29-02-2012
Wij zijn ons primatenbrein
Recensie: The Primate Mind
![the%20primate%20mind.jpg]()
The Primate Mind, cover.
Op zoek naar de basale bouwstenen van onze empathie, samenwerking en cultuur duiken Frans de Waal en Pier Fransesco Ferrari samen met collega-wetenschappers het apenbrein in. Met spannend resultaat.
De schrijvers stellen zich tot doel vanuit een bottom-up perspectief dierengedrag te bestuderen. Dat is een interessante queeste. Traditioneel werd dierengedrag vooral benaderd vanuit het menselijk perspectief: top-down. Dat is een logische benadering wanneer je de mens ziet als enige animal rationale en heerser over de dieren.
Charles Darwin maakte met zijn evolutietheorie Homo sapiens sapiens tot een dier onder de dieren. Toch bleven wetenschappers met een top-down benadering op zoek gaan naar menselijke eigenschappen bij dieren. Men vroeg zich af of dieren ook over een cultuur beschikten, of ze zich ook in anderen konden inleven en of ze konden tellen.
Zo kwamen zij tot een beperkte selectie intelligente dieren, waaronder de olifant, de dolfijn en de mensapen. Gedragsbiologen schrikken er doorgaans voor terug om emoties en andere ingewikkelde eigenschappen aan het apenbrein toe te kennen. De Waal en Ferrari rekenen radicaal en terecht af met dit taboe.
Spiegelneuronen
Een goed voorbeeld van de bottom-up benadering in dit boek is de beschrijving van rol die spiegelneuronen spelen bij complexe sociale structuren. Deze hersencellen vuren zowel bij het uitvoeren van een actie als bij het observeren van een ander die deze actie uitvoert. Dit eenvoudige principe zorgt ervoor dat de eigenaar van die hersenen voelt wat de ander voelt. Het is de basis van imitatiegedrag, maar ligt ook ten grondslag aan empathie en uiteindelijk onze cultuur.
Met hun bottom-up benadering vergelijken De Waal en Ferrari niet alleen apen- met mensenhersenen. Bijzonder fascinerend is hun stelling dat wat onze hersenen sociaal maakt, ook aanwezig is in eenvoudiger dieren. Vogels leren zingen door te luisteren naar anderen en het vervolgens na te doen. De schrijvers stellen dat dit imitatiegedrag homoloog aan ons sociaal gedrag is. Dat betekend dat de voorouder die wij delen met het winterkoninkje over een hersenstructuur beschikte die in staat was zich in te leven in anderen. Bij de winterkoninkje leidde dit tot imitatie zijn vaders zang, bij de mens tot de Negende Symphonie van Beethoven en de atoombom.
Nieuwe hersenwetenschap
The Primate Mind komt uit in een tijd waarin de publieke interesse in de hersenwetenschap onuitputtelijk lijkt. Dagelijks is in de krant te lezen dat er weer een hersengebied aan een functie gekoppeld is en Wij zijn ons Brein van Dick Schwaab blijft hardnekkig in de AKO top-tien staan. Schwaabs missie bestaat vooral uit het waarmaken van de claim die de titel van zijn boek inhoudt. Gewapend met fMRI-scanners en hersendefecten stelt Schwaab zich in het geweer tegen de menselijke ziel, vrije wil en religie.
In eerdere boeken zoals Een tijd voor empathie en Chimpanseepolitiek leek Frans de Waal een soortgelijke missie te hebben. Hij maakte voor een breed publiek aannemelijk dat apen ook over empathie en moraal beschikken. Zijn succes leverde hem een positie in de TIME 100, een lijst met de meest invloedrijke personen van dat moment.
De gedachte dat mensen een primatenbrein hebben, vormt in dit boek de onbetwiste uitgangspositie. Onze overeenkomst met primaten biedt wetenschappers de kans om naar hersenen te kijken in sociale omstandigheden die veel echter zijn dan ooit in een fMRI scanner gesimuleerd kunnen worden. In plaats van een reactie van hersengebieden van proefpersonen op plaatjes terwijl zij in een fMRI scanner liggen, beschikken de schrijvers over reacties van honderden individuele neuronen van twee apen die onderling hun plaats in de rangorde bevechten.
Met zijn eerdere boeken richtte De Waal zich zeer succesvol tot een groot publiek. In dit boek bundelt hij samen met Ferrari wetenschappelijke artikelen die bestemd zijn voor hun vakgenoten. Hoewel hun onderzoek vernieuwend is en spannende resultaten oplevert, is dit boek niet geschikt voor leken. Vooral de paragrafen over hun onderzoeksmethoden zijn door talloze hersengebieden die afgekort over elkaar buitelen taaie kost. Verhelderende illustraties die aangeven waar de besproken gebieden zich in het brein bevinden ontbreken. Maar voor lezers die over voldoende kennis van de hersenen beschikken, levert dit boek de laatste inzichten van een nieuw vakgebied. De rest zal nog even moeten wachten op de volgende populair wetenschappelijke publicatie van De Waal.
Titel: The Primate Mind - build to connect with other minds
Auteurs: Frans de Waal en Pier Francesco Ferrari (red.)
Uitgever: Harvard University Press,
hardcover, 416 pagina’s, 42,99 euro
ISBN: 9780674058040
(wetenschap24.nl)