Jan Wolkers (81) overleden

quote:

Jan Wolkers (81) overleden
^{Door Harmen Bockma en Arjan Peters}

AMSTERDAM - De schrijver, schilder en beeldhouwer Jan Wolkers is vrijdag op 81-jarige leeftijd overleden op Texel. Wolkers werd beroemd dankzij werken als Kort Amerikaans (1962), Een roos van vlees (1963), Terug naar Oegstgeest (1965) en Turks fruit (1969).



Wolkers rekende met een spervuur aan romans en verhalen af met zijn gereformeerde afkomst. Zijn openhartige taalgebruik en de ogenschijnlijk weinig fijnzinnige inhoud van de boeken bezorgde hem de reputatie van onbehouwen provocateur – en maakte hem mateloos populair bij de jongeren, die toen massaal afscheid namen van de behoudende mentaliteit die de eerste jaren na de oorlog hadden gekenmerkt.

Men smulde van de gulle plastiek en tomeloze energie die van Wolkers’ boeken spatte. In de jaren ervoor had hij alle beelden in zich opgeslagen en verwerkt, het moest eerst bezinken en zijn bedding krijgen, om ze er met verdubbelde kracht uit te smijten. De afrekening met het gereformeerde geloof en de hartstochtelijke liefde voor dieren, de verknoping van Eros en Thanatos, de seksuele vrijheid en het onburgerlijke kunstenaarschap; het was kennelijk nogal veel ineens, in een land waar schrijvers dikwijls werden geassocieerd met zolderkamers, ernst, en het geduldige en subtiele schrappen en schrapen.

Omver blazen
Niets daarvan bij Wolkers: die kwam op tv, voerde actie tegen Vietnam, racisme, apartheid, dierenmishandeling, maakte schilderijen met echte koeiestront waar hij zijn handen wellustig in liet rondgraaien, en blies je in zijn proza bijkans omver. De reuzenletters en felle kleuren van zijn boekomslagen, ontworpen door Jan Vermeulen, leken de heftige inhoud al aan te kondigen. Deze schrijver was geen bescheiden jongen. Deze artiest wilde opvallen.

Na zijn verhuizing in 1981 van Amsterdam naar Texel, waar hij en zijn derde vrouw Karina de tweeling Bob en Tom kregen, groeide Wolkers uit tot een altijd gevatte en spontane publiekslieveling, evenzeer belezen als authentiek onbevangen en nieuwsgierig, die als schilder en beeldend kunstenaar onverminderd actief bleef, terwijl zijn literaire arbeid zich hoofdzakelijk beperkte tot het schrijven van essays en gedichten.

Ontroeren
Journalisten kregen immer een hartelijk onthaal in huize Pomona, en de kleinsten onder zijn fans ontroerde hij diep met de tv-serie (in 2002) en de verhaaltjes waarin hij door zijn ‘achtertuin’ wandelde en geestdriftig (‘Moet je kijken! Mooi hè!’) de kevertjes, egeltjes, kikkervisjes, knobbelzwanen, dwergvleermuisjes, zijn eeuwig groene Japanse gingko, en de spuugbeestjes aanprees als de kunstuitingen der natuur waaraan we te vaak achteloos voorbij gaan.

Wolkers wordt woensdag in Amsterdam gecremeerd

_snif

Jan Hendrik Wolkers (Oegstgeest, 26 oktober 1925) is een Nederlands schrijver, kunstenaar en columnist.
In de naoorlogse Nederlandse literatuur wordt hij ook wel genoemd in relatie tot De Grote Vier. De Grote Vier bestaat uit Willem Frederik Hermans, Harry Mulisch, Gerard Reve en hijzelf. Meestal wordt Jan Wolkers weggelaten en dan spreekt men van de De Grote Drie.

Biografie
De ouders van Wolkers kwamen uit Amsterdam. Wolkers komt uit een gereformeerd milieu waar hij in zijn tienerjaren afstand van heeft genomen. De ouders van Wolkers hadden in totaal elf kinderen. Vader Wolkers bezat vóór de Tweede Wereldoorlog een slecht lopende kruidenierswinkel.
Wolkers bezocht de mulo, maar moest al snel van school om te helpen in de winkel. Hij was daarna onder andere dierenverzorger in een laboratorium van de Universiteit Leiden, hij was tuinman en schilderde landschappen. In de oorlog dook Wolkers onder. Hij nam les aan de Leidse Schilderacademie, en ook typelessen. Daarbij haalde hij zijn enige diploma. Kort na de bevrijding woonde Wolkers in Parijs.
Tijdens zijn eerste huwelijk met Maria, in 1951, overleed het dochtertje van Wolkers door een ongeluk in bad. Twee maanden na de Zeeuwse watersnoodramp wordt, in april 1953, zoon Jeroen geboren. Wolkers studeerde voor beeldend kunstenaar in Den Haag en Amsterdam. In Amsterdam tot 1953 aan de Rijksacademie van Beeldende Kunsten. Van 15 juli tot 14 augustus 1954 volgde Wolkers de Internationale Sommerakademie für bildende Kunst te Salzburg, die in 1953 door Oskar Kokoschka was opgericht. Daarvoor kreeg hij een beurs van het Ministerie van Onderwijs, Kunsten en Wetenschappen. Hij kreeg er les van de Italiaanse beeldhouwer Giacomo Manzù. In 1957 kreeg hij een Franse beurs om bij de Zadkine te studeren in Parijs.
Het grootste literaire succes van Wolkers is de liefdesroman Turks Fruit uit 1969. Dit boek werd in 1973 door Paul Verhoeven verfilmd, met hoofdrolspelers Rutger Hauer en Monique van de Ven.
Sinds 1980 woont Wolkers in Westermient op Texel met zijn vrouw Karina (geboren 21 maart 1946 of 1947). Wolkers heeft twee zoons, de tweeling Bob en Tom, die geboren werden in 1981 toen Wolkers al 55 jaar oud was.
Voor de Europese Parlementsverkiezingen 2004 en Tweede Kamerverkiezingen 2006 stond Wolkers als lijstduwer op de lijst van de Partij voor de Dieren.
Wolkers is schrijver van het Groot Dictee der Nederlandse Taal dat op 19 november 2007 zal worden gehouden.

Invloeden en thema's
De gereformeerde afkomst van Wolkers komt veelvuldig terug in zijn romans. Verder kenmerken zijn romans zich door een grote openheid over seksualiteit; hij was een van de eerste literaire schrijvers die zo ver gingen. De eerste uitgever van Wolkers vond dat er te veel "vieze woorden" in zijn boeken stonden, en dat deze door Wolkers door Latijnse termen vervangen moesten worden. Wolkers vond dat zijn beschrijvingen voorkomen, en dat de expliciete beschrijvingen binnen zijn verhalen verantwoord waren.
De boeken van Wolkers zijn autobiografisch en de afgunst tegenover de (schoon)ouders speelt een grote rol.
Een ander thema dat veel voorkomt in het werk van Wolkers is de dood. Op zijn eerste schilderijen gebruikte hij ook het thema dood, dat waren bijvoorbeeld stillevens met schedels. Wolkers kwam vroeg in aanraking met de dood. Tijdens de Tweede Wereldoorlog overleed zijn oudste broer, Gerrit Jan Wolkers, op 22-jarige leeftijd aan difterie, op 30 augustus 1944.
Wolkers signeert zijn schilderijen soms aan de achterzijde, net als Mondriaan, omdat hij vindt dat de handtekening detoneert met het werk. Zijn schilderijen ontstaan, stelt Wolkers in 2007, uit wat hij in eenzaamheid in zichzelf verzamelt. Daar moet hij rustig voor leven. Inspiratiebronnen voor zijn abstracte werken zijn de zee, het landschap en de rust.

Beeldhouwwerk
Zijn beelden zijn vaak het slachtoffer van vandalisme. Voorbeelden hiervan zijn het Auschwitz-monument in Amsterdam en het monument op de dijk bij Ceres op Texel. Vermoedelijk speelt daarbij een rol dat Wolkers veel gebruikmaakt van glas en dat de kwetsbaarheid dat dit materiaal uitstraalt bij enkelingen vernielzucht opwekt. Als reactie van de vernieling van het monument bij Ceres in 2003 maakte Wolkers bekend dat hij glas minder zal gaan toepassen en meer met staal zal gaan werken.
Het Jac. P. Thijsse-monument in de vijver bij de Elemert op Texel bevat inderdaad meer staal, al is glas nog steeds een substantieel onderdeel van het kunstwerk.

Prijzen
In 1963 kreeg zijn boek Serpentina’s petticoat de literatuurprijs van de gemeente Amsterdam. Wolkers stuurde de prijs in 1966 weer terug. Hiermee protesteerde hij tegen het optreden van de politie bij de rellen rond het huwelijk van Beatrix en Claus.
Jan Wolkers weigerde ook de Constantijn Huygensprijs (1982).
In 1989 werd hem de P.C. Hooftprijs toegekend, maar hij weigerde die omdat stripauteur Marten Toonder nog nooit een grote literatuurprijs had gekregen.

Trivia
In 2006 maakt Wolkers' kleindochter Rosita Wolkers, op zeventienjarige leeftijd, haar debuut als actrice in de vijfdelige NPS drama serie Fok jou!.
Striptekenaar Dick Matena heeft een stripversie gemaakt van Wolkers' roman Kort Amerikaans. Het stripverhaal verschijnt in drie delen.
In 2002 en 2003 werd er bij Villa Achterwerk 2 seizoenen lang een serie over de achtertuin van Jan Wolkers uitgezonden, genaamd Achtertuin van Jan Wolkers. De tuin van Wolkers was kaal toen hij met zijn vrouw op Texel gingen wonen. De tuin is door hem aangelegd.

Bibliografie

1961 Serpentina's Petticoat (verhalen)

1962 Kort Amerikaans (roman)

1963 Gesponnen suiker (verhalen)

1963 De Babel (toneel)

1963 Een roos van vlees (roman)

1964 De hond met de blauwe tong (verhalen)

1965 Terug naar Oegstgeest (roman)

1967 Horrible Tango (roman)

1969 Turks Fruit (roman)

1971 Groeten van Rottumerplaat (autobiografische documentaire)

1971 Werkkleding (autobiografische documentaire)

1974 De walgvogel (roman)

1975 Dominee met strooien hoed (novelle)

1977 De Kus (roman)

1979 De doodshoofdvlinder (roman)

1980 De perzik van onsterfelijkheid (roman)

1981 Alle verhalen

1981 Brandende liefde (roman)

1982 De junival (roman)

1983 Gifsla (roman)

1984 De onverbiddelijke tijd (roman)

1985 22 sprookjes, verhalen en fabels

1988 Kunstfruit en andere verhalen

1989 Jeugd jaagt voorbij

1991 Tarzan in Arles (essays)

1991 Wat wij zien en horen (verhalen, samen met Bob en Tom Wolkers)

1994 Rembrandt in Rommeldam (essays)

1995 Zwarte Bevrijding (Boekenweekessay)

1996 Icarus en de vliegende tering

1997 Mondriaan op Mauritius (essays)

1998 Terug naar Jan Wolkers (bevat: Kort Amerikaans, Een roos van vlees en Terug naar Oegstgeest)

1998 Het kruipend gedeelte des aardbodems (rede)

1999 Omringd door zee (columns)

1999 De spiegel van Rembrandt

2000 Een cilinder vol zeegeruis (lezing)

2003 De achtertuin

2005 Zomerhitte (Boekenweekgeschenk)

2005 Dagboek 1974 (dagboekaantekeningen)

2005 Ach Wim, wat is een vrouw? (brieven aan een jeugdvriend)

2006 Dagboek 1969 (dagboekaantekeningen)

2006 2 Texel: Drummers Double Bill & Jan Wolkers (CD - Drummers Double Bill)

2007 Dagboek 1972 (dagboekaantekeningen)

2007 Waddenboek

Boekverfilmingen

Turks fruit (1973) regie: Paul Verhoeven, met o.a.: Rutger Hauer en Monique van de Ven

Kort Amerikaans (1979) regie: Guido Pieters, met o.a.: Derek de Lint en Joop Admiraal

Brandende liefde (1983) regie: Ate de Jong, met o.a.: Peter Jan Rens en Monique van de Ven

Een roos van vlees (Zweedse verfilming) (1985) regie Jon Lindström

Terug naar Oegstgeest (1987) regie: Theo van Gogh, met o.a.: Tom Jansen en Geert de Jong
Daarnaast is door het Humanistisch Verbond in 1998 nog het verhaal De wet op het kleinbedrijf verfilmd en op video uitgebracht.