Klassiek Hebreeuws voor dummies

Na een avondje half ziekjes thuis te hebben gezeten, is er het volgende topic ontstaan. Hoop dat er mensen voor geinteresseerd zijn, ik zal na het weekend proberen er wat meer dingetjes bij te zetten als daar animo voor is

Klassiek Hebreeuws voor dummies

Broechiem haba’iem ! ( Welkom !, of letterlijk “gezegend zijn zij die komen!” ) Bij deze een topic over het Klassiek Hebreeuws, voor wie het interessant vind. Ik zal een beetje de principes achter de taal uitleggen,wat simpele grammatica ( het alfabet, het werkwoordsysteem, vervoegingen, waar woorden vandaan komen etc ) , en hiermee leek het me wel leuk om bijvoorbeeld aspecten van het Bijbelse scheppingsverhaal te bekijken. Dit wordt allemaal fonetisch gedaan; het Hebreeuwse alfabet zal wel even worden toegelicht, maar het is denk ik voor een topic als dit niet echt fijn om het alfabet te leren. Laat ik wel ff voorop stellen dat ik klassiek Hebreeuws er voor de hobbie bijdoe; als mensen suggesties of commentaar hebben, ben ik daar erg benieuwd naar Dit eerste stuk is vooral bedoelt om in weinig tijd een aardige indruk te geven van de taal, en ik hoop dat ik wat de relevante zaken eruit heb weten te pikken. Verder hoop ik niet al te veel typos te hebben gemaakt.

En het is inderdaad nogal lang, ja. Weest voorbereid

Korte intro

Je kent waarschijnlijk meer Hebreeuws dan je denkt. Er zijn aardig wat woorden die uit het Hebreeuws of het Jiddisch ( een Hebreeuws dialect met Duitse invloeden ) komen, en sommige woorden zijn natuurlijk bekend uit de Bijbel. Een paar voorbeelden:

Mokem, een aanduiding voor Amsterdam, komt van het Hebreeuwse woord "makom", wat "plaats" betekent.

Goochemerd, komt van het woord "chochaam", wat "wijs" betekent.

Bajes, komt van "bajiet", wat "huis" betekent.

Eli Eli, lama... "Mijn God, mijn God, waarom..." "Eel" is een aanduiding voor God, en je ziet dat de "i" op het eind "mijn" aanduidt.

Immanueel, "met ons is God". Immanoe betekent "met ons", en "Eel" betekent weer "God".

Adam, betekent letterlijk "mens". Ons Eva komt van "Chawa", wat "leven" betekent.

Zo kun je nog hele waslijsten bedenken

Geschiedenis van de taal&zo

Het klassiek Hebreeuws is een Semitische taal, en verwant aan talen als Aramees en Arabisch. De taal is minstens 3000 jaar oud, maakt gebruik van een ander
alfabet dan het Latijnse schrift, en wordt geschreven van rechts naar links. Dat scheen handig te zijn bij het beitelen van letters in steen; men beitelde met rechts, en zo
kon men ook lezen wat men neerzette ( net als dat rechtshandigen met een vulpen minder last hebben van vlekkerij dan linkshandigen ) Het gros van het oude testament is geschreven in het Hebreeuws, en een paar boeken zijn in het Aramees opgeschreven. Rond de tijd van Jezus was Hebreeuws niet bepaald de gangbare taal in Israel; het volk sprak toen vooral Aramees. Discussies onder rabbijnen over de schrift gebeurden echter vaak in het Hebreeuws, en het is vrij aannemelijk dat Jezus ook Hebreeuws kon spreken gezien de discussies die hij had in de synagoges.

In het begin van de 20e eeuw is het Hebreeuws weer als spreektaal ingevoerd; hiervoor is het klassiek Hebreeuws genomen, en dit is vervolgens versimpeld. Ook zijn er
woorden voor moderne zaken uitgevonden; zaken als "computer", "elektriciteit", "televisie" etc. kende men natuurlijk nog niet. Als je dus modern Hebreeuws kent, kun je ook veel uit het klassiek Hebreeuws herkennen, en vice versa. Grote verschillen zijn vooral de vervoegingen van de werkwoorden, en aanzienlijke versimpelingen in woorden en structuur. Deze vorm wordt tegenwoordig nog steeds in Israël gesproken; wereldwijd spreken een paar miljoen mensen modern Hebreeuws. Het fijne aan klassiek Hebreeuws is, is dat je eigenlijk alleen veel vormen moet kunnen herkennen op papier; je hoeft de taal immers alleen te lezen, en niet in spreekvorm te gebruiken.

Bedenk dat als je je weer es verzucht dat er soms wel veel uitzonderingen en dergelijke zijn. Vooral in het begin kunnen sommige zaken wat apart en onlogisch overkomen. Dat is ook niet zo gek; Hebreeuws is qua structuur een compleet andere taal dan bijvoorbeeld Nederlands. Enkele duidelijke verschillen zijn:

De woordvolgorde in zinnen. "God schiep de aarde" heeft in het Hebreeuws de vorm "schiep God de aarde". Dit is in het begin even wennen

Het werkwoord "zijn" wordt vaak niet vertaald. "De man is groot" wordt dan gewoon "de man groot".

Hebreeuws plakt veel meer woorden aan elkaar, zoals lidwoorden, voorzetsels en dergelijke. Deze worden gewoon aan de zelfstandige naamwoorden geplakt. Dat moet je dus even kunnen herkennen.

Hebreeuws werkt via zogenaamde wortels. Een wortel is een groepje letters, en daar worden vervolgens werkwoorden, zelfstandige naamwoorden, bijvoeglijke naamwoorden etc van gemaakt.

Werkwoordstijden worden niet expliciet vervoegd. Die haal je uit de context. Hebreeuws werkt vooral met voltooide, onvoltooide en zogenaamde "continuerende" werkwoordsvormen.

Het gebruik van letters ( klinkers en medeklinkers ) is anders dan in het Nederlands.

De klemtoon van woorden. Deze valt vaak op de laatste of 1 na laatste lettergreep.

Hebreeuws lees je veel meer in de context. Eén woord heeft soms wel 10 verschillende vertalingen. Nederlands is in dat opzicht heel strikt, en 1 op 1 vertalingen zijn vaak gewoon onmogelijk.

Dit zijn denk ik wel de belangrijkste verschillen. Ze zullen later wat specifieker worden toegelicht, nu eerst even iets over het alfabet.

Het Hebreeuwse alfabet

Het Hebreeuwse alfabet bestaat uit 22 medeklinkers. Het woordje "alfabet" komt van de eerste 2 letters: Alef en Beet. Er zitten geen klinkers in het alfabet. De taal is heel lang zonder klinkers opgeschreven; de klinkers zijn pas een paar eeuwen na Christus door de Massoreten toegevoegd. Dat klinkerloos schrijven went vrij snel; de zin "lntj lrd ltj lpn lngs d lng lnd ln" is voor de meesten nog wel te ontcijferen, denk ik. Maar het kan soms wel voor wat verwarring zorgen.

Later is men medeklinkers gaan gebruiken om klinkers aan te duiden, zogenaamde “leesmoeders”. De Hebreeuwse "v" ( de "vav") kan bijvoorbeeld ook een "oo" of een "oe" klank zijn. De Hebreeuwse "j" ( de "joed", is ons "jota" van afgeleid ) kan naast een j-klank ook een "ie" of een "ee" zijn. Zo schrijf je "sjalom" bijvoorbeeld op als s-j-l-v-m. De "v" doet hier dienst als "o". Als laatste staat een "hee" ( onze "h") aan het einde van een woord vaak voor een "ah" klank. Later is men met puntjes en streepjes boven en onder de medeklinkers gaan werken. Zo zijn de letters dus wel eenduidig bepaald. Een vav met een stipje erboven is dan bijvoorbeeld een “o”, en een vav met een stipje erin is dan bijvoorbeeld een “oe”. Veel Hebreeuwse bijbels en kinderboeken zijn dan ook gewoon met deze klinkers opgeschreven, maar in kranten en volwassen boeken zul je tegenwoordig geen klinkers meer tegenkomen.

Een paar letters die opvallen:

De alef. Veel mensen denken dat dit een "a" is, maar da's een klinker, en die hadden we niet in ons Hebreeuwse alfabet. Het is niks meer dan een korte pauze, vergelijk het met bv een trema: Zoölogie. Hier wordt-ie met een ' aangegeven.

De vav; volgens sommigen is dit meer een w-klank, en dan spreken ze ook van een waw. De vav kan dus ook een "o" of een "oe" klank voorstellen.

De joed; een klein priegelig lettertje, maar deze kan dus zowel een "j", een "ie"of een "ee"klank voorstellen. Welke het is, kun je weer aan die eerdergenoemde stipjes zien.

De ayin. Volgens veel mensen doet deze hetzelfde als de alef; een korte pauze dus. Maar sommigen spreken em uit met een rocheltje achter in de strot. Ik spreek em zelf maar gewoon niet uit, da's wel zo makkelijk. Dat doen veel Israëlies tegenwoordig ook niet. Ook de ayin wordt als een ' genoteerd.

Voor 1 klank heeft het Hebreeuws soms 2 letters; de tet en de tav zijn allebei een t, de sin en de samech zijn allebei een s, de kaf en de chet kunnen allebei een ch klank voorstellen ( zoals in "Bach") en de bet en de vav kunnen allebei een v klein zijn. Dit is wederom zonder klinkers en andere leestekens een kwestie van uit de context halen, maar met die tekens kun je het wel weer eenduidig eruit halen.

Verder kunnen sommige medeklinkers ook nog 2 verschillende medeklinkers aanduiden ( de logica daarvan is mij ook enigszins ontgaan ) Een punt in de medeklinker geeft dan aan dat de letter "hard" moet worden uitgesproken. Zonder punt spreek je em "zacht" uit. Hieronder de desbetreffende letters, met de "zachte" versus de "harde" uitspraak.

De bet: "v" en "b"

de kaf: "ch" en "k"

de pee: "f" en "p"

De naam "Abraham" komt bijvoorbeeld van het Hebreeuwse "Avraham". Vertalers hebben de bet in die naam aangezien voor een b, terwijl er geen punt in de bet zit. Die bet wordt dus uitgesproken als een “v”. Dit komt waarschijnlijk omdat men teksten heeft gebruikt zonder beklinkering of andere leestekens; je moet dan uit het woord zelf halen of het een b of een v is, en dat is bij een naam vaak een kwestie van smaak. Als laatste hebben 5 letters uit het alfabet op het end van een woord nog een andere vorm, de zogenaamde sluitvorm. Da's verder niet zo belangrijk, aangezien we hier het alfabet zelf nog niet gebruiken. Nu wordt even wat vermeld over lidwoorden, bijvoeglijke en zelfstandige naamwoorden, en voorzetsels.

Lidwoorden

Dit is erg makkelijk; er is geen onbepaald lidwoord "een", en het bepaalde lidwoord "de/het" wordt vertaald met "ha" ( en soms met “he” ). Neem als voorbeeld het woordje voor "boek": "seefer".

boek = seefer

een boek = seefer

het boek = haseefer

Het lidwoord wordt gewoon aan het zelfstandige naamwoord geplakt; niks geen losse lidwoorden dus. Als je dus een woord ziet dat met een “hee” begint, dan is de kans groot dat het een lidwoord is, en het woord dus bepaald is. Maar het kan natuurlijk net zo goed een woord zijn wat met een hee begint. Bij samenstellingen van woorden krijgt het tweede woord het lidwoord, en het eerste woord nooit. Een voorbeeldje is het woord voor "school", "beet-seefer" ( los vertaald "huis van boek" )

school = beet-seefer

een school = beet-seefer

de school = beet-haseefer

Merk op dat deze vorm te vergelijken is met een Duitse 2e naamval. In dit soort constructies veranderen de woorden een beetje. We zagen dat "bajit" huis betekent, dat is nu "beet" geworden, “huis van”. Je kent ongetwijfeld de plaatsnaam “Tel Aviv”; dit is ook zo’n vorm, want die naam betekent niks anders dan “heuvel van de lente”. Deze constructie is niet erg lastig als je de taal alleen maar leest, je hoeft het immers alleen maar te kunnen herkennen. Het is vaak vooral de beklinkering die verandert.

Zelfstandige naamwoorden

Zelfstandige naamwoorden zijn mannelijk of vrouwelijk. Dat kun je in veel gevallen wel aan het woord zelf zien, maar er zijn ook een heleboel uitzonderingen. De meeste woorden die op "ah" ( dus op de letter "heeh" eindigen ) of op een "tet" eindigen, zijn vrouwelijk. Mannelijke meervouden krijgen "-iem" op het einde van een woord, en vrouwelijke meervouden krijgen "-ot" op het einde. Daarbij verandert het woord zelf vaak ook een beetje als je er een meervoud van maakt. De beklinkering van wat veranderen, en bepaalde uitgangen kunnen vervallen. Kijk es naar de woorden "seefer" (boek) en "na'arah" ( meisje) :

sfariem = boeken ( dus geen "seefariem”; de lange klan wordt ingekort, dit zie je erg vaak gebeuren )

na'arot = meisjes ( dus geen na’arahot; de “-ah” klank vervalt, iets wat je ook veel vaker ziet )

hana'arot= de meisjes

En natuurlijk is "het meisje" dan gewoon "hana'arah". Je ziet ook dat bij sfariem die “ee”-klank wordt ingekort. Sommige mensen maken er een stille “e” van, anderen maken em erg kort. Dus sefariem zou ook prima kunnen als meervoud voor “boeken”.

Het Hebreeuwse woord voor "vrouw" is "iesjah", maar het meervoud is "nasjiem". Dat is inderdaad niet logisch, zo'n vrouwelijk woord met een mannelijk meervoudsvorm. Die moet je dus wel apart leren. Zo zijn er veel meer voorbeelden; ons eerder genoemde "makom" is zo mannelijk als wat, maar heeft als meervoud toch "mekomot", "plaatsen". Het woordje voor “vader” is “av”, en vaders wordt vertaald met “avot”, terwijl je “aviem” zou verwachten.

Daarbij hebben bepaalde woorden vaste meervouden. Voorbeelden hiervan zijn:

Sjamajiem = Hemel

Elohiem = God ( dit woord stamt af van het woord "eel", wat ook een Kanaänitische God was )

Majiem = water

Voor zover ik weet zit hier geen diepzinnige reden achter, en is het net zo min logisch te beredeneren als een vrouwelijk woord wat een mannelijk meervoud krijgt ( op een enkele uitzonder na dan ). Trouwens, de stad “Jeroesjalajiem” is ook een meervoud.

Nog iets over lijdende voorwerpen: voor bepaalde lijdende voorwerpen ( dus lijdende voorwerpen met een lidwoord ) zonder voorzetsel zet je "et". Dit zullen we straks nog wel terugzien als we wat teksten aanhalen. Als je dus in het Hebreeuws bijvoorbeeld zegt “ik eet de frikadel”, dan zet je voor “de frikadel” ( laten we daar maar “hafrikadel” van maken ) het woordje “et”. Of bij “wij zien de man” zet je voor “de man” het woordje “et”. Bij “wij zien een man” doe je dat weer niet, want “man” is hier niet bepaald.

Het bijvoeglijke naamwoord

Bijvoeglijke naamwoorden komen na het zelfstandige naamwoord, en komt overeen met het zelfstandige naamwoord qua vervoeging; mannelijk enkelvoud, vrouwelijk enkelvoud, mannelijk meervoud, of vrouwelijk meervoud. In deze volgorde worden de bijvoeglijke naamwoorden ook genoteerd. Een mannelijk zelfstandig naamwoord krijgt dus een mannelijke vervoeging van het bijvoeglijke naamwoord, ook als is het meervoud van het mannelijke zelfstandige naamwoord vrouwelijk ( en vice versa ), zoals "makom" ( plaats). Enkele voorbeeldjes die nogal prominent in de bijbel aanwezig zijn:

goed = tov, tovah, toviem, tovot

groot = gadol, gedolah, gedoliem, gedolot

slecht = ra, ra'ah, ra'iem, ra'ot

wijs = chachaam, chachamah, chahamiem, chachamot

dwaas = ksiel, ksielah, ksieliem, ksielot

oprecht = jasjar, jesjarah, jesjariem, jesjarot

Goddeloos, vals : rasja, resja'ah, resja'iem, resja'ot

De eerste is mannelijk enkelvoud, de tweede vrouwelijk enkelvoud, de derde mannelijk meervoud en de vierde vrouwelijk meervoud. Als het zelfstandige naamwoord een lidwoord heeft, dan krijgt het bijvoeglijke naamwoord dit ook. "Het goede bed" wordt dan letterlijk "het bed, het goede". Enkele voorbeeldjes:

het goede bed = hamietah hatovah

het grote huis = habajit hagadol

de dwaze vrouw = ha'iesja haksielah

de wijze man = ha'iesj hachachaam

de wijze God = ha'elohiem hachachamiem ( vast meervoud ! )

goede plaatsen = mekomot toviem ( makom is immers gewoon mannelijk ! )

dwaze vrouwen = nasjiem chachamot

het wijze paard = hasoes hachachaam

de oprechte merrie = hasoesah hajesjarah

Statements als "het bed is goed", of "de zoon is wijs" wordt als volgt vertaald:

het bed is goed = tovah hamitah ( dus eigenlijk "goed is het bed")

de zoon is wijs = chochaam habeen ( dus eigenlijk "wijs is de zoon")

Het werkwoord "zijn" wordt niet expliciet vermeldt; dat scheelt papier. In modern Hebreeuws is de volgorde overigens andersom, daar wordt de eerste zin hierboven "hamitah tovah", “het bed goed”. Het is ook een kwestie van smaak, wat je ook in het Nederlands ziet: “Onze God is groot” in vergelijking met “groot is onze God”. Beiden zijn mogelijk. Je ziet dat doordat het werkwoord “zijn” niet vertaald wordt, je de bijvoeglijke naamwoorden ook moet bepalen met een lidwoord in statements als “het goede bed”. Anders staat er “het bed is goed”.

Voorzetsels en voegwoorden

Voorzetsels zijn bijvoorbeeld aan, naar, in, op, naast... sommige plak je aan het volgende woord vast, sommige gebruik je los. De woorden die je vastplakt zijn de volgende Hebreeuwse woorden:

le/la: aan, naar, van
be/ba: in
ke/ka: zoals

Het eerste woordje is onbepaald, het tweede is bepaald. Voorbeelden zijn

zoals Mozes = kemosjeh ( kamosjeh zou zoiets betekenen als “zoals de Mozes” )

in een huis = bebajit

in het huis = babajit

aan de man = la'iesj

aan een vrouw = le'iesjah

Als je dan ook nog een bijvoeglijk naamwoord hebt, dan wordt het voorzetsel aan het zelfstandige naamwoord geplakt, en houdt het bijvoeglijke naamwoord gewoon het lidwoord. Bijvoorbeeld:

in het grote huis = babajit hagadol

in een groot huis = bebajit gadol ( niet bepaald, dus "gadol" krijgt ook geen lidwoordje "ha"

aan de wijze man = la'iesj hachachaam

aan het dwaze meisje = lana'arah haksielah

Merk op dat een zin als “babajit gadol” iets zou betekenen als “in het huis (is) groot”; een onzinnige constructie dus.

Voorbeelden van losse voorzetsels zijn

op, over = al ( dus "al habajit" betekent "op/over het huis")

naar = el ( dus dit kan zoals met le/la aan het woord vast als met het losse woordje el voor het woord; da's willekeurig )

Bij bepaalde uitdrukkingen en werkwoorden horen vaste voorzetsels; werkwoorden met beweging worden erg vaak in combinatie met het woordje “le/la” gebruikt.

Een erg belangrijk voegwoordje is het woordje voor ons "en": dat wordt simpelweg "wa", en wordt aan het woord vastgeplakt. We zullen het ook in werkwoorden terugzien, en dan heeft het wat een bredere betekenis. Een mooi voorbeeldje is in Genesis: “Tohoe wavohoe”. Hier is het woordje “wa” dus “en”; het betekent zoiets als “leegte en vormloosheid”. Voor bepaalde letters wordt die vav uitgesproken als “oe”, om de uitspraak makkelijker te maken. Herinner dat de vav ook als leesmoeder wordt gebruikt voor de “oe”, dus dit is niet zo heel erg vreemd.

Het werkwoordsysteem

Het werkwoordsysteem is vrij complex, en heel anders dan dat van het Nederlands. Het concept van wortels is al even aangestipt; een groepje letters met een bepaalde betekenis ( die ook niet altijd even duidelijk is af te leiden, overigens ) Vervolgens kunnen die wortels in een raamwerk worden gegoten om er werkwoorden van te maken. De meest voorkomende "tijden" ( we hadden immers geen expliciete tijden ) zijn de voltooide vorm, de onvoltooide vorm en de continuerende vorm.

Een voltooide vorm geeft een actie weer die voltooid is, en kan vaak worden vertaald met een voltooid deelwoord, een verleden tijd of iets dergelijks
Een onvoltooide vorm geeft een actie weer die nog aan de gang is. Dit kun je vertalen met bijvoorbeeld een tegenwoordige tijd, of een bepaalde gewoonte.
Een continuerende vorm laat het verhaal "doorlopen". Een verhaal kun je vaak in bepaalde hoofdacties opdelen, en zo'n continuerende vorm geeft de overgang naar de volgende hoofdactie aan. We zullen daar straks een voorbeeldje van zien, maar je kunt de vorm herkennen aan het woordje "wa" aan het begin. Dit betekent dan niet alleen "en", maar kan ook "en toen", "maar", "vervolgens" etc betekenen. Een Nederlands voorbeeldje uit de bijbel is bijvoorbeeld "en hij zeide", wat in het Hebreeuws "wajomer" is. In het Engels wordt deze vorm de “waw-consecutive” genoemd. In het modern Hebreeuws zie je deze vorm niet meer, maar in het klassiek Hebreeuws des te meer !

De interpretatie van de verschillende vormen ( vooral voltooid en onvoltooid ) is vaak niet altijd even duidelijk, en ik vind het zelf ook lastig om hier duidelijk onderscheid in te maken. Het wordt gewoonweg niet altijd even consequent toegepast.

Daarnaast kan een wortel ( zo’n groepje letters met een bepaalde betekenis ) op 7 verschillende manieren worden vervoegd als werkwoord. Die 7 vormen noemt men de binjaniem, letterlijk “gebouwen” of “constructies”. Die vervoegingen zeggen dan iets over de actie van het werkwoord. Zo’n actie kan actief zijn, passief, reflexief, intensief, activerend etcetera. Ik zal een paar voorbeeldjes geven in het Nederlands. De wortel “katal” betekent zoiets als “doden”. Je kunt dan de volgende vervoegingen maken:

ik dood ( de actieve vorm )

ik word gedood ( de passieve vorm )

ik pleeg zelfmoord ( de reflexieve vorm; de actie slaat op de persoon zelf terug )

ik wordt verpulverd ( de intensieve vorm, nog net ff een stap erger dan gedood worden )

ik laat doden ( de activerende vorm )

Lang niet elke wortel kan op alle 7 manieren vervoegd worden, en niet elke vervoeging is altijd zo logisch te aanschouwen. Soms bestaan werkwoorden alleen in bijvoorbeeld de passieve vorm, terwijl je dat zo 123 niet zou zeggen. Maar aan de vervoeging kun je dus soms zien op wat voor manier de actie van het werkwoord inslaat.

Het werkwoord wordt net als in het nederlands naar de persoon vervoegd ( ik, jij, hij, zij, wij, jullie, zij meervoud ). Die vorm herken je aan de vervoeging van de wortel, en vaak wordt het persoonlijke naamwoord zelf weggelaten; het is aan de vorm duidelijk wat er wordt bedoelt. “Ik doodde” kun je bijvoorbeeld vertalen met “anie kataltie”, maar vaak wordt simpelweg “kataltie” gebruikt. “Anie” is toch overbodig. Maar, zoals al eerder werd aangestipt, de tijd is dus niet eenduidig hieruit te halen. “Kataltie” kan bijvoorbeeld net zo goed “ik heb gedood” of “ik zou doden” betekenen. Die voorvoegsels en achtervoegsels zijn heel goed te herkennen, en dus kun je heel gauw zien over welke persoon het gaat.

Verder is het misschien goed om aan te stippen dat er soms bepaalde dingen worden weggelaten, net als in het Nederlands. Je zegt vaak niet “ik zag de man, ik zag de vrouw en ik zag de kinderen”, maar simpelweg “ik zag de man, vrouw en kinderen”. Het Hebreeuws heeft hier ook wel een handje van; als het duidelijk is wat de context is, worden woorden soms ook weggelaten als het dubbel is. Ook herhaalt het Hebreeuws zich wel eens, als ware het een bevestiging. Dat zullen we in Genesis zeker nog tegenkomen.

Als laatste wil ik graag even een mooi voorbeeldje geven van zo’n samenhang tussen woorden ( woorden die van een zelfde wortel zijn afgeleid ). We weten allemaal dat de mens uit de aarde is geschapen, en dat de mens van vlees en bloed is . Kijk es naar de volgende woorden:

adam = mens

adamah = aarde, grond

dam = bloed

adom = rood

Prachtig, toch ?

Enkele handige woordjes die veel voorkomen

Bij klassiek Hebreeuws hoef je eigenlijk niet zo stipt de geslachten van de woorden te herkennen, aangezien je toch alleen maar teksten leest. Dat scheelt, hoewel het handig kan zijn om de uitzonderingen te kennen. Hieronder een kort lijstje met handige woordjes die wel aardig vaak voorkomen, waaronder in ons scheppingsverhaal.

ja, wel, ( bevestiging ) = ken

nee, geen ( ontkenning ) = lo

ik = anie/anochie

jij ( mannelijk en vrouwelijk ) , hij, zij, wij = atah, at, hoe, hie, anachnoe

aarde = erets

dag = jom

nacht = lajlah

licht = ‘or

geest, wind = roe’ach

wajehie = en het was, en het zou zijn…

ochtend/ avond = boker / ‘erev

zee = jam ( daarin zie je ook weer “majim” terug: water )

man en vrouw = zachar wenekeevah

quote:

Op vrijdag 30 maart 2007 16:04 schreef Friek_ het volgende:

[..]

Het woordje 'el' duidde (dacht ik) juist altijd op een superlatief dat mogelijk God kan betekenen. Meestal wordt er ook een kwalificatie aan die 'el' toegevoegd, zodat dit de 'allerhoogste' of iets dergelijks wordt. Elohiem zelf is oorspronkelijk meervoud (check Exodus 12:12 maar eens, 'alle Egyptische goden'), maar het wordt inderdaad wel vaak toegepast op de God van Israel.

Man, vertalen van Hebreeuws lijkt me echt een hel.

In de Thora wordt vooral JHWH en Elohiem gebruikt ter aanduiding van God; hiermee worden ook 2 verschillende schrijvers mee geidentificeerd. Hij openbaart zich ook als El Sjaddai, waarvan de betekenis ook niet helemaal duidelijk is, maar wat wellicht ook iets met hoogte heeft te maken. Eel wordt in het modern Hebreeuws ook nog steeds gebruikt in bijvoorbeeld de uitdrukking "todah la'eel": Godzijdank.

[ Bericht 1% gewijzigd door Haushofer op 30-03-2007 18:59:17 ]

Ik denk dat we nou wel ongeveer genoeg weten om es wat scherper naar de eerste 2 zinnen uit Genesis 1 te kijken. Als we verder komen, en we wat meer grammatica nodig hebben ( wat ik overigens betwijfel, omdat je dan al heel gauw de diepte in moet ) worden er wellicht weer wat grammaticale posts tussen gezet. De klemtonen maak ik dikgedrukt, dan kun je er ook nog mee pronken in de kroeg.

Genesis 1, vers 1

Bereesjiet bara’ elohiem eet hasjamajiem we’eet ha’arets.

Het eerste woordje Bereesjiet ( of breesjiet) begint met een “beet”, dus “be”. Dat doet ons denken
aan het voorzetsel "in", en inderdaad betekent dat hier "in". Het woordje "reesjiet" betekent "begin". Verwante woorden zijn

Riesjon = eerste

rosj = hoofd

Reesjiet = begin

De oplettende Fokker heeft natuurlijk al gezien dat er niet staat "bareesjiet". Er staat dus niet letterlijk "in het begin", maar "in een begin". Er wordt dus niet gesuggereerd dat dit het allereerste moment was. Sommigen interpreteren het feit dat het boek Genesis ( wat in het Hebreeuws gewoon "breesjiet" heet ) met een "bet" begint, en niet met een "alef", als extra aanduiding hiervoor.

Het tweede woordje is "bara". Dat betekent letterlijk "hij schiep, hij heeft geschapen..." Ik zal later es een vervoeging geven van een werkwoord, dan zijn de persoonlijke vormen ook makkelijker te herkennen. Ik geloof niet dat dit specifieke werkwoord tegenwoordig nog veel wordt gebruikt in het Hebreeuws, het schijnt nogal antiek te klinken.

Het derde woordje is ons bekende "elohiem". Het vaste meervoud, waar overigens een boel discussie over is; wellicht een overblijfsel uit polytheïstische tijden? In ieder geval, dit is dus "God".

Het volgende woordje is "eet". Dat is een aanduiding voor een bepaald lijdend voorwerp wat er op volgt: het bekende woordje "sjamajiem", wat "hemel" betekent. Grappig is om te zien dat dit vaak met "hemelen" wordt vertaald; hiermee laat de vertaler zien dat het Hebreeuwse woordje een vast meervoud is. In plaats van "water" zie je ook wel es "wateren" staan; dit is hetzelfde verhaal, want het Hebreeuwse woordje daarvoor was immers "jamiem"; ook weer zo'n vast meervoud.

Het volgende is "we'eet". Het Hebreeuwse "we" is ons "en", en "eet" geeft weer een volgend bepaald lijdend voorwerp aan.

Als laatste hebben we "ha'arets", wat "de aarde" betekent. Hieruit kun je trouwens niet opmaken dat het "de hele aarde" was. Voor het land Israël wordt ook het woordje "arets" gebruikt. Je ziet dat zo'n eerste zinnetje dus al aardig wat verschillende opvattingen kan losmaken

Op naar de tweede zin:

Genesis 1, vers 2

Weha'arets hajeta tohoe wavohoe, wechosjech al penee tehoom. Weroeach elohiem merachefet al penee hamajiem.

Weha'arets betekent "En de aarde", dat kunnen we nu inmiddels wel herkennen lijkt me.

Hajeta betekent "zij was, zij is geweest..." Het werkwoord "zijn" wordt in de tegenwoordige tijd niet vertaald, maar in de verleden tijd wel vaak. "Arets" is een vrouwelijk woord, en dus wordt de vrouwelijke vorm van het werkwoord gebruikt.

Tohoe wavohoe, daar was-ie weer. Zoiets als "leeg en vormloos". Er staat wel "wavohoe", maar als het zelfstandig naamwoord voor "vormloosheid"op zichzelf staat, dan is het "bohoe", dus met die stip in de bet. Als er een klinker voor staat ( in dit geval de "a" van het woordje
"wa") dan vervalt die stip, en wordt de bet zacht. Daardoor zie je soms ook wel es de fonetische vertaling "tohoe wabohoe", maar dit is dus niet helemaal correct. Maar een purist die daar over valt

Wechosjech betekent "en duisternis".

Daarna zien we het woordje "al", het losse voorzetsel wat "over, op" betekende. Daarna volgt het woordje "tehoom", wat "grote diepte" voorstelt. Er staat dus letterlijk "en duisternis (was) over de grote diepte".

Dan in de volgende zin: "weroeach elohiem". "En de geest van God". Dit is weer die 2e naamval, maar kennelijk wordt er voor "elohiem" geen lidwoord geplaatst. Herinner dat in zo'n constructie het lidwoord nooit voor het eerste woord komt ! "Elohiem" wordt hier denk ik als een eigennaam gezien, en die zijn altijd van zichzelf al bepaald; daar is geen lidwoord voor nodig. Maar dat zou ik even moeten checken

Het woordje "merachefet" betekent zoiets als "zij zweefde". "Roeach" is een vrouwelijk woord, dus wordt er natuurlijk ook een vrouwelijke vervoeging van het werkwoord gebruikt. Het feit dat het woordje "roeach" vrouwelijk is, heeft sommige feministen nog wel aparte hersenkronkels bezorgd, geloof ik.

Tenslotte het laatste stukje: "al penee hamajiem". Is het niet prachtig om te zien dat we hiervan ook al weer 2 woorden kennen? "Al" is hier weer "over", en "hamajiem" betekent "het water". Nou alleen nog dat woordje "penee". "Penee" komt van het woordje "paniem", wat je met "gezicht" of "voorkant" kunt vertalen. Da's ook weer zo'n vast meervoud. Misschien ken je het woordje "ponem" wel;
da's dus ook hier van afgeleid. "Penee" zou je dus met "aangezicht" kunnen vertalen; het gaat hier in ieder geval om het oppervlak van het water.

Als afsluiter een indruk van hoe de tekst er in het Hebreeuwse alfabet er uit ziet: let ook de vele leestekentjes ( streepjes, stipjes etc ) onder en boven de medeklinkers. We hebben net de eerste 3 regels van dit stukje tekst vertaald.



[ Bericht 1% gewijzigd door Haushofer op 30-03-2007 20:11:58 ]

quote:

Op vrijdag 30 maart 2007 16:54 schreef Double-Helix het volgende:
tjeez ik herken echt veel woorden,sommige woorden lijken net Arabisch.

Klopt, het zijn beide Semitische talen. Sommige Arabische woorden kan ik nu ook herkennen, ik had daar laatst met Triggershot nog wat posts over heen en weer

quote:

Op vrijdag 30 maart 2007 16:04 schreef Friek_ het volgende:

[..]

Het woordje 'el' duidde (dacht ik) juist altijd op een superlatief dat mogelijk God kan betekenen. Meestal wordt er ook een kwalificatie aan die 'el' toegevoegd, zodat dit de 'allerhoogste' of iets dergelijks wordt. Elohiem zelf is oorspronkelijk meervoud (check Exodus 12:12 maar eens, 'alle Egyptische goden'), maar het wordt inderdaad wel vaak toegepast op de God van Israel.

Man, vertalen van Hebreeuws lijkt me echt een hel.

Het is misschien aardig om hier een stukje uit Exodus 6 te zetten, vers 3. Ik onderstreep nu ff de klemtonen, dat is denk ik wat duidelijker dan dikgedrukt maken. Binnenkort zal ik dan weer de volgende verzen uit Genesis hier neer zetten.

Exodus 6, vers 3

Wa'eera el avraham, el jitzchak we'el ja'akov be'eel sjadai.
Oesmie JHWH lo nodatie lahem .

We gaan weer stuk voor stuk de woorden bekijken.

Wa'eera begint met "wa". Dit is nu zo'n continuerende vorm ( of zo'n "waw-consecutive" ), het duidt de volgende stap in het verhaal aan. Het komt van het werkwoord voor "tevoorschijn komen". De vorm is 1e persoon, dus het betekent zoiets als "En ik verscheen".

Dan zien we 3 overbekende namen : Abraham, Isaäc en Jakob. Wat ten eerste opvalt is dat ze in het Hebreeuws veel tovver klinken. Ten tweede zie je weer die "le" aan elke naam vastgeplakt; dat betekent dus "aan". Dit werkwoord gaat samen met het voorzetsel "le".

Dan dat stukje "be'eel sjaddai". "Be" staat hier voor het voorzetsel "in", in het Nederlands hadden we waarschijnlijk "als" gebruikt. Dat is in het Hebreeuws "ke". Waarom dat hier niet wordt gedaan weet ik niet precies, ik denk dat het een vaste uitdrukking is. Maar die naam "el sjaddai", daar is een hoop discussie over. De exacte betekenis is niet helemaal duidelijk. Het werkwoord "sjadad" betekent verwoesten, dus daar zou je een link kunnen leggen. God profileert zich immers ook als "man van oorlog" in Exodus 15:3. Het Hebreeuwse woord voor "borst" is sjad, en "borsten" is sjadajiem. Naast het enkelvoud en meervoud heb je in het Hebreeuws nog een tweevoudsvervoeging, en dit is een voorbeeld ervan. Anders had je er immers simpelweg "sjadiem" van kunnen maken, maar er wordt een extra "a" toegevoegd. Dat geeft aan dat het specifiek om 2 gaat. Sommige mensen denken hierdoor dat El Sjaddai vroeger wellicht een vruchtbaarheidsgod was. Genoeg speculatie dus waar de naam vandaan komt. Het wordt meestal gewoon vertaald met "God", wel zo simpel.

Dan het volgende stukje: Oesmie. Misschien is het nog blijven hangen dat de letter waw voor ons "en" staat, en dat in sommige gevallen dit wordt gelezen als "oe". Gewoon omdat het wat vlotter klinkt. "Wesmie" is lastiger uit te spreken dan "Oesmie". En misschien is ook nog blijven hangen dat "Eli, eli" "mijn god, mijn god" betekent. Dus dat die -ie klank op het end ( of -i klank, wat je wilt ) zoiets betekent als "aan mij". Sjemie is een vervoeging van het zelfstandige naamwoord "sjeem", wat "naam" betekent. JHWH wordt door sommige Joden ook wel als "Hasjeem" uitgesproken, "de naam". "Sjemie" betekent dus "mijn naam".

Dan zien we het wellicht al bekende JHWH, waar we ook nog wel op zullen komen. Het is Gods naam, en wordt dus vaak als "hasjeem" uitgesproken. Het meeste komt denk ik de uitspraak "adonai" voor, "mijnheer/heer".

Dan het woordje "lo". Dat was een ontkenning, wat "niet/geen/niet" betekende.

Hierop volgt "nodatie". Het komt van het werkwoord "lada'at", wat weten betekent. Die -ie klank op het end geeft aan dat het een 1e persoon is ( vergelijk dit es met de vervoeging van een zelfstandig naamwoord, zoals "Eli" of "sjemie" ) Het werkwoord is echter in een bepaalde vorm gegoten, wat "zich kenbaar maken" betekent. Je had immers de verschillende vormen van een werkwoord, de zogenaamde binjaniem. "Nodatie" betekent "ik maakte me kenbaar". Dit woord zullen we later nog tegenkomen in het woord voor "de boom van goed en kwaad" in Genesis 2:9. Dit is namelijk "eets hada'at tov wara", letterlijk "boom van het weten van goed en kwaad".

Het laatste woordje is "lahem". "La" herkennen we nou wel, denk ik. Dit betekent "aan". Het woordje voor "zij" is in het Hebreeuws "heem" of "heemah". Die eerste vorm wordt nog steeds gebruikt in modern Hebreeuws, de tweede vorm klinkt antiek. Als je dit in een 3e naamval giet, krijg je "lahem", wat dus zoiets is als "aan hen".

We krijgen in totaal dus iets als

"En ik verscheen aan Abraham, aan Isaäc en aan Jakob, als El Sjaddai. Maar (in) mijn naam JHWH heb ik me niet kenbaar gemaakt aan hen."

Ik gebruik nou een voltooid deelwoord om "nodatie" te vertalen, maar het had net zo goed een verleden tijd kunnen zijn dus.

[ Bericht 1% gewijzigd door Haushofer op 31-03-2007 20:02:53 ]

quote:

Op zaterdag 31 maart 2007 19:53 schreef One_conundrum het volgende:
knippen en plakken voor Dummies

"Knippen en plakken", dat was toch dat ene vak bij bedrijfskunde wat je wel gehaald had?

quote:

Op zaterdag 31 maart 2007 23:59 schreef Golradir het volgende:
Gaaf man!

In hoeverre verschilt klassiek Hebreeuws eigenlijk van modern Hebreeuws? Kan de moderne Israëliër moeiteloos klassiek Hebreeuws lezen of is het te vergelijken met Latijn en Italiaans?

Niet ontzettend veel Het is te vergelijken met oude Nederlandse vertalingen. Sommige woorden en constructies uit het klassiek Hebreeuws klinken in het modern Hebreeuws nogal oubollig. Je hebt in het modern Hebreeuws dus meer expliciete werkwoordstijden, waarbij je in het klassiek Hebreeuws dus vooral die voltooide en onvoltooide vormen hebt ( en nog een rits andere vormen ). Ook wordt die waw-consecutive niet meer gebruikt in modern Hebreeuws, zover ik weet.

Daarbij zijn bepaalde zaken in het modern Hebreeuws versimpeld, bijvoorbeeld bezittelijke constructies. Een voorbeeldje is het eerder genoemde "sjeem", "naam". In formeel en klassiek Hebreeuws krijg je zoiets als

mijn naam = sj(e)mie ( die "e" is erg kort, meestal wordt ie niet uitgesproken )

jouw naam (mannelijk ) = sjimcha

jouw naam ( vrouwelijk ) = sjmeech
...

Het zelfstandige naamwoord wordt dus als het ware ingekort, en er worden uitgangen aan vastgeplakt. Maar je hebt ook een bezittelijk woordje "van", dat is in het Hebreeuws "sjel". Dit kun je ook vervoegen naar de persoon, en zo kun je alle zelfstandige naamwoorden bezittelijk maken, zonder dat je al die vormen van het zelfstandige naamwoord zelf apart moet leren. Je krijgt dan bijvoorbeeld

van mij = sjelie ( weer die -ie uitgang )

van jouw ( mannelijk ) = sjelcha

van jouw ( vrouwelijk ) = sjelach

van hem = sjelo
...

In plaats van "sjmeech", kun je dan ook zeggen "hasjeem sjelach", letterlijk "de naam aan jou". Je hoeft dan alleen bovenstaande vervoeging van "sjel" te leren, dus da's veel makkelijker. Een ander aardig voorbeeldje is "kelev", wat "hond" betekent. "Jouw hond" ( mannelijk ) zou in klassiek en formeel Hebreeuws "kalbecha" worden. Dit lijkt heel anders dan "kelev", maar die "v" aan het end van het woord is een "bet", en die krijgt bij een bezittelijke constructie zo'n stip waardoor ie hard wordt. En dan spreek je em uit als een "b". Daarnaast verandert de beklinkering dus weer ietsje.

Dat lijkt wat lastig, maar zoals ik zei hoef je klassiek Hebreeuws alleen te lezen. Je ziet nog steeds dezelfde 3 letters die het woord voor "hond" karakteriseren, alleen wordt er een uitgang achter geplakt.
Je ziet nog steeds dat bepaalde grammaticale zaken in het modern Hebreeuws worden versoepeld. Vooral in het begin van de invoering van de taal als spreektaal werd dit door orthodoxe Joden fel bekritiseert, want Hebreeuws was immers "halasjon hakodesj", "de heilige tong", oftewel "de heilige taal". En daar mocht je niet zomaar zo Goddeloos mee omgaan natuurlijk

Een Israëli zal in principe vrij makkelijk de Tenach ( de Hebreeuwse bijbel ) kunnen lezen; je kunt het vergelijken met een erg oude Nederlandse statenvertaling, waarbij de grammatica ietsje is gewijzigd.

Ik wil best wel een nieuw topic openen en daar alle langere posts in copy-pasten, als je dat bedoelt

quote:

Op zondag 1 april 2007 11:26 schreef Triggershot het volgende:

[..]

Alleen als jij het wilt, zo kan je ongestoord door met je verhaal, waarna mensen pas kunnen reageren ofzo?

Het maakt mij verder vrij weinig uit, maar als er nog een hele rits lange posts volgen, dan kan ik eventueel zo'n topic openen

Tijd voor zin 3 en 4, en daarna wordt er weer even van het mooie weer genoten

Genesis 1, vers 3

Wajomer Elohiem jehie 'or, wajehie 'or.

Ik heb ff een komma geplaatst, maar het Hebreeuws heeft andere leestekens dan bv het Nederlands; dat kan soms even zoeken zijn. Maar we gaan weer de woorden bekijken:

Ten eerste zien we Wajomer. God is net over de wateren gezweefd, en het is tijd voor wat actie; de volgende stap in het verhaal komt naar voren. Dat zien we aan het werkwoord "Wajomer". Dat betekent "Toen sprak hij, En hij sprak, Maar hij sprak, vervolgens sprak hij...". Ook hier komt eerst het werkwoord, en daarna de persoon waar dit werkwoord op slaat: Elohiem. Merk op dat het werkwoord niet naar het meervoud wordt vervoegd !

Dan zien we "jehie 'or". "Jehie" betekent "er zal zijn". Wat er dan zal zijn, is " 'or ", oftewel "licht". "Wajehie 'or" kun je dan vertalen met "en er was licht".

Genesis 1, vers 4

Wajar' Elohiem et ha'or kie tov, wajavdeel elohiem been ha'or
oeveen hachosjech.

Wajar' komt van het werkwoord "lirot", wat "zien, kijken" betekent. Hier hebben we dus "En hij zag", want dit slaat weer terug op onze Elohiem.

"Et ha'or kie tov" begint met "et", wat aanduidt dat we een bepaald lijdend voorwerp hebben, namelijk "het licht". "Kie tov" wordt vaak vertaald met "het was goed, dat het goed was", terwijl je hier dus net zo goed "haja tov" had kunnen neerzetten. "Kie" is een voegwoordje wat vrij veel verschillende betekenissen kan hebben. Het kan onder andere "omdat, want" betekenen.

Dan wajavdeel. Dit werkwoord betekent zoiets als "scheiden". "En hij scheidde, en toen scheidde hij" zou dus een leuke vertaling hier kunnen zijn. "Been" is het woordje voor "tussen", wat je makkelijk zou kunnen verwarren met het Hebreeuwse woord voor "zoon", wat ook "ben" is. Alleen wordt het woordje voor "tussen" met een extra "jod" geschreven, om de langere "ee" klank aan te geven. De woorden zijn dus wel verschillend qua spelling !

We kunnen nu het stukje "been ha'or oeveen hachosjech" ook vertalen. Het enige wat misschien onvertrouwd kan overkomen, is "oeveen". Deze samenstelling ken je echter al. De "oe" geeft "en" aan, en de "v" in "veen" is eigenlijk een "bet". Maar door de klinker "oe" ervoor is de stip die de bet hard maakt, verdwenen. En dan spreek je em gewoon als "v" uit. Simpelgezien zou je dus "webeen" verwachten, maar dat is dus "oeveen" geworden. Ook weer omdat dat makkelijker is uit te spreken. "Hachosjech" betekent dan weer "de duisternis".

In totaal kunnen we van de 4e regel dus maken:

"En God zag dat het licht goed was; En God maakte een onderscheid tussen het licht en tussen de duisternis. "

Misschien is het nog even goed om aan te stippen dat in de Hebreeuwse transliteratie de "g" een zogenaamde "gimel" voorstelt, zoals de "g" in het engelse "goal". De "ch" is de keelklank zoals in het woordje "bach". Je wilt tenslotte niet in de kroeg verbeterd worden als je Genesis staat op te lepelen

Vers 5 van Genesis kunnen we ook vrij makkelijk vertalen, er zitten aardig wat woorden in die we onderhand wel kennen.

Genesis 1, vers 5

Wajikra elohiem la'or jom, welachosjech kara lajla.
Wajehie erev wajehie voker, jom echad.

Je kunt eerst es naar de tekst kijken om te zien wat we allemaal herkennen, en wat nieuw voor ons is. Je hebt weer een waw consecutive aan het begin van het vers, dus er staat weer wat nieuws te beginnen. Verder zijn er een boel woorden die we al kennen: 'or, lajla, jom, elohiem, wajehie, en chosjech, dus dat schiet al mooi op.

Wajikra komt van het werkwoord "likro' ". Het heeft verschillende betekenissen: roepen, aanroepen, lezen, noemen... het wordt tegenwoordig nog steeds gebruikt. In modern Hebreeuws vertaal je het zinnetje "ik lees een boek" bijvoorbeeld met "anie koree' seefer". Of "ik lees het boek" vertaal je met "anie koree et haseefer". ( hier is de ik-persoon mannelijk, voor vrouwelijk wordt het "koree't" ) Je gebruikt in die laatste zin weer "et", want het boek is immers slachtoffer van ons lezen en is dus een bepaald lijdend voorwerp.

In ieder geval, er wordt hier dus iets vernoemd of aangeroepen. Dit gaat samen met een vast voorzetsel: "la". Dat eerstje stukje kun je dan nu wel vertalen: En God noemde het licht "dag". Want "jom" betekende immers "dag".

"Welachosjech kara lajla" is nu ook wel lichtelijk te raden. "Kara" is weer precies datzelfde werkwoord, en betekent in deze context "hij noemde, hij heeft genoemd..." Het eerste stukje "welachosjech" is dus een samenstelling van we, la en chosjech. Die "la" is weer het vaste voorzetsel wat bij "kara" hoort.

"Wajehie erev, wajehie voker". Wajehie kennen we ook al, dat betekent "en het was". "Erev" is avond, en we komen nu een nieuw woordje tegen: "boker". Dat betekent ochtend. Scherpe fokkertjes hebben al opgemerkt dat er een klinker voor het woordje boker staat, namelijk "ie" van "wajehie". Boker schrijf je met een bet met zo'n stip erin, en die vervalt weer omdat er een klinker voor staat. Dus wordt "boker" uitgesproken als "voker". Als je een Thora voorleest zonder die leestekens en klinker, dan moet je dat ter plekke verzinnen, maar wij hebben die moeilijkheid gelukkig niet Dit stukje kunnen we dus vertalen met "en het was avond, en het was ochtend". Als je een Israëli een goede ochtend of goede avond wil wensen, zeg je "boker tov" of "erev tov". Goedenacht is "lajlah tov". Geen "lajlah tovah", want "lajlah" is een mannelijk woord, hoewel je anders zou denken door die "-ah" klank op het end.

Als laatste "jom echad". "Echad" is het mannelijke telwoord voor 1. Jep, Hebreeuws heeft mannelijke en vrouwelijke telwoorden. Een mannelijk zelfstandig telwoord krijgt een mannelijk telwoord, een vrouwelijk zelfstandig telwoord krijgt een vrouwelijk telwoord. Het wordt nog mooier als je bedenkt dat die mannelijke telwoorden vrouwelijke uitgangen hebben. Ik weet ook niet wie dat verzonnen heeft "Jom echad" betekent dus "dag 1". Merk op dat er net zo goed "hajom hariesjon" had kunnen staan; "de eerste dag". Maar dat staat er niet.

Er is wel es wat discussie over of die dagen nou bedoelt zijn als echt letterlijk 24 uur, of niet. "Jom" en "jamiem" ( dagen ) worden namelijk ook gebruikt voor langere tijdsperiodes. Echter, in deze vorm wordt in de Tenach altijd letterlijk dagen bedoelt. Het is dus hoogst onwaarschijnlijk dat er met deze "jamiem" langere tijdsperiodes worden bedoelt.

Misschien nog leuk om de telwoorden van 1 tot 10 neer te zetten.

Vrouwelijk:

1=achat
2=stajiem
3=sjalosj
4=arba'
5=chameesj
6=sjeesj
7=sjeva'
8=smoneh
9=teesja'
10=eser

En mannelijk:

1=echad
2=snajiem
3=sjalosjah
4=arba'ah
5=chamisjah
6=sjisjah
7=sjiv'ah
8=smonah
9=tisj'ah
10=asarah

Ze verschillen niet heel veel van elkaar, maar ik stipte in het begin al aan dat een "ah" klank heel vaak een vrouwelijk woord karakteriseert. Hier zie je dat het juist de mannelijke telwoorden zijn die die "-ah" uitgang krijgen.

Dit hele gebeuren is voor Israëlies ook nogal lastig. Als ze tellen, gebruiken ze de vrouwelijke telwoorden, ook omdat die korter zijn. En ik geloof dat het in de omgangstaal niet echt vreemd is om overal maar vrouwelijke telwoorden voor te gebruiken. In kranten en op journaals zul je dit echter niet horen of zien.

quote:

Op maandag 2 april 2007 13:40 schreef k3vil het volgende:

[..]

Riesjon komt van rosj, betekend hoofd. Het begin van iets dus.

Weet ik, dat werd al ff aangestipt

quote:

Op maandag 2 april 2007 18:51 schreef Lestat het volgende:

[..]

Je bedoelt natuurlijk dat Jiddisch een Duits dialect is met Hebreeuwse invloeden.

Ja, je hebt gelijk, Jiddisch is gewoon een Germaanse taal

Vandaag vers 6

Genesis 1, vers 6

Wajomer elohiem jehie rakieja betooch hamajiem,
wiehie mavdiel been majiem lamajiem.

"Wajomer" is een heel veel voorkomend stukje, en komt van het werkwoord "lomar". Het betekent "zeggen". "En hij zei, toen zei hij..." Dat slaat weer terug op elohiem. Hij wil kennelijk weer wat scheppen, want hij zegt "jehie rakieja betooch hamajiem". "Jehie" betekent hier weer "er zal zijn, laat er zijn, er is..." Rakieja heb ik even expliciet opgezocht, maar gek genoeg staat het niet in het oud-Hebreeuws woordenboek ( of ik zoek verkeerd ) In het modern Hebreeuws wordt het gebruikt voor hemel ( wat ook sjamajiem was ) of lucht. "Betooch" is een voorzetsel wat je kunt vertalen met "midden in, binnen in". "Hamajiem" is hier weer "het water", of "de wateren".

"En God zei, "laat er een lucht zijn in het midden van de wateren".

"Wiehie mavdiel", daarin herkennen we weer iets van het werkwoord wat we eerder zagen, "wajavdeel", oftewel "en hij scheidde". Het komt van het werkwoord "badal", "scheiden". Hier kun je deze constructie vertalen met "en laat er onderscheid zijn". "Been majiem lamajiem" kunnen we ook al vertalen; "Been" was "tussen", en hier zouden we in het Nederlands zeggen "tussen wateren en wateren", of "tussen verschillende wateren". In het Hebreeuws kun je dat oplossen door "la" aan het volgende zelfstandige naamwoord te plakken. "Been majiem lamajiem" betekent dan zoiets als "tussen wateren en wateren". Dat voorzetsel "la" duidt duidelijk aan dat het onderscheid tussen die 2 wateren is. Er had denk ik wel ook kunnen staan "been majiem oeveen majiem".

quote:

Op woensdag 4 april 2007 10:05 schreef pfaf het volgende:
Een vraag: zou je eens een stukje over de uitspraak kunnen doen? Om het beter in me op te nemen lees ik het 'hardop', maar ik heb eigenlijk geen idee hoe ik de meeste klanken uit moet spreken.
Verder, nogmaals bedankt en ga zo door.

Audio-opnames van alle bijbelboeken

Hier kun je luisteren hoe je de boel ongeveer moet uitspreken. Ik zal me zelf vast ook wel es vergissen in een klinker of een klemtoon Maar ik kan wel wat kleine aanwijzingen geven.

Je hebt dus ten eerste een onderscheid tussen de g en de ch. De g gebruik ik hier voor de engelse g zoals in get, goal, geek etc. Dat is de zogenaamde "giemel", de derde letter in het alfabet. De "ch" wordt door de één harder uitgesproken dan de ander. Het is de Hebreeuwse letter chet, of de kaf zonder stip. Sommigen maken er een knetterharde "ch" van waarbij de rochels je om de oren vliegen, de ander maakt er een subtiel "ch"-tje van die wel een beetje als een "h" klinkt. Luister maar naar het woordje "chosjech", dan krijg je wel een indruk.

Vooral in het modern Hebreeuws worden heel veel klinkers vrij kort uitgesproken. Formeel is er wel een verschil tussen een lange ee en een korte e, maar die worden door de meeste mensen beide kort uitgesproken. In het klassiek hebreeuws heb je verschillende "e" klanken: een sjewa, wat 2 puntjes ondermekaar zijn. Die is of erg kort, of gewoonweg stil. Dan heb je 3 puntjes in de vorm van een driehoekje. Dat is een "e" zoals in ons "bed". Dan heb je nog eenzelfde driehoekje met 2 stipjes ondermekaar rechts daarvan. Dat is ook weer een erg korte e. En dan heb je nog 2 stipjes naastelkaar, vaak met een "jod" erbij. Dat is de langere ee, maar niet zo lang als in ons woord "veel". Het zit wat tussen "bed" en "veel" in.

Net als met de "o" in "sjalom" of "boker". Het is geen "booker", maar ook geen "bokker". Het zit er wat tussen in. Dus dat "gesjaloooooouhm" van sommige Amerikanen klinkt een Israëli nogal pijnlijk in de oren.

De "ie" zoals in "majiem" is ook weer niet een hele overdreven "ie", veel spreken em ook uit als "i". Het neigt meer naar majim dan naar majiem qua uitspraak.

De bet zonder stip noteer ik met een "v". Dat is een vrij zachte v. Er zit een duidelijk verschil tussen "tov" en "tof". Dat laatste spreek je harder uit, met die "f" ben je meer aan het flieberen De waw of vav is dus niet helemaal eenduidig, de ene spreekt em uit als een "w", de ander als een "v". Ik denk dat ie in het klassiek Hebreeuws meer naar een "w" neigt, luister maar es naar bv "wajomer".

De k is een kof of een kaf. Ik hoor het verschil niet tussen die 2, meestal worden ze ook met een "q" getranslitereerd. Behalve als die kaf geen stip heeft, want dan spreek je em weer uit als "ch".

De s is of een sin, of een samech. Zit volgens mij ook geen verschil tussen. De sj is een sjin, wat dus ook wel es als "sh" wordt genoteerd. Zoals in "Jeroesjalajiem.

De "ajin" en "alef" noteer ik meestal ( ik vergeet ze wel es ) met een '. Dat is dus simpelweg een pauze, ook de "ajin". In het Arabisch maken ze er nog een rocheltje van, sommige Israëlies doen dat ook. Misschien hoor je dat ook in die audiobestanden terug. Alsof ze een kuchje beginnen wat niet helemaal gezond klinkt.

Merk ook op dat er een verschil zit tussen het einde in "echad" en "achat". Die "d" spreek je echt zachter uit dan de "t".

Dan als laatste nog de tsadé. Dat is een "ts"- klank, maar niet met een keiharde "s", meer een "s" die naar een "z" neigt.

Ik denk dat je zo al een heel end komt

quote:

Op woensdag 4 april 2007 11:42 schreef k3vil het volgende:

[..]

Rakia is 'firmament'

Klopt, die vertaling zag ik net ook op mechon-mamre staan inderdaad Vond het alleen wat apart dat ik het niet kon vinden in m'n woordenboek, heb die van Brown, Driveren Briggs.

Het wordt tijd om wat wateren te scheiden

Genesis 1 vers 7

Waja'as elohiem et harakija' wajavdeel been hamajim asjer
mitachat larakieja' oeveen hamajim asjer mee'al larakieja'.
Wajehie cheen.

We zijn er onderhand aan gewend dat elk vers zowat met "wa" begint. Hier hebben we een nieuw werkwoord te pakken, en wel een heel belangrijk werkwoord. Waja'as komt van "lisot", wat "doen, maken" betekent. 'Da's weer net wat anders dan dat werkwoord voor scheppen, "bara'". In modern Hebreeuws kan een kerel bijvoorbeeld zeggen "anie ose oega'. " "Ik maak een taart".

"Harakija" is het slachtoffer van God zijn maken, want er staat "et" voor. "En God maakte het firmament" ( om k3vil zijn vertaling maar ff aan te houden, die vind ik wel mooi )

Dan naar "Wajavdeel been hamajim asjer mitachat larakieja oeveen hamajim asjer mee'al larakieja." "Wajavdeel" weten we nou ook, da's zoiets als een onderscheid of een scheiding maken. "Been" weten we ook; dat betekent "tussen". Dan het voegwoordje "asjer". Dat betekent "die, dat". In het modern Hebreeuws wordt het ook vaak aan het volgende woord vastgeplakt als "sje". Bijvoorbeeld "de jongen die ik zag" wordt dan "habachoer sjera'ietie". ( ra'ietie betekent in modern Hebreeuws "ik zag", en een bachoer is een kerel of jongen ) Hier slaat "asjer dus terug op de wateren.

"Mitachat" is een voorzetsel wat "onder" betekent. Het komt ook in het spreekwoord "er is niks nieuws onder de zon" voor, wat in het Hebreeuws "een chadasj mitachat hasjemesj ". "Een" betekent hier weer "er is niet, er is geen", "chadasj" is "nieuws" ( ook het nieuws op tv en radio ) en "sjemesj" is "zon".

Daarna weer "larakija", wat dus weer met het voorzetsel "la" wordt vertaald. Vergelijk het met het Nederlands; wij zeggen ook "aan de bovenkant van ...", dus wij maken er ook iets bezittelijks van.

"Oeveen" is een samentrekking van "we" en "been". "We" wordt weer als "oe" uitgesproken, en de "bet" in "been" wordt zacht, dus dat wordt een v-klank. Dat is dus "en tussen".

Om de hele zin te begrijpen moeten we alleen nog "mee'al" kennen. Hier kun je dat met "boven" vertalen. "Mee" komt van het losse voorzetsel "min", wat vaak aan het volgende woord wordt geplakt als "mie" of "mee" ( dat hangt van de beginletter van het volgende woord af, bij een zogenaamde keelletter gebruik je "mee" omdat dit makkelijker is uit te spreken ). In modern Hebreeuws kun je bijvoorbeeld zeggen "anie meeholland", "ik ben uit holland". "Al" was zoiets als "op", en nou kunnen we die hele zin vertalen

"En hij maakte een scheiding tussen de wateren die onder het firmament zijn, en de wateren die boven het firmament zijn".

"Wajehie cheen" wordt vaak vertaald met "en het was zo". Cheen komt van ons al bekende "keen", wat "wel, ja" betekent. Door de ie-klank van wajehie wordt de kaf in "keen" zacht, en wordt het een ch-klank.

Ik denk dat het bijzonder aardig is te zien dat je na een paar zinnen uit Genesis al een heleboel inzicht krijgt in woorden en constructies

quote:

Op vrijdag 6 april 2007 20:11 schreef Haushofer het volgende:
We zijn er onderhand aan gewend dat elk vers zowat met "wa" begint. Hier hebben we een nieuw werkwoord te pakken, en wel een heel belangrijk werkwoord. Waja'as komt van "lisot"...

Dat werkwoord moet "la'asot" zijn, was een beetje in de warrie Niet dat het veel mensen zal zijn opgevallen

Nog even gauw het volgende vers, die is niet zo lang en er zitten veel bekende woorden in

Genesis 1 vers 8

Wajikra' elohiem larakieja' sjamajiem. Wajehie erev wajehie
voker, jom sjeenie.

De eerste zin kunnen we wel vertalen, denk ik. "En God noemde het firmament "sjamajiem" ", "hemel". Weten we ook waar dat woord vandaan komt Het enige woord wat we nog niet kennen, is "sjeenie". Dit komt van het telwoordje "snajiem", en betekent "tweede". En het was ochtend, en het was avond, de tweede dag. Er had dus wellicht ook "jom snajiem" kunnen staan.

[ Bericht 2% gewijzigd door Haushofer op 10-04-2007 15:10:57 ]

quote:

Op dinsdag 10 april 2007 12:48 schreef k3vil het volgende:
"Hemelen"

"En het was avond en het was ochtend, dag twee"

_{sorry als ik wat betweterig overkom}

Ja, je hebt gelijk, "erev" is natuurlijk avond en "boker" is ochtend. Moet nog ff bijkomen van m'n paasweekend geloof ik

En ik ben juist blij met commentaar enzo, dus blijf scherp zou ik zeggen

-edit: sjeenie betekent trouwens wel " tweede", voor zover ik weet " Hemelen" vind ik altijd wat een aparte vertaling, daar het een vast meervoud is in het Hebreeuws. We bekijken een emmer water ook niet als " wateren", omdat het " majiem" is.

[ Bericht 19% gewijzigd door Haushofer op 10-04-2007 15:13:18 ]

Is het overigens nog een beetje te volgen/de moeite waard? Kan daar niet zo goeie inschatting van maken Als mensen het leuk vinden, kunnen we nog wel ff kijken naar vertalingen en interpretaties van volgende zinnen

quote:

Op zondag 15 april 2007 05:09 schreef Bodisaniwi het volgende:
Oké Haus:

Ha'rachefet sheli me'le'a be'tzlofachim.

Het is overigens een geweldig topic; ik ben wel een beetje een taalfetishist.

Uhmmm.... "mijn hovercraft zit vol met palingen"? Mag ik vragen waar dat vandaan komt?
Die "rachefet" komt trouwens van dezelfde wortel als dat werkwoordje "merachefet", wat die roeach-elohiem over het water doet in vers 2: zweven

Zal morgen ofzo weer een vers neerzetten, het weer is er ook niet echt naar nu om bijbelverzen te vertalen

Genesis 1 vers 9

Wajomer elohiem jikawoe hamajim mitachat hasjamajim el
makom echad, weteera'eh hajabasjah ; wajehie cheen.

We kunnen al wat opmaken uit dit vers; er gebeurt iets met water onder de hemel, en er wordt over een "makom echad" gesproken. "Echad" betekent 1, en "makom" was dat woordje waar wij ons "mokem" van hebben afgeleid: plaats. "Jikawoe" kun je vertalen met "samenkomen". Het woordje "el" is een los voorzetsel, en doet hetzelfde als dat je "le" aan het volgende woord zou vastplakken: het betekent "naar". De eerste zin luidt dus:

"En God zei "laat het water onder de hemel samenkomen naar 1 plaats".

"Weteera'eh" betekent "en laat tevoorschijn komen"/ "en laat verschijnen". Wat er dan moet verschijnen is "hajabasjah". "Jabasjah" is grond, als tegengesteld tot water. Het droge land dus. "En laat het droge land tevoorschijn komen".

"Wajehie cheen" kun je weer vertalen met "en het was zo". Vaak wordt ook wel es gezegd "en aldus geschiedde" oid, maar wajehie komt nadrukkelijk van het werkwoord voor "zijn".

quote:

Op dinsdag 17 april 2007 19:08 schreef k3vil het volgende:
wateren

Wateren schmateren

Het volgende vers is met voorgaande ook weer goed te volgen, en bevat ook niet zo gek veel nieuwe woorden.

Genesis 1 : 10

Wajikra' 'elohiem lajabasjah 'erets, oelmikweeh hamajim kara' jamim.
Wajar' elohiem kie tov.

Wajikra elohiem lajabasjah 'erets... die kunnen we nu helemaal vertalen. "Wajikra" komt weer van "likro' ", "noemen, lezen, aanroepen..." Dit gaat weer met het voorzetsel la. Merk op, dat als dit er niet was geweest, er het woordje "et" voor "erets" had moeten staan, want die aarde is immers het lijdende voorwerp en is bepaald. "En God noemde de droge grond "aarde" ".

"Mikweeh" betekent zoiets als "verzameling, samenkomst", vergelijk dit met het werkwoord uit vers 9 , "jikawoe". In het Hebreeuws zie je vaak dat voor de wortel van een werkwoord een "mem" ( de m dus ) wordt gezet, de beklinkering van verandert, en dat er zo een zelfstandig naamwoord van wordt gemaakt. Voorbeeldjes hiervan zijn

'amar: hij zei --> ma'amar: woord

malach: hij regeerde --> mamlacha : koninkrijk ( vergelijk ook met het woordje melech: koning )

safar: hij telde --> mispar: getal

'asah: hij deed, hij maakte --> ma'aseh: een gedaan iets

lacham: hij vocht --> milchamah: oorlog, strijd

Ik benadruk hier maar weer even dat ik voor de verleden tijd heb gekozen voor de vertaling, maar dat is dus niet zo eenduidig!

De "oe" in "oelmikweeh" is weer "en", en die "l" is weer in een vaste combinatie met het werkwoord "wajikra". "En de samenkomst van de wateren/het water noemde hij de zeeën ".

"Wajar' 'elohiem"... Wajar komt van het werkwoord "lirot", wat "zien, kijken" betekent. Dus het laatste zinnetje wordt
"en God zag, het was goed". De constructie van "kie tov" ken ik zelf verder niet zo goed, want het betekent letterlijk "want goed" of iets dergelijks. Kennelijk is het een vaste uitdrukking.

quote:

Op zaterdag 21 april 2007 13:19 schreef Causa het volgende:
Haushofer, - als het mag ff kort tussendoor- hoe zit dat; de jihjeh die je noemde in de lfc vind ik alleen in toekomstige tijd, terwijl je het, zo om 2 uur 's nachts toch als verleden tijd moet hebben bedoeld?

Ja, da's inderdaad toekomstige tijd Het is meer een standaard uitdrukking in de trend van "komt wel goed". Het zou dus eigenlijk zoiets moeten zijn als "haja tov/nechmad/na'iem me'od", "het was erg leuk/aangenaam...". Je kunt ook nog zeggen "haja lie na'iem me'od", "het was me een groot genoegen".

Ik zet vandaag even een stukje van de Joodse belijdenis hier, het zogenaamde "sjema". Dat lijkt me op zich ook wel leuk Gaan we daarna weer verder met Genesis. Het grootste gedeelte komt uit Deuteronomium. Ik ben niet helemaal 100% zeker over de klemtonen, dat zal ik es ff nazoeken

Sjema' Jisraeel !
Adonai eeloheenoe, adonai echad
We'ahavta eet adonai eeloheecha
bechol levavcha
oevchol nafsjecha
oevchol m'odecha

De volgende woordjes komen erin voor, hou er rekening mee dat ze hierboven enigszins verbogen voorkomen :

Leev, leevav : o.a hart. Hier komt onze uitdrukking "lef hebben" vandaan.

Nefesj: adem, ziel, verlangen...

echad: mannelijk telwoord voor 1 ( het vrouwelijke was "achat" )

Sjema: gebiedende wijs van het werkwoord "lisjmoa": horen, luisteren, begrijpen.

Ahavta: gebiedende wijs van het werkwoord "le'ehov": houden van. Het woordje voor "liefde" is "ahava".

me'od: sterkte, wordt ook gebruikt als bijwoord "erg", bijvoorbeeld "tov me'od" is "erg goed".

Adonai: heer, mijnheer. Het wordt gelezen in plaats van "JHWH".

Verder gebruiken we nog het woordje "kol". "Kol" betekent "elk" of "heel", en "hakol" betekent "alles" ( dan is het dus bepaald ). Voorbeelden hiervoor zijn

kol iesj : elke man

kol ha'anasjiem: al de mannen, alle mannen

kol jom : elke dag

kol hajom: heel de dag

Subtiele verschillen dus, het ligt er aan of en waar je dat lidwoord "ha" neerzet. Je ziet trouwens ook weer dat woordje "et" voor "adonai" staan; die "adonai" is slachtoffer van ons houden van. Er staat geen lidwoord voor, maar namen zijn altijd bepaald, dus moet er wel "et" voor.

Verder zijn er dus wat uitgangen die we gaan bekijken. Hier zien we ten eerste "eloheenoe". Dat is een verbuiging van het woordje "elohiem". Zo'n uitgang "eenoe" duidt "aan ons" aan. In modern "straat"-Hebreeuws zou je "elohiem sjelanoe" gebruiken. Dan hoef je, zoals al eerder werd aangestipt, alleen de verbuiging van het woordje "sjel" (van) te kennen, da's veel makkelijker.

Ten tweede zien we "eloheecha". Weer zo'n verbuiging, het betekent "jouw God" mannelijk. In het moderne straat-Hebreeuws zou je zeggen "elohiem sjelcha". Dezelfde uitgang zien we bij levavcha, dat betekent dus hetzelfde als het modernere "leev sjelcha", "jouw hart". "Nafsjecha" betekent dus hetzelfde als "nefesj sjelcha", "jouw ziel, verlangen..."
En tenslotte "me'odecha" betekent "met heel je kracht" of iets dergelijks.

Als laatste zien we de constructies "bechol". Letterlijk zou dat betekenen "in heel...", maar in het Hebreeuws gebruiken ze hier "be" waar wij "met" zouden gebruiken. Merk ook op dat die harde "k", een kaf met een stip, een zachte kaf is geworden zonder stip. Een "ch" klank dus. "Bechol levavcha" betekent dan "in/met heel je hart".

Dan zien we tweemaal "oevechol" staan. Ik denk dat het wel te raden is dat "oe" voor "en" staat, en die "ve" staat voor "in". De bet is ook zacht geworden, en wordt dus uitgesproken als een "v". In totaal breien we dan van het sjema:

Hoor Israël!
God onze God, God is één
Hou van God jouw God,
met heel je hart,
en met heel je ziel,
en met heel je kracht.

[ Bericht 1% gewijzigd door Haushofer op 25-04-2007 10:20:31 ]

quote:

Op dinsdag 1 mei 2007 10:57 schreef k3vil het volgende:
we want more, we want more

Nou, nog maar 2 regels dan

Ik ben misschien een beetje flauw, maar ik sla even wat regels over. Naar mijn idee zitten daar wat teveel onbekende (werk)woorden en dingen in, we hoppen naar Genesis 1:13 en 14. Er zijn in de voorgaande verzen gras en fruitdragende bomen geschapen ( "fruitmakende bomen wordt daar vertaald met "eets 'oseh prie", waarin boom dus het woordje "eets" is. Die gaan we nog vaker tegenkomen )

Genesis 1:13

Wajehie 'erev wajehie voker, jom sjliesjie

Dit herkennen we wel een beetje van voorgaande verzen. Het enige woordje wat we nog niet kennen, is "sjliesjie". Dat komt van het woordje "sjalosjah" (3) , en betekent "derde". "En het was avond, en het werd ochtend, een derde dag". Merk weer op dat "boker" wordt uitgesproken als "voker", omdat die -ie klank van wajehie er voor staat.

Genesis 1:14

Wajomer Elohiem jehie' me'orot birkiejah hasjamajeim, lehavdiel
been hajom oeveen halajlah. Wehajoe le'otot oelmo'adiem oeljamiem wesjaniem

De woordjes die handig zijn om te weten, zijn:

me'or: licht, komt van 'or, wat ook licht betekent. Het meervoud is me'orot.

lehavdiel: onderscheiden, die waren we wel es eerder tegengekomen

been: opnieuw het woordje voor "tussen", maar het kon ook "zoon" betekenen ( in het Hebreeuws schrijf je ze wel anders natuurlijk )

lajlah: nacht. Goedenacht is in het Hebreeuws "lajlah tov!". Geen "lajlah tovah", want lajlah is mannelijk ! (uitzondering)

wehajoe: en zij zijn, en laten zij zijn, en zij zijn geweest... de -oe uitgang geeft aan dat het om "zij" gaat.

'otot: tekenen

mo'adiem: seizoenen

jamiem: dagen

sjaniem: jaren

Wat opvalt, is het woordje "birkieja". Het is een samentreksel van "ba" en "rakieja". De constructie "birkiejah hasjamajiem" is een bezittelijke constructie. Het betekent "in het firmament van de hemel". In modern Hebreeuws zou je hier dus weer dat woordje "sjel" hebben gebruikt, "van".

"Lehavdiel" kun je vertalen met "om onderscheid te maken, om te scheiden". In het Nederlands gebruik je dan nog een woordje als "om" en "te", maar in het Hebreeuws gebruik je alleen de infinitief daarvoor. Dan is het immers ook wel duidelijk.

"Been hajom oeveen halajlah". Dat "oeveen" is een samentreksel van "we" en "been". Voor die bet wordt "we" dan "oe", en door die klinkerklank wordt de bet zacht en spreek je em weer uit als een "v". De zin betekent dus "tussen de dag en tussen de nacht". In combinatie met "lehavdiel" wordt het dan zoiets als "om onderscheid te maken tussen de dag en tussen de nacht".

Dan nog "Wehajoe le'otot oelemo'adiem oelejamiem wesjaniem". We zien daar allemaal l-klanken in die woorden staan ( ik heb ze ff dikgedrukt ). Die lamed's geven het voorzetsel "voor" aan. Het kan ook "aan" betekenen. Je kunt bijvoorbeeld zeggen "teen-lie halechem!" Dat betekent "geef aan mij het brood!" "Lie" is dan een verbuiging van het voorzetsel "le", en de "ie" klank geeft "mij" aan ( denk ook aan eli eli lama azavtanie ) Het is denk ik wel duidelijk dat die "oe" klanken weer "en" betekenen, en we zien voor "sjaniem" dat er gewoon weer "we" wordt gebruikt.

Het zinnetje betekent dan "en laten zij zijn voor tekenen en voor seizoenen en voor dagen en jaren." Voor "jaren" wordt er geen voorzetsel meer gebruikt. Had overigens prima gekund.

Volgende week ben ik de hele week weg, dus dan ligt het topic even stil. Nu nog even een stukje Genesis, met wederom een boel bekende woorden. Dat moedigt aan, lijkt me

Eerst de woordjes die we nodig hebben ( sommigen zijn wellicht al voorbij gekomen ):

Wehajoe: en zij zijn, en laten zij zijn...

me'orot: lichten. Het enkelvoud is "ma'or".

leha'ier: het werkwoord "licht geven, verlichten".

'al: op, over

cheen: ja, wel, zo

erets: land, aarde. Met lidwoord wordt het ha'arets.

Genesis 1:15
Wehajoe lime'orot birkieja' hasjamajiem, leha'ier al ha'arets.
Wajehie cheen.

Het eerste woordje is weer "wehajoe". Het lijkt op "wajehie", wat "en het was, en hij was" betekent. Die -oe uitgang geeft weer een meervoud aan, het woordje betekent namelijk "en zijn waren, en zij zijn..." In deze context kun je het vertalen met "en laten zij zijn".

Waar slaat dit werkwoord op? Op het volgende zelfstandige naamwoord, wat in meervoud staat: me'orot. Dit betekent weer "lichten". "Rakieja hasjamajiem" betekent weer "het firmament van de hemel". Merk op dat ik het vertaal met het firmament van de hemel. Het betreft hier weer een bezittelijke constructie, en in een dergelijke constructie krijgt het eerste woordje nooit het lidwoord ! Als het bepaald is, dan krijgt alleen het tweede woordje het lidwoord. Dit, om dat tweede woordje te benadrukken. Er staat nog "be" voor, waarbij de beklinkering wat verandert. Et voila: "in het firmament van de hemel".

"leha'ier al ha'arets": dit betekent zoiets als "licht geven over het land". Je kunt het ook vertalen met "om licht te geven op het land".

"wajehie cheen" kun je wederom vertalen met "en het was zo".

Dat was alweer een vers

Schopje, binnenkort update

Nou, vandaag vers 16, waarin er lichtjes worden gemaakt.

Weer wat woorden die we gaan tegenkomen:

me'orot: "lichten"

sjnee: een bezittelijke verbuiging van het woordje "sjnajiem", wat "twee" betekent

gadol: "groot"

lememsjelet: het werkwoord voor "overheersen"

katan: "klein"

kochav: "ster", het meervoud is "kochaviem"

waja'as: "en hij maakte", komt van het werkwoord lis'ot, "doen, maken".

Genesis 1:16

Waja'as elohiem et sjnee hame'orot hagdoliem :
et hama'or hagadol lememsjelet hajom, we'et
hama'or hakaton lememsjelet halajlah, we'et
hakochaviem

"Waja'as elohiem et sjnee hame'orot hagdoliem " kunnen we vertalen met
"En God maakte de 2 grote lichten". Het telwoord 2 wordt verbogen; als je het als telwoord gebruikt of bijvoorbeeld voor een tijdstip, dan is het "snajiem", maar als je het voor een zelfstandig naamwoord zet, dan wordt het verbogen naar "sjnee". Het getal 2 is gelukkig het enige waar zoiets gebeurt, het is eigenlijk niks anders dan een bezittelijke constructie. We zagen al eerder dat "bet seefer", "school", als meervoud "batee seefer" heeft. Daar zie je ook weer die -ee uitgang die iets bezittelijks&meervoud uitdrukt.

"et hama'or hagadol lememsjelet hajom " is datgene wat er gemaakt wordt. Je ziet een lidwoord voor "ma'orot" staan, en het is een lijdend voorwerp, dus wordt er "et" voor gezet. En uiteraard wordt er ook een lidwoord voor het bijvoeglijke naamwoord gezet, in dit geval "gadol", "groot". Immers:

Hama'or gadol = het licht is groot

Hama'or hagadol = het grote licht ( letterlijk "het licht, het grote" )

Dit kwam immers omdat het werkwoord "zijn" niet gebruikt wordt in veel gevallen. De zin kan dus vertaald worden met "het grote licht, om de dag te overheersen". Dat zal de zon wel zijn, denk ik
( Zon was "sjemesj" ) Merk op dat er geen "et" voor "hajom" staat. Dit valt me eerlijk gezegd nu pas op, kennelijk wordt dit voegwoordje niet dubbel gebruikt in een constructie met 2 bepaalde lijdende voorwerpen. Ga ik es even navragen

"we'et hama'or hakaton lememsjelet halajlah" kunnen we nu denk ik ook vrij eenvoudig vertalen. "We'et" is een samenvoegsel van "we", ons woordje "en", en "et". In plaats van "katan" wordt hier "katon" gebruikt, de exacte reden weet ik niet, aangezien je meestal gewoon "katan" voorbij ziet komen. De vertaling is zoiets als "en het kleine licht om de nacht te overheersen". Dat zal dus de maan zijn. "Maan" is in het Hebreeuws overigens "jareach". Zon en maan worden hier niet expliciet genoemd.

"we'et hakochaviem", is het laatste wat gemaakt wordt ( dat kunnen we dus weer zien aan dat woordje "et" ), "en de sterren".

Merk ook op dat eerst het licht wordt geschapen, en daarna pas de lichten Dat laat sommige mensen de schepping van "het licht" in vers 1:3 opvatten als iets anders dan het "fysische licht"

quote:

Op woensdag 16 mei 2007 18:19 schreef Causa het volgende:
Toda

Haja lie na'iem me'od

quote:

Op woensdag 16 mei 2007 19:43 schreef Bodisaniwi het volgende:
Zeg Haus, ik ken een paar mensen uit Israel. Ik zal eens vragen of ze iets met de klemtoon van jouw geschriften kunnen doen, dan wordt het voor jou en mij in ieder geval een stukje duidelijker.

Ik weet van veel woorden wel wat de klemtoon is, maar ik moet bekennen dat ik vaak te lui ben om het exact na te gaan voor die woorden waarvan ik het niet zeker weet Meestal valt de klemtoon op de laatste lettergreep of de op één na laatste. Hier zijn wel enige regels voor, die ook weer te maken hebben met of de lettergreep gesloten of open is, en of er een korte of lange klinker in voor komt. In het modern Hebreeuws valt de klemtoon van leenwoorden vaak op de eerste lettergreep, om aan te geven dat het geen authentiek Hebreeuws woord is ( bijvoorbeeld "moezieka klasiet, "klassieke muziek" ) Maar ik ben erg benieuwd naar eventuele commentaren

Er staat hier ergens een linkje naar audiobestanden die je kunt beluisteren, dan kun je ook proberen de klemtoon te beluisteren

Het onderscheid tussen een lange e en een korte e is niet altijd even duidelijk; modern Hebreeuws heeft de neiging om alles kort te maken. "Eloheenoe" moet dan ook niet met een hele lange ee worden uitgesproken, maar meer iets wat tussen onze lange ee en e van bijvoorbeeld "hek" inzit.
Dat er voor die waw een "h" wordt gezet, vind ik wel wat apart, want er staat geen heh Maar vaak worden er ook engelse transliteraties gebruikt, en die zijn dan weer net wat anders dan onze Nederlandse uitspraak.

Verder zijn er stomme e's die de ene wel kort uitspreekt, en de ander gewoonweg inslikt. ( de zogenaamde sjewa's )

Maar je ziet dus inderdaad dat ik niet alle klemtonen goed heb neergezet. Ik heb zelf de gebeden ook ergens op CD staan, zal es luisteren naar hoe die worden uitgesproken.

quote:

Op zondag 20 mei 2007 16:24 schreef k3vil het volgende:

[..]

Het modern hebreeuws, ivriet, is een bastaardtaal.

Zo heb je woorden als tank, of filosofie letterlijk foenetisch overgenomen van andere talen. Het ivriet heeft daardoor geen raakvlak met Loshon Kodesh

Nou ja, "geen raakvlak" is natuurlijk ook weer overdreven, maar er zijn inderdaad aardig wat leenwoorden ingeslopen. Ergens vind ik dat ook wel jammer, merk ook dat ik de leenwoorden bij het leren voor tentamens vaak vervelend vind; het is niet meer echt authentiek. Daar komt ook bij dat er voor bepaalde woorden vaak wel een eigen Hebreeuws woord is, maar dat dat nog al es wordt genegeerd door het Joodse volk. Vervolgens worden de woorden gewoon overgezet. Een voorbeeld is "uitlaat", wat volgens veel Joden "ekzoz" is, in plaats van het authentieke woord "mafleet"

Vandaag weer 2 verzen

Genesis 1:17

Wajiteen otam elohiem , birkieja hasjamajim, leha' ier al haaretz.

Genesis 1:18

welimsjol bajom oewalajlah oelehavdiel been ha'or oeveen hachosjech.
wajar' elohiem kie tov.

Eerst Genesis 1:17. " Wajiteen" komt van het werkwoord voor " geven". Ik begrijp niet helemaal waarom hier nou nadrukkelijk het werkwoord voor " geven" wordt gebruikt", maar het zal een uitdrukking zijn. Er zou ook het werkwoord " lasiem", plaatsen, kunnen zijn gebruikt. "Otam" betekent " hen", en is een lijdend voorwerp. Ze zijn het slachtoffer van het plaatsen van Elohiem.

"Birkieja hasjamajim" is weer zo'n bezittelijke constructie, en betekent " in het firmament van de hemel". Let ook weer op dat het lidwoord voor "sjamajim" wordt gezet.

" Leha' ier" betekent " licht geven", en hier dus " om licht te geven". " Al" betekent weer " over" , en " ha' aretz" betekent " de aarde, het land. "

Dan Genesis 1:18. Dit vers is gewoon een voortzetting van het vorige. " Welimsjol" betekent " en om te heersen".
"Bajom oewalajlah" betekent " over de dag en de nacht". Dit werkwoord gaat met het voorzetsel " be".
"Oelehavdiel been ha' or oeveen hachosjech" kunnen we met de voorgaande verzen ook prima vertalen. " Oelehavdiel" betekent " en om scheiding te maken". Het woordje " been" betekent weer " tussen", en " ha' or oeveen hachosjech" betekent weer " het licht en de duisternis". Die "oe"-klanken zijn weer omgevormde waw-jes die " en" betekenen.

Natuurlijk zag Elohiem op het end dat het allemaal goed was. " Wajar' elohiem kie tov", " En hij zag, God, het is goed".