Rellen in Iran # 2 Waar de mensen niet meer bang zijn!

Zoals beloofd: een (ruime) samenvatting van de revolutie in 30 jaar geleden in Iran plaatsvond:

Periode voor de revolutie:

Mossadegh:

Mossadegh was een telg van de Kadjaren-familie, had gestudeerd in Parijs en Zwitserland, en was gepromoveerd in rechten. Hij had zijn hele leven gewijd aan de zaak van de Iraanse nationale soevereiniteit en een constitutioneel staatsbestel. Op zijn initiatief stemde de Majlis (Iraans parlement) op 15 maart 1951 voor nationalisatie van de Iraanse olie-industrie en op 28 april 1951 benoemde ze Mossadegh tot premier. De Britten stelden toen een blokkade in. Hierdoor kon er geen olie meer worden geëxporteerd. Met steun van de Amerikanen en Britten werd toen de eerste democratisch gekozen premier van Iran met een coup afgezet. Mossadegh werd gearresteerd, het leger en Zahedi namen de macht over en de sjah keerde terug. Mossadegh werd uiteindelijk door een militaire rechtbank schuldig bevonden aan hoogverraad, maar mocht de rest van zijn leen onder huisarrest blijven.

Dit alles zorgde voor meer vervreemding van de Iraniërs ten opzichte van de sjah. Ook werd Amerika niet langer door de Iraniërs als hun droomprins gezien. Het beroofde de VS grotendeels van de bekoring die ze eerder op het volk hadden uitgeoefend als een rechtschapen alternatief ten opzichte van de oudere mogendheden.

Na afzetting van Mossadegh:

Na de coup hield de regering van e sjah de politiek strak in het gareel. Bij de verkiezingen voor de achttiende Majlis werden de kandidaten door het regime aangewezen, met een gehoorzaam parlement als het gewenste resultaat. In 1955 ontsloeg de sjah Zahedi en nam feitelijk zelf het landsbestuur op zich. Mossadegh's Nationaal Front werd ontbonden en Tudeh-aanhangers (Iraanse marxistisch-leninistische partij) werden meedogenloos vervolgd door een veiligheidsdienst - vanaf 1957 SAVAK geheten - die met hulp van de CIA en de Israëlische veiligheidsdienst Mossad steeds efficiënter optrad, maar ook steeds gewelddadiger.

Landhervormingen en migratie naar de grote steden:

In 1960 lanceerde de sjah een wetsvoorstel voor landhervormingen. Het landhervormingsprogramma ging van start in 1963, maar met gemengde resultaten. De grootgrondbezitters die onteigend zouden worden, mochten elk één dorp houden, maar sommige landheren wisten de bepalingen te ontduiken, bijvoorbeeld door hun eigendom aan verwanten te schenken of door gemechaniseerde landbouwbedrijven op te richten, waarvoor het programma niet gold. Doordat de landhervorming gepaard ging met een algemeen beleid tot mechanisatie van de landbouw was er voor deze arbeiders bovendien opeens minder werk. Het eindresultaat was werkloosheid op het platteland en een versnelde trek van dorpsbewoners naar de steden, met name Teheran, op zoek naar banen. Volgens schattingen was de binnenlandse migratie in 1972-1973 opgelopen tot een hoogte van 8% per jaar en omstreeks was Teheran uitgedijd tot een stad van 4.5 miljoen inwoners.

In Teheran trokken deze mensen naar de armere stadsdelen aan de zuidkant, die nauwelijks meer dan sloppenwijken waren. Vaak vestigden zich hele groepen uit een dorp of streek op dezelfde plek, waarbij zich vaak ook een moellah uit dezelfde streek voegde, die in deze onzekere ontwortelde omstandigheden een zeker gezag uitoefende.

Economie raakt oververhit:

De economie raakte echter oververhit, er was te veel geld in omloop voor te weinig goederen, er waren knelpunten en tekorten en de inflatie gierde omhoog, in het bijzonder voor dingen als huishuren en levensmiddelen, en vooral in Teheran. Aanvankelijk stelde de sjah de kleinhandelaren verantwoordelijk voor de prijsstijgingen, en hij stuurde bendes, gesteund door de SAVAK, de bazaars in die zogenaamde profiteurs en hamsteraars moesten arresteren. Er werden winkels gesloten, 250.000 boetes uitgedeeld en 8000 winkeliers kregen een gevangenisstraf- maar dat alles veranderde absoluut niets aan de onderliggende economische realiteit. De arrestaties en boetes werden opgeteld bij de lijst grieven die de ambachtslieden en kooplui van de bazaar al koesterden, met als voornaamste dat ze hun producten en handel steeds verdrongen zagen door importeren, nieuwe fabrieken, wijkwinkels en supermarkten.

Anti-Amerikaanse sentimenten in Iran:

Na de coup tegen Mossadegh werd de VS al niet meer gezien als de droomprins. Wat bij veel Iraniërs kwaad bloed zette was de nieuwe wet die door het Iraans parlement, met steun van de sjah, werd aangenomen. De nieuwe wet die aan Amerikaans militair personeel in Iran het equivalent van diplomatieke onschendbaarheid toekende. Khomeini in een toespraak over de nieuwe wet:

''Ze hebben het Iraanse volk nog een trap lager gezet dan een Amerikaanse hond. Als iemand een hond overrijdt die van een Amerikaan is, wordt hij vervolgd. Zelfs als de sjah in eigen persoon een hond van een Amerikaan zou overrijden, wordt hij vervolgd. Maar als een Amerikaanse kok de sjah overrijdt, het hoofd van de staat, dan heeft niemand het recht hem iets ten laste te leggen''

In 1970 wemelde Teheran van de Amerikanen. James A. Bill heeft geschat dat er tussen 1944 en 1979 tussen 800.000 en 850.000 Amerikanen in Iran hebben gewoond of het hebben bezocht, en dat het aantal verblijvende Amerikanen steeg van minder dan 8000 in 1970 tot bijna 50.000 in 1979. Alleen al in de defensie-industrie rond Isfahan werkten zo'n tienduizend Amerikanen. Natuurlijk deden sommige Amerikanen die in Iran verbleven hun best het land te begrijpen, maar velen deden dat niet. Voor het grootste deel leefden de Amerikanen een volledig afgescheiden bestaan: ze deden hun boodschappen in het Amerikaanse legerdepot - het grootste ter wereld in zijn soort - en woonden vaak in omheinde compounds alleen voor Amerikanen - Veel Britse expats woonden ook zo.

De Amerikaanse school liet alleen kinderen toe met een Amerikaans paspoort - in tegenstelling tot Amerikaanse scholen in andere landen - en incidentele suggesties om de kinderen ook iets over Iran te leren bleven doorgaans zonder gevolg: een lid van het schoolbestuur zei in 1970 dat het beleid was samen te vatten als 'Geen Iran op school'. In het midden van de jaren 1960 nam een Amerikaans ziekenhuis in Teheran een aantal goed opgeleide Iraans verpleegkundigen in dienst als aanvulling op het eigen personeel. De Iraniërs mochten zelfs onder elkaar geen Perzisch spreken en hadden geen toegang tot de personeelskantine, die was voorbehouden aan Amerikaanse burgers. Ze moesten in de conciërgekamer eten.

Het ziekenhuis behandelde alleen Amerikaanse patiënten en toen op een dag een wanhopige vader naar binnen wilde met zijn kind dat zojuist op de straat daarbuiten door een auto was overreden, werd hij weggestuurd met de boodschap dat hij maar vervoer naar ander ziekenhuis moest regelen. Andere Amerikanen, in het bijzonder diegene die voor het Vredeskorps werkten, werkten samen met gewone Iraniërs en werden hogelijk gewaardeerd. Maar de meerderheid was in Iran voor het geld en de luxueuze levensstijl, die ze zich thuis niet hadden kunnen veroorloven. Bill zei hierover:

''Toen de goudkoorts uitbrak en de contracten werden uitgebreid, nam de Amerikaanse aanwezigheid toe. Zowel het allerbeste als het allerslechtse dat Amerika te bieden had, was in steden van Iran te aanschouwen. Naarmate de tijd verstreek en de aantallen groeiden, vond een steeds groter contingent gelukszoekers en financiële aasgieren, aangevuld door mensen die onlangs baanloos en gedesillusioneerd uit Zuidoost-Azie waren teruggekeerd, de weg naar Iran. Bedrijven met miljardencontracten hadden mankracht nodig en namen onder tijdsdruk blind en lichtzinnige mensen aan. In Isfahan kwamen haat, racisme en onwetendheid samen toen Amerikaanse werknemers negatief en agressief reageerden op de Iraanse samenleving''

Iraniërs lieten zich niet onbetuigd en er vonden incidenten tussen Amerikaanse burgers en Iraniërs plaats die leidden tot krantenartikelen over dronken en obsceen gedragende Amerikanen, wat bij droeg aan anti-Amerikaanse sentimenten.

Spanningen Zuid-Teheran:

Daarnaast bestond er nog een andere spanning, binnen de Iraanse samenleving. De jonge mannen van Zuid-Teheran, pas aangekomen uit hun traditionele gemeenschappen op het platteland, zonder werk of op z'n hoogst in het bezit van een slecht betaalde baan, met weinig vooruitzicht op de mogelijkheid om de komende jaren te trouwen of een gezin te onderhouden, werden als ze een bus of taxi naar het centrum namen geconfronteerd met aantrekkelijke jonge vrouwen uit de middenklasse die opzichtig over straat liepen, geld te over hadden, zonder begeleiding of met vriendinnen waren, zich kleedden in onthullende westerse dracht en pronkten met vrijheid, geld, schoonheid en - vanuit een bepaald gezichtspunt - zedeloosheid. Op reclamezuilen kondigden opzichtige affiches met schaars geklede vrouwen de nieuwste films aan, en het gebrek eraan, gaat niet alleen over geld - het gaat ook over seks en verlangen. Teheran was een stad van ambities, maar aan het eind van de jaren 1970 was het voor velen een stad van wrok, gefrustreerde verlangens en gefrustreerde ambities geworden.

Politiek klimaat werd repressiever en harder:

Naarmate de jaren 1970 voortschreden, werd het politieke klimaat onder de sjah repressiever en harder, terwijl het regime steeds minder voeling met de Iraanse samenleving had. De SAVAK bestreed ondertussen een nieuwe vijand: radicale bewegingen die bereid waren geweld tegen het regime te gebruiken, met name de marxistische Fedajin en de Mujaheddin e-Khalq (MKO), die allebei marxisme en islam combineerden. De SAVAK dijde steeds verder uit en het gebruik van martelmethoden werden gemeengoed. In 1975 bestempelden Amnesty International de regering van de sjah als een van de ergste schenders van mensenrechten in de wereld.

Afstand tussen de Iraniers en de sjah werd groter:

De sjah zelf ontmoette zelden gewone Iraniërs, verplaatste zich per helikopter van de ene plaats naar de andere en bezichtigde parades en andere evenementen gewoonlijk vanuit een speciale kogelvrije glazen. In 1971 hield hij een ceremonie bij de historische ruines van Persepolis en Pasargadae, om het 2500-jarige bestaan van de Iraanse monarchie te vieren. De totale kosten bedroegen maar liefst 100 of zelfs 200 miljoen dollar. Voor de meeste Iraniers toen betekenden de Achaemeniden echter weinig: ze waren waarschijnlijk nooit in Persepolis geweest, terwijl hun kennis van het antieke Iran uit de verhalen van Ferdowsi's Shahname stamde en geen verband hield met wat er al dan niet bij Herodotus te lezen viel of wat er op archeologische vindplaatsen was ontdekt. Er bestond weliswaar al vele jaren een antiklerikale, op secularistische gerichte tendens in het nationalistische denken, die zich op de pre-islamitische, monarchale traditie van Iran beriep, maar dat was wel een erg smalle basis voor deze zelfprojectie van het regime. Voor de meeste mensen was het Iraans erfgoed van islamitische origine, zodat de frivole festiviteiten te Persepolis hen slechts verbijsterden. De sjah verving ook nog eens de islamitische kalender door een kalender die als jaar 1 de troonsbestijgingen van Cyrus de Grote nam, wat onder de meeste Iraniers opnieuw ergernis en verbijstering opwekte.

Khomeini:

Ruhollah Khomeini werd in september 1902 geboren in Khomein, een kleine stad tussen Isfahan en Teheran. Hij kwam uit een familie van seyyed - afstammelingen van de profeet - waarin de patriarchen vele generaties lang moellahs waren geweest en oorspronkelijk wellicht uit Nishapur afkomstig waren. Hij trok op later leeftijd naar Qom om te gaan studeren. Khomeini had een sterk gevoel van eigenwaarde - en van de waardigheid van de oelama als klasse - en ging altijd verzorgd en schoon gekleed - hij wendde niet de onverschilligheid voor kleding of uiterlijk voor die sommige jonge moellahs aan de dag legden. In de jaren 1930 studeerde hij filosofie en erfan. Hij begon te doceren en te schrijven. Hij onderscheidde zich door een combinatie van intellectuele scherpte, nieuwsgierigheid en onconventionaliteit. In het begin van de jaren '60 trokken zijn colleges over ethiek al grote en immer groeiende aantallen studenten, van wie sommige hem als hun marja beschouwden, hun rolmodel.

De gebeurtenissen van 1963-1964 maakten Khomeini tot de leidende politieke figuur in de oppositie tegen de sjah, samen met Mossadegh, die echter nog steeds onder huisarrest stond en daardoor onschadelijk was gemaakt. Khomeini, die persoonlijk afkerig was van het constitutionalisme, had er in het openbaar altijd nauwlettend voor gezorgd positief over de grondwet te spreken. Met zijn aanval op de nieuwe wet die de status van Amerikaanse militairen regelde, beoogde hij de nationalisten voor zich te winnen, van wie sommige tot dan toe wellicht wantrouwig tegenover een geestelijke hadden gestaan. Intellectuelen als Al-e Ahmad schaarden zich enthousiast achter hem. Het was deze politieke methode - het aan de orde stellen van grieven onder het volk en het vermijden van uitspraken over kwesties die zijn aanhangers konden verdelen - waarmee hij zichzelf later tot nationale leider zou maken. Khomeni was vanaf 1964 echter weg uit Iran en uit de Iraanse politiek. Binnen Iran lag de pers aan banden en heerste de censuur, waren de verkiezingen doorgestoken kaart en legde de SAVAK de Tudeh en andere dissidenten het zwijgen op met vervolgingen, arrestaties en opsluiting.

Tijdens zijn verbanning had Khomeini niet alleen het regime bedolven onder een stroom van kritische boodschappen en toespraken - die Iran werden binnengesmokkeld en vervolgens werden verspreid, vaak met behulp van cassetebandjes - maar tevens zijn gedachten uitgewerkt tot een complete theorie over islamitisch staatsbestuur. Hij zette die uiteen in een boek dat was gebaseerd op lezingen die hij in 1970 in Najaf had gehouden en dat was getiteld: Hokumat-e Eslami: Velayat-e Faqih (Islamitisch staatsbestuur: het regentschap van de jurust).

Ontevredenheid:

Het radicale islamisme van Ali Shariati (stief in 1977), dat tegelijk volledig Iraans en volledig modern was, heeft grote invloed uitgeoefend op de generatie studenten die in de jaren 1970 tot wasdom kwamen. Ten gevolge van de inflatie, gevolgd door economische neergang en deflatie, was onder veel Iraniers, inclusief welgestelde Iraniers, twijfel ontstaan over de veronderstelde gestadige groei en economisch zekerheid. Er hadden ook verscheidene incidenten plaatsgevonden waarbij de sjah zich belachelijk had gemaakt of de dingen niet meer in hand leek te hebben.

Revolutie

In januari 1978 verscheen er in de krant van Ettela'at een artikel dat de geestelijkheid en Khomeini uitmaakt voor 'zwarte reactionairen'. Het artikel was geschreven door iemand die door het regime werd vertrouwd en was goedgekeurd door het hof. Er werden feiten in verdraaid en verzinsels in opgevoerd die moesten suggereren dat Khomeini een buitenlander was, een voormalige Britse spion was en een dichter -bedoeld om afbreuk te doen aan zijn waardigheid als geestelijke. Het artikel leidde onmiddellijk tot een protestdemonstratie in Qom, waarbij duizenden religieuze studenten de 'Yazid-regering- beschimpten en een verontschuldiging, een grondwet en de terugkeer van Khomeni eisten. Er vonden gevechten met de politie plaats waarbij een aantal studenten werd doodgeschoten: de volgende dag prees de inmiddels in Parijs wonende Khomeini de studenten en riep op tot meer demonstraties.

Na een traditionele rouwperiode van 40 dagen sloten de bazaars en de universiteiten en werden er in twaalf steden vreedzame demonstraties gehouden, maar in Tabriz schoot de politie opnieuw op de menigte waarbij weer doden vielen. De demonstraties werden massaler en gewelddadiger, met leuzen als 'Dood aan de sjah'. In juni was er een geweldsincident in Mashad, waar de politie een menigte beschoot.

Op 19 augustus brandde de Rex Cinema in Abadan af - een incident dat altijd controversieel is gebleven en waarbij bijna 370 mensen omkwamen. Overheid en oppositie gaven elkaar de schuld, maar de gebeurtenissen, processen en onderzoekingen in de jaren daarna wijzen uit dat een radicale islamitische groepering die banden met oelama had verantwoordelijk was voor de ramp. In het klimaat van die dagen zagen de meeste mensen de SAVAK als de schuldige.

Inmiddels waren er demonstraties, waaraan tot dan toe vooral studenten uit de middenklasse en leden van de traditionele bazaari-middenklasse hadden deelgenomen, verder aangezwollen door stakingen en andere acties van fabrieksarbeiders en anderen, gericht tegen het deflatoire beleid van de regering. In augustus, de maand van de Ramadan, vonden er veel grote demonstraties plaats, en begin september nog meer. De regering van de sjah verbood de demonstraties en kondigde de noodtoestand af, maar op 8 september bereikten de protesten in Teheran en andere steden een hoogtepunt. In de arbeidswijken van Zuid-Teheran werden barricades opgeworpen. De regering stuurde daar tanks en gevechtshelikopters op af; de mensen op de barricaden reageerden met molotovcocktails. Toen een ongewapende menigte het Jaleh-plein weigerde zich te verspreiden, werd ze ter plekke neergemaaid.

Daarna kreeg 8 september de naam Zwart Vrijdag, en de verbittering van de mensen jegens de sjah bereikte wegens de vele doden zulke hoogten dat een compromis onmogelijk was geworden. Er resteerde nog slechts de onverbiddelijke eis dat de sjah het veld moest ruimen: een eis waar Khomeini al vanaf 1970 aan vasthield. Tegen de herfst hadden de meeste andere oppositiegroepen zich bij Khomeini en zijn programma aangesloten. Karim Sanjabi en Mehdi Bazargan vlogen naar Parijs, spraken daar met Khomeini en schaarden zich namens het Nationaal Front en de Vrijheidsbeweging achter hem. De demonstraties en rellen hielden aan, terwijl de sjah - die aan kanker leed en steeds zieker werd, hoewel dat bij het publiek onbekend was - heen er weer werd geslingerd tussen meer repressie en concessies, waaronder het vrijlaten van politieke gevangen en de ontbinding van de Rastakhiz-partij. Hij maakte in een televisie-uitzending bekend dat hij de boodschap van het volk begrepen had, vrije verkiezingen zou houden en zijn fouten uit het verleden zou goedmaken. Maar dat alles kwam te laat. Naarmat de herfst plaatsmaakte voor de winter gingen steeds meer arbeiders steeds langduriger in staking, en aan het begin van Moharram, in december, nam het geweld weer in hevigheid toe. In Qazvin werden 135 demonstranten gedood toen tanks op hen inreden. Op de dag van Ashura zelf, 11 december, demonstreerden meer dan een miljoen mensen in de straten van Teheran. Na Ashura zwierven straatbendes ongehinderd door de hoofdstad, waren er steeds meer tekenen dat het leger niet betrouwbaar was - in het bijzonder in Qom en Mashad werd er massaal gedeserteerd - en de steun van president Carter was inmiddels getaand. Na aanslagen op Amerikaanse kantoren en zelfs op de Amerikaanse ambassade verlieten veel Amerikanen het land. De sjah had alle gezag verloren en verliet het land op 16 januari 1979. Op 1 februari 1979 vloog Khomeini terug naar Iran.

Bronnen die ik heb gebruikt:

Michael Axworthy - Iran: Empire of the Mind
James A. Bill - The Politics of Iran

Mochten er nog vragen zijn dan hoor ik dat graag.

quote:

Op maandag 28 december 2009 14:12 schreef Disana het volgende:

[..]

Fantastisch dat je die moeite voor ons hebt genomen

Graag gedaan.

quote:

Op maandag 28 december 2009 14:53 schreef Burakius het volgende:

[..]

Hoeveel doden zijn er in totaal gevallen?

Aantallen verschillen van 3.000 tot 60.000 mensen, maar onderzoek wees uit dat er 2.781 mensen waren gedood bij gevechten tussen demonstranten en de oproerpolitie.

quote:

Vond het volk het niet raar dat Khomeini in Parijs verbleef?

Khomeini werd verbannen. Hij ging aanvankelijk eerst naar Turkije, vervolgens naar Irak en ten slotte in 1978 naar Parijs nadat de sjah de Iraakse regering onder druk had gezet om hem weg te sturen uit de sjiitische heilige stad Najaf. Hij kon dus niet anders dan in Parijs verblijven, en dat werd hem niet kwalijk genomen.

quote:

Was er een soort van secularisme in Iran in de tijd van de Sjah, net zoals we die in Turkije kennen?

Ja, Iran was sinds 1924 tot 1941 een seculier land. Reza Shah verbood zelfs vrouwen nog langer met een hijab of chador rond te lopen. Van 1941 tot 1953 werd het land meer democratischer, waarbij de oelema hun macht weer versterkt zagen worden. Vanaf 1953 werd onder leiding van Mohammed Reza Shah het land weer minder democratischer en hij herstelde het secularistische beleid van zijn vader. Ook werd de macht van de oelema weer teruggedrongen. Het land bleef seculier tot 1980.

[ Bericht 1% gewijzigd door AryaMehr op 28-12-2009 17:15:05 ]

quote:

Op maandag 28 december 2009 15:03 schreef _The_General_ het volgende:
Wat is er gebeurd met de vele Sjah gezinden? Mensen met bijv. functie in zijn hof, regering, leger etc?

Het merendeel vluchtte tegelijkertijd met de sjah naar het buitenland, de meeste vluchtten naar Amerika. Vlak na revolutie werden er revolutionaire comités opgericht. De comités arresteerden vooraanstaande figuren uit het Pahlavi-regime, waarna een revolutionair tribunaal dat in een klaslokaal zitting hield ze liet executeren - onder wie, op 15 februari, het voormalig hoofd van de SAVAK, generaal Nasiri. Khomeini zelf stond aan het hoofd van een Revolutionaire Raad die via de banden tussen moellahs contact met de comites kon onderhouden, en begon zich meedogenloos te ontdoen van iedereen die zijn visie voor de toekomst van het land in de weg stond.

quote:

Is net zoals in Afghanistan de gehele "oude intelligentsia" gevlucht?

Een deel van intelligentsia was voor de revolutie al gevlucht, wetend wat er ging gebeuren, en de rest vluchtte vlak na de revolutie naar het buitenland. Wat meespeelde was het feit dat op 12 juni 1980 de ''Cultureel Revolutie'' het hoger opleidingssysteem van Iran voor een jaar sloot totdat het geïslamiseerd werd.

quote:

Op maandag 28 december 2009 16:41 schreef superworm het volgende:
@ AryaMehr: fantastische uitleg, fijn om te lezen. Ik wist een hoop al, maar veel ook niet.

Graag gedaan.