Cultuur & Historie in het Nieuws (Deel 3)

23-01-2010

"Nederlandse regering wist van SS-lidmaatschap prins Bernhard"


De VPRO heeft een miniserie over het leven van de flamboyante prins Bernhard gemaakt: Bernhard, schavuit van Oranje.

De Nederlandse regering zou tijdens de Tweede Wereldoorlog al geweten hebben dat prins Bernhard lid was geweest van de SS. Dat meldt de krant NRC Handelsblad vandaag op basis van eigen onderzoek. De krant baseert zich op stukken uit het Nationaal Archief in Den Haag die begin dit jaar openbaar zijn gemaakt.

Telegram
In het stuk wordt melding gemaakt van een gecodeerd telegram uit september 1944 van de Nederlandse ambassadeur in Amerika, Alexander Loudon. In de Verenigde Staten doken al jaren eerder geruchten op dat de prins mogelijk lid zou zijn geweest van de SS.
Loudon vraagt in het telegram aan het ministerie van Buitenlandse Zaken, dat ook in de krant is afgedrukt, hoe het lidmaatschap moet worden weersproken en om zoveel mogelijk materiaal te zenden "om ook eventuele verdere aanteigingen tegen te gaan".

Erger voorkomen
In het antwoord van minister van Buitenlandse Zaken Eelco van Kleffens, ook per codetelegram een dag later, staat: "Ik maak hieruit op dat U wellicht niet bekend is dat betrokkene inderdaad korten tijd lid is geweest van een S.S. hulpdienst, waaraan hij, wellicht om erger te voorkomen, toen niet kon ontkomen".

De minister gaat in het telegram akkoord met de ambassadeur om hiertegen niet officieel stelling te nemen. "Gezien waarheid acht ik ongeraden ingezonden stukken te laten schrijven', zo staat verder te lezen. (belga/ep)

(HLN)

25-01-2010

Prehistorische mens kon succesvol amputeren



De prehistorische mens beschikte al over genoeg medische kennis om succesvol ledematen te kunnen amputeren. Dit concludeerde een team van Franse archeologen na opgravingen ten zuiden van Parijs, zo meldde The Times vandaag.

Scalpel van vuursteen
De wetenschappers ontdekten het graf van een oudere man van wie de linker onderarm ongeveer 6900 jaar geleden chirurgisch werd verwijderd met een scalpel gemaakt van vuursteen.

Onderzoek heeft aangetoond dat prehistorische 'artsen' de arm met precisie hebben afgezet. Daarna werd de wond behandeld, zonder dat een infectie optrad. Hiervoor zijn mogelijk geneeskrachtige planten gebruikt, zoals salie. De patiënt heeft na de operatie waarschijnlijk nog jaren geleefd.

Schedelboringen
Tot nu toe was alleen bekend dat de prehistorische mens schedelboringen kon uitvoeren. Daarbij werd een gat in het schedelbot geboord om hoofdpijn of een psychische stoornis te verhelpen.

Onlangs zijn nog twee vondsten gedaan in Duitsland en Tsjechië die wijzen op prehistorische amputaties. (anp/vbd)

(HLN)

26-01-2010

Groot Maya-hoofd doet archeologen dromen



Archeologen hebben een groot beeld van een Maya-hoofd gevonden in de regio Peten in Guatemala. Dit wijst er volgens hen op, dat op deze plek in de jungle mogelijk ooit een belangrijke stad gevestigd was.

Het beeld van 3 bij 3,5 meter werd aangetroffen in de ruïnes van Chilonche dichtbij de grens met Belize. Het lag eeuwenlang onder de grond en stamt uit de periode 300 tot 600, wat betekent dat de plek ouder is dan eerder werd gedacht. De Maya's gebruikten oude gebouwen vaak als funderingen voor hun gebouwen.

De Maya's heersten ruim duizend jaar over grote delen van Guatemala, Honduras, El Salvador en Mexico tot ze werden overwonnen door de Spanjaarden in de 16de eeuw. (anp/mvl)

(HLN)

28-01-2010

Vermaarde historicus Howard Zinn overleden



De Amerikaanse hoogleraar en historicus Howard Zinn is op 87-jarige leeftijd overleden. Zinn is de schrijver van het standaardwerk 'A People's History of the United States', een alternatieve geschiedenis van de VS. Van dat boek zijn over de hele wereld miljoenen exemplaren verkocht. Volgens de krant Boston Globe overleed de docent aan de Universiteit van Boston tijdens een verblijf in Santa Monica, Californië, aan een hartaanval.

Van de jaren '50 tot en met de jaren '70 stond Zinn, notoir tegenstander van de Amerikaanse interventie in Vietnam en pleitbezorger van burgerrechten voor de Afro-Amerikanen, centraal in de sociale omwenteling in zijn land. De verwezenlijkingen van die omwenteling zijn sedert het Reaganisme inmiddels deels ongedaan gemaakt.

Merkwaardig genoeg schreef Zinn zijn anti-imperialisme vaak toe aan het feit dat hij in de Tweede Wereldoorlog als bommenwerper van de US Air Force onder andere meegewerkt had aan de bombardementen van Berlijn. Later schreef hij exhaustief over de ethische dilemma's van soldaten tijdens de oorlog, met name over in hoeverre bombardementen "legitiem" zijn als daarbij ook burgerdoden vallen.

"Zijn geschriften hebben het geweten van een hele generatie veranderd", zo reageerde linguist en polemoloog professor Noam Chomsky, eveneens een links intellectueel. De eer om met de in New York geboren Zinn samen te werken viel onder meer acteur Matt Damon, cineast Oliver Stone en de zangers Bruce Springsteen en Bob Dylan te beurt. (belga/jv)

(HLN)

28-01-2010

'Tombe werpt licht op Maya-cultuur'

AMSTERDAM - Mexicaanse archeologen hebben een elfhonderd jaar oude tombe gevonden die stamt uit de tijd dat de Maya-beschaving langzaamaan verdween.

© NU.nl/Chris Heijmans De tombe werd woensdag aan journalisten getoond. De wetenschappers hopen dat de tombe nieuw licht kan werpen op de vraag wat er met deze cultuur gebeurd is.

Archeoloog Juan Yadeun hoopt dat uit de grafruimte, en de beeldjes die daarin zijn aangetroffen en tot een andere dan de Maya-cultuur behoorden, zal blijken wie dit gebied, in het zuiden van de staat Chaipas, bewoonden toen de klassieke periode van de Maya's begon te verdwijnen.


Oorlogen

Veel deskundigen wezen op oorlogen tussen Maya-stadstaten of aantasting van het milieu als mogelijke redenen voor de val van de beschaving, die rond het jaar 820 aanving.

Maar kunstvoorwerpen van de Toltec-cultuur, die in de tombe lagen, wijzen wellicht op een andere verklaring. De tombe stamt uit de periode van de jaren 840 tot 900.


Toltec

"Het is duidelijk dat het hier om een nieuwe bezettingsgolf gaat, door de mensen die dit type Toltec-graf bouwden", zei Yadeun woensdag.

"Dit is erg interessant, omdat we aan de hand van de botten van deze mensen kunnen bepalen wie ze zijn."


Mexico

De Toltecs kwamen uit de centrale hooglanden van Mexico en breidden hun invloed waarschijnlijk uit in de richting van Maya-bolwerken in het zuiden van het land.

Gedacht wordt dat ze tussen de tiende en twaalfde eeuw, vlak voor de opkomst van de Azteken, het midden van Mexico domineerden vanuit de stad Tula, ten noorden van het huidige Mexico-stad.

De plek van de tombe, midden in het oerwoud, bestaat uit tempels en platformen die door de Maya's zijn achtergelaten. De tombe ligt begraven aan de voet van een van de tempels en werd in december ontdekt.

© Novum

(nu.nl)

28-01-2010

Gevederde dinosauriër had oranje en witte strepen

AMSTERDAM – Britse wetenschappers zijn er met een elektronenmicroscoop in geslaagd om de kleur te bepalen van de veren van een dinosauriër die vermoedelijk 125 miljoen geleden leefde.

© Chuang Zhao and Lida Xing De onderzoekers van de Universiteit van Bristol gebruikten een zogenaamde rasterelektronenmicroscoop om een fossiel te onderzoeken van de Sinosauropteryx, een dinosauriër die wordt gezien als een voorouder van de huidige vogels.

Met het apparaat waren ze in staat om melanosomen uit de resten van het dier te bestuderen. Melanosomen zijn microscopisch kleine cellen met pigment. De celstructuren uit het fossiel bleken vergelijkbaar met de melanosomen die in de veren van moderne vogels zijn te vinden.

Oranje en wit

De onderzochte cellen suggereren volgens de onderzoekers dat de staart van de Sinosauropteryx was bedekt met oranje en witte veren die in een gestreept patroon over de huid groeiden. De resultaten van de studie zijn gepubliceerd in het wetenschappelijk tijdschrift Nature.

Hoofdonderzoeker Micheal Benton vermoedt dat de techniek met de rasterelektronenmicroscoop kan worden gebruikt om de kleur van de veren van meer dinosauriërs te achterhalen.


Beschadiging

“Ik denk dat we er een heleboel onderzoeken gaan plaatsvinden, waarbij mensen op talloze plaatsen ter wereld gefossiliseerde melanosomen zullen observen”, verklaart Benton in het Britse tijdschrift New Scientist.

Een nadeel van de techniek met de rasterelektronenmicroscoop is echter dat fossielen moeten worden beschadigd om de pigmentcellen te bestuderen. Waarschijnlijk zullen daarom lang niet alle resten van gevederde dinosaurussen worden vrijgegeven voor ‘kleurbepaling’.

© NU.nl/Dennis Rijnvis

(nu.nl)

28-01-2010

Onderzoek botten Da Vinci

Wetenschappers hebben een nieuwe kronkel gevonden om de Da Vinci-mythe meer richting werkelijkheid te duwen. Ze willen namelijk graag zijn botten opgraven om te weten waaraan hij gestorven is. Niet alleen dat, men wil nu eindelijk zeker weten of de Mona Lisa een zelfportret van Leonardo was. Dat wordt beweerd, maar zonder een schedel kan er niet vergeleken worden, aldus antropoloog Giorgio Gruppioni die ervoor strijdt om het Italiaans werelderfgoed te beschermen.


(Mona Lisa)

Leonardo Da Vinci lag eerst begraven in Frankrijk, in de Loirestreek. Zijn laatste rustplaats was Chateau d'Amboise, maar na de Franse Revolutie werd die grotendeels vernietigd. Men zou toen de botten van Da Vinci hebben ondergebracht in een kleinere kapel. Daar is ook een inscriptie te vinden die laat weten dat Da Vinci er 'vermoedelijk' begraven ligt.

De Franse autoriteiten moeten nog toezeggen, maar officieus hebben de wetenschappers signalen genoeg gekregen zodat ze er goede hoop op hebben Leonardo deze zomer op te kunnen graven. De eigenaars van het kasteel hebben alvast groen licht gegeven. Die zijn natuurlijk ook benieuwd of Da Vinci omwille van zijn homoseksuele gevoelens zichzelf als vrouw heeft geschilderd.

(Grenswetenschap)

29-01-2010

Bijzondere brief uit 1795 duikt op in Nederland

In het Nederlandse Emmen is een brief uit 1795 opgedoken. Hij gaat onder meer over de regeringsomwenteling van die tijd. De brief is zo interessant dat de universiteit van Amsterdam hem gaat bestuderen, meldt de website Historisch Emmen.

De brief zat in een oud boek dat Herman Platzer uit Emmen dertig jaar geleden kocht op een veiling in Haarlem. De uit vijf dichtbeschreven pagina's bestaande brief schoot de Emmenaar onlangs weer te binnen.

Volgens Historisch Emmen is het document geschreven door de doopsgezinde Friese predikant Marten Martens. Van Martens zijn ook andere brieven bekend die in 2005 zijn verzameld in het boek 'Ik heb het groote doel mijner Aardsche bestemming bereikt'. De brief die Platzer vond, staat niet in het boek.

De Emmenaar schenkt de brief aan de Doopsgezinde Bibliotheek van de universiteit van Amsterdam. Begin 2011 wordt de 'nieuwe' brief gebruikt bij een tentoonstelling in Amsterdam over 200 jaar Algemene Doopsgezinde Sociëteit. (anp/sam)

(HLN)

29-01-2010

Nieuw soort Tyrannosaurus ontdekt

AMSTERDAM – Amerikaanse wetenschappers hebben de resten van een nog onbekende soort Tyrannosaurus gevonden. Het dier had veel meer tanden dan de Tyrannosaurus rex.

© ANP De resten van de dinosauriër werden gevonden in de wildernis van New Mexico en met een helikopter naar het New Mexico Museum of Natural History getakeld.

De nieuw ontdekte Tyrannosaurus heeft de naam Bistahieversor sealeyi gekregen en verscheen vermoedelijk 10 miljoen jaar eerder in de evolutionaire gescheidenis dan de Tyrannosaurus Rex. Het dier onderscheidt zich verder met enkele opvallende kenmerken van zijn bekendere soortgenoot. Zo had dinosauriër meer tanden: 64 in plaats van 54.


Gat in schedel

Ook troffen de onderzoekers een ongewoon gat aan in de schedel, vlak boven de ogen. Mogelijk is die schedelvorm in de loop van de evolutie ontstaan om de zwaarte van het hoofd te beperken.


De vondst van de nieuwe Tyrannosaurus is beschreven in het wetenschappelijk tijdschrift Journal of Vertebrate Paleontology.

“Bistahieversor sealeyi is de eerste nieuwe Tyrannosaurus uit het westelijk deel van Noord Amerika die in de afgelopen dertig jaar is ontdekt”, verklaart hoofonderzoeker Thomas Williamson van het New Mexico Museum of National History op Discovery News.


Kleine tanden

De kenmerken van de nieuwe Tyrannosaurus zijn uitgebreid bestudeerd door de wetenschappers.

“De tanden van het dier waren kleiner en smaller dan bij de T-rex, die de grootste tanden van alle Tyrannosaurussen had”, verklaart onderzoeker Thomas Carr.

“De opening in de schedel boven de ogen van het dier werd veroorzaakt door een luchtholte die bot had verdrongen op een plek waar dat niet logisch was”, aldus Carr. “Maar de opening was niet zichtbaar toen het dier nog in leven was, omdat het gat bedekt was met huid.”

© NU.nl/Dennis Rijnvis

(nu.nl)

29-01-2010

De dood van de Neanderthaler in Europa

Nieuw onderzoek toont aan onze harige geslachtsgenoot, de Neanderthaler, ongeveer 37.000 jaar geleden verdween uit Europa. Dit is ouder dan tot nu toe werd aangenomen. Het onderzoek toont verder aan de de moderne mens (Homo sapiens) het soms wel erg goed kon vinden met de Neanderthaler.

Voor het eerste is echt bekend geworden wanneer de Neanderthaler nu is uitgestorven in Europa. Europese onderzoekers onder leiding van João Zilhão dateerden vondsten uit Portugal en concludeerden dat de onze harige geslachtsgenoot 37.000 jaar geleden verdween uit Iberië. Dit was de laatste plaats waar de Neanderthaler zich ophield voordat de moderne mens haar plaats ook daar overnam. Het onderzoek is gepubliceerd in PLoS ONE.

Neanderthaler onderzoek
Al jarenlang doet professor Zilhão, nu gevestigd in Bristol, onderzoek naar de Neanderthalers. Zijn nieuwste onderzoek (samen met een team van andere onderzoekers) gaat wederom over Neanderthalers. Van Neanderthalers is bekend dat ze ten zuiden van de Ebro millennia langer overleefden dan elders in Europa. Hoe lang dat precies was, was tot nu toe punt van discussie. Zilhão en collega’s dateerden daarom een fauna uit de Portugese kalksteengrot Pego do Diabo in de buitenwijken van Lissabon die in 1965-1966 ontdekt werd.


De locatie van de site Pego do Diabo in Portugal en een Google Earth overzicht van de locatie van de grot. Afbeelding: © PLoS ONE

Ouder dan gedacht
De ouderdom waarmee de onderzoekers op de proppen kwamen is 37.000 voor de laatste Neanderthalers in Europa. Dit deden ze op basis van heronderzoek aan de fauna zoals hyena’s, vleermuizen, beren, wolven, herten, konijnen etc. Ze vergeleken bovendien werktuigen van vuursteen en bot die gemaakt werden door de Neanderthaler. Om de ouderdom te achterhalen, gebruikten de wetenschappers de tanden van herten en paarden voor radiometrische dateringen (C-14). Ook botten ondergingen dezelfde test. De verkregen ouderdom betekent dat de Neanderthalers niet overleefden tot in het laatste glaciaal van ongeveer 20.000 jaar geleden zoals eerder voorgesteld werd.

Het resultaat van de studie betekent ook dat de Neanderthaler waarschijnlijk niet tot ongeveer 30.000 jaar geleden rondliep in Gibraltar zoals eerder werd aangenomen. De ouderdomsbepaling van Pego do Diabo wijst erop dat het leefgebied 30.000 jaar waarschijnlijk te klein was voor een populatie Neanderthalers.


De grot waarin de vuursteen werktuigen en de overblijfselen van de fauna zijn gevonden. Afbeelding: © PLoS ONE

Waarom de Neanderthalers zo lang konden overleven in Iberië achter de zogenaamde ‘Ebro grens’ is nog onderhevig aan speculatie. Zilhão denkt dat het klimaat ermee te maken heeft. In de periode rond 37.000 jaar geleden werd het klimaat in Iberië milder. Als gevolg breidden de eiken en dennen hun leefgebied flink uit. De uitbreiding van het leefgebied van de moderne mens werd hierdoor bemoeilijkt, zo speculeren de onderzoekers.

Mixing moderne mens en Neanderthaler
De datering van 37.000 jaar geleden voor de laatste Europese Neanderthalers heeft nog meer te vertellen. Het beroemde ‘Lagar Velho kind’, gevonden 140 km ten noorden van Lissabon, is 30.000 jaar oud en is een moderne mens (Homo sapiens), maar heeft kenmerken van een Neanderthaler. Dit betekent dat de Neanderthalers het in sommige gevallen wel heel goed konden vinden met de moderne mens. Dat is nog eens wat anders dan het heersende beeld van vechtende Neanderthalers met de moderne mens.


Links de vuurstenen werktuigen die in de grot gevonden zijn en rechts de bovenkaakskiezen van een hert die gebruikt zijn voor ouderdomsbepaling. Afbeelding: © PLoS ONE
.Referentie:

Zilhão et al., 2010. Pego do Diabo (Loures, Portugal): Dating the Emergence of Anatomical Modernity in Westernmost Eurasia. PloS ONE 5(1): e8880

(Kennislink)

29-01-2010

Filmmakers ontdekken bron Romeins aquaduct

ROME - Twee Britse filmmakers zeggen dat zij een mysterie hebben opgelost dat archeologen al eeuwen bezighoudt: de bron van een 1900 jaar oud aquaduct dat het antieke Rome en het gebied rond het huidige Vaticaan van water voorzag.

© ANP

Bekijk video

Edward O'Neill en zijn zoon Michael ontdekten een reeks tunnels en waterreservoirs onder een verlaten kapel nabij het Meer van Bracciano, 32 kilometer ten noorden van Rome.

Zij waren bezig met een documentaire over aquaducten in Rome. De twee denken dat daar de bron was van de Aqua Traiana, een groot aquaduct dat keizer Trajanus in 109 liet aanleggen.


De waterleiding liet de molens voor het malen van meel in het oude Rome draaien en voorzag het gebied nabij de Tiber waar in de vierde eeuw de St. Pieter werd gebouwd, van water.


Dopen

Volgens vader O'Neill kan het water zijn gebruikt om de eerste christenen in Rome te dopen. Lorenzo Quilici van de Universiteit van Bologna, een expert op het gebied van oude aquaducten, steunt de visie van de Britten.

Hij meent dat het reservoir en de kapel deel uitmaakten van een omvangrijk nymfaeum, een monumentaal gebouw met bassins ter ere van watergoden uit de klassieke oudheid.

© ANP

(nu.nl)

[ Bericht 4% gewijzigd door ExperimentalFrentalMental op 30-01-2010 09:51:24 ]

02-02-01-2010

Sigarenstompje Churchill verkocht voor 5.200 euro



Het stompje van een sigaar die Winston Churchill in 1941 niet helemaal oprookte, is verkocht voor 5.200 euro. De Britse eerste minister liet de sigaar voor wat ze was toen hij destijds naar een kabinetsvergadering moest. Een medewerker op Downing Street graaide het sigarenstompje van toch nog zo'n tien centimeter mee en stuurde het op naar een vriend, met een nota bij op briefpapier van 'Nummer 10' (Downing Street).

De vriend hield het aandenken bij tot aan zijn dood, waarna het in handen kwam van een familielid. Een privéverzamelaar kocht het ding nu in Norfolk.

Het veilinghuis Auctioneers Keys had de waarde geschat op 400 euro. Een kleine misrekening dus. In november wisselde ook al een onderzetbordje, dat Churchill in Londen ooit gebruikte als asbak, voor 4.850 euro van eigenaar. (jv)

(HLN)

01-02-2010

Tanden neanderthaler gevonden

AMSTERDAM - Een team van Poolse wetenschappers heeft drie tanden van een neanderthaler gevonden in een grot ten noorden van de Karpaten.

© ANP Mikolaj Urbanowski, de onderzoeksleider, zei maandag dat het de eerste keer is dat er restanten van neanderthalers in het land zijn gevonden.

Urbanowski zei dat er naast de tanden ook vuurstenen werktuigen zijn gevonden evenals botten van de uitgestorven wolharige mammoet en de wolharige neushoorn.

De vondst werd vemeld in het Duitse wetenschappelijke tijdschrift Naturwissenschaften, een uitgave van het Max Planck Instituut.

© Novum

(nu.nl)

quote:

Op zondag 31 januari 2010 19:04 schreef Lord_Vetinari het volgende:
Egypte maakt DNA-test Toetanchamon bekend
CAIRO - Egyptische wetenschappers presenteren op 17 februari de resultaten van het DNA-onderzoek bij de wereldberoemde farao Toetanchamon. Dat maakte het Egyptische ministerie van Cultuur zondag bekend.

Wellicht wordt over twee weken een van de grote raadselen van het antieke Egypte opgelost. Wetenschappers vragen zich al decennia af of de jonge farao kinderen heeft verwekt.

Toetanchamon stierf nog voor zijn twintigste onder mysterieuze omstandigheden. Zijn mummie was in 1922 aangetroffen in zijn ongeschonden graf, wat leidde tot een wereldwijde sensatie. In de tombe van de 'kindkoning' lagen twee doodgeboren, onvolgroeide baby's.

De Egyptische onderzoekers namen in 2008 DNA af bij de mummie en de foetussen. Toetanchamon regeerde in de veertiende eeuw voor het begin van onze jaartelling.

Toetanchamon was getrouwd met Anchesenamon, dochter van de legendarische koningin Nefertiti. Mogelijk kan door het onderzoek ook de mummie van Nefertiti worden geïdentificeerd.

03-02-2010

Duizend jaar oude lichamen gevonden in Mexico

MEXICO-STAD - Bij archeologische opgravingen in grotten in het noorden van Mexico zijn negen oude woningen, twee religieuze gebouwen en een graftombe gevonden. Enkele gevonden objecten zijn meer dan duizend jaar oud.

© NU.nl/Chris Heijmans Dat heeft het Mexicaanse nationale historische instituut INAH dinsdag bekendgemaakt.

De gebouwen waren gemaakt van aarde en steen en hadden slaapkamers, stallen en opslagplaatsen. In een aantal kamers zijn in totaal elf stoffelijke overschotten gevonden.

De lichamen waren gewikkeld in plantenvezels, die op hun plaats werden gehouden door touwen en houten naalden.

De onderzoekers vermoeden dat in de gevonden gebouwen de Tubare woonden, een inmiddels uitgestorven bevolkingsgroep uit het noorden van Mexico.

© ANP

(nu.nl)

04-02-2010

300 dinosaurussporen voorgoed weg na regenbui



Ongeveer 65 miljoen jaar lang prijkten er driehonderd voetafdrukken van dinosauriërs in een rotswand in het zuiden van Bolivia. Na een zware regenbui stortte de rots echter naar beneden. De sporen zijn voorgoed verloren. Dat zegt de beheerder van de archeologische vindplaats.



De voetafdrukken waren afkomstig van twee titanosauriërs, reusachtige plantenetende dinosauriërs, die er tientallen miljoenen jaren geleden hadden rondgelopen.



Het ongelukje betekent echter niet het einde voor de vindplaats. In totaal hebben dinosaurussen vijfduizend voetafdrukken achtergelaten op een rotswand van ongeveer 140.000 vierkante meter. De autoriteiten onderzoeken nog hoe de resterende sporen kunnen worden beschermd. (belga/kh)

(HLN)

06-02-2010

Duizenden dino-voetsporen gevonden



Chinese archeologen hebben meer dan 3000 dinosaurusvoetsporen gevonden, allemaal lopend in dezelfde richting. Dit meldt de BBC.

De voetstappen, gevonden in het oosten van de provincie Shandong, zijn gezet door meer dan zes soorten dinosaurussen. Volgens de archeologen zijn ze meer dan 100 miljoen jaar oud.

De wetenschappers vermoeden dat de prehistorische beesten bezig waren met een massale migratie, of wellicht op de vlucht voor jagende tijdgenoten.

De vondst is bijzonder door de enorme hoeveelheid en afmeting van de voetsporen. Ze meten tussen de tien en de 80 centimeter. Ze zijn gezet door, onder andere, tyrannosaurussen, coelurosaurussen en hadrosaurussen.

In de regio zijn veel sporen van dinosaurussen gevonden. De nabij gelegen stad Zhucheng wordt ook wel 'dinosaur city' genoemd.

(depers.nl)

07-02-2010

Vogelachtige dinosaurus vult witte plek in stamboom vroege vogels

China is een primitieve vogelachtige dinosaurus met klauwen aan zijn korte voorpoten ontdekt. Haplocheirus sollers leefde 160 miljoen jaar geleden in het westen van China en is verwant aan de gemeenschappelijke voorouder van vogels en dinosaurussen (Science, 29 januari).


Reconstructie van de vogelachtige dinosaurus 'Haplocheirus sollers'.

Illustratie Science De ontdekking is belangrijk, omdat dit fossiel ouder is dan Archaeopteryx, de vroegste vogel. Het inpassen van de Alvarezsauroidea, de groep waartoe de gevonden Haplocheirus behoort, in de dinostamboom was tot nog toe problematisch. De jongste fossielen van deze groep vogeldino’s waren slechts honderd miljoen jaar oud. Fossielen van Archaeopteryx, die uit naaste verwanten van de Alvaresauroidea zou moeten zijn voortgekomen, zijn circa 150 miljoen jaar oud.

In China zijn duizenden fossielen gevonden van vogelachtige dinosaurussen, maar ze zijn veel te jong om de werkelijke voorouders te kunnen zijn van Archaeopteryx. „Dit is een zwak punt in onze theorieën”, erkent de Chinese paleontoloog en mede-auteur Xu Xing in een toelichting per e-mail. „Het is een probleem dat er wereldwijd relatief weinig geschikte afzettingen met geschikte fossielen zijn die stammen uit het Jura (200 tot 146 miljoen jaar geleden). En het is ook precies de reden dat wij zijn gaan zoeken in dit gebied. Onze studie laat nu zien dat er wel degelijk al veel verschillende vogelachtige dinosaurussen bestonden voordat Archaeopteryx op het toneel verscheen.”

Ooit dachten paleontologen dat de Alvarezsauroidea loopvogels waren. Typisch vogelachtige kenmerken van Haplocheirus zijn volgens Xu Xing zijn holle botten, de drie vingers aan zijn voorpoot en zijn lange dunne achterpoten. Maar het fossiel heeft ook duidelijke dinokenmerken zoals een wat zwaardere schedel, het polsgewricht dat niet vergroeid is met de botjes van de hand en het ontbreken van een kam op het borstbeen.

Volgens eerste auteur Jonah Choiniere laat zijn studie zien dat Haplocheirus en de groep waartoe hij behoort, de Alvarezsauroidea, niet de meest aan vogels verwante dinosaurussen zijn die we kennen. Sommige van hun vogelachtige eigenschappen moeten onafhankelijk van vogels zijn ontstaan, in een parallelle lijn van evolutie.

(nrc)

11-02-2010

Genen prehistorische man volledig in kaart gebracht

AMSTERDAM – Deense wetenschappers zijn er voor het eerst in geslaagd om het genoom van een prehistorische man te ontcijferen aan de hand van haren die 4400 jaar lang bewaard zijn gebleven in ijs.

© Nuka Godfredsen/Nature De onderzoekers van de Universiteit van Kopenhagen voerden een uitgebreide genetische analyse uit op een bosje menselijk haar dat werd gevonden in permafrost op de Noordpool.

Aan de hand van dit onderzoek konden de wetenschappers voor het eerst de genen van een prehistorisch individu volledig reconstrueren.

Zeehonden

De haren bleken afkomstig van een man die waarschijnlijk bruine ogen had en aanleg voor mannelijke kaalheid. Zijn bloedgroep was A positief. De man leefde ongeveer 4400 jaar geleden en was een van de eerste Eskimo's. Hij leefde vermoedelijk op een dieet van vogels en zeehonden.

De resultaten van de studie zijn gepubliceerd in het wetenschappelijk tijdschrift Nature. De onderzoekers gaan ervan uit dat de prehistorische man – die inmiddels Inuk wordt genoemd – op jonge leeftijd is overleden.


Veel haar

“We hebben vrij veel haar van de man gevonden, daarom nemen we aan dat hij jong stierf”, verklaart hoofdonderzoeker Eske Willerslev in de Britse krant The Guardian. “Hij was genetisch aangepast aan het leven op de Noordpool, maar waarschijnlijk waren zijn voorouders slechts een paar generaties geleden naar het gebied getrokken.

De methode waarmee het genoom van Inuk in kaart is gebracht kan waarschijnlijk ook worden gebruikt om de genen van nog oudere voorouders van de mens te reconstrueren. Zo verwacht het Max Planck Instituut in Duitsland binnenkort het genoom te publiceren van enkele Neanderthalers.


Verre voorouder

Eske Willerslev hoopt zelfs om de genen van een Homo heidelbergensis (een nog oudere menselijke voorouder) te reconstrueren aan de hand van opgegraven botten. “We staan op het punt om daarmee te beginnen”, zo verklaart hij in het Britse tijdschrift New Scientist.

© NU.nl/Dennis Rijnvis

(nu.nl)

11-02-2010

Gaan we binnenkort een neanderthaler klonen?



Loopt er binnenkort weer een neanderthaler op onze planeet rond? Het is niet onmogelijk, want wetenschappers beschikken bijna over voldoende DNA om deze uitgestorven mensensoort te klonen.

Het Max Planck Instituut begon in 2005 het DNA van een 30.000 jaar oude vrouw te ontrafelen. Nu de genetische code bijna compleet is, kunnen wetenschappers meer te weten komen over het leven van neanderthalers. En wie weet, misschien klonen ze een exemplaar.

DNA is een stuk eenvoudiger geworden dan een paar jaar geleden. Toen kostte het miljoenen en duurde het een jaar om DNA te onderzoeken. Vandaag doen we er nog amper twee dagen over. Eens we over DNA beschikken, is klonen mogelijk. Sommige wetenschappers denken dat we een neanderthaler zouden kunnen klonen door een menselijke cel aan te passen. Het gaat dan wel over duizenden tot miljoenen aanpassingen.

Het blijft natuurlijk wel de vraag of het ethisch verantwoord zou zijn om een neanderthaler te klonen. Volgens auteur Zach Zorich heeft de neanderthaler immers ook recht op mensenrechten. En hoe zou een neanderthaler reageren op onze maatschappij? (gb)

(HLN)

quote:

Op donderdag 11 februari 2010 08:26 schreef ExperimentalFrentalMental het volgende:
11-02-2010

Genen prehistorische man volledig in kaart gebracht

11-02-2010

4.000 jaar oud DNA van Inuit onthuld


Reconstructie van een Inuit die 4.000 jaar geleden leefde in Groenland. (Illustratie Alex Staroseltsev)

Uit een 4.000 jaar oud plukje haar is een redelijk compleet genoom van een oude eskimo (Inuit) gereconstrueerd. Het is het eerste genoom van een prehistorische mens, vandaag gepubliceerd in Nature.


arpoen die Inuit eskimo's gebruikten.

Illu. Alex Staroseltsev En daardoor weten we nu dat deze man uit Qeqertasussuk, Groenland, bruine ogen had, en donker en dik haar, bloedgroep A+, een grote kans op kaalheid én droge oorsmeer. Ook is nu duidelijk is dat de leden van de Saqqaq-cultuur, de oudste menselijke cultuur op Groenland waartoe deze man behoorde, hoogstwaarschijnlijk linea recta uit Oost-Azië naar Groenland zijn gekomen. Tot nu toe werd vaak aangenomen dat de Saqqaq een afsplitsing vormden van indianenvolkeren die al langer in Noord-Amerika verbleven. De man blijkt het nauwst verwant met volkeren die nu ten westen van de Beringstraat leefde. Vorig jaar werd al een klein deel van zijn DNA (uit de mitochondriën) gepubliceerd. Analyses wezen toen ook al naar een herkomst uit Oost-Azië. Bij de huidige Inuit zijn wel veel genetische sporen van indianen (en Europeanen) aanwezig.

De reconstructie was alleen mogelijk met de allernieuwste genetische technieken. Daarbij worden de korte half vergane DNA-fragmenten uit het haar vergeleken met het bekende menselijke genoom, en zo op de juiste plaats gelegd.

De hoofdonderzoeker, Eske Willerslev van het Deense Centre for GeoGenetics, was al eens op zoek naar haar geweest bij archeologische opgravingen in het Groenlandse ijs, maar uiteindelijk werd het haar gevonden in een Kopenhaags museum.

Het onderzoek is een bewijs dat haar een belangrijke bron voor prehistorisch DNA kan zijn, maar waarschijnlijk alleen in koude streken. Tot nu werden stukken prehistorisch DNA (zoals van Neanderthalers en onlangs nog van een 30.000 jaar oude man uit Kostensti) gewonnen uit botten.

(nrc)

12-02-2010

Drank- en eetfestijn carnaval kreeg pas in middeleeuwen religieus tintje



Carnaval is vanaf het begin al een eetfeest geweest, waarbij men zich te buiten gaat aan spijzen en dranken. "De oorsprong van het carnaval gaat terug naar de oude Romeinen", zegt directeur Ineke Strouken van het Nederlands Centrum voor Volkscultuur aan de vooravond van het populaire volksfeest. "Maar de echte doorbraak kwam pas in de middeleeuwen."

De naam stamt vermoedelijk ook af van het Latijnse 'carne vale', dat 'vaarwel aan het vlees' betekent. Ook het verkleden en in optocht door de straten lopen, was bij de Romeinen al gebruikelijk.

Kerk
De religieuze invulling van carnaval kwam pas later, zegt Strouken. "De kerk heeft het heidense carnaval omgezet in een katholieke traditie. Datzelfde is in principe gebeurd met Kerstmis." De periode van carnaval vormt de opmaat tot de vastentijd en bezinning voor Pasen. "Iedereen mag even helemaal gek doen voordat de ziel moet worden gereinigd", legt de deskundige uit.

Tijdens de veertigdaagse vasten wordt de periode van veertig dagen herdacht dat Jezus door de woestijn zwierf en niet at. (anp/sam)

(HLN)

12-02-2010

'Botanalyse wijst op bestaan dwergdinosaurussen'

AMSTERDAM – Een analyse op prehistorische botresten uit Roemenië heeft uitgewezen dat er vermoedelijk ooit dwergdinosaurussen hebben geleefd in het gebied.

© Novum De onderzochte dinosauriërbotten zijn afkomstig uit Hateg en dateren uit het late Krijt. In die tijd was het gebied nog een eiland.

Onderzoekers van de Universiteit van Bristol analyseerden de botresten om de lengte van de ledematen en lichamen van de dinosauriërs in te schatten. Ze kwamen tot de conclusie dat veel van de dieren aanmerkelijk kleiner waren dan hun soortgenoten die elders leefden.


Zo stuitten de wetenschappers op de resten van volwassen sauropoden met een lichaamslengte van vijf meter. In Argentinië zijn resten van sauropoden gevonden met een lichaamslengte van vijfendertig meter.


Gemiddelde lengte

Verder werden er overblijfselen onderzocht van volwassen hadrosauriërs met een lengte van ruim vier meter, terwijl de gemiddelde lengte van die soort rond de tien meter lag.

De resultaten van het onderzoek zijn gepubliceerd in het wetenschappelijk tijdschrift Palaeogeography, Palaeoclimatology, Palaeoecology.


Voedselinname

“Al deze soorten waren ongeveer de helft kleiner dan hun soortgenoten op grotere landmassa’s”, verklaart hoofdonderzoeker Michael Benton op Discovery News.

“Dat komt overeen met een lichaamsmassa die ongeveer acht keer kleiner is. En lichaamsmassa is biologisch gezien het belangrijkste als je het hebt over bijvoorbeeld fysiologie en voedselinname.”


Eilandregel

De studie van Benton ondersteunt de zogenaamde ‘eilandregel’ in de evolutietheorie. Volgens deze regel worden kleine dieren groter als ze evolueren op een eiland en worden grote dieren juist kleiner. Over de precieze oorzaak van dit fenomeen lopen de meningen van wetenschappers uiteen.

"Deze studie van Benton is fascinerend en provocatief", verklaart paleontoloog Scott Sampson op Discovery News. "Dit laat zien dat er onder de grootste dieren die ooit op aarde leefden ook dwergachtige variaties voorkwamen."

© NU.nl/Dennis Rijnvis

(nu.nl)

12-02-2010

Zeldzame gouden munt gevonden bij Thorn

Amateur-archeoloog Jean-Paul Geusen heeft in de nabijheid van Thorn een zeldzame gouden munt uit de vroege Middeleeuwen gevonden.

Het gaat om een gouden tremissis van 625 na Christus die in Maastricht geslagen is. De geschatte waarde bedraagt ettelijke duizenden euro’s.

Geusen vond het goudstuk met zijn metaaldetector. "Toen ik de vondst gemeldde bij het Geldmuseum, kreeg ik meteen het verzoek om met de munt naar Utrecht te komen voor een onderzoek", zegt Geusen. Daar kreeg hij te horen dat het om een zeldzame tremissis ging.

Volgens conservator Elly van Loon van museum Het Land van Thorn is de munt extra bijzonder omdat er nooit eerder eentje met deze afbeeldingen is gevonden. De munt toont naast de naam van muntmeester Madelinus de afbeelding van een kop, waarschijnlijk een vorst of heerser uit Maastricht ofde omliggende regio.

Vanwege het zeldzame karakter van demunt wil het museum het geldstuk aankopen en tentoonstellen.

(Dagblad de Limburger)

quote:

Op vrijdag 12 februari 2010 08:35 schreef Iblardi het volgende:

[..]


[..]

13-02-2010

Nederlanse families slachtoffers WOII krijgen bezittingen terug

Zo'n honderdvijftig nabestaanden van 35 Nederlanders die tijdens de Tweede Wereldoorlog zijn weggevoerd naar concentratiekamp Neuengamme, hebben vandaag persoonlijke bezittingen van hun familieleden teruggekregen. Dat gebeurde in voormalig Kamp Amersfoort.

Foto's en brieven
Een van de 35 families kon het emotioneel niet opbrengen om te
komen, een andere was om onbekende redenen niet aanwezig. Het ging om eigendommen zoals portefeuilles met inhoud, zakhorloges, persoonsbewijzen, foto's en zelfs liefdesbrieven. Sommigen hadden veel achtergelaten, anderen weinig. Een familie kreeg zelfs tussen de tachtig en negentig foto's terug in handen.

Emotioneel
Voor de families was het een heel emotionele aangelegenheid, zei Gert van Dompseler van stichting Oktober 44 vandaag. Hij vond in oktober samen met Pieter Dekker de bezittingen in enveloppen in een groot archief in Bad Arolsen. In dat archief zijn de gegevens verzameld van meer dan zeventien miljoen nazislachtoffers.

Medewerkers van het archief hebben de bezittingen naar Amersfoort gebracht. (belga/ep)

(HLN)

15-02-2010

Bodem onder grootste hunebed wordt gescand

BORGER - De bodem onder het grootste hunebed van Nederland, dat in Borger ligt, wordt vrijdag 'gescand' op eventuele archeologische voorwerpen.

© ANP Dit maakte Hein Klompmaker, directeur van het Hunebedcentrum in Borger, maandag bekend.

Het is voor het eerst dat in Nederland een hunebed gescand wordt met het scanapparaat, een zogeheten grondradar.


Het onderzoek moet duidelijk maken of zich nog archeologische voorwerpen in de bodem van Hunebed D27 bevinden.

© ANP

(nu.nl)

16-02-2010

Onderzoek: Toetanchamon stierf aan malaria


Het gezicht van de mummie van Toetanchamon zoals dat te zien valt in Luxor, Egypte. (Foto AP)

De Egyptische farao Toetanchamon leed aan een botziekte, de ziekte van Köhler. Hij stierf op 19-jarige leeftijd, omstreeks 1324 voor onze jaartelling, waarschijnlijk na een val, door de voortschrijdende botziekte en een malaria-aanval.


Twee vrouwen kijken naar één van de graftombes van Toetanchamon in het Egyptische museum in Caïro.
(Foto AP)

Dat schrijven Egyptische onderzoekers, met Duitse en Italiaanse collega’s, in Journal of the American Medical Association dat morgen verschijnt.

Uit de botmonsters van de mummies van Toetanchamon en tien van zijn vermoedelijke familieleden is DNA geïsoleerd. Ook zijn er nieuwe, gedetailleerde CT- scans van de koninklijke mummies gemaakt.

Na interpretatie van alle gegevens, maken de onderzoekers een eind aan veel veronderstellingen over erfelijke ziekten in de farao-familie.

Toetanchamon en zijn vermoedelijke vader zijn vaak erg vrouwelijk afgebeeld, bijna met borsten, en het lange hoofd deed aan het syndroom van Marfan denken. Maar van ziekten die dat beeld opleveren is geen spoor gevonden. Waarschijnlijk was het de afbeeldingsstijl.

Ook is Toetanchamon niet vermoord door een klap op het achterhoofd, zoals lang is beweerd. Het DNA-onderzoek leverde een stamboom van vijf generaties op. De farao Achnaton, Toetanchamons beroemde voorganger die de zonnegod tot belangrijkste god maakte, is waarschijnlijk zijn vader.

(nrc)

17-02-2010

'René Descartes werd vergiftigd'

AMSTERDAM - René Descartes is niet, zoals al 360 jaar wordt aangenomen, gestorven aan de gevolgen van longontsteking. De Franse filosoof en wiskundige is met opzet vergiftigd. Dat zegt een Duitse onderzoeker van de Universiteit van Erlingen.
Wetenschapper Theodor Ebert verrichtte meer dan een jaar onderzoek in Franse en Zweedse archieven om tot zijn conclusie te komen, zo schrijft The Guardian.

Descartes overleed op 11 februari 1650 in Stockholm, volgens de geschiedschrijving aan de gevolgen van een longontsteking. Het lichaam van de invloedrijke denker zou niet zijn opgewassen tegen de Scandinavische kou.

Ebert vond tijdens zijn speurtocht echter een notitie waarin de arts van Descartes melding maakt van -vermoedelijk- bloed in de urine van de filosoof.


Braakmiddel

"Bloed in de urine is geen symptoom van longontsteking, wel van arseenvergiftiging", aldus Ebert die bovendien weet te melden dat Descartes zijn dokter vroeg om een braakmiddel. "Welke andere conclusie kun je dan trekken dan dat Descartes, die medisch zeer goed was onderlegd, geloofde dat hij was vergiftigd?"

Dader zou volgens Ebert een katholieke priester met de naam Jacques Viogué zijn, die niet kon leven met Descartes' theologische ideeën.


Ik denk dus ik ben

René Descartes (1596 - 1650) is de meest invloedrijke denker van zijn tijd. Hij hield zich niet alleen met filosofie, maar ook met wiskunde en natuurkunde bezig. Hij is de grondlegger van onder meer de analytische meetkunde en geldt algemeen als het beginpunt van de 'moderne filosofie'. Beroemd is zijn filosofische leus 'ik denk dus ik ben' (Cogito ergo sum).

© NU.nl/Wilma Haan

(nu.nl)

13-02-2010

Ronde Aztekentempel in Mexico ontdekt



Archeologen hebben in het centrum van de Mexicaanse hoofdstad de funderingen van een ronde Aztekentempel ontdekt. De tempel was volgens archeoloog Eduardo Matos Moctezuma mogelijk aan de god van de wind gewijd.

De tempel bevindt zich achter de huidige kathedraal in Mexico-City en maakte vroeger deel uit van de hoofdstad van het Aztekenrijk Tenochtitlán. Hij werd waarschijnlijk op het einde van de vijftiende eeuw kort voor de aankomst van de Spanjaarden gebouwd en was vermoedelijk 30 meter hoog. (belga/vsv)

(HLN)

24-02-2010

Ondergang van de Maya’s

De laatste weken is er in het nieuws veel te doen over de Maya’s. Nieuwe archeologische ontdekkingen over dit mysterieuze volk kunnen verhelderend licht werpen op de vraag waarom deze cultuur vanaf 900 AD redelijk abrupt uiteen begon te vallen. In de loop van de jaren zijn vele theorieën de revue gepasseerd, maar een definitief antwoord ontbreekt nog steeds. Kennislink zet een aantal van de meest aannemelijke archeologische theorieën op een rijtje. In een apart artikel komt de klimaat-theorie aan bod.

Wie waren de Maya’s?
De Maya’s waren een inheems Indiaans volk dat leefde in Meso-Amerika. De bloeitijd van hun cultuur lag tussen 250 AD en 900 AD. Ze leefden in kleine stadsstaten onder leiding van koningen die als bemiddelaars tussen goden en mensen werden gezien. De Maya-cultuur wordt gezien als de hoogst ontwikkelde beschaving die Midden-Amerika voor de komst van de Spaanse veroveraars kende. Zo beschikte zij over een eigen ideografisch schrift en een zeer nauwkeurige kalender. De Maya’s blonken uit in het bouwen van monumentale architectuur, stenen altaren, beeldhouwkunst en steles

Wat we vandaag de dag weten van de Maya-cultuur is voor een groot deel te danken aan de verslagen van monniken en Spaanse soldaten tijdens de koloniale periode en aan de verschillende opgravingen die door archeologen zijn verricht.


De Maya’s leefden en handelden in een streek die Meso-Amerika wordt genoemd. Geografisch strekt Meso-Amerika zich uit van het noorden van Mexico tot aan Nicaragua en Costa Rica. Het omvat Quintana Roo, Yucatán, Campeche, Chiapas, en Tabasco in Mexico, het gehele tegenwoordige Guatemala, Belize, en het uiterst westelijke deel van Honduras en El Salvador. Deze streek is ongeveer 900 km van noord naar zuid, en 500 km van oost naar west. Afbeelding: © Wikimedia Commons

Verval
Rond 900 AD stopten de Maya’s vrij abrupt met het bouwen van de monumentale bouwwerken. Wetenschappers gaan ervan uit dat dit tevens het falen van de lokale heersende klasse betekende, omdat de heersende klasse opdracht gaf tot de bouw van deze monumenten. Archeologisch onderzoek heeft aangetoond dat rond dezelfde tijd er ook geen onderhoud meer werd gepleegd aan de monumenten. De hoeveelheid officiële begrafenissen nam af en de grafgiften werden minder en armer.

Wat is er gebeurd?
Kennislink peilde begin januari wat volgens jullie de voornaamste oorzaak van de ondergang van de Maya-beschaving is.

Hoe kwam de Maya-beschaving aan zijn eind?
De ondergang van de Maya-beschaving is al decennia lang een geliefd onderwerp voor wetenschappers. Er bestaan vele theorieën over de teloorgang van deze cultuur. Wat is volgens jou de reden geweest van het abrupte verdwijnen van de Maya’s?


De komst van de Spanjaarden: 28%

Onderlinge oorlog tussen rivaliserende stammen: 10%

Hongersnood: 13%

Ziekte: 26%

Veranderend klimaat: 22%


Het goede antwoord? Jullie hebben allemaal een beetje gelijk! Alle factoren droegen bij aan het uiteindelijke verval van de Maya-samenleving, alhoewel sommigen meer dan anderen. De Spanjaarden zetten daar bijvoorbeeld pas in de zestiende eeuw voet aan wal. Ondanks dat ze inderdaad veel ziektes meenamen en er daardoor veel Maya’s overleden, is deze factor niet van belang voor wat er rond 900 AD gebeurde.

De ondergang van de Maya-beschaving is een complex geheel van oorzaken en verbanden. Er is niet één factor aan te wijzen die op zichzelf verantwoordelijk is. In feite zou je kunnen zeggen dat de Maya’s het slachtoffer waren van hun eigen succes. De extreme bevolkingsgroei tijdens de Klassieke periode zette een kettingreactie in gang die gevolgen had voor de hele Mayaanse samenleving.

Er bestaan ingewikkelde schema’s die de verschillende oorzaken en interrelaties met elkaar in verband proberen te brengen. Deze factoren dienen dan ook in verband met elkaar gezien te worden, niet als op zichzelf staande oorzaak. Globaal gesproken zijn er drie dynamische hoofdoorzaken van het verval te onderscheiden: 1) intensivering van de landbouw met uitputting als gevolg, 2) het ontwrichtende effect van strijd en oorlogsvoering en 3) het verwerpen van de religieuze ideologie en het koningschap.

Landschappelijk gebruik
Het landschap in de Maya-regionen was uitermate geschikt voor landbouw. De Maya’s verbouwden door de gunstige gewaseigenschappen vooral mais, bonen en chili. Mais is bijvoorbeeld – in tegenstelling tot graan – een gewas dat veel minder reserves behoeft om de oogst van het komende jaar veilig te stellen. Verder gebruikten de Maya’s voor het bewerken van het land bijna geen lastdieren. Omdat er dus weinig dieren waren om te voederen konden de boeren bijna volledig zelf over de oogst beschikken.

Het agrarisch systeem van de Maya’s kende ook een keerzijde. De technologie die zij tot hun beschikking hadden was matig geavanceerd. Zonder metalen werktuigen, lastdieren en ingewikkelde machines konden de Maya’s maar een relatief klein deel van het land bewerken. Per huishouden werd er weinig overschot geproduceerd, simpelweg omdat het te arbeidsintensief was. Er was net voldoende om de eigen familie te onderhouden. En dat is in het geval dat de omstandigheden optimaal waren. Veel boeren zullen regelmatig te maken hebben gehad met storm, droogte, sprinkhanen die van de gewassen peuzelden en ziektes aan de gewassen. Ondanks de relatief lage voedingswaarde van mais hebben de Maya’s het op deze manier toch eeuwen overleefd, zo lang het bevolkingsaantal enigszins gelijk bleef.

De explosieve bevolkingsgroei in de Klassieke periode (250 – 900 AD) leidde er echter toe dat het landschap intensiever gebruikt moest worden. Er waren simpelweg meer monden te voeden. Terwijl de bevolking groeide en het bruikbare land door uitputting schaars werd, werden de Maya-boeren verplicht om overschot te produceren (voor de koning) terwijl zij niet de middelen hiervoor hadden.

Strijd en oorlogsvoering; de rol van de koningen
In de beginjaren van het onderzoek naar de Maya’s veronderstelden wetenschappers dat de Maya’s over het algemeen een vredelievend volk waren. Toen het schrift van de Maya’s eenmaal ontcijferd kon worden bleek dat heel anders te zijn. Er werd veel geschreven over strijd tussen de stammen, over krijgsgevangenen, en over offers.

Waarom de Maya’s ten strijde trokken weten we niet precies. Inscripties zwijgen over de directe aanleidingen. Waarschijnlijk speelden zaken als prestige en persoonlijke ambitie een rol, maar beschikking over landbouwgrond (en zijn producten) zal de belangrijkste reden zijn geweest. Uiteindelijk waren niet de jaden dodenmaskers, maar de producten van landbouw de ware rijkdom van de Maya’s.

Verschoven balans
Een van de primaire zorgen van de koning was om te voorzien in de voedselbehoefte van onderdanen die niet zelf-onderhoudend waren (zoals de elite en krijgers), en misschien wat achter te houden voor de noodzakelijke rituele feesten. Zolang er voldoende geproduceerd werd voor het zelfde aantal mensen werkte het agrarisch systeem prima. Maar wat als de balans verschoof?

De koningen onttrok veel mankracht aan de samenleving voor oorlogsvoering. Elke krijger meer betekende dan ook een boer minder om het land te bewerken. Ook zetten de koningen veel mensen in om te bouwen aan de monumentale bouwwerken. Deze bouwwerken hadden niet alleen een rituele functie, zij dienden ook om vijanden te imponeren.

Door deze activiteiten hadden de heersers nog meer monden om te voeden, en verschoof dat balans. En omdat het landschap uitgeput dreigde te raken waren de koningen genoodzaakt om kunstmatig in te grijpen in het agrarische systeem. De koningen probeerden het productie overschot van de boeren te verhogen door terrassen aan te leggen, boeren over te plaatsen naar andere streken en andere gebieden te veroveren om meer landbouwgrond te bezitten. Deze ondernemingen waren maar matig succesvol, in ieder geval niet op de lange termijn.

De bemoeizucht van de elite met de landbouw zorgde voor sociale onrust onder de boeren, die een steeds hogere druk ervoeren. Niet alleen dienden ze surplus te genereren om de strijd voerende elite te voeren, om de haverklap werden de boeren overgeplaatst naar andere streken al naar gelang de overwinnaar die uit de strijd kwam. De sociale onrust werd versterkt door een gevoel van onveiligheid en ontevredenheid.

Religieuze ideologie en het koningschap
De Maya’s leunden voor hun zielenheil op de koning als spiritueel leider. Hij was bemiddelaar tussen de bevolking en de goden. De Maya’s geloofden dat een goede band met de goden garant stond voor welvaart en voorspoed. Met name de koning speelde hierin een belangrijke rol: hij was immers verantwoordelijk voor het waarborgen van balans, de orde en succes in de samenleving.


Mayaanse god van de bliksem, Chac Afbeelding: © Wikimedia commons

De Maya’s zagen collectief ongeluk of onheil niet als het falen van een systeem, maar als een persoonlijk moreel falen van iemand. Koningen werden dan ook persoonlijk aansprakelijk gesteld en troffen schuld bij onheil. Bij het falen van het agrarische systeem – en aanverwante ellende zoals ziekte en ondervoeding – zal niet alleen de bevolking met een beschuldigende vinger hebben gewezen. Ook de elite en overige religieuze leiders zullen – in een poging om hun eigen privileges te behouden – kritiek hebben geuit op het instituut van koningschap. Het volk raakte het vertrouwen kwijt in de ideologie geassocieerd met koningschap.

Er kwam een eind aan de tradities, gewoonten en cultuur van een volk dat eeuwenlang heeft bestaan. Wat er vervolgens precies gebeurde met de Maya’s is nog steeds aanleiding voor debat onder wetenschappers. We zien een demografische afname. Verlieten de Maya’s de monumentale steden om weg te trekken naar andere streken in de hoop om daar een beter leven te vinden? Was het falen van het agrarisch systeem de aanleiding voor hongersnood en sterfte? Wetenschappers hopen in de toekomst met behulp van nieuwe inzichten hier meer uitsluitsel over te kunnen geven.

Lees verder
•Grube, N. (red), 2001: Maya: de goddelijke koningen van het regenwoud, Keulen
•Gallenkamp, C., 1963: Maya: het raadsel van een verloren en hervonden beschaving, Amsterdam
•Sabloff, J.A., 1994: De Maya’s: een nieuwe kijk op een oude cultuur, Maastricht
•Henderson, J.S., 1998: The world of the ancient Maya, London

(Kennislink)

25-02-2010

Een zwarte bladzijde na de bevrijding



Koos Groen diepte het verhaal op van de tienduizenden ‘landverraders’ die na de oorlog werden vastgezet en vaak ernstig mishandeld.

‘De commandant, Kalf genaamd, zei dat we nu te zien zouden krijgen hoe werd gehandeld met geïnterneerden die probeerden te ontvluchten. Een aantal bewakers, ik schat ongeveer twintig, vormden toen een cirkel. Heinsbergen werd in die kring gebracht en moest hard lopende, de kring aan de binnenzijde langs gaan. Elk der bewakers mocht hem dan slaan, schoppen of anderszins pijnigen naar believen. Zij gingen hierbij zo ver dat Heinsbergen machteloos neerviel. Toen hij weer wat tot zichzelve was gekomen, herhaalden ze hun wreedheid.’

Een getuigenverklaring van een vrouwelijke gevangene in kamp Sectorpark, in de gemeente Halfweg. Niet uit de oorlogsjaren, maar van vlak daarna: juli 1945. De bewakers waren geen Duitsers maar Nederlanders en de geïnterneerden geen joden maar NSB’ers, ‘landverraders’. Zo vlak na de oorlog telde ons land honderden van dergelijke geïmproviseerde kampen. Vaak waren de omstandigheden erbarmelijk en was de behandeling er simpelweg beestachtig; weinig verschillend van die in de Duitse werkkampen tijdens de oorlog. Onderzoeksjournalist Koos Groen citeert veel van dit soort verslagen, vele schokkender dan dit. In zijn boek Fout en niet goed schat hij dat er in totaal zo’n 240 gevangen door geweld zijn omgekomen: ‘Het is natuurlijk geen Auschwitz, maar ook niet niks.’

De zuivering van de Nederlandse samenleving na de Tweede Wereldoorlog was een aanfluiting – en een politiek schandaal. Duizenden mensen werden lukraak opgepakt en maandenlang vastgehouden, zonder bed, zonder enige privacy, vaak ondervoed, zonder dat ze wisten waarom ze vast zaten, zonder dat ze een beroep konden doen op enige rechtsbijstand. Duizenden die vaak niets, of nauwelijks iets, op hun kerfstok hadden. Een flirt met een Duitser of een passief NSB-lidmaatschap waren voldoende voor een beestachtige behandeling.

Wereldvreemd

De oorzaak van veel ellende, aldus Groen, was Hare Majesteits regering in ballingschap. Hij noemt het oorlogskabinet ‘slap’ en ‘weinig inventief’. Maar incompetentie was één oorzaak van deze zwarte bladzijde; de andere was koningin Wilhelmina zélf. Ze haatte ‘landverraders’ en dacht dat deze categorie later met gemak apart gezet kon worden. Ook stelde ze hen via Radio Oranje zware straffen in het vooruitzicht. Ze was, kortom, wereldvreemd. Ze was er ook van overtuigd dat Nederland ‘vernieuwd’ moest worden. Weg met de politieke partijen, weg met de parlementaire democratie. Oranje moest het voor het zeggen krijgen. Om dat te bereiken, deed ze er alles aan om te voorkomen dat de door haar geminachte regering terugkeerde naar bevrijd Nederland, en zorgde ze ervoor dat daar het ‘militair gezag’ gevestigd werd, onder leiding van haar vertrouweling generaal Kruls.

En om te voorkomen dat de communisten van de chaos gebruik zouden maken en de macht zouden grijpen, gaf ze schoonzoon Bernhard de opdracht het verzet en andere ‘goede’ Nederlanders samen te bundelen in de Binnenlandse Strijdkrachten. Deze BS’ers, aangevuld met gajes en overlopers en gedekt door de prins, zorgden voor een ongekende arrestatiegolf. Niet gehinderd door regering, bestuur of politie.

De chaos was compleet. Niemand wist wie, waar, waarom was aangehouden. Uiteindelijk zaten er zo’n 100 à 150.000 mensen vast, onder de meest erbarmelijke omstandigheden. Vooral berucht waren de interneringskampen De Harskamp bij Ede (Groen: ‘Buchenwald op de hei’) , Levantkade in Amsterdam en de Scheveningse gevangenis – en uiteraard werden de Duitse lager zoals Vught, Amersfoort en Westerbork ook in gebruik genomen. Tegen de winter van 1946 zat de regering met een schier onoplosbaar probleem. Minimale opvang van die massa was schreeuwend duur (en ons land was straatarm), en een behoorlijke berechting zou vele jaren duren.

Zorgvuldig, uitputtend en met een ruime scheut verontwaardiging en cynisme, beschrijft Groen in dit vuistdikke boek de opkomst van deze kampen en van de Bijzondere Rechtspraak, met zijn inderhaast samengestelde rechtbanken en ‘lekentribunalen’, de bestuurlijke vetes, blunders en noodwetjes en, uiteindelijk, de massale, in grote haast uitgevoerde gratieverlening waar menige echte oorlogsmisdadiger ook van heeft geprofiteerd.

Geen poot aan de grond

Wilhelmina’s poging om de macht naar zich toe te trekken liep hopeloos vast. Het optreden van de BS wekte alom afschuw, en de op haar initiatief opgerichte ‘Nederlandse Volksbeweging’ kreeg geen poot aan de grond. (Eigen schuld: de door haar naar voren geschoven NVB-leider Jan de Quay had tijdens de oorlog met de Duitsers aangepapt, en had toen zelfs verzet veroordeeld!) Wellicht wist ze inmiddels ook dat haar geliefde schoonzoon Bernhard een oud-SS’er was en dus verder onbruikbaar. In de jaren 1946/47 keerde het tij. Na het machteloze kabinet-Schermerhorn kon de socialist Willem Drees een kabinet formeren met werkelijke macht. De eerste verkiezingen herstelden de vooroorlogse politieke verhoudingen. De bevolking wilde rust en orde; op enkele diehards uit het verzet na was niemand nog geïnteresseerd in de geïnterneerden.

Het gratiebeleid werd doorgedrukt (met de stille zegen van Drees) door een aantal katholieke ministers van Justitie die, zoals dat toen nog gewoon was, goed luisterden naar de kardinaal en de paus. Het Vaticaan drong al tijden aan op ‘barmhartigheid’. 1950 werd door paus Pius zelfs uitgeroepen tot het Jaar van de Grote Vergiffenis. Voor hem was de strijd tegen het communisme veel belangrijker, en daarbij konden ex-nazi’s goede diensten bewijzen. Het laatste interneringskamp sluit in 1949 de poorten. De laatste 24 gevangenen verdwijnen in een gewone gevangenis. Wat resteerde, was schaamte.

(depers.nl)

quote:

Op donderdag 25 februari 2010 16:40 schreef Lord_Vetinari het volgende:
'Nederlandse SS'ers doodden Joden'
WAGENINGEN - Nederlandse SS'ers blijken tijdens de Tweede Wereldoorlog wel degelijk te hebben meegewerkt aan het uitmoorden van Joden aan het Oostfront. Veteranen hebben dit altijd ontkend en gezegd dat ze niets van het uitroeien van Joden wisten.

[ afbeelding ]
11-04-1942: een soldaat aan het Oostfront. Foto: Stapf Bilderdienst

De Wageningse historicus Evertjan van Roekel wist de hand te leggen op dagboekcitaten van drie Nederlandse SS'ers, die zijn geplaatst in het Historisch Nieuwsblad. Uit de citaten blijkt dat ze het niet alleen wisten, maar dat ze er ook aan meededen en de gruwelen vanzelfsprekend vonden.

Een van de SS'ers beschrijft hoe mooi het was om een opperrabbijn aan de toren van zijn synagoge op te hangen en de synagoge daarna in brand te steken.

Er waren ook Nederlandse barbaren

25-02-2010

Onbekende brief van Franse filosoof gevonden


Slotalinea vande pas ontdekte brief van René Descartes, met zijn handtekening rechtsonder. Foto Charles Roberts Autograph Letters Collection, Haverford College, Haverford, Pennsylvania, USA.

Hoe Descartes in 1641 op andere gedachten kwam

De filosoof Erik-Jan Bos vond met Google een vergeten brief van de filosoof Descartes. In de brief laat Descartes zich mild uit over enkele van zijn felste bestrijders.

Prachtig, hè? En zo herkenbaar”, zegt Theo Verbeek. „En gelukkig ook goed leesbaar”, vult Erik-Jan Bos aan. De twee Utrechtse filosofen staan glunderend gebogen over een gescand document. Het is een handgeschreven brief, vier vellen groot, van de Franse rationalistische filosoof en wiskundige René Descartes. Hij is gericht aan de monnik Marin Mersenne en gedateerd 27 mei 1641.

Het origineel ligt al een eeuw opgeborgen in een Amerikaanse brievencollectie en is daar in vergetelheid geraakt. De inhoud is verrassend. Verbeek, hoogleraar geschiedenis van de wijsbegeerte en leider van het Utrechtse Descartes-project: „Descartes is in mei 1641 van gedachten veranderd over enkele van zijn opponenten. En daar wisten we niets van.”

Bos vond de onbekende brief met behulp van Google. „Ik grasduin regelmatig op internet. Een maand geleden ondernam ik weer zo’n zoekactie en toen kwam er een hit boven die ik nog niet kende.” Het was een beknopte beschrijving van een verzameling autografen (handgeschreven en gesigneerde teksten), waarin de brief wordt vermeld. De collectie is eigendom van een liberal arts college in Haverfort, Pennsylvania, dat wordt geleid door Quakers. Bos: „Zij wisten niet dat deze brief nooit is gepubliceerd.” Het is de derde brief van Descartes die het afgelopen kwart eeuw is gevonden.

In mei 1641 woonde Descartes al dertien jaar in de Nederlandse Republiek, op dat moment in kasteel Endegeest bij Leiden. Hij had net de laatste hand gelegd aan één van zijn hoofdwerken, Meditationes de prima philosophia. Daarin levert hij onder meer zijn Godsbewijzen en vecht hij op basis van zijn definitie van materie de transsubstantiatie aan. Volgens dat katholieke leerstuk verandert tijdens de eucharistieviering brood in het lichaam van Christus.

Mersenne begeleidde het drukproces in Parijs en onderhield hierover een briefwisseling met Descartes. De auteur wilde in de ‘Meditaties’ commentaren opnemen van vooraanstaande theologen. Hij dacht op die manier zijn ideeën te scherpen aan die van andere denkers. En hij hoopte als trouwe katholiek op een kerkelijk nihil obstat (verklaring van geen bezwaar). Dat kwam er overigens niet. In 1663, dertien jaar na de dood van Descartes, zou de paus zijn werken op de Index van Verboden Boeken zetten.

De tegenwerpingen werden verzameld door Mersenne, en daarover gaat de bewuste brief. Verbeek: „Descartes heeft zojuist de objecties ontvangen van een andere filosoof, de priester Pierre Gassendi (1582-1655). Hij doet altijd heel lelijk over Gassendi. Die deugt van geen kanten en schrijft alleen maar onzin. Maar in deze brief blijkt hij heel tevreden te zijn met diens tegenwerpingen en ze eigenlijk wel leuk te vinden: prikkelend, goed geschreven.”

Aan het eind van de brief schrijft Descartes dat hij bezoek heeft gehad van twee heren uit Frankrijk. De een was Claude Picot, later vertaler van Descartes’ Principia Philosophiae (1644). De ander een heer uit Touraine , ‘die mij de groeten overbracht van pater Bourdin’, een jezuïet met wie Descartes in een stekelig dispuut verwikkeld was. Deze heer, schrijft Descartes, ‘heeft me ook het een en ander verteld over Mr. Petit [Pierre Petit, 1617-1687, arts en humanist, nóg iemand met wie Descartes in de clinch lag]. Hij sprak zó vriendelijk over hem dat ik mijn kritiek moet verzachten’. Hij verzoekt daarom uit de tekst, die al drukklaar is, de aanvallen op Petit te verwijderen.

Na de dood van Mersenne, in 1648, kwam de brief in het bezit van de Franse wiskundige Gilles de Roberval. Toen die in 1675 stierf, is het document anderhalve eeuw bewaard door de Académie des Sciences. Totdat het werd gestolen door de Italiaanse graaf Guglielmo Libri (1803-1869), een beruchte kleptomaan.

Verbeek: „Libri begon als eerlijke verzamelaar en heeft brieven van Descartes gepubliceerd. Toen hij secretaris werd van een commissie die historische documenten moest inventariseren, kon hij de verleiding niet weerstaan: hij heeft duizenden handschriften gestolen. Een deel heeft hij verpatst op veilingen in Frankrijk, Italië en Engeland.”

Via een Britse veiling kwam de brief in het bezit van een Amerikaanse verzamelaar, Charles Roberts (1846-1902). Hij was een Quaker, en na zijn dood schonk zijn weduwe de brievencollectie aan Haverford College.

Toen de bestuurders van het college van de Utrechtse vinders hoorden dat de brief ooit is gestolen, besloten ze hem terug te geven aan Frankrijk, en wel aan het Institut de France. Dat is daar zeer mee ingenomen. Uit dankbaarheid verleent het aan Haverford College een Grand Prix voor ‘good custodianship’. Een vorm van genoegdoening voor de eerdere eigenaar, die kennelijk van mening is dat gestolen goed nimmer gedijt


EEN DEEL VAN DE TEKST

,,[..]Ik heb hier de heer Picot ontmoet. Het is duidelijk dat hij een zeer verstandig man is en dat ik hem veel verschuldigd ben. [..] In zijn gezelschap bevindt zich een edelman uit Touraine, die mij de hartelijke groeten overbracht van pater Bourdin, wiens leerling hij is. Ook heeft hij me in zodanige termen aangesproken over de heer Petit dat ik wel gedwongen ben om datgene wat ik over hem geschreven had wat te verzachten, zoals u zult zien in het Voorwoord aan de lezer. Ik stuur het u toe met het vriendelijke verzoek het te doen drukken, en wel vooraan in het boek, na de Opdracht aan de heren van de Sorbonne. Het vierde deel van het Discours de la méthode, noch het korte voorwoord dat daarna kwam, noch ook het voorwoord dat voorafging aan de tegenwerpingen van de theoloog mogen gedrukt worden, maar alleen de Synopsis. Tenslotte, kan ik u verzekeren dat er in de objecties van de heer Gassendi niets te vinden is dat me enige moeite baart. Het enige waarop ik moet letten is de stijl – immers hij heeft zich zo fraai uitgedrukt dat ik moet proberen hem ook op dezelfde wijze te antwoorden. Ik ben

Uw zeer verplichte en toegenegen dienaar

Des Cartes”

(nrc)

Cultuur & Historie in het Nieuws (Deel 4)