Schoolboek te links, aldus VVD

quote:

Op zondag 17 september 2006 11:43 schreef Meki het volgende:
Links is menselijjk
rechts is monsterlijk

quote:

Op zondag 17 september 2006 12:09 schreef Yildiz het volgende:
Ach VVD, en o.a. van Baalen, nu we het hebben over informatie voorspiegelen.


Even serieus gezien, heeft de VVD wel een punt. Er moet niet staan 'de VVD laat je aan je lot over', maar 'de overheid laat je aan je lot over, als je niet binnen het kader, het systeem past, zal je vermorzeld worden door de papieren molen'.

Waarom drukt men dat niet? Met 60 euro per boek tegenwoordig, verwacht ik niet dat iemand daar nog subsidie krijgt.

quote:

Op zondag 17 september 2006 12:15 schreef Captain_Redbeard het volgende:

[..]



In zo'n boek moeten alle visies op overheidshandelen objectief behandeld worden. Van iedere visie mogen de belangrijkste voordelen en nadelen op een rijtje gezet worden. En vervolgens mogen de leerlingen aan de hand daarvan de laatste paar jaren van hun jeugd zichzelf een visie aanmeten.

quote:

Op zondag 17 september 2006 12:19 schreef Abe_Lenstra het volgende:
Ik vind het altijd iets engs hebben als volwassenen hun politieke idealen zo aan kinderen opdringen.

quote:

Op zondag 17 september 2006 12:19 schreef Abe_Lenstra het volgende:
Ach, in mijn tijd werden er kringgesprekken gehouden waarin wij als 11 & 12 jarigen gewaarschuwd werden voor de Centrum Democraten. Werden we meegenomen naar manefestaties van de Vredesbeweging etc.

quote:

De politiek correcte wereld van het schoolboek


Wat leren middelbare scholieren over bijvoorbeeld immigratie, politieke stromingen, het milieu en de multiculturele samenleving? HP De Tijd nam de proef op de som en onderwierp 4' schoolboeken aan een kritisch onderzoek.

Het horen van het woord 'schoolboek' laat doorgaans niemand onberoerd. Hoe kan het ook anders? Allemaal zijn we opgegroeid met schoolboeken en dus staan ze gegrift in ons collectieve geheugen. Die lastige Schwere Wörter van Duits bijvoorbeeld, of die felgekleurde, vierkante economieboeken van professor Arnold (De kern van de economie) Heertje. Anders dan de avonturen van Asterix of Oorlogswinter waren het boeken die we niet voor ons plezier lazen, maar omdat het móest. En als dát al niet zwaar was, dan toch wel het gewicht van de boeken. Met name in de brugklas werden onze fysieke vermogens dikwijls zwaar op de proef gesteld.

Herinneringen, doorgaans van het minder plezierige soort: dat is meestal alles wat er blijft van schoolboeken. Na het eindexamen probeerden we ze te slijten aan De Slegte of leverden we ze in bij het schoolboekenfonds - en dat was het dan.

Of toch niet? Want hoewel lang niet alle kennis die we vroeger uit schoolboeken opdeden ons is bijgebleven, droegen ze - precies zoals de bedoeling was - toch in niet geringe mate bij aan onze intellectuele vorming. Schoolboeken boden als het ware een venster op de wereld - zeker op de middelbare school. Met name in aardrijkskunde-, geschiedenis- en maatschappijleerboeken lazen we dingen over landen, mensen en kwesties die ons voorheen vreemd waren geweest. De feiten en opvattingen die ons op die manier werden bijgebracht, vormden (mede) ons mens- en wereldbeeld.

Verondersteld mag worden dat dat voor de huidige generatie middelbare scholieren nog steeds zo is. Die omstandigheid maakt het relevant om eens te kijken wat er nu precies in die schoolboeken staat vermeld. Meer concreet: wat leren middelbare scholieren anno 2006 over kwesties als bijvoorbeeld immigratie, politieke stromingen, het milieu en de multiculturele samenleving? Wat komen ze te weten en wat niet? En: hoe gekleurd is de informatie die hen langs deze weg bereikt?

Om daar achter te komen, verdiepten we ons in 41 boeken die momenteel op het vmbo, de havo en het vwo in gebruik zijn bij de vakken aardrijkskunde, geschiedenis en maatschappijleer (zie de lijst met alle geraadpleegde titels aan het eind van dit artikel). De boeken zijn afkomstig van gerenommeerde schoolboeken- uitgevers als Malmberg en Wolters-Noordhoff en zijn allemaal van recente datum; de oudste titel die we gebruikten, stamt uit 2005.

Voor lezers die - bijvoorbeeld omdat ze geen kinderen hebben - al tijden geen schoolboek meer van dichtbij hebben gezien: het uiterlijk van de boeken is de laatste jaren ingrijpend veranderd. Bijna allemaal zijn ze tegenwoordig uitgevoerd in full colour en ze wemelen van foto's, grafiekjes en cartoons. Pagina's met al- leen maar tekst komen niet meer voor en ook hoofdstukken van meer dan twee bladzijden zijn zeldzaam geworden. Ter vergelijking: zelfs de Hitkrant oogde twintig jaar geleden minder flitsend dan de schoolboeken van nu.

Tot zover de buitenkant. Maar wat te denken van de inhoud van de schoolboeken?


Milieu

Nederland telt vijftig procent meer bos dan in 1900, de concentratie zwaveldioxide in de lucht is nog maar enkele procenten van wat die in de jaren zeventig was, en het aantal buizerds, reeën, aalscholvers, ooievaars en zeehonden is de afgelopen decennia verveelvoudigd: zo maar wat goed milieunieuws dat we in geen enkel schoolboek zagen vermeld. In plaats daarvan wordt middelbare scholieren bladzijde na bladzijde voorgehouden dat het met ons milieu zéér, zéér beroerd gaat. Sombere voorspellingen buitelen over elkaar heen:


"Grondstoffen worden opgemaakt. Door vervuiling en vernieling gaat het milieu achteruit. Jouw kinderen moeten leven in een wereld met minder grondstoffèn, minder natuur en veel vervuiling." (Wereld- Wijs, aardrijkskunde)


Of deze, uit de oude doos:

"In 1972 publiceerde een groep internationale onderzoekers, de Club van Rome, een rapport met de titel 'Grenzen aan de groei'. De geleerden legden daarin uit dat de wereldeconomie niet onbeperkt kon blijven groeien. De productie zou leiden tot vervuiling en tot uitputting van grondstoffen en energiebronnen." (Indigo, geschiedenis)


Dat geen enkele belangrijke voorspelling uit Grenzen aan de groei is uitgekomen (zo zouden al in 1992 alle aardolievoorraden op zijn), komen we niet te weten.

Ook over het zogenoemde 'broeikaseffect' wordt er driftig op los gespeculeerd. Telkens zijn industriële bedrijven en automobilisten de kwaaie pier:

"In de jaren negentig werd onderzoek gedaan naar de opwarming van de aarde door het zogenaamde broeikaseffect. Uit dat onderzoek bleek dat er door de industriële productie en de uitlaatgassen van auto's veel CO2 (kooldioxide) in de lucht kwam. Deze kooldioxide leidde tot het broeikaseffect." (Indigo, geschiedenis)


"Oliemaatschappijen stoten veel broeikasgas uit. Daardoor zijn ze de grote veroorzakers van de opwarming van de aarde. De producten die ze maken, zoals benzine, diesel en kerosine, zijn óók veroorzakérs van het broeikaseffect. Dat gaat dus dubbelop. En wie betaalt straks de schade? (-) Shell doet net alsof het veel doet aan duurzame energie. Maar dat is niet waar." (WereldWijs, aardrijkskunde)


In werkelijkheid ligt het allemaal iets gecompliceerder. Want er bestaan ook andere visies op het broeikaseffect. Zoals die van Hans Labohm, expert reviewer van het aan de Verenigde Naties gelieerde Intergovemmental Panel on Climate Change (IPCC). Volgens hem is het belangrijkste broeikasgas waterdamp, dat voor zo'n negentig procent verantwoordelijk zou zijn voor het broeikaseffect. Daarnaast zijn er andere broeikasgassen, waarvan CO 2 het belangrijkste is. Van de CO2-uitstoot wordt echter slechts zo'n vier procent veroorzaakt door de mens; de rest is van natuurlijke oorsprong. "Uit alles blijkt dat de menselijke bijdrage aan het totale broeikaseffect erg klein is," concludeerde Labohm vorig jaar in Trouw.

Geluk bij een ongeluk: het ecologische nachtmerriescenario van de 'nieuwe ijstijd' is inmiddels uit de schoolboeken verdwenen. Zo'n 25 jaar geleden werd scholieren nog voorgehouden dat door de toenemende luchtvervuiling steeds meer zonlicht zou worden weerkaatst. Op aarde zou het zodoende steeds kouder worden en een reusachtige ijskap zou op den duur - net als in het Pleistoceen - over Europa schuiven.

Links en rechts

Hoe leg je in een schoolboek uit wat in de politiek het verschil is tussen links en rechts? Zó bijvoorbeeld:

"Rechtse partijen vinden sociale ongelijkheid niet zo'n probleem. Werklozen moeten niet teveel hun hand ophouden. Linkse partijen vinden dat de overheid iedereen zo veel mogelijk kansen moet geven. Niet iedereen kan op eigen kracht zichzelf onderhouden. De linkse partijen willen meer geld naar onderwijs, uitkeringen, zorg en de der- de wereld." (Impuls, maatschappijleer)


Hoeveel scholieren zouden zichzelf na het lezen van zo'n passage nog rechts durven noemen? Minstens zo tendentieus is deze samenvatting van het partijprogramma van de VVD:

"De overheid moet niet zoveel willen regelen, vindt de VVD. Laat de mensen het zelf maar uitzoeken. Wie het zelf niet kan, heeft pech." (Blikopener, maatschappijleer)


Godzijdank bestaan er ook nog fatsoenlijke politieke partijen, zoals de SP en GroenLinks. Die willen, anders dan de VVD, alleen maar leuke dingen voor de mensen:

"De SP en Groenlinks willen veel meer geregeld zien voor zwakke groepen in de samenleving. De welvaart moet eerlijker verdeeld zijn. Dus bijvoorbeeld: goedkopere medische zorg, betere pensioenen. De rijkere moeten daar via belasting aan meebetalen. Groenlinks wil ook meer aandacht voor het milieu." (Blikopener, maatschappijleer)


Politieke participatie, zo lezen we verder, kan op allerlei manieren vorm krijgen:

"Taarten in het gezicht van politici, ketchup over driedelig grijs, kogelbrieven bij het ontbijt: burgers zijn niet alleen actief in het stemhokje." (Impuls, maatschappijleer)


Inderdaad, wat een mogelijkheden! Maar hoe liep het ook alweer af met Pim Fortuyn?

"Het is 6 mei 2002. Pim Fortuyn verlaat de radiostudio in Hilversum waar hij te gast was in de show van DJ Ruud de Wild. (-) Op het parkeerterrein loopt een onbekende man op hem af Een handtekeningenjager? Maar plotseling trekt de man een pistool en schiet. Als de ambulance arriveert, is het te laat: Pim Fortuyn is overleden." (Indigo, geschiedenis)


De naam van de 'onbekende man' komen we echter niet te weten en dat het een linkse milieuactivist betrof evenmin. De moord op Fortuyn wordt voorgesteld als een onafwendbaar gevolg van zijn politieke standpunten:

"Door zijn scherpe opvattingen maakte Fortuyn veel tegenstanders. Dat werd hem uiteindelijk noodlottig." (Indigo, geschiedenis).


Ongelijkheid

Mensen verschillen van elkaar: dat hoeft middelbare scholieren uiteraard niet meer te worden uitgelegd. Maar wat zijn de oorzaken van die verschillen? Het valt op dat schoolboeken ongelijkheid vooral bekijken door een sociologische bril. Het inzicht dat verschillen tussen mensen behalve door omgevingsfactoren ('nurture') ook door niet-beïnvloedbare erfelijke eigenschappen ('nature') veroorzaakt kunnen worden, duikt zelden op. Hoe komt het bijvoorbeeld dat sommige kinderen het op school heel goed doen en andere minder? Dat zit zo:

"Leerkrachten op de basisschool zouden wel eens speciale aandacht kunnen besteden aan kinderen van rijke ouders." (Impuls, maatschappijleer)


Ongelijkheid wordt bovendien consequent geproblematiseerd: het is iets onwenselijks dat 'opgelost' moet worden. Anders gaan mensen die - bijvoorbeeld - 'te weinig geld krijgen' zich 'verzetten', door - bijvoorbeeld - 'te stelen'. Steevast wordt de oorzaak van criminaliteit bij de buitenwereld gezocht; de crimineel zelf kan er allemaal betrekkelijk weinig aan doen:

"Hoe komen mensen tot crimineel gedrag? Er zijn een paar oorzaken: ze hebben te weinig geld; ze leven in een achterstandssituatie; ze laten zich overhalen door een groep of ze hebben niet geleerd wat de regels zijn." (Blikopener, maatschappijleer)


Een al even logisch gevolg van ongelijkheid, maar dan op internationale schaal, zijn - als we de schoolboeken mogen geloven - terroristische aanslagen:

"Sommige terroristen vinden dat de rijke westerse landen de arme landen verschrikkelijk onderdrukken en plaatsen daarom bommen bij westerse ambassades of westerse bedrijven." (Impuls, maatschappijleer)


Verder kan ongelijkheid ook veroorzaakt worden door mannelijke werkgevers die een hekel hebben aan vrouwen:

"Zo is er het stereotype dat vrouwen geen leiding zouden kunnen geven. Maar de winst in bedrijven zal juist stijgen met een vrouw aan de top. Winst maak je namelijk niet alleen door de strijd aan te gaan met concurrenten, zoals mannen vaak doen. Daarvoor is ook gevoel voor wat er in het bedrijf speelt, samenwerking en complimenten geven nodig. Natuurlijk zegt een mannelijke werkgever het niet openlijk, maar hij vindt 'vrouwen lastig, omdat ze zwanger kunnen worden'. " (Impuls, maatschappijleer)


Zelfs in Opzij komen we dergelijke teksten tegenwoordig nog maar zelden tegen.

Immigratie

De komst, sinds de jaren zestig, van honderdduizenden niet-westerse immigranten was en is voor Nederland een revolutionair gegeven zonder historisch precedent, evenals de omstandigheid dat deze immigranten binnenkort de meerderheid van de bevolking zullen vormen in onze grote steden. Maar de schoolboeken denken daar heel anders over. Eensgezind wordt daarin het beeld geschetst dat er niets nieuws onder de zon is en dat het met al die immigranten allemaal vanzelf wel goed komt - net als in vroeger tijden het geval was met de Franse hugenoten en de Duitse trekarbeiders:

"In Nederland leven al vanaf de zeventiende eeuw mensen uit verschillende culturen. In al die eeuwen hadden migranten in Nederland tijd nodig om zich aan te passen. Hun nakomelingen lukt dat meestal goed. En dat is tegenwoordig ook zo." (Indigo, geschiedenis)


Hoe dat in zijn werk gaat?

"Marokkaanse en Turkse ouders bijvoorbeeld vinden een goede schoolopleiding erg belangrijk. Zij willen dat hun kinderen succes hebben in de Nederlandse samenleving. Daarnaast sturen sommige ouders hun kinderen ook nog naar de traditionele Koranschool om Arabisch te leren en de koran te bestuderen." (Blikopener, maatschap- pijleer)


Die Koran, zo lezen we verder, is een soort Handboek voor de Jonge Woudloper, met tal van nuttige tips en regels:

"Zo staat in de koran bijvoorbeeld wat de gevolgen zijn als je een inbraak pleegt, maar ook hoe een erfenis verdeeld moet worden. Alcoholgebruik en gokken wordt sterk afgeraden." (Terra, aardrijkskunde)


Wat volgens de Koran de precieze 'gevolgen' zijn van een inbraak blijft echter onvermeld, hoewel het boek daarover toch echt duidelijke taal spreekt: "En de dief en de dievegge, houwt hun handen af tot vergelding van wat zij verdiend hebben, als een voorbeeld van kastijding van Allah" (Soera 5 vers 38).

Zijn er dan echt helemaal nooit problemen met immigranten? Jawel, maar dat was vroeger:

"In het verleden zijn veel Surinaamse, Antilliaanse, Turkse en Marokkaanse jongens in aanraking gekomen met de politie. Dit heeft een negatieve invloed op de beeldvorming rond allochtonen gehad." (Blikopener, maatschappijleer).



Die negatieve 'beeldvorming' had natuurlijk ook te maken met de kwalijke rol van de media:

"De media besteden veel aandacht aan geweldsmisdrijven en versterken zo onveiligheidsgevoelens." (Impuls, maatschappijleer)


Maar intelligente mensen trappen daar gelukkig niet in:

"Het opleidingsniveau is belangrijk voor de mening die men heeft over buitenlanders. Hoe hoger de opleiding die iemand heeft gevolgd, hoe toleranter hij staat tegenover buitenlandse immigranten." (WereldWijs, aardrijkskunde)


Amerika

Over Amerika hebben de schoolboeken niet veel positiefs te melden. Een paar citaten:

"Terwijl de Nederlandse politie terughoudend is in het gebruik van geweld, lijkt bij de Amerikaanse politie 'eerst schieten, dan praten' het motto." (Impuls, maatschappijleer)



"De Verenigde Staten kennen meer armoede dan veel mensen vermoeden. (-) Ook is er sprake van vooroordelen, vreemdelingenhaat en etnisch geweld." (Terra, aardrijkskunde)



"In de VS sterven jaarlijks velen door een dodelijke injectie of de elektrische stoel. (-) In de Verenigde Staten is een repressieve aanpak en het aantal geweldsmisdrijven is daar erg hoog." (Impuls, maatschappijleer)



En dan hebben we het nog niet eens gehad over het schandalige optreden van Amerika in het buitenland. Neem de oorlog in Vietnam:

"De Amerikanen stuurden een half miljoen soldaten om het Vietnamese communisme uit te roeien. (-) Wanneer de Amerikanen hoorden dat de (communistische) Vietcong zich in een bepaald dorp bevond, staken ze het in brand en schoten iedereen die ze aantroffen dood." (Indigo, geschiedenis)



Over misdragingen van de Vietcong lezen we daarentegen weinig of helemaal niets. Ook speelde Amerika een weinig fraaie rol in de Koude Oorlog. Het land bezondigde zich toen aan 'zwartwit beeldvorming' over de Sovjet-Unie - zelfs in Nederland!

"Om de Amerikaanse politiek aan het grote publiek uit te leggen, onderhielden de Verenigde Staten in Nederland, evenals in andere landen, een permanente informatiedienst, de United States Information Service. Deze hield zich in de jaren vijftig vooral bezig met het steeds opnieuw bevestigen van het Oost-West vijandbeeld." (Indigo, geschiedenis) .



Impliciete boodschap: hadden maar wat meer mensen in het Westen ingezien dat Jozef Stalin en consorten in werkelijkheid helemaal geen vijandige bedoelingen hadden, dan was het hele conflict meteen uit de wereld geweest.

En wat te denken van het einde van de Koude Oorlog? Zou de toenmalige Amerikaanse president Ronald Reagan daar wellicht iets mee te maken kunnen hebben gehad? Welnee, zijn naam wordt vaak niet eens genoemd:

"De politiek van Gorbatsjov zorgde voor ontspanning in de verhouding met de Verenigde Staten." (Indigo, geschiedenis)


"Het grootste succes van Gorbatsijov was dat hij een einde maakte aan de Koude Oorlog." (MeMo, geschiedenis)


Verder is Amerika ook nog eens een arrogant land:

"De Amerikanen vonden dat hun waarden de enig juiste waarden waren. Zij gingen voorbij aan de ongelijkheid en onrechtvaardigheid in hun eigen land. Kritiek op bijvoorbeeld het handhaven van de doodstraf in eigen land wezen ze van de hand." (MeMo, geschiedenis)



Een land dat zich zo gedraagt, kan natuurlijk het lid op de neus verwachten. En ja hoor:

"Niet iedereen was het met deze superieure houding van de Amerikanen eens. (-) Ook in het buitenland nam het verzet toe tegen de overheersende Amerikaanse principes. Dit bleek op 11 september 2001 bij de aanslag op het World Trade Centre en het Pentagon." (MeMo, geschiedenis)


Boontje komt om zijn loontje!


De multiculturele samenleving

Het ideaal van de multiculturele samenleving en het cultuurrelativisme dat daaraan ten grondslag ligt, is in de schoolboeken nog steeds springlevend. Nederland, zo lezen we, heeft eigenlijk helemaal geen eigen cultuur. Want ga maar na:

"Het christendom komt uit de buurt van Jeruzalem. Maar ook andere cultuurelementen zijn oorspronkelijk niet-Nederlands: molens zijn bedacht in Iran, de tulp komt uit Turkije. En de aardappels voor de hutspot? Uit Zuid-Amerika!" (BuitenLand, aardrijkskunde)



Maar de Nederlandse taal dan, zou dat misschien een gemeenschappelijk cultuurelement kunnen zijn? Helaas, ook wat dat betreft zijn er te veel verschillen om over 'de' Nederlandse cultuur te kunnen spreken. Immers:

"In Nederland leer je de Nederlandse taal op school (en thuis), maar veel mensen in Nederland spreken ook een andere taal of een dialect. " (BuiteNLand, aardrijkskunde)


Gelukkig dus maar dat er zo veel allochtonen in Nederland wonen, want daar kunnen we nog veel van leren. 'Sociaalcultureel werkers' helpen ons daarbij een handje. Zoals 'Dorien', naar wier achternaam we verder maar moeten gissen:

"Afgelopen zomer heeft Dorien een gezellige avond voor de buurt verzorgd: een multiculturele barbecue. (-) Het was een groot succes. Iedereen heeft heerlijk gegeten en recepten werden uitgewisseld. Zo werd de integratie in de buurt nog beter." (Terra, aardrijkskunde)


Maar scholieren kunnen dat natuurlijk ook zélf doen. Vandaar deze 'werkopdracht':

"Op jouw school zijn leerlingen met verschillende culturele achtergronden. Organiseer met elkaar een multicultureel feest. Iedere groep presenteert op dat feest iets van de eigen cultuur. Denk bijvoorbeeld aan muziek, dans, eten, drankjes, tradities, kunst en toneelspel. Doel van het feest is op een gezellige manier meer begrip voor elkaars cultuur te krijgen. Maak er een spetterend feest van." (Impuls, maatschappijleer)


Het is niet moeilijk om een rode lijn te ontdekken in de eenzijdige manier waarop schoolboeken bovenstaande thema's behandelen. Het milieu als slachtoffer van oliemaatschappijen, 'zwakke groepen als boksbal van rechtse politici, ongelijkheid als oorzaak van criminaliteit en terrorisme, immigratie als non-probleem, Amerika als schrikbeeld en de multiculturele samenleving als paradijs; stuk voor stuk zijn het geloofsartikelen van politiek correcte snit.

Behalve opmerkelijk is dat ook zorgwekkend ! Want middelbare scholen horen geen musea te zijn waar het linkse levensgevoel uit de jaren zestig en zeventig wordt tentoongesteld. Om die reden zou het mooi zijn als de eerstvolgende (politieke) discussie over schoolboeken nu eens niet alleen zou gaan over de hoge aanschafprijzen ervan, maar ook over wat erin staat. Waarbij we dan –hopelijk- bedenken dat schoolboeken die inhoudelijk niet deugen, zelfs gratis nog te duur zijn.

Te dure schoolboeken:
De politiek correcte wereld
van het schoolboek


Wat Ieren middelbare scholieren over bijvoorbeeld immigratie, politieke stromingen, het milieu en de multiculturele samenleving? HP De Tijd nam de proef op de som en onderwierp 4' schoolboeken aan een kritisch onderzoek.

Het horen van het woord 'schoolboek' laat doorgaans niemand onberoerd. Hoe kan het ook anders? Allemaal zijn we opgegroeid met schoolboeken en dus staan ze gegrift in ons collectieve geheugen. Die lastige Schwere Wörter van Duits bijvoorbeeld, of die felgekleurde, vierkante economieboeken van professor Arnold (De kern van de economie) Heertje. Anders dan de avonturen van Asterix of Oorlogswinter waren het boeken die we niet voor ons plezier lazen, maar omdat het móest. En als dát al niet zwaar was, dan toch wel het gewicht van de boeken. Met name in de brugklas werden onze fysieke vermogens dikwijls zwaar op de proef gesteld.

Herinneringen, doorgaans van het minder plezierige soort: dat is meestal alles wat er blijft van schoolboeken. Na het eindexamen probeerden we ze te slijten aan De Slegte of leverden we ze in bij het schoolboekenfonds - en dat was het dan.

Of toch niet? Want hoewel lang niet alle kennis die we vroeger uit schoolboeken opdeden ons is bijgebleven, droegen ze - precies zoals de bedoeling was - toch in niet geringe mate bij aan onze intellectuele vorming. Schoolboeken boden als het ware een venster op de wereld - zeker op de middelbare school. Met name in aardrijkskunde-, geschiedenis- en maatschappijleerboeken lazen we dingen over landen, mensen en kwesties die ons voorheen vreemd waren geweest. De feiten en opvattingen die ons op die manier werden bijgebracht, vormden (mede) ons mens- en wereldbeeld.

Verondersteld mag worden dat dat voor de huidige generatie middelbare scholieren nog steeds zo is. Die omstandigheid maakt het relevant om eens te kijken wat er nu precies in die schoolboeken staat vermeld. Meer concreet: wat leren middelbare scholieren anno 2006 over kwesties als bijvoorbeeld immigratie, politieke stromingen, het milieu en de multiculturele samenleving? Wat komen ze te weten en wat niet? En: hoe gekleurd is de informatie die hen langs deze weg bereikt?

Om daar achter te komen, verdiepten we ons in 41 boeken die momenteel op het vmbo, de havo en het vwo in gebruik zijn bij de vakken aardrijkskunde, geschiedenis en maatschappijleer (zie de lijst met alle geraadpleegde titels aan het eind van dit artikel). De boeken zijn afkomstig van gerenommeerde schoolboeken- uitgevers als Malmberg en Wolters-Noordhoff en zijn allemaal van recente datum; de oudste titel die we gebruikten, stamt uit 2005.

Voor lezers die - bijvoorbeeld omdat ze geen kinderen hebben - al tijden geen schoolboek meer van dichtbij hebben gezien: het uiterlijk van de boeken is de laatste jaren ingrijpend veranderd. Bijna allemaal zijn ze tegenwoordig uitgevoerd in full colour en ze wemelen van foto's, grafiekjes en cartoons. Pagina's met al- leen maar tekst komen niet meer voor en ook hoofdstukken van meer dan twee bladzijden zijn zeldzaam geworden. Ter vergelijking: zelfs de Hitkrant oogde twintig jaar geleden minder flitsend dan de schoolboeken van nu.

Tot zover de buitenkant. Maar wat te denken van de inhoud van de schoolboeken?


Milieu

Nederland telt vijftig procent meer bos dan in 1900, de concentratie zwaveldioxide in de lucht is nog maar enkele procenten van wat die in de jaren zeventig was, en het aantal buizerds, reeën, aalscholvers, ooievaars en zeehonden is de afgelopen decennia verveelvoudigd: zo maar wat goed milieunieuws dat we in geen enkel schoolboek zagen vermeld. In plaats daarvan wordt middelbare scholieren bladzijde na bladzijde voorgehouden dat het met ons milieu zéér, zéér beroerd gaat. Sombere voorspellingen buitelen over elkaar heen:


"Grondstoffen worden opgemaakt. Door vervuiling en vernieling gaat het milieu achteruit. Jouw kinderen moeten leven in een wereld met minder grondstoffèn, minder natuur en veel vervuiling." (Wereld- Wijs, aardrijkskunde)


Of deze, uit de oude doos:

"In 1972 publiceerde een groep internationale onderzoekers, de Club van Rome, een rapport met de titel 'Grenzen aan de groei'. De geleerden legden daarin uit dat de wereldeconomie niet onbeperkt kon blijven groeien. De productie zou leiden tot vervuiling en tot uitputting van grondstoffen en energiebronnen." (Indigo, geschiedenis)


Dat geen enkele belangrijke voorspelling uit Grenzen aan de groei is uitgekomen (zo zouden al in 1992 alle aardolievoorraden op zijn), komen we niet te weten.

Ook over het zogenoemde 'broeikaseffect' wordt er driftig op los gespeculeerd. Telkens zijn industriële bedrijven en automobilisten de kwaaie pier:

"In de jaren negentig werd onderzoek gedaan naar de opwarming van de aarde door het zogenaamde broeikaseffect. Uit dat onderzoek bleek dat er door de industriële productie en de uitlaatgassen van auto's veel CO2 (kooldioxide) in de lucht kwam. Deze kooldioxide leidde tot het broeikaseffect." (Indigo, geschiedenis)


"Oliemaatschappijen stoten veel broeikasgas uit. Daardoor zijn ze de grote veroorzakers van de opwarming van de aarde. De producten die ze maken, zoals benzine, diesel en kerosine, zijn óók veroorzakérs van het broeikaseffect. Dat gaat dus dubbelop. En wie betaalt straks de schade? (-) Shell doet net alsof het veel doet aan duurzame energie. Maar dat is niet waar." (WereldWijs, aardrijkskunde)


In werkelijkheid ligt het allemaal iets gecompliceerder. Want er bestaan ook andere visies op het broeikaseffect. Zoals die van Hans Labohm, expert reviewer van het aan de Verenigde Naties gelieerde Intergovemmental Panel on Climate Change (IPCC). Volgens hem is het belangrijkste broeikasgas waterdamp, dat voor zo'n negentig procent verantwoordelijk zou zijn voor het broeikaseffect. Daarnaast zijn er andere broeikasgassen, waarvan CO 2 het belangrijkste is. Van de CO2-uitstoot wordt echter slechts zo'n vier procent veroorzaakt door de mens; de rest is van natuurlijke oorsprong. "Uit alles blijkt dat de menselijke bijdrage aan het totale broeikaseffect erg klein is," concludeerde Labohm vorig jaar in Trouw.

Geluk bij een ongeluk: het ecologische nachtmerriescenario van de 'nieuwe ijstijd' is inmiddels uit de schoolboeken verdwenen. Zo'n 25 jaar geleden werd scholieren nog voorgehouden dat door de toenemende luchtvervuiling steeds meer zonlicht zou worden weerkaatst. Op aarde zou het zodoende steeds kouder worden en een reusachtige ijskap zou op den duur - net als in het Pleistoceen - over Europa schuiven.

Links en rechts

Hoe leg je in een schoolboek uit wat in de politiek het verschil is tussen links en rechts? Zó bijvoorbeeld:

"Rechtse partijen vinden sociale ongelijkheid niet zo'n probleem. Werklozen moeten niet teveel hun hand ophouden. Linkse partijen vinden dat de overheid iedereen zo veel mogelijk kansen moet geven. Niet iedereen kan op eigen kracht zichzelf onderhouden. De linkse partijen willen meer geld naar onderwijs, uitkeringen, zorg en de der- de wereld." (Impuls, maatschappijleer)


Hoeveel scholieren zouden zichzelf na het lezen van zo'n passage nog rechts durven noemen? Minstens zo tendentieus is deze samenvatting van het partijprogramma van de VVD:

"De overheid moet niet zoveel willen regelen, vindt de VVD. Laat de mensen het zelf maar uitzoeken. Wie het zelf niet kan, heeft pech." (Blikopener, maatschappijleer)


Godzijdank bestaan er ook nog fatsoenlijke politieke partijen, zoals de SP en GroenLinks. Die willen, anders dan de VVD, alleen maar leuke dingen voor de mensen:

"De SP en Groenlinks willen veel meer geregeld zien voor zwakke groepen in de samenleving. De welvaart moet eerlijker verdeeld zijn. Dus bijvoorbeeld: goedkopere medische zorg, betere pensioenen. De rijkere moeten daar via belasting aan meebetalen. Groenlinks wil ook meer aandacht voor het milieu." (Blikopener, maatschappijleer)


Politieke participatie, zo lezen we verder, kan op allerlei manieren vorm krijgen:

"Taarten in het gezicht van politici, ketchup over driedelig grijs, kogelbrieven bij het ontbijt: burgers zijn niet alleen actief in het stemhokje." (Impuls, maatschappijleer)


Inderdaad, wat een mogelijkheden! Maar hoe liep het ook alweer af met Pim Fortuyn?

"Het is 6 mei 2002. Pim Fortuyn verlaat de radiostudio in Hilversum waar hij te gast was in de show van DJ Ruud de Wild. (-) Op het parkeerterrein loopt een onbekende man op hem af Een handtekeningenjager? Maar plotseling trekt de man een pistool en schiet. Als de ambulance arriveert, is het te laat: Pim Fortuyn is overleden." (Indigo, geschiedenis)


De naam van de 'onbekende man' komen we echter niet te weten en dat het een linkse milieuactivist betrof evenmin. De moord op Fortuyn wordt voorgesteld als een onafwendbaar gevolg van zijn politieke standpunten:

"Door zijn scherpe opvattingen maakte Fortuyn veel tegenstanders. Dat werd hem uiteindelijk noodlottig." (Indigo, geschiedenis).


Ongelijkheid

Mensen verschillen van elkaar: dat hoeft middelbare scholieren uiteraard niet meer te worden uitgelegd. Maar wat zijn de oorzaken van die verschillen? Het valt op dat schoolboeken ongelijkheid vooral bekijken door een sociologische bril. Het inzicht dat verschillen tussen mensen behalve door omgevingsfactoren ('nurture') ook door niet-beïnvloedbare erfelijke eigenschappen ('nature') veroorzaakt kunnen worden, duikt zelden op. Hoe komt het bijvoorbeeld dat sommige kinderen het op school heel goed doen en andere minder? Dat zit zo:

"Leerkrachten op de basisschool zouden wel eens speciale aandacht kunnen besteden aan kinderen van rijke ouders." (Impuls, maatschappijleer)


Ongelijkheid wordt bovendien consequent geproblematiseerd: het is iets onwenselijks dat 'opgelost' moet worden. Anders gaan mensen die - bijvoorbeeld - 'te weinig geld krijgen' zich 'verzetten', door - bijvoorbeeld - 'te stelen'. Steevast wordt de oorzaak van criminaliteit bij de buitenwereld gezocht; de crimineel zelf kan er allemaal betrekkelijk weinig aan doen:

"Hoe komen mensen tot crimineel gedrag? Er zijn een paar oorzaken: ze hebben te weinig geld; ze leven in een achterstandssituatie; ze laten zich overhalen door een groep of ze hebben niet geleerd wat de regels zijn." (Blikopener, maatschappijleer)


Een al even logisch gevolg van ongelijkheid, maar dan op internationale schaal, zijn - als we de schoolboeken mogen geloven - terroristische aanslagen:

"Sommige terroristen vinden dat de rijke westerse landen de arme landen verschrikkelijk onderdrukken en plaatsen daarom bommen bij westerse ambassades of westerse bedrijven." (Impuls, maatschappijleer)


Verder kan ongelijkheid ook veroorzaakt worden door mannelijke werkgevers die een hekel hebben aan vrouwen:

"Zo is er het stereotype dat vrouwen geen leiding zouden kunnen geven. Maar de winst in bedrijven zal juist stijgen met een vrouw aan de top. Winst maak je namelijk niet alleen door de strijd aan te gaan met concurrenten, zoals mannen vaak doen. Daarvoor is ook gevoel voor wat er in het bedrijf speelt, samenwerking en complimenten geven nodig. Natuurlijk zegt een mannelijke werkgever het niet openlijk, maar hij vindt 'vrouwen lastig, omdat ze zwanger kunnen worden'. " (Impuls, maatschappijleer)


Zelfs in Opzij komen we dergelijke teksten tegenwoordig nog maar zelden tegen.

Immigratie

De komst, sinds de jaren zestig, van honderdduizenden niet-westerse immigranten was en is voor Nederland een revolutionair gegeven zonder historisch precedent, evenals de omstandigheid dat deze immigranten binnenkort de meerderheid van de bevolking zullen vormen in onze grote steden. Maar de schoolboeken denken daar heel anders over. Eensgezind wordt daarin het beeld geschetst dat er niets nieuws onder de zon is en dat het met al die immigranten allemaal vanzelf wel goed komt - net als in vroeger tijden het geval was met de Franse hugenoten en de Duitse trekarbeiders:

"In Nederland leven al vanaf de zeventiende eeuw mensen uit verschillende culturen. In al die eeuwen hadden migranten in Nederland tijd nodig om zich aan te passen. Hun nakomelingen lukt dat meestal goed. En dat is tegenwoordig ook zo." (Indigo, geschiedenis)


Hoe dat in zijn werk gaat?

"Marokkaanse en Turkse ouders bijvoorbeeld vinden een goede schoolopleiding erg belangrijk. Zij willen dat hun kinderen succes hebben in de Nederlandse samenleving. Daarnaast sturen sommige ouders hun kinderen ook nog naar de traditionele Koranschool om Arabisch te leren en de koran te bestuderen." (Blikopener, maatschap- pijleer)


Die Koran, zo lezen we verder, is een soort Handboek voor de Jonge Woudloper, met tal van nuttige tips en regels:

"Zo staat in de koran bijvoorbeeld wat de gevolgen zijn als je een inbraak pleegt, maar ook hoe een erfenis verdeeld moet worden. Alcoholgebruik en gokken wordt sterk afgeraden." (Terra, aardrijkskunde)


Wat volgens de Koran de precieze 'gevolgen' zijn van een inbraak blijft echter onvermeld, hoewel het boek daarover toch echt duidelijke taal spreekt: "En de dief en de dievegge, houwt hun handen af tot vergelding van wat zij verdiend hebben, als een voorbeeld van kastijding van Allah" (Soera 5 vers 38).

Zijn er dan echt helemaal nooit problemen met immigranten? Jawel, maar dat was vroeger:

"In het verleden zijn veel Surinaamse, Antilliaanse, Turkse en Marokkaanse jongens in aanraking gekomen met de politie. Dit heeft een negatieve invloed op de beeldvorming rond allochtonen gehad." (Blikopener, maatschappijleer).


Die negatieve 'beeldvorming' had natuurlijk ook te maken met de kwalijke rol van de media:

"De media besteden veel aandacht aan geweldsmisdrijven en versterken zo onveiligheidsgevoelens." (Impuls, maatschappijleer)


Maar intelligente mensen trappen daar gelukkig niet in:

"Het opleidingsniveau is belangrijk voor de mening die men heeft over buitenlanders. Hoe hoger de opleiding die iemand heeft gevolgd, hoe toleranter hij staat tegenover buitenlandse immigranten." (WereldWijs, aardrijkskunde)


Amerika

Over Amerika hebben de schoolboeken niet veel positiefs te melden. Een paar citaten:

"Terwijl de Nederlandse politie terughoudend is in het gebruik van geweld, lijkt bij de Amerikaanse politie 'eerst schieten, dan praten' het motto." (Impuls, maatschappijleer)


"De Verenigde Staten kennen meer armoede dan veel mensen vermoeden. (-) Ook is er sprake van vooroordelen, vreemdelingenhaat en etnisch geweld." (Terra, aardrijkskunde)


"In de VS sterven jaarlijks velen door een dodelijke injectie of de elektrische stoel. (-) In de Verenigde Staten is een repressieve aanpak en het aantal geweldsmisdrijven is daar erg hoog." (Impuls, maatschappijleer)


En dan hebben we het nog niet eens gehad over het schandalige optreden van Amerika in het buitenland. Neem de oorlog in Vietnam:

"De Amerikanen stuurden een half miljoen soldaten om het Vietnamese communisme uit te roeien. (-) Wanneer de Amerikanen hoorden dat de (communistische) Vietcong zich in een bepaald dorp bevond, staken ze het in brand en schoten iedereen die ze aantroffen dood." (Indigo, geschiedenis)


Over misdragingen van de Vietcong lezen we daarentegen weinig of helemaal niets. Ook speelde Amerika een weinig fraaie rol in de Koude Oorlog. Het land bezondigde zich toen aan 'zwartwit beeldvorming' over de Sovjet-Unie - zelfs in Nederland!

"Om de Amerikaanse politiek aan het grote publiek uit te leggen, onderhielden de Verenigde Staten in Nederland, evenals in andere landen, een permanente informatiedienst, de United States Information Service. Deze hield zich in de jaren vijftig vooral bezig met het steeds opnieuw bevestigen van het Oost-West vijandbeeld." (Indigo, geschiedenis) .


Impliciete boodschap: hadden maar wat meer mensen in het Westen ingezien dat Jozef Stalin en consorten in werkelijkheid helemaal geen vijandige bedoelingen hadden, dan was het hele conflict meteen uit de wereld geweest.

En wat te denken van het einde van de Koude Oorlog? Zou de toenmalige Amerikaanse president Ronald Reagan daar wellicht iets mee te maken kunnen hebben gehad? Welnee, zijn naam wordt vaak niet eens genoemd:

"De politiek van Gorbatsjov zorgde voor ontspanning in de verhouding met de Verenigde Staten." (Indigo, geschiedenis)


"Het grootste succes van Gorbatsijov was dat hij een einde maakte aan de Koude Oorlog." (MeMo, geschiedenis)


Verder is Amerika ook nog eens een arrogant land:

"De Amerikanen vonden dat hun waarden de enig juiste waarden waren. Zij gingen voorbij aan de ongelijkheid en onrechtvaardigheid in hun eigen land. Kritiek op bijvoorbeeld het handhaven van de doodstraf in eigen land wezen ze van de hand." (MeMo, geschiedenis)


Een land dat zich zo gedraagt, kan natuurlijk het lid op de neus verwachten. En ja hoor:

"Niet iedereen was het met deze superieure houding van de Amerikanen eens. (-) Ook in het buitenland nam het verzet toe tegen de overheersende Amerikaanse principes. Dit bleek op 11 september 2001 bij de aanslag op het World Trade Centre en het Pentagon." (MeMo, geschiedenis)


Boontje komt om zijn loontje!


De multiculturele samenleving

Het ideaal van de multiculturele samenleving en het cultuurrelativisme dat daaraan ten grondslag ligt, is in de schoolboeken nog steeds springlevend. Nederland, zo lezen we, heeft eigenlijk helemaal geen eigen cultuur. Want ga maar na:

"Het christendom komt uit de buurt van Jeruzalem. Maar ook andere cultuurelementen zijn oorspronkelijk niet-Nederlands: molens zijn bedacht in Iran, de tulp komt uit Turkije. En de aardappels voor de hutspot? Uit Zuid-Amerika!" (BuitenLand, aardrijkskunde)


Maar de Nederlandse taal dan, zou dat misschien een gemeenschappelijk cultuurelement kunnen zijn? Helaas, ook wat dat betreft zijn er te veel verschillen om over 'de' Nederlandse cultuur te kunnen spreken. Immers:

"In Nederland leer je de Nederlandse taal op school (en thuis), maar veel mensen in Nederland spreken ook een andere taal of een dialect. " (BuiteNLand, aardrijkskunde)


Gelukkig dus maar dat er zo veel allochtonen in Nederland wonen, want daar kunnen we nog veel van leren. 'Sociaalcultureel werkers' helpen ons daarbij een handje. Zoals 'Dorien', naar wier achternaam we verder maar moeten gissen:

"Afgelopen zomer heeft Dorien een gezellige avond voor de buurt verzorgd: een multiculturele barbecue. (-) Het was een groot succes. Iedereen heeft heerlijk gegeten en recepten werden uitgewisseld. Zo werd de integratie in de buurt nog beter." (Terra, aardrijkskunde)


Maar scholieren kunnen dat natuurlijk ook zélf doen. Vandaar deze 'werkopdracht':

"Op jouw school zijn leerlingen met verschillende culturele achtergronden. Organiseer met elkaar een multicultureel feest. Iedere groep presenteert op dat feest iets van de eigen cultuur. Denk bijvoorbeeld aan muziek, dans, eten, drankjes, tradities, kunst en toneelspel. Doel van het feest is op een gezellige manier meer begrip voor elkaars cultuur te krijgen. Maak er een spetterend feest van." (Impuls, maatschappijleer)


Het is niet moeilijk om een rode lijn te ontdekken in de eenzijdige manier waarop schoolboeken bovenstaande thema's behandelen. Het milieu als slachtoffer van oliemaatschappijen, 'zwakke groepen als boksbal van rechtse politici, ongelijkheid als oorzaak van criminaliteit en terrorisme, immigratie als non-probleem, Amerika als schrikbeeld en de multiculturele samenleving als paradijs; stuk voor stuk zijn het geloofsartikelen van politiek correcte snit.

Behalve opmerkelijk is dat ook zorgwekkend ! Want middelbare scholen horen geen musea te zijn waar het linkse levensgevoel uit de jaren zestig en zeventig wordt tentoongesteld. Om die reden zou het mooi zijn als de eerstvolgende (politieke) discussie over schoolboeken nu eens niet alleen zou gaan over de hoge aanschafprijzen ervan, maar ook over wat erin staat. Waarbij we dan –hopelijk- bedenken dat schoolboeken die inhoudelijk niet deugen, zelfs gratis nog te duur zijn.

Te dure schoolboeken:

[de rest van het artikel gaat over de hoge prijs van schoolboeken]

quote:

Op zondag 17 september 2006 12:29 schreef speknek het volgende:
Het ging om nog meer boeken dan alleen maatschappijleer. De HP/DeTijd had er laatst een behoorlijk stuitend stukje over. Ook het geschiedenis en aardrijkskunde onderwijs was doorspekt met linkse propaganda.

Het hele stuk:
[..]

quote:

Op zondag 17 september 2006 12:29 schreef speknek het volgende:
Het ging om nog meer boeken dan alleen maatschappijleer. De HP/DeTijd had er laatst een behoorlijk stuitend stukje over. Ook het geschiedenis en aardrijkskunde onderwijs was doorspekt met linkse propaganda.

Het hele stuk:
[..]

quote:

Politieke participatie, zo lezen we verder, kan op allerlei manieren vorm krijgen:

"Taarten in het gezicht van politici, ketchup over driedelig grijs, kogelbrieven bij het ontbijt: burgers zijn niet alleen actief in het stemhokje." (Impuls, maatschappijleer)

quote:

Op zondag 17 september 2006 12:18 schreef HeatWave het volgende:
Belachelijk dat er in een schoolboek een politieke voorkeur wordt uitgesproken, dat is pure indoctrinatie.

Links, altijd maar zo overtuigd van het eigen gelijk, prima hoor, maar niet in de schoolbanken..

quote:

Op zondag 17 september 2006 13:09 schreef Martijn_77 het volgende:

[..]

Idd ik dacht dat het in Nederland draaide het hebben van een eigen mening maar die wordt er schijnbaar in de schoolbanken door middel van een schoolboek al uit gedrild.

Erg slecht.

quote:

Op zondag 17 september 2006 14:05 schreef Martijn_77 het volgende:
Als het een schoolboek was geweest met een islamitsche islag had het hele land op zijn kop gestaan maar nu het links is wordt het wel geaccepteerd

quote:

Op zondag 17 september 2006 13:59 schreef Het_hupt het volgende:

[..]

idd, lijkt wel dat de linkse bruinhemden de macht meer en meer naar zich toe trekken.

quote:

Op zondag 17 september 2006 14:07 schreef Finder_elf_towns het volgende:
Op een grote hoop gooien voor nieuwjaar, dan verbranden we die hele linkse mikmak in plaats van vuurwerk af te steken en beginnen we zo het nieuwe rechtse tijdperk.

quote:

"In het verleden zijn veel Surinaamse, Antilliaanse, Turkse en Marokkaanse jongens in aanraking gekomen met de politie. Dit heeft een negatieve invloed op de beeldvorming rond allochtonen gehad." (Blikopener, maatschappijleer).


Die negatieve 'beeldvorming' had natuurlijk ook te maken met de kwalijke rol van de media:

"De media besteden veel aandacht aan geweldsmisdrijven en versterken zo onveiligheidsgevoelens." (Impuls, maatschappijleer)

quote:

Op zondag 17 september 2006 14:05 schreef Martijn_77 het volgende:
Als het een schoolboek was geweest met een islamitsche islag had het hele land op zijn kop gestaan maar nu het links is wordt het wel geaccepteerd

quote:

Op zondag 17 september 2006 14:17 schreef Floripas het volgende:
Dat artikel van de HP/de Tijd vond ik op het gebied van die partijen inderdaad behoorlijk schokkend.

Op milieugebied overigens niet. Geen enkele serieuze Nederlandse wetenschapper ontkent het versterkte broeikaseffect. Da's zoiets als intelligent design opnemen in je biologieboeken.

quote:

Op zondag 17 september 2006 14:19 schreef Diederik_Duck het volgende:

[..]

Maar de schuldvraag is natuurlijk wel relevant, en die wordt door GL en co op het bordje van de mens gedeponeerd; lekker calvinistisch eigenlijk.

quote:

Waar ben je eigenlijk geweest? Langdurige vakantie?

quote:

Op zondag 17 september 2006 14:22 schreef Floripas het volgende:

[..]

Daarom zei ik ook het versterkte broeikaseffect.

quote:

[..]

Zielenheil, Montana.

quote:

Op zondag 17 september 2006 14:25 schreef Diederik_Duck het volgende:

[..]

Bijdrage mens is 2% oid, en zelfs dat is niet zeker.
[..]

quote:

Montana heeft geen computers? Goed genezen aldaar? Wel rustgevend zo te zien.

[afbeelding]

quote:

Op zondag 17 september 2006 14:30 schreef Floripas het volgende:

[..]

Ik weet er echt het fijne niet van - een bevriende aio klimatologie vertelde me het.

quote:

[..]

Zie jij een computer?

quote:

Op zondag 17 september 2006 12:18 schreef HeatWave het volgende:
Links, altijd maar zo overtuigd van het eigen gelijk, prima hoor, maar niet in de schoolbanken..

quote:

Op zondag 17 september 2006 14:33 schreef Diederik_Duck het volgende:

[..]

Nou ja, ik ben ook geen specialist. Maar ik weet wel dat het een typisch menselijk trekje is om de eigen invloed altijd verschrikkelijk te overschatten, wat mij altijd erg sceptisch maakt bij allerhande claims dat er weer een einde der tijden zit aan te komen.

quote:

Op zondag 17 september 2006 14:37 schreef Floripas het volgende:

[..]

Ik persoonlijk loop eigenlijk liever het risico niet - en de soortendiversiteit neemt aantoonbaar af. Daar zitten we ook niet bepaald op te wachten, wel?

quote:

Op zondag 17 september 2006 14:37 schreef Verbal het volgende:

[..]

Neemt niet weg dat politieke voorkeuren niet in schoolboeken thuishoren, maar om effe een reality check te doen: da's dus de verantwoordelijkheid van de uitgever van het boek. Niet van 'links'.