geven. Het is mogelijk dat de Maya’s wisten hoe ze de gewenste tint moesten verkrijgen door te variëren met de temperatuur waarmee de verf gemaakt werd, bijvoorbeeld door de mix korter of langer te verhitten of door meer of minder hout op het vuur te gooien.”

Binding
Een andere vraag die wetenschappers er omtrent het Maya-blauw op nahouden, is hoe de indigo-moleculen zich aan de klei hechten. En ook die vraag denken de onderzoekers van de Spaanse universiteiten op te kunnen lossen. Wanneer zowel de klei als de kleurstof verhit worden tot een temperatuur tussen 120 en 180 graden Celsius, verdampt het water dat in de klei aanwezig is. De indigo bindt zich aan de klei (terwijl een deel van de indigo oxideert en dehydro-indigo vormt). En later vult de verf de lege kanalen in de klei (achtergebleven nadat het water is verdampt). De onderzoekers benadrukken dat het een hypothese is.

Eerder onderzoek
Het is niet voor het eerst dat wetenschappers voorzichtig conclusies trekken over de bereiding van het beroemde Maya-blauw: een helder verfje dat bovendien uitstekend in staat is gebleken om de tand des tijds te doorstaan. In 2008 stelden wetenschappers nog dat het hele mysterie omtrent Maya-blauw was opgelost. Ze hadden namelijk een kom gevonden met daarin de verf, gemixt met wierook. “Dus de simpele conclusie die ze toen trokken, was dat de verf bereid werd door wierook te verwarmen,” stelt Doménech, die zich in die simpele uitleg absoluut niet vinden kan.

Het Maya-blauw werd voor tal van doeleinden gebruikt. Zo is het aangetroffen op aardewerk, maar ook op muren, beeldhouwwerk en in geschriften van de Maya’s. Doménech sluit niet uit dat het Maya-blauw door de eeuwen veranderde en ook voor andere doeleinden werd gebruikt.

(scientias.nl)

quote:

Op donderdag 4 april 2013 21:11 schreef Cobra4 het volgende:
Oeroud complex opgegraven in Ur

Fantasierijke mensen geloven dat Abraham daar in die periode in de stad zou hebben rondgelopen met zijn rollator.

hahaha

04-04-2013

‘Deur naar de hel’ gevonden



Een team rond de Italiaanse super-archeoloog Francesco D’Andria zegt in Turkije de roemruchte ‘deur naar de hel’ te hebben gevonden. In de buurt van de moderne kuurstad Pamukkale graven ze het Hierapolis uit, een plek waar rijke Grieken en Romeinen vroeger naar toe gingen om beter te worden. Daarbij zijn ze gestoten op de Plutonion, een mysterieuze plek die toegang verschaft tot de onderwereld.

Het Plutonion ligt in een tempel van Apollo. In de Romeinse tijd mochten alleen priesteressen van de vruchtbaarheidsgodin Cybele bij deze poort naar de hel rondlopen en offers brengen. Dat was geen onnodige maatregel. Uit het Plutonion komen giftige gassen die dodelijk kunnen zijn. Als ritueel werd soms vee het Plutonion ingeleid. Zelfs het grootste rund was binnen een paar minuten in de giftige dampen dood.

Waarschijnlijk is het Plutonion gebouwd op een grot waaruit vulkanische gassen ontsnappen. Mensen en beesten die binnen gaan, stikken doordat de andere gassen de zuurstof verdringen. Dat de grot bij Pamukkale nog steeds gevaarlijk is, blijkt uit het feit dat D’Andria dode vogels aantrof bij de ingang.

De Italiaanse archeoloog, werkzaam voor de universiteit van Salento, ontdekte twee jaar geleden in Turkije waarschijnlijk het graf van de apostel Philippus.

(faqt.nl)

05-04-2013

Nieuwe beelden moordenaar Martin Luther King opgedoken


Eergisteren was het 45 jaar geleden dat Martin Luther King werd vermoord in Memphis in de Amerikaanse staat Tennessee. Nu zijn er nieuwe beelden opgedoken van James Earl Ray, de moordenaar van Martin Luther King.


© ap.


James Earl Ray (1928-1998). © ap.

De beelden zijn bij een recente digitalisering van oud videomateriaal ontdekt en dateren van 19 juli 1968, 3 maanden na de aanslag op 4 april 1968, wanneer Ray terug naar de VS werd gebracht.

James Earl Ray kon immers na de aanslag ontsnappen via Canada. Met een valse identiteit vluchtte hij daarop naar Engeland waar hij op de luchthaven van Heathrow werd opgepakt.

Op de beelden aan boord van het vliegtuig is te zien hoe zijn rechten worden voorgelezen. De man draagt een kogelwerende vest als bescherming. Eens in de gevangenis van Memphis aangekomen, wordt hij onderworpen aan een medisch onderzoek.

James Earl Ray werd veroordeeld tot een levenslange gevangenisstraf. Hij bekende eerst, maar trok later die bekentenissen in. Hij beweerde later dat hij onder druk een schuldbekentenis heeft afgelegd, om zo de doodstraf te ontlopen. Tot zijn dood in 1998 bleef hij zijn onschuld volhouden.

(HLN)

09-04-2013

"Gletsjerman Ötzi had slechte tanden"


© afp.

Gletsjerman 'Ötzi' werd al geconfronteerd met tandpijn. Net zoals de mensen vandaag werd hij meer dan 5.000 jaar geleden geplaagd door tandbederf (caries) en ontstoken tandweefsel (parodontitis). Bovendien waren zijn voortanden -vermoedelijk door een ongeval- afgestorven. Dat konden wetenschappers van het Centrum voor Evolutionaire Geneeskunde (ZEM) van de Universiteit van Zürich achterhalen.

"De gletsjermummie vertoonde merkwaardig genoeg vele ziektes aan de tanden en het steunweefsel die ook vandaag nog wijdverbreid zijn", verklaarde professor Frank Rühli, de leider van het onderzoek. Daardoor kan het voedingsgedrag van de neolithische ijsman en de evolutie van medisch belangrijke tandziektes in kaart gebracht worden.

Niettegenstaande al meer dan 20 jaar onderzoek wordt uitgevoerd op de beroemde ijsmummie hadden zijn tanden nauwelijks aandacht gekregen. Tandarts Roger Seiler en zijn wetenschappelijke collega's in de Verenigde Staten en Italië hebben de CT-scans van het gebit van Ötzi nu wel onderzocht. "Het verlies van steunweefsel was altijd al een van de vaakst voorkomende ziektes, zoals de schedelvondsten uit het Stenen Tijdperk of het onderzoek van Egyptische mummies aantoonden. Ötzi geeft ons een bijzonder goede kijk op een vroeg stadium van deze ziekte", aldus Seiler.

Driedimensionale reconstructies
Driedimensionale reconstructies van gebit en mondholte tonen hoe erg de ijsman onder een gevorderde parodontitis leed. Vooral aan de achterste kiezen vond Seiler een verlies van parodontaal steunweefsel dat bijna de wortelpunten had bereikt. Maar Ötzi zal wellicht nauwelijks zijn tanden hebben gepoetst. Het afslijtende voedsel had volgens de experten echter veel tot zelfreiniging bijgedragen.

Parodontitis wordt ook in verband gebracht met ziektes aan het hart- en vaatstelsel. Vroegere onderzoeken van Ötzi hadden al aangetoond dat hij aan aderverkalking leed. Het tandbederf dat bij de ijsman werd vastgesteld, wijten de wetenschappers daarentegen aan een erg zetmeelachtige voeding zoals brood en pap. Dat werd door de opkomende landbouw in het neolithicum of nieuwe steentijd steeds meer geconsumeerd.

"Voortand afgestorven"
De schade aan de tanden van Ötzi is net zoals zijn andere verwondingen een bewijs van het ruwe leven in zijn tijd, aldus de vorsers. "Een voortand is door een slag afgestorven -de verkleuring is nog duidelijk zichtbaar- en een kies is afgebroken, wellicht door te bijten op een steentje in zijn voedsel."

Ötzi wordt wereldwijd beschouwd als de oudste ijsmummie. Sinds zijn ontdekking in 1991 in de Ötztaler Alpen hebben ontelbare wetenschappelijke onderzoeken plaatsgevonden.

De resultaten van het onderzoek zijn in het 'European Journal of Oral Sciences' gepubliceerd. Het Centrum voor Evolutionaire Geneeskunde van de Universiteit van Zürich bestudeert op interdisciplinaire wijze de evolutie van belangrijke menselijke ziektes.



(HLN)

[ Bericht 1% gewijzigd door ExperimentalFrentalMental op 11-04-2013 10:13:12 ]

10-04-2013

Eeuwenoud ritueel bad in Jeruzalem ontdekt


Archeoloog en leider van het project Benjamin Storchan © epa.

In het zuidoosten van Jeruzalem hebben Israëlische archeologen een 2.600 jaar oud ritueel bad ontdekt. Het rituele bad werd gevonden bij de aanleg van een weg in de wijk Kiriat Menajem.

Archeoloog en leider van het project Benjamin Storchan noemt het een opmerkelijke vondst. Rituele baden behoren tot de oudste spirituele elementen in het jodendom. Ze werden voor rituelen gebruikt door mannen en vrouwen voor de aanvang van belangrijke feesten zoals joods nieuwjaar en Grote Verzoendag. Het bad maakte gebruik van een complex systeem dat de toevoer van water vergemakkelijkte.

Het bad behoorde toe aan een gemeenschap van boeren die zich hadden gevestigd in het gebied zo'n 7 km van het centrum van Jeruzalem

(HLN)

11-04-2013

180 merovingische graven ontdekt in noordoosten van Frankrijk

In Harly, vlakbij Saint-Quentin, in het noordoosten van Frankrijk, zijn zo'n 180 graven ontdekt die teruggaan tot de merovingische tijd. Dat vertelde Inrap, het Frans instituut voor preventief archeologisch onderzoek, vandaag. De begraafplaats van een middeleeuws landelijk dorp strekt zich uit over ongeveer 800 tot duizend vierkante meter.

In de graven, die dateren van het einde van de merovingische periode, rond 700 tot 800 na Christus, zijn volledige skeletten teruggevonden. Ernaast werd geen enkel voorwerp aangetroffen. De positie van de lichamen doet vermoeden dat ze in houten kisten werden begraven en de oost-west oriëntatie beantwoordt aan de normen van het christelijke geloof. De opgravingen startten in oktober vorig jaar, maar lagen door de winter een tijd stil.

Er zal nu verder onderzoek gebeuren op de skeletten. Volgens de eerste vaststellingen leidden de bewoners van het dorp een vreedzaam bestaan dat in die periode niet werd onderbroken door oorlogen of epidemieën.

(HLN)

11-04-2013

Duizenden voorwerpen uit Romeinse tijd ontdekt in Londen

Archeologen zijn op de site Bloomberg Place in het centrum van Londen al zes maanden opgravingen aan het doen en hebben in totaal al 8.000 voorwerpen teruggevonden die dateren uit de Romeinse tijd. Dat melden verschillende media. De site kreeg de naam 'Pompeii van het noorden', aangezien de archeologen menen dat ze de grootste vondst ooit deden van Romeinse artefacten in Londen.

"We hebben een groot aantal voorwerpen gevonden die dateren uit de vier eerste eeuwen van Londen", zegt de beheerder van de site, Sophie Jackson. "Die zullen ons meer kunnen vertellen over de mensen die in Londen woonden. We zullen zelfs namen en adressen te weten komen."

De archeologen vonden al 8.000 objecten en verwachten dat ze er tegen het einde van de opgravingen zo'n 10.000 zullen verzamelen. Het gaat onder meer over schrijftafels, kledij, juwelen en aardewerk, maar ook om stukken van gebouwen, die zullen helpen een beeld te schetsen van het leven tussen 40 voor Christus en de vijfde eeuw na Christus.

Erg goed bewaard
Opvallend is bovendien dat de voorwerpen zeer goed bewaard zijn, aldus Jackson. Dat komt door de verdamping van het water van de de Walbrook River, een van de verloren rivieren van Londen, die onder de site doorloopt.

In 1954 ontdekten archeologen op dezelfde plaats in Londen een Mithrastempel uit de derde eeuw, maar bij de aanvang van de bouw van een nieuw Europees hoofdkwartier voor het persagentschap Bloomberg, bleek dat er nog veel meer schatten verborgen waren op de site.

(HLN)

12-04-2013

‘Pompeii van het noorden’ gevonden in Londen



Het Bloomberg Place in de binnenstad van Londen blijkt een ware goudmijn voor archeologen. Hoewel deskundigen al wel vermoedden dat de archeologische site bijzonder was, blijken er aanzienlijk meer waardevolle artefacten uit de Romeinse tijd in de grond te liggen dan verwacht. Nu de teller inmiddels al op achtduizend voorwerpen staat, spreken Londenaren trots van het ‘Pompeii van het noorden’.

De meeste voorwerpen die in de afgelopen maanden zijn opgegraven dateren uit de eerste vier eeuwen van Londinium, zoals Londen destijds heette. De Romeinen hadden Londinium rond het jaar 50 na Christus gesticht tijdens de invasie van het gebied dat de Romeinse provincie Britannia werd (het huidige Engeland en Wales). Londinium groeide gestaag uit tot één van de grootste Romeinse steden buiten het Italiaanse grondgebied. Rond 410 kwam er een einde aan de Romeinse overheersing in Londinium, dat langzaam in verval raakte en een eeuw later werd veroverd door de Saksen.

Onverwacht grote ontdekking
Tot voor kort was er relatief weinig bekend over deze periode uit de lange stadsgeschiedenis. In 1954 ontdekten Britse archeologen op dezelfde plek waar nu de opgravingen worden verricht de overblijfselen van een 3e-eeuwse Mithrastempel. Hoewel dit al een aanwijzing vormde voor de mogelijke schatten die Bloomberg Place verborgen hield, werd hier tot zo’n zes maanden geleden geen werk van gemaakt. Pas na aanvang van de bouwwerkzaamheden voor een nieuw Europees hoofdkwartier van Bloomberg werd gerealiseerd hoeveel onontdekte geschiedenis er voor het oprapen lag.

Waardevolle artefacten
Onder de Romeinse artefacten bevinden zich aardewerk en sieraden, maar ook grote hoeveelheden kledij en schoeisel. Hiermee wordt een waardevol inzicht geboden in de leefwijze van de oude Londenaren en de manier waarop zij zich kleedden. Daarnaast zijn ook zeer kostbare, minuscule amuletten van amber gevonden in de vorm van een gladiatorhelm. Een andere unieke vondst is een schrijftablet waarop enkele vooralsnog lastig te ontcijferen aantekeningen staan gegrift. Aangezien er nauwelijks schriftelijk bewijs uit het oude Londen voorhanden is, behandelen de archeologen een vondst als deze als ‘goudstof’.

Walbrook rivier
Dat zoveel voorwerpen in opvallend goede staat bewaard zijn gebleven, heeft grotendeels te maken met een ‘verloren’ Londense rivier. Op de plek waar zich nu Bloomberg Place bevindt, stroomde tot in de late middeleeuwen de rivier de Walbrook. Het verdampte water en de modder die daarvan het resultaat waren creëerden de perfecte condities om de antieke artefacten eeuwenlang te conserveren. Archeologen verwachten dat er uiteindelijk een recordaantal van ongeveer tienduizend voorwerpen zal worden opgegraven.

(isgeschiedenis.nl)

17-04-2013

Grote reliekenschat gevonden in kerk Roermond

Onderzoekers hebben woensdag in de Roermondse Munsterkerk een voor Nederland unieke reliekenschat gevonden.


Foto: ANP

Het gaat om zo'n 50 schedels en botten en twee complete lichamen van de zogenoemde 11.000 maagden van de heilige Ursula. Dat maakte onderzoekers Rob Dückers en Erik Caris woensdag bekend.

De maagden van Ursula zouden in de 3e of 4e eeuw na Christus om hun geloof door de Hunnen vermoord zijn. Volgens de legende werden ze begraven in Keulen. Vanaf de 12e eeuw zijn de resten van deze maagden in heel Europa als relieken verspreid.

De schedels hebben waarschijnlijk tot de Franse tijd in de voormalige abdijkerk gelegen en zijn op enig moment verstopt. Ruim 10 jaar geleden werden in de Munsterkerk al fragmenten van botjes en schedels gevonden. Toen was al duidelijk dat er meer moest zijn.

Door: ANP

(nu.nl)

18-04-2013

Oudste middeleeuwse kookboek van Europa ontdekt



Wetenschappers hebben de hand weten te leggen op het oudste middeleeuwse kookboek dat ooit in Europa is teruggevonden. Het kookboek stamt uit de twaalfde eeuw en bevat recepten voor sausjes die goed samengaan met onder meer kip, eend en varkensvlees.

Het kookboek is rond 1140 geschreven en kwam tot stand in een klooster in Durham. En daarmee is het kookboek heel bijzonder: de recepten zijn zo’n 150 jaar ouder dan de oudste Europese middeleeuwse recepten die wetenschappers tot op heden bekend waren.

Kip in de winter
Professor Faith Wallis ontdekte de recepten en vertaalde ze. “De recepten zijn voor sausjes die samengaan met schapenvlees, kip, eens, varkensvlees en rundvlees,” vertelt onderzoeker Giles Gasper. “Er is zelfs een seizoensgebonden versie van het kippen-recept dat heel charmant ‘kip in de winter’ wordt genoemd. We denken dat dit recept simpelweg een seizoensgebonden variatie is waarbij gebruik werd gemaakt van ingrediënten die in koudere maanden voorhanden waren.”

Internationaal tintje
Hoewel de recepten in Durham aan het papier werden toevertrouwd, zijn ze lang niet allemaal typisch Engels. Volgens de tekst komt één van de gerechten uit Poitou, een regio die tegenwoordig deel uitmaakt van Frankrijk. “Dit bewijst dat internationale reizigers die Durham bezochten hun recepten meebrachten.”

De grote vraag is natuurlijk hoe de maaltijd die deze recepten beschrijven uiteindelijk gesmaakt heeft. De onderzoekers gaan dat uitzoeken. Binnenkort gaan studenten de gerechten aan de hand van het kookboek koken. Dan zal ook blijken of de recepten net als het papier waarop ze geschreven zijn de tand des tijds werkelijk hebben kunnen doorstaan.

(scientias.nl)

22-04-2013

Nieuwe vondsten in oude brieven
Hoe je historische teksten geschikt maakt voor taalkundig onderzoek

Ze werden bij toeval ontdekt in Londense archieven: duizenden brieven, die in de 17de en 18de eeuw werden geschreven tussen zeelieden en thuisblijvers. Na een taalkundige voorbewerking kunnen we hier veel uit leren over de geschiedenis van onze taal.

Ijck wyns min lijeve man so fel goedenacht alser sijnne starren ijnde hemel
(Ik wens mijn lieve man zoveel goede nachten als er sterren aan de hemel staan)

Dit is een regel uit een brief aan een zeeman, lang geleden gestuurd door zijn geliefde thuis. De brief maakt deel uit van een collectie van 38.000 persoonlijke en zakelijke brieven en documenten van Nederlanders op zee of in verre oorden aan hun thuisfront, en andersom. De brieven werden bij de kaapvaart in de 17de en 18de eeuw buitgemaakt en hebben eeuwenlang in Engelse archieven opgeslagen gelegen. In 1980 zijn ze herontdekt en een deel is in Nederland beschikbaar gekomen voor onderzoek door historici en taalkundigen.


Een groet van Gilles Andriesen aan zijn familie; 9 februari 1665.
Marijke van der Wal/Brieven als buit

Taal van gewone mensen
De meeste historische teksten die we kennen, komen van geletterde mensen die welbewust volgens de schrijftaalnorm schreven. Dat geldt niet voor deze brieven. De taal van deze briefschrijvers laat zien dat velen ervan niet erg gewend waren te schrijven. Weliswaar staan aan het begin en eind vaak conventionele formules zoals: ik hoop dat het ook met u goed gaat. Als dat niet zo is, dan zou het mij van harte leed zijn, maar verder zijn er talloze spellingen, woorden en zinsconstructies die nauw bij het mondelinge taalgebruik van toen aansluiten. En hierin schuilt juist de waarde van de brieven: wat we hier aantreffen, is de ongepolijste taal van gewone mensen. Dit was tot nu toe nog niet in zo grote hoeveelheden beschikbaar.

Onderzoek naar taalvariatie
In Leiden wordt in het project Brieven als buit een deelverzameling (een corpus ) van zo’n 1000 brieven onderzocht. De Leidse taalkundigen richten zich met name op taalverschillen die samenhangen met sociale klassen. Ook kijken ze naar taalverandering tussen het 17de-eeuwse en het 18de-eeuwse deel van het corpus. De onderzoekers willen het corpus ook voor verder onderzoek beschikbaar stellen; er resteren immers nog allerlei vragen over bijvoorbeeld spelling, dialectvormen en zinsbouw. Computers spelen daarbij een belangrijke rol. Hoe maken we een zo diverse tekst geschikt voor taalkundig onderzoek? De eerste stap is het nauwkeurig overtikken (transcriberen) van de handgeschreven tekst. Maar alleen dat is niet voldoende. Om snel en volledig allerlei woorden en zinspatronen op te kunnen vragen is een extra bewerking nodig. Op het Instituut voor Nederlandse Lexicologie (INL) te Leiden wordt het corpus taalkundig verrijkt. Dat betekent dat er aan de getranscribeerde woorden allerlei taalkundige informatie wordt toegevoegd, zoals over spelling en woordsoort.


De kapitein

Meer dan 100 spellingen
Omdat er in de tijd van de brieven nog geen officiële spellingafspraken waren (zoals nu in het Groene Boekje) kon eenzelfde woord op allerlei manieren geschreven worden. Het woord kapitein bijvoorbeeld, komt wel in meer dan honderd spellingen voor, o.a. als captijen, kappeten en katyn. Een ander voorbeeld is bootsman, dat ook als bosman en boosman werd gespeld, en zo voor ons dus moeilijk herkenbaar is. Bij de taalkundige bewerking worden de moderne spellingen kapitein en bootsman aan deze oude spellingvarianten gekoppeld. Die moderne standaardvorm heet lemma, en het proces lemmatiseren. Zo kunnen we alle oude spellingvarianten in één keer verzamelen.

In de brieven vinden we ook los geschreven woorddelen, op schrift bijvoorbeeld, in plaats van opschrift. Bij het lemmatiseren wordt aan deze twee losse woorden samen het lemma opschrift gehecht. Zo onderscheidt het zich van dezelfde woorden in op schrift stellen, waarin elk woord een eigen lemma krijgt. Het toevoegen van zo’n modern lemma maakt de tekst ook begrijpelijker.

Piet oom of oom Piet
Behalve een modern lemma wordt ook een woordsoortaanduiding aan de oude woorden toegevoegd. Er wordt dus aangetekend of het woord een zelfstandig naamwoord, bijwoord, werkwoord etcetera is. Namen krijgen daarbij een speciale code. Zo kunnen we ontwikkelingen in de functie van woorden onderzoeken, en ontwikkelingen van woordvolgordes nagaan. Een voorbeeld: in de brieventeksten worden veel familierelaties genoemd. Veel briefschrijvers doen de groeten aan (of van) hun broers en zussen, neven en nichten, tantes en ooms. De voornamen komen dan niet zelden vóór de relatieaanduiding: Piet oom, Jan neef of Maaike moei (moei = tante). Maar het omgekeerde komt ook voor: nicht Geesje of oom Dirk. Door te zoeken naar oom/neef/moei voorafgegaan door een eigennaam, of erdoor gevolgd, kunnen we snel zien of de ene volgorde vaker voorkomt dan de andere. Vervolgens kunnen we ook bepalen of dat gebonden is aan tijd, plaats of sociale klasse.


Het lemmatiseerprogramma laat zinsfragmenten en al toegekende lemma’s zien.
INL

Uitbreiding van de woordenschat
Eigenlijk zouden papieren woordenboeken als het WNT aangevuld moeten worden met deze ontbrekende woorden. Maar dat is veel te kostbaar. Toevoeging van nieuwe woorden aan een digitale databank is een veel betere (en goedkopere) oplossing. Ontbrekende woorden zoals bolkop en chagrinant worden dan ook opgenomen in de centrale woordenbank van het INL. In die databank wordt elk Nederlands woord, van heel oud (6de eeuw) tot recent opgeslagen. Ze krijgen daar als etiket de moderne vorm mee, volgens de officiële regels gespeld. Zo heeft iedereen toegang tot deze historische woordenschat, ook al heb je geen voorkennis van historische woordvormen. Op den duur is het ook mogelijk elk woord te verbinden met andere voorkomens ervan (bijvoorbeeld moeder en moer), en met informatie in woordenboeken en encyclopedieën. Zo dragen de briefschrijvers van toen eeuwen na dato een steentje bij aan de beschrijving van de woordenschat van het Nederlands

(Kennislink)

23-04-2013

Eerste rotskunst ontdekt op Sumatra



Wetenschappers hebben in een grot op Sumatra niet alleen de eerste rotskunst van het eiland, maar ook de resten van maar liefst 66 mensen teruggevonden. De mensen zouden zo’n 3000 jaar zijn gestorven.

“66 is heel vreemd,” stelt onderzoeker Truman Simanjuntak, verwijzend naar de grote hoeveelheid lichamen die in de grot is teruggevonden. “Het betekent dat deze grot intensief bewoond werd en dat mensen de grot gedurende een lange, lange tijd bewoonden.”

De ontdekking is heel belangrijk, zo onderstrepen wetenschappers. De grot kan ons namelijk veel meer vertellen over het leven op het prehistorische Sumatra. In die tijd leefden er in het gebied boeren die de grotten gebruikten om hun doden te begraven en als ‘ateliers’ om gereedschappen te maken.

De komende tijd zullen de onderzoekers gebruiken om hun ontdekkingen te dateren. Ondertussen gaan de opgravingen in de grot verder. “Veel dieper in de grot zijn nog steeds sporen te vinden die erop wijzen dat hier mensen woonden en daar hebben we nog geen opgravingen gedaan. De grot is dus nog heel veelbelovend.”

(scientias.nl)