Zwart gat slokt ster op
Een reusachtig zwart gat is op heterdaad betrapt bij het verzwelgen van een onschuldige begeleidende ster. Verbijsterde astronomen hebben machteloos toe moeten kijken hoe het zwarte gat op een bloeddorstige manier de ster langzaam, maar zeker, verorberde. Het gehele proces, van de eerste hap tot de laatste boer, is vastgelegd.
Als gevolg van de maaltijd was het voorheen onzichtbare zwarte gat ineens ultraviolette uitbarstingen gaan uitstoten, die door NASA’s Galaxy Evolution Explorer (GALEX) zijn opgepikt. Het geheel helpt astronomen begrijpen hoe zwarte gaten in staat zijn te groeien door middel van het opslokken van stellair materiaal.
Men heeft al eerder zwarte gaten gevonden die juist klaar waren met dineren, maar nu heeft men voor het eerst de gehele maaltijd van bestelling tot afrekening rechtstreeks kunnen volgen. Naast de GALEX is hiervoor ook gebruik gemaakt van Chandra, de Canada-France Telescop en de Keck Telescope.
Dergelijke vreetfestijnen komen per sterrenstelsel slechts eens in de 10.000 jaar voor. Als een ster te dicht bij een zwart gat komt, wordt de ster compleet uit vorm getrokken als gevolg van de getijdenkrachten (vergelijkbaar met de maan die eb en vloed op aarde veroorzaakt, maar dan een eb en vloed die het gehele object uiteen rukken). Langzaam wordt de ster in een traanvorm getrokken, waarna zijn materiaal in de vorm van een accretieschijf langzaam in
Links is de intacte ster te zien. In het midden zie je hoe de ster langzaam uiteen wordt getrokken. Geheel rechts zijn klompen materiaal te zien die langzaam richting het zwarte gat spiraliseren
(Astrostart)
Zwarte gaten hebben dezelfde eetgewoontes
Een team van wetenschappers van de Universiteiten van Southampton en Amsterdam heeft ontdekt dat alle zwarte gaten dezelfde eetgewoontes hebben, of het nu gaat om stellaire zwarte gaten of hun supermassieve broeders. Dit is belangrijk voor het beter begrijpen van de inwendige processen in zwarte gaten.
Hieruit blijkt dat als het om inwendige processen gaat, supermassieve zwarte gaten gewoon uitvergrote versies zijn van hun kleinere verwanten.
Astronomen proberen al jaren te achterhalen of de processen die gelden voor stellaire zwarte gaten hetzelfde zijn als die van de zwarte gaten die sterrenstelsels verankeren. Als dat zo is, dan kan men door de bestudering van een nabije zwart gaten bepalen hoe de verre zwarte gaten in Actieve Galactische Kernen zich gedragen en ontwikkelen.
Nu heeft men met behulp van de Rossi X-Ray Timing Explorer en XMM Newton de röntgenemissie van allerlei zwarte gaten bestudeerd. Het blijkt dat het eetproces, of accretie, van omringend materiaal hetzelfde is bij alle zwarte gaten, ongeacht de grootte.
Daarnaast blijkt dat de karakteristieke tijdschaal van de röntgenfluctuaties evenredig zijn met de massa van het zwarte gat en omgekeerd evenredig met de accretiesnelheid.
(Astrostart)
Zwart gat barst uit voor de camera
ESA's Integral ruimteobservatorium heeft een uitbarsting van gammastraling waargenomen. De straling is vermoedelijk afkomstig van een zwart gat in ons Melkwegstelsel. Kort na de uitbarsting op 17 september 2006 groeide de helderheid van de uitbarsting explosief, maar daarna nam het geleidelijk af.
Deze lichtcurve zorgde ervoor dat wetenschappers de bron identificeerden als een zwart gat. Waarschijnlijk werd een gas- en stofschijf rondom dit zwarte gat instabiel, waardoor een gedeelte in elkaar stortte. Uiteindelijk veroorzaakte dit de uitbarsting.
"Het galactische centrum is één van de meest interessante gebieden voor wetenschappers die gespecialiseerd zijn in gammastraling, omdat er zoveel gammastralingbronnen zijn," vertelt Roland Walter, wetenschapper bij het Integral Science Data Center (ISDC) in Zwitserland.
Omdat zulke binaire stelsels van zwarte gaten en een ster zeldzaam zijn in het galactische centrum, verwachten astronomen slechts om de paar jaar een uitbarsting te zien met de Integral. Iedere uitbarsting is dus een unieke gebeurtenis voor astronomen.
(Astrostart)
Zwart gat breekt snelheidrecord
Zwarte gaten staan erom bekend dat ze de natuurwetten zoals ze ons bekend zijn buigen en rekken. Nu heeft men echter een zwart gat gevonden die de natuurwetten tot op het maximum weet te rekken. Dit zwarte gat draait ieder seconde namelijk liefst 950 keer om zijn as. Sneller is volgens de natuurwetten niet mogelijk.
Hierbij wordt de ruimtetijd in de omgeving meegedraaid in een proces dat bekend staat als frame-dragging. Het zwarte gat staat bekend als GRS 1915+105 en staat te boek als een micro-quasar. Het zwarte gat is van het stellaire type en dus niet te vergelijken met de monsterlijke supermassieve zwarte gaten die sterrenstelsels verankeren. De meting van de rotatie van het gat is verricht met de Rossi X-ray Timing Explorer. De rotatiesnelheid is bijna 100% die van het theoretische maximum.
Voor het oog van de buitenwereld heeft een zwart gat slechts twee meetbare eigenschappen: zijn massa en zijn spin (rotatie). Daarin gedraagt een zwart gat zich als een subatomair deeltje. Als een zwart gat deel uitmaakt van een dubbelsysteem met een ster, dan kan de massa gemakkelijk berekend worden. Het meten van de rotatie is echter niet zo gemakkelijk. Je kunt het gat zelf niet waarnemen, maar het frame-dragging effect kan wel gemeten worden.
Dit doet men door de straling te meten die de accretieschijf van het zwarte gat uitstoot. GRS 1915+105 weegt 14 keer zo veel als de zon en is in het bezit van twee jets van materiaal die met enorme snelheid vanaf de polen van het gat wegschieten. Deze jets ontstaan vanuit de schijf van superverhit materiaal die het zwarte gat omringt, de zogenaamde accretieschijf.
De temperatuur van het gas is direct gekoppeld aan de omvang van het zwarte gat. De omvang is op zijn beurt waar afhankelijk van de rotatie. Bij een snellere rotatie wordt de omvang het zwarte gat kleiner, waardoor het gas in de accretieschijf heter wordt. Zo kan indirect de rotatie van het zwarte gat afgeleid worden.
De rotatie van een zwart gat is van invloed op de omvang ervan. Links een niet-roterend zwart gat, rechts een roterend exemplaar. Het verschil is duidelijk.
(Astrostart)