Jan Wolkers (81) overleden

quote:

Jan Wolkers (81) overleden
^{Door Harmen Bockma en Arjan Peters}

AMSTERDAM - De schrijver, schilder en beeldhouwer Jan Wolkers is vrijdag op 81-jarige leeftijd overleden op Texel. Wolkers werd beroemd dankzij werken als Kort Amerikaans (1962), Een roos van vlees (1963), Terug naar Oegstgeest (1965) en Turks fruit (1969).



Wolkers rekende met een spervuur aan romans en verhalen af met zijn gereformeerde afkomst. Zijn openhartige taalgebruik en de ogenschijnlijk weinig fijnzinnige inhoud van de boeken bezorgde hem de reputatie van onbehouwen provocateur – en maakte hem mateloos populair bij de jongeren, die toen massaal afscheid namen van de behoudende mentaliteit die de eerste jaren na de oorlog hadden gekenmerkt.

Men smulde van de gulle plastiek en tomeloze energie die van Wolkers’ boeken spatte. In de jaren ervoor had hij alle beelden in zich opgeslagen en verwerkt, het moest eerst bezinken en zijn bedding krijgen, om ze er met verdubbelde kracht uit te smijten. De afrekening met het gereformeerde geloof en de hartstochtelijke liefde voor dieren, de verknoping van Eros en Thanatos, de seksuele vrijheid en het onburgerlijke kunstenaarschap; het was kennelijk nogal veel ineens, in een land waar schrijvers dikwijls werden geassocieerd met zolderkamers, ernst, en het geduldige en subtiele schrappen en schrapen.

Omver blazen
Niets daarvan bij Wolkers: die kwam op tv, voerde actie tegen Vietnam, racisme, apartheid, dierenmishandeling, maakte schilderijen met echte koeiestront waar hij zijn handen wellustig in liet rondgraaien, en blies je in zijn proza bijkans omver. De reuzenletters en felle kleuren van zijn boekomslagen, ontworpen door Jan Vermeulen, leken de heftige inhoud al aan te kondigen. Deze schrijver was geen bescheiden jongen. Deze artiest wilde opvallen.

Na zijn verhuizing in 1981 van Amsterdam naar Texel, waar hij en zijn derde vrouw Karina de tweeling Bob en Tom kregen, groeide Wolkers uit tot een altijd gevatte en spontane publiekslieveling, evenzeer belezen als authentiek onbevangen en nieuwsgierig, die als schilder en beeldend kunstenaar onverminderd actief bleef, terwijl zijn literaire arbeid zich hoofdzakelijk beperkte tot het schrijven van essays en gedichten.

Ontroeren
Journalisten kregen immer een hartelijk onthaal in huize Pomona, en de kleinsten onder zijn fans ontroerde hij diep met de tv-serie (in 2002) en de verhaaltjes waarin hij door zijn ‘achtertuin’ wandelde en geestdriftig (‘Moet je kijken! Mooi hè!’) de kevertjes, egeltjes, kikkervisjes, knobbelzwanen, dwergvleermuisjes, zijn eeuwig groene Japanse gingko, en de spuugbeestjes aanprees als de kunstuitingen der natuur waaraan we te vaak achteloos voorbij gaan.

Wolkers wordt woensdag in Amsterdam gecremeerd

_snif

Jan Hendrik Wolkers (Oegstgeest, 26 oktober 1925) is een Nederlands schrijver, kunstenaar en columnist.
In de naoorlogse Nederlandse literatuur wordt hij ook wel genoemd in relatie tot De Grote Vier. De Grote Vier bestaat uit Willem Frederik Hermans, Harry Mulisch, Gerard Reve en hijzelf. Meestal wordt Jan Wolkers weggelaten en dan spreekt men van de De Grote Drie.

Biografie
De ouders van Wolkers kwamen uit Amsterdam. Wolkers komt uit een gereformeerd milieu waar hij in zijn tienerjaren afstand van heeft genomen. De ouders van Wolkers hadden in totaal elf kinderen. Vader Wolkers bezat vóór de Tweede Wereldoorlog een slecht lopende kruidenierswinkel.
Wolkers bezocht de mulo, maar moest al snel van school om te helpen in de winkel. Hij was daarna onder andere dierenverzorger in een laboratorium van de Universiteit Leiden, hij was tuinman en schilderde landschappen. In de oorlog dook Wolkers onder. Hij nam les aan de Leidse Schilderacademie, en ook typelessen. Daarbij haalde hij zijn enige diploma. Kort na de bevrijding woonde Wolkers in Parijs.
Tijdens zijn eerste huwelijk met Maria, in 1951, overleed het dochtertje van Wolkers door een ongeluk in bad. Twee maanden na de Zeeuwse watersnoodramp wordt, in april 1953, zoon Jeroen geboren. Wolkers studeerde voor beeldend kunstenaar in Den Haag en Amsterdam. In Amsterdam tot 1953 aan de Rijksacademie van Beeldende Kunsten. Van 15 juli tot 14 augustus 1954 volgde Wolkers de Internationale Sommerakademie für bildende Kunst te Salzburg, die in 1953 door Oskar Kokoschka was opgericht. Daarvoor kreeg hij een beurs van het Ministerie van Onderwijs, Kunsten en Wetenschappen. Hij kreeg er les van de Italiaanse beeldhouwer Giacomo Manzù. In 1957 kreeg hij een Franse beurs om bij de Zadkine te studeren in Parijs.
Het grootste literaire succes van Wolkers is de liefdesroman Turks Fruit uit 1969. Dit boek werd in 1973 door Paul Verhoeven verfilmd, met hoofdrolspelers Rutger Hauer en Monique van de Ven.
Sinds 1980 woont Wolkers in Westermient op Texel met zijn vrouw Karina (geboren 21 maart 1946 of 1947). Wolkers heeft twee zoons, de tweeling Bob en Tom, die geboren werden in 1981 toen Wolkers al 55 jaar oud was.
Voor de Europese Parlementsverkiezingen 2004 en Tweede Kamerverkiezingen 2006 stond Wolkers als lijstduwer op de lijst van de Partij voor de Dieren.
Wolkers is schrijver van het Groot Dictee der Nederlandse Taal dat op 19 november 2007 zal worden gehouden.

Invloeden en thema's
De gereformeerde afkomst van Wolkers komt veelvuldig terug in zijn romans. Verder kenmerken zijn romans zich door een grote openheid over seksualiteit; hij was een van de eerste literaire schrijvers die zo ver gingen. De eerste uitgever van Wolkers vond dat er te veel "vieze woorden" in zijn boeken stonden, en dat deze door Wolkers door Latijnse termen vervangen moesten worden. Wolkers vond dat zijn beschrijvingen voorkomen, en dat de expliciete beschrijvingen binnen zijn verhalen verantwoord waren.
De boeken van Wolkers zijn autobiografisch en de afgunst tegenover de (schoon)ouders speelt een grote rol.
Een ander thema dat veel voorkomt in het werk van Wolkers is de dood. Op zijn eerste schilderijen gebruikte hij ook het thema dood, dat waren bijvoorbeeld stillevens met schedels. Wolkers kwam vroeg in aanraking met de dood. Tijdens de Tweede Wereldoorlog overleed zijn oudste broer, Gerrit Jan Wolkers, op 22-jarige leeftijd aan difterie, op 30 augustus 1944.
Wolkers signeert zijn schilderijen soms aan de achterzijde, net als Mondriaan, omdat hij vindt dat de handtekening detoneert met het werk. Zijn schilderijen ontstaan, stelt Wolkers in 2007, uit wat hij in eenzaamheid in zichzelf verzamelt. Daar moet hij rustig voor leven. Inspiratiebronnen voor zijn abstracte werken zijn de zee, het landschap en de rust.

Beeldhouwwerk
Zijn beelden zijn vaak het slachtoffer van vandalisme. Voorbeelden hiervan zijn het Auschwitz-monument in Amsterdam en het monument op de dijk bij Ceres op Texel. Vermoedelijk speelt daarbij een rol dat Wolkers veel gebruikmaakt van glas en dat de kwetsbaarheid dat dit materiaal uitstraalt bij enkelingen vernielzucht opwekt. Als reactie van de vernieling van het monument bij Ceres in 2003 maakte Wolkers bekend dat hij glas minder zal gaan toepassen en meer met staal zal gaan werken.
Het Jac. P. Thijsse-monument in de vijver bij de Elemert op Texel bevat inderdaad meer staal, al is glas nog steeds een substantieel onderdeel van het kunstwerk.

Prijzen
In 1963 kreeg zijn boek Serpentina’s petticoat de literatuurprijs van de gemeente Amsterdam. Wolkers stuurde de prijs in 1966 weer terug. Hiermee protesteerde hij tegen het optreden van de politie bij de rellen rond het huwelijk van Beatrix en Claus.
Jan Wolkers weigerde ook de Constantijn Huygensprijs (1982).
In 1989 werd hem de P.C. Hooftprijs toegekend, maar hij weigerde die omdat stripauteur Marten Toonder nog nooit een grote literatuurprijs had gekregen.

Trivia
In 2006 maakt Wolkers' kleindochter Rosita Wolkers, op zeventienjarige leeftijd, haar debuut als actrice in de vijfdelige NPS drama serie Fok jou!.
Striptekenaar Dick Matena heeft een stripversie gemaakt van Wolkers' roman Kort Amerikaans. Het stripverhaal verschijnt in drie delen.
In 2002 en 2003 werd er bij Villa Achterwerk 2 seizoenen lang een serie over de achtertuin van Jan Wolkers uitgezonden, genaamd Achtertuin van Jan Wolkers. De tuin van Wolkers was kaal toen hij met zijn vrouw op Texel gingen wonen. De tuin is door hem aangelegd.

Bibliografie

1961 Serpentina's Petticoat (verhalen)

1962 Kort Amerikaans (roman)

1963 Gesponnen suiker (verhalen)

1963 De Babel (toneel)

1963 Een roos van vlees (roman)

1964 De hond met de blauwe tong (verhalen)

1965 Terug naar Oegstgeest (roman)

1967 Horrible Tango (roman)

1969 Turks Fruit (roman)

1971 Groeten van Rottumerplaat (autobiografische documentaire)

1971 Werkkleding (autobiografische documentaire)

1974 De walgvogel (roman)

1975 Dominee met strooien hoed (novelle)

1977 De Kus (roman)

1979 De doodshoofdvlinder (roman)

1980 De perzik van onsterfelijkheid (roman)

1981 Alle verhalen

1981 Brandende liefde (roman)

1982 De junival (roman)

1983 Gifsla (roman)

1984 De onverbiddelijke tijd (roman)

1985 22 sprookjes, verhalen en fabels

1988 Kunstfruit en andere verhalen

1989 Jeugd jaagt voorbij

1991 Tarzan in Arles (essays)

1991 Wat wij zien en horen (verhalen, samen met Bob en Tom Wolkers)

1994 Rembrandt in Rommeldam (essays)

1995 Zwarte Bevrijding (Boekenweekessay)

1996 Icarus en de vliegende tering

1997 Mondriaan op Mauritius (essays)

1998 Terug naar Jan Wolkers (bevat: Kort Amerikaans, Een roos van vlees en Terug naar Oegstgeest)

1998 Het kruipend gedeelte des aardbodems (rede)

1999 Omringd door zee (columns)

1999 De spiegel van Rembrandt

2000 Een cilinder vol zeegeruis (lezing)

2003 De achtertuin

2005 Zomerhitte (Boekenweekgeschenk)

2005 Dagboek 1974 (dagboekaantekeningen)

2005 Ach Wim, wat is een vrouw? (brieven aan een jeugdvriend)

2006 Dagboek 1969 (dagboekaantekeningen)

2006 2 Texel: Drummers Double Bill & Jan Wolkers (CD - Drummers Double Bill)

2007 Dagboek 1972 (dagboekaantekeningen)

2007 Waddenboek

Boekverfilmingen

Turks fruit (1973) regie: Paul Verhoeven, met o.a.: Rutger Hauer en Monique van de Ven

Kort Amerikaans (1979) regie: Guido Pieters, met o.a.: Derek de Lint en Joop Admiraal

Brandende liefde (1983) regie: Ate de Jong, met o.a.: Peter Jan Rens en Monique van de Ven

Een roos van vlees (Zweedse verfilming) (1985) regie Jon Lindström

Terug naar Oegstgeest (1987) regie: Theo van Gogh, met o.a.: Tom Jansen en Geert de Jong
Daarnaast is door het Humanistisch Verbond in 1998 nog het verhaal De wet op het kleinbedrijf verfilmd en op video uitgebracht.

Volkskrant vs Telegraaf

quote:

Texel is zijn ambassadeur kwijt
^{Reportage Van onze verslaggever Rob Gollin www.volkskrant.nl}

DEN BURG - Een boekhandel past de etalage aan, maar verder rouwt Texel vooral in stilte om de dood van ereburger Wolkers.

Aan de burgemeester, Joke Geldorp, legde hij uit dat het licht boven de Waddenzee anders is dan dat boven de Noordzee; kwestie van afwijkend zoutgehalte. Schrijver/dichter Theun de Winter, toch opgegroeid op het eiland, nam hij op sleeptouw door De Muy, en toonde hem duivelsoor, en verdomd, het blad voelde aan als een oor. De Winter had het nog nooit gezien, hij was tot dan meer van ‘het totaalbeeld’.

‘Jan Wolkers’, zegt Harry de Graaf, van 1962 tot 2002 eilandsverslaggever van de Texelse Courant, ‘heeft de Texelaars geleerd naar hun eigen natuur te kijken’. De Winter: ‘Jan zag alles. Álles.’

Dit is het eerste volle etmaal van het eiland zonder zijn ‘onbezoldigd ambassadeur’ (de omschrijving is van Geldorp), die woensdagmiddag op de Nieuwe Ooster in Amsterdam zal worden gecremeerd. Texel trok al sinds Wolkers als 8-jarige de landschappen zag in de Verkade-albums van onderwijzer/natuurbeschermer Jac. P. Thijsse. Hij wilde er toen al met een vriend naar toe op de fiets, maar vlak buiten Oegstgeest waren ze teruggekeerd want de koeken waren op.

Bij de in herfstblad verscholen villa Pomona, waar de schrijver/dichter/beeldhouwer in zijn atelier ligt opgebaard, is het stil. ‘Het is niet de stijl van de Texelaar zich in zulke omstandigheden te mengen’, weet De Graaf. Burgemeester Geldorp: ‘Zaterdag is altijd een drukke dag voor de Texelaar. Geloof me, ze leven mee.’ Wolkers zelf, in 2000 in de Texelse Courant: ‘Texelaars zijn heel prettig. Ze bemoeien zich niet met je.’

In Den Burg zelf tiereliert dan ook gewoon een draaiorgel, op de markt geurt het ouderwets naar frituur, in een vijver staat onaangedaan de metershoge in glas en staal opgetrokken gestileerde bloem waarmee Wolkers een ode aan Jac. P. Thijsse bracht. Voor de volledigheid: een ander monument van hem – glazen platen op de Waddendijk die de strijd tegen het water symboliseerden – sneuvelde wel, in september 2002 al, toen vandalen het aan diggelen sloegen. Alleen een plaquette herinnert nog aan Tot hiertoe en niet verder. ‘Dit soort cultuur’, zegt De Winter, ‘daar hebben ze het op Texel vaak wat moeilijk mee.’

Bij boekhandel Het Open Boek is deze dag wel het ritme gebroken. Daar zijn de etalage, toonbanken en schappen gevuld met grepen uit het oeuvre. Een gestage stroom klanten trekt langs. Eigenaar Theo Timmer: ‘Ik heb het idee dat veel lezers nog iets van hem vast willen houden.’ Ze kenden elkaar al sinds de jaren zeventig, toen Jan en Karina nog met regelmaat in vakantiehuisje de Krukel verbleven, en de schrijver geregeld in de boekhandel verscheen.

Er volgden signeersessies en speciale uitgaven. Timmer: ‘In het begin vonden sommige Texelaars hem een rare pias. Hij schreef op wat velen hier niet eens durfden te denken. Totdat ze ontdekten hoe aardig Jan was. Al gauw was er waardering dat zo’n man hun eiland had uitgekozen.’

Hij mag het dan zelf wel hebben ontkend, Wolkers was volgens Timmer wel degelijk Texelaar. ‘Hij dompelde zich weliswaar niet onder in de gemeenschap, maar als je zo hebt gehouden van het licht hier, het landschap, het gedierte, en je ziet dat allemaal terug in zijn werk, dan ben je er toch bij gaan horen.’

Vaste ankerplaats was het restaurant Het Vierspan, waar hij steevast zijn verjaardag vierde. Zijn favoriete eten: kreeft met mayonaise, ribstuk van Texels lam en – eigenaar Eric Pekel geeft het wat besmuikt toe – ganzenlever, ‘in weerwil ja, van zijn lijstduwerschap voor de Partij van de Dieren’.

‘Voor kerst gingen we inkopen doen bij Amsterdam, en altijd kocht hij zwarte wintertruffel en ganzenlever, en dan gaf hij de helft aan ons.’ Nog een pleisterplek: In den Grooten Slock. Daar zat Wolkers tot voor enkele jaren geregeld in een hoek van de serre achter een Hoegaarden van de tap als Karina in het dorp boodschappen deed.

Vandaag zijn oud-journalist De Graaf en vriend De Winter langs gekomen. Tot eind vorige week vormden De Graaf en Wolkers met de astronoom Kees de Jager het voltallige Texelse college van ereburgers – de burgemeester had, met de veelvuldige prijsweigeringen in het achterhoofd, opgelucht adem gehaald toen hij bijna twee jaar geleden de benoeming aanvaardde. De Winter kent Wolkers al van zijn tijd in Amsterdam. In een eerste briefwisseling had hem de laatste zin zo getroffen, waarmee Wolkers het eilandgevoel in het hart had geraakt: ‘zijn de lepelaars al weer terug op Texel?’

Die van de vaste wal, weet De Graaf, hebben steevast drie vragen over het eiland: zeg je Teksel of Tessel (‘het is Teksel’), is er ’s winters wel wat te doen (‘dat is het geval’) en kom je Jan Wolkers wel eens tegen (‘ja’). Het waren dan ook vooral toeristen die elkaar aanstootten als ze de schrijver zagen, de eilanders volstonden met ‘Ha, Jan’. Hij gaf soms een lezing, hij stond kunstwerken af voor liefdadige doelen; het was voor alle partijen bevredigende betrokkenheid en gepaste afstand.

Eén keer heeft hij zich op verzoek van De Graaf als ereburger gemengd in de plannen voor herinrichting van het centrum. Maar hun idee van een binnenring werd, moppert de verslaggever, vorig jaar door de middenstand zo van tafel geveegd. Zo is de Texelaar ook weer: zelfs een ereburger heeft het niet zo maar voor het zeggen, ook al heeft hij hier het duivelsoor ontdekt en een verklaring voor verschillende weerkaatsingen van het licht op de omliggende zee.

En walgelijk stukje voorpagina van de Telegraaf, waarbij klein stukje van bovenstaande uitgelicht is (lijk & PvdD natrappen):

quote:

Dierenvriend Wokers at ganzenlever
^{www.telegraaf.nl}
AMSTERDAM - Kreeft met mayonaise, ribsteak en ganzenlever waren de favoriete gerechten van schrijver en prominent lid van de Partij voor de Dieren Jan Wolkers.

De eigenaar van restaurant Vierspan in Texel zegt dat tegen de Volkskrant. De overleden schrijver vierde steevast zijn verjaardag in het restaurant. 'Eigenaar Eric Pekel geeft het wat mesmuikt toe - ganzenlever, 'in weerwil ja, van zijn lijstduwerschap voor de Partij voor de Dieren', aldus de Volkskrant.
De Partij strijdt al tijden voor een verbod op ganzenlever.'Foie gras is afkomstig van gedwangvoederde ganzen met leververvetting. De productie van foie gras is in Nederland verboden vanwege de barbaarse productiewijze met het oog op dierenwelzijn', aldus de partij

Telegraaf

quote:

Uitvaartbijeenkomst Jan Wolkers begonnen
^{www.volkskrant.nl}

Amsterdam - In de aula van De Nieuwe Ooster in de Watergraafsmeer is de uitvaartbijeenkomst van Jan Wolkers begonnen. De plechtigheid is toegankelijk voor publiek en wordt rechtstreeks uitgezonden op televisie.
Karina Wolkers, de weduwe van de schrijver, zal aan het einde van de bijeenkomst spreken. Ook vriend en historicus Maarten van Rossum, uitgever Robbert Ammerlaan en hoofdredacteur Pieter Broertjes van de Volkskrant voeren het woord. Zoon Tom Wolkers verzorgt een muzikaal optreden.

Schrijver en vriend Remco Campert heeft op verzoek van Wolkers’ weduwe Karina een gedicht geschreven, dat hij tijdens de uitvaartplechtigheid zal voordragen.

^{afbeelding Gedicht Remco Campert}