Het leven van de gewone mens in de (late) Middeleeuwen

De steden waren natuurlijk helemaal leeggestroomd na de val van het Romeinse rijk. Dat was geen groot onderdeel van de bevolking, dat kwam later in de middeleeuwen pas.

quote:

Op dinsdag 14 februari 2006 18:55 schreef MrBean het volgende:

[..]

Wat heb ik er dan tussen haakjes achterstaan, tante Tutje?

quote:

Beginnende burgerij, burgerij die zich gaandeweg begon te vormen.

Onderschat de macht en de invloed van de burgerij uit de late Middeleeuwen niet. Het was een factor van betekenis.

quote:

En in de TT staat "late middeleeuwen".

Ik weet niet of iemand het al genoemd heeft maar: 'Herfsttij der Middeleeuwen' van Johan Huizinga schijnt een heel goed en beschrijvend boek te zijn over de late middeleeuwen. Het is echter in 1919 gepubliceerd dus het taalgebruik van Huizinga zal niet modern zijn.

Hebben andere historici een mening over dit boek? Is het de moeite waard om te lezen?

't is een klassieker, zoveel is zeker. De editie van 2004 is aangepast aan de moderne taal. Het werk is zeker en vast de moeite, maar op sommige plekken toch ietwat gedateerd. Maar het leest zeer vlot en biedt nog steeds een schat aan info.

Diethe: Nee, eerder fan van de laat vijftiende eeuw. Maar omdat ik een boogschutter in het Bourgondische leger uitbeeldt kan ik niet om de honderdjarige oorlog heen. De engelse boogschutters habben daardoor een haast mythische status gekregen...

Wat Huizinga betreft: Ik heb een paar weken geleden bij de Slegte nog een eerste editie (uit 1919) van Herfsttij der Middeleeuwen op de kop weten te tikken. Een geschiedenisboekje wat inmiddels ook al een stukje geschiedenis is, zogezegd. Ik ben er nog niet aan toegekomen om het te lezen maar ik heb al wel wat door zitten te bladeren. Zooals eenigen onder U reeds bekend is is het taalgebruik enigszins gedateerd. Echter, dat went vanzelf. Wat ik amusant vind is dat Huizinga er van uitgaat dat de lezer engels, frans en duits beheerst. Hij citeert namelijk zo af en toe wat stukken in die talen. In modene booeken zou er al snel een vertaling bij staan lijkt me, in zijn boek is dat niet het geval.

Wat mij echter aan dit werk stoort is de status die het in de academische wereld schijnt te hebben. Van verschillende studenten en docenten heb ik begrepen dat een boek wat ouder dan vijf jaar niet meer betrouwbaar is 'omdat dan nieuwe research nieuwe inzichten biedt.' (of zo.) Een uitzondering wordt echter gemaakt voor zogenaamde 'standaardwerken'; waar Herfsttij der Middeleeuwen er één van is. De informatie daarin schijnt wel als canon opgevoert te kunnen worden. Nu ben ik mij er tendege van bewust dat de boeken van meneer en mevrouw Gies wat fouten bevatten maar ik denk dat er inmiddels ook wel wat andere inzichten zullen zijn over wat zaken die Huizinga beschreven heeft. Ik hoop in ieder geval dat dit wel zo is... Ik bedoel hier mee te zeggen dat de zwart-wit indeling van 'standaardwerken' en andere boeken mij nogal kort door de bocht lijkt. Er zullen vast boeken van 6 of 10 jaar oud zijn die nog steeds goede informatie bevatten ook al zijn er misschien wat stukken uit achterhaald.

Misschien interessant om te weten : Huizinga introduceerde het woord 'ludiek' in de nederlandse taal, in 1938 in het boekje 'Homo Ludens'. Hij had, naar eigen zeggen het woord nodig om 'op een neutrale wijze het speelse element van de cultuur aan te kunnen geven.'

Maar goed, laat ik mij nog maar eens verder opwinden:

quote:

Op zondag 12 februari 2006 20:03 schreef Balthar het volgende:
Voedsel bestond uit vlees. brood en bier.
Aardappels waren er in Europa nog helemaal niet, die kwamen later uit Amerika.

Klopt. Vlees, brood en bier. Hetzelfde als nu, dus? En tijdens de vasten alleen brood en bier? Het lijkt me sterk.

Er zijn nog veel kookboeken uit de latere middeleeuwen bewaard gebleven. Ik ken redelijk wat mensen die regelmatig recepten daaruit maken en ik heb al wat gerechten mogen proeven. Het eerste wat je aan de laat Middeleeuwse keuken opvalt is dat het apart smaakt. Als ik je zomaar wat voor zou schotelen zou je denken dat het iets oosters is. Nu is dat niet zo vreemd, ook de muziek uit die tijd zouden de meeste mensen eerder in het midden-oosten plaatsen dan in west Europa. Dat heeft volgens mij dezelfde reden: de kruistochten. Men kwam daardoor in aanraking met (onder andere) vreemde kruiden. Onder de Adel en de gegoede burgerij wat status toen misschien nog meer dan nu belangrijk en één vanmd e manieren om aan te geven dat je iets beter was dan je gasten was het opdienen van de meest extravagante schotels. Vaak zat daar een contrast van smaken is: zoet-zuur, warm-koud of scherp-zoet bijvoorbeeld. Denk aan prei-uiensoep met daarin een behoorlijke (= naar onze begrippen enorme) hoeveelheid gember en kaneel, geel gekleurd met safraan. Niet iets wat je meteen als middeleeuws zou herkennen. Als de chinees op de hoek het als een kantonese specialiteit zou verkopen zou ik het ook geloofd hebben.

Johanna Maria van Winter heeft een heel goed boek hierover geschreven, 'Van Soeter Cokene'. Hierin staan authentieke receptenvan de romeinse tijd tot de zeventiende eeuw. De Slegte heeft het regelmatig liggen. Een ander boek is 'Take a Thousand Eggs or More' van Cindy Renfrow. De opzet van beide boeken is hetzelfde: Pak uit verschillende kookboeken uit die tijd de lekkerste recepten en druk die in originele vorm af. Omdat dat voor de meeste mensen onleesbaar is kun je er dan een vertaling naast zetten. Omdat middeleeuwse recepten nogal beknopt zijn is een verdere bescrijving wel handig: hoeveelheden en bereidingswijze staan vaak niet aangegeven. De kok hoorde dat te weten.

Als je op internet naar authentieke receptren wil zoeken is Ein Buch von Guter Spise een aanrader. Op [url=http://www.pbm.com/~lindahl/food.html[/url] is een verdere lijst. Wel ende edelike spijse, een nederlands kookboek uit 1500 is één van de boeken op die lijst: er staan recepten in voor uien met komijnsaus en amandelen, gevulde eieren, zwanehals, de kop van een everzwijn, gebakken en afgekoelde kreeften en nog veel meer.

Wat de gewone mens at is minder bekend. Toch is daar nog enigszins achter te komen. Aan de hand van handelsadministratie kan men zien wat er op de markten verhandeld werd. Ook is er uit stadsrekeningen het één en ander bekend: als er een expeditie van de lokale militie was werd heel nauwkeurig aangegeven waar al het geld aan uitgegeven werd: aan de hand daarvan kan men kijken hoeveel eten er in welke vorm voor een bepaald aantal mensen ingekocht werd.

Recepten voor de gemiddelde persoon zijn er echter niet. Tenslotte weet iedereen wel hoe je pastinaak klaar moet maken. Bovendien zijn boeken duur en mensen ongeletterd: er is geen markt voor een kookboek voor de gewone man. OM er achter te komen wat die at moet je dus gaan kijken wat er n een bepaald seizoen te krijgen was en hoe je het klaar kan maken. Afbeeldingen op schilderijen helpen dan ook nog een beetje en verder is het veel giswerk.

Vlees, brood en bier? Nah. Vlees is voor de gewonme man erg duur. Hij zal wel het één en ander er van binnengekregen hebben maar vreetorgies zoals aan het eind van een asterix en obelix avontuur is overdreven. Als je vlees klaarmaakt in een stoofpotje blijft veel meer van de smaak behouden. Vet en zo komt gewoon in de groente te zitten die je er bij doet. Bovendien kan je zelfs de oudste kip die hoogbejaard nog aan de leg was op die manier enigszins smakelijk bereiden. Vis was ook erg populair in de middeleeuwen. Er was toen wat meer te vangen dan nu het geval was dus was er nog goedkoop aan te komen. Zoetwatervissen waren in heel europa te krijgen. Zoutwatervissen zoals haring hier ook. Let wel: haringkaken is pas later uitgevonden.

In de vastentijd hielp het om wat geld achter de hand te hebben. Vlees en andere dierlijke producten waren dan verboden. Als je geld had kon je melk substitueren met amandelmelk (voor bijvoorbeeld sauzen), bakken in olie (in plaats van vet). Vis schijn je wel gegeten mogen hebben wat er voor zorgde dat sommige viachtige wezens (zoals bevers) ok als zodfanig aangemerkt werden. Met genoeg geld had je dan toch nog je vlees op tafel. Ik kan hier echter geen bron voor aangeven.

In Zutphen zit een restaurant waar de menukaart nog gebaseerd is op oude Romeinse en Middeleeuwse recepten, Bij D'n Open Haard. De recepten zijn enigszins aangepast aan de moderne smaak, de hoeveelheid kruiden en specerijen is bijvoorbeeld wat gematigder. Ook worden er bij sommige gerechten frietjes geserveerd, al kan je ook rijst (en soms pastinaak?) krijgen. Hoe dan ook een aanrader, veel beter dan de 'middeleeuwserige' keuken die sommige themarestaurants serveren... (gebraden kippetjes, aardappelen en geen bestek...).

Behalve seizoen en religie was er nog een factor wat je dieet beïnvloedde: je arts. Volgens de humorenleer van Galenus moesten je lichaamssappen in evenwicht zijn. Sommige personen moeten dan bijvoorbeeld een wat vuriger dieet hebben dan anderen.

Bier dan. Het bier zoals we nu kennen heeft meestal Hop erin. In de latere middeleeuwen was dat in opkomst maar er werden ook nog heel wat bieren zonder gebrouwen. Deze zijn wat zoeter. Verder kende men meerdere soorten bier: voor alledaags gebruik was er een heel licht alcoholische variant. Dit was door de gisting beduidend gezonder dan water. Daarom werd er zoveel bier gedronken, je werd dan minder vaak ziek.

Brood was ook anders dan nu: het huidige witbrood wel erg wit, het huidige bruinbrood is bijgekleurd. Witbrood was weggelegd voor de rijkere bevolking. Wat betreft normaal brood: Ik kan echter niet zeggen welke soort er precies op brood uit die tijd lijkt.

quote:

Concurrentie tussen bakkers? Nee, daar hadden ze de Gilden voor uitgevonden.
Elk ambacht had zijn eigen gilde, met prijsafspraken en ook hoeveel een brood moest wegen enz.

Klopt. Dit was niet alleen om de consument te beschermen maar ook om concurrentie buiten te houden. Naarmate de gildes rijker en belangrijker werden kregen ze ook meer macht. Dit klinkt vreemd maar dat kun je je als volgt voorstellen: het stadsbestuiur heeft geld nodig, een gilde van een bepaalde beroepsgroep wil dat wel schenken of uitlenen. Uiteraard niet voor niets, in ruil daarvoor krijgen ze privileges. Bijvoorbeeld het monopolie op hun beroepsgroep in die stad: wil je als schoenmaker of bakker in een bepaalde stad aan de slag zal je lid moeten worden van het gilde. Dat wordt je niet zomaar, als er een overschot aan bakkers is zul je heel wat geld in de kast moeten doneren om je te mogen vestigen.

Wat scholing betreft kun je daar ook voor bij de gildes aankloppen: 'leer toch een vak'zal menig vader gezegd hebben. Met wat geld kun je je kind aanmelden bij een meester en die leidt hem dan op. Na enkele jaren kan hij dan zijn proeve van bekwaamheid afleggen waarna hij zelf meester wordt, als hij tenminste rijk genoeg is voor eigen gereedschap, een werkplaats en de kosten van het examen. Anders blijft hij gezel in dienst van een meester.

quote:

Hard werken, ja. Maar ook ongeveer 160 feestdagen per jaar, meestal geënt op het geloof of familiefeesten zoals bruiloften.

160 dagen lijkt me wat veel. Er zijn weliswaar veel heiligen maar het werk blijft toch echt niet liggen. Akkers moeten bewerkt worden,m koeien gemolken en ook in de stad bereik je weinig als luilak.

quote:

Gemiddelde leeftijd: rond je 40e was je bejaard of dood.

Het probleem met gemiddelden is dat je niet weet wat de variatie is. Dat is ook hier het geval. Als je je geboorte en kinderziektes overleefde had je een heel goede kans om vrij oude te worden: 60 tot 70 jaar is geen uitzondering. Zonder meteen in allerlei boeken te duiken kan ik er wat mensen bijpakken:
Claes Heynen zoon, heraut van Gelre leefde van ca. 1345 tot 1414.. (w, van Anrooy, Spiegel van Ridderschap, 1990 prometheus amsterdam)
Jan Brugman, bekend van 'spreken als Brugman', franciscaner monnik leefde van 1400 tot 1473. Deze man stond bekend als reiziger en bedelmonnik, hij zal daarom denk ik geen al te rijk dieet gehad hebben en zal ook de nodige ontberingen hebben moeten doorstaan.
Verder hebben we nog in engeland de familie Paston:
William Paston I: 1378 - 1444
Agnes Paston, 1405 - 1479
John Paston I 1421- 1466
Margaret Paston 1420-1484
Edmund Paston 1425 - 1449
William Paston II 1436 - 1496
Clement Paston 1442- 1466
Elisabeth Paston 1429 1488
John Paston II 1442 - 1479
John Paston III 1444 - 1504
Margaret Paston 1460 - 1495
Edmund Paston ca. 1450 - ca. 1502
Walter Paston ca. 1456 - 1479
William Paston III 1459 - 1503
Margery Paston eerder dan 1450 - eerder dan 1482.
Anne Paston Eind 50'er jaren 15e eeuw - ca. 1495 (in het kraambed?)
William Paston iV 1479 - 1554

ook hun personeel laat een soortgelijke spreiding van ouderdom zien. Het komt er op neer dat als je niet al te ziek wordt en je niet bezighoud met oorlogsvoering je best bejaard kan worden.

quote:

Kastenstelsel: Edelen, Geestelijken en Boeren ( arbeiders).
Horigen waren een soort slaaf van hun heer.

Je bedoelt waarschijnlijk het systeem met klassen. Horigen wearen inderdaad vergelijkbaar met slaven. Echter, in de late middeleeuwen zijn er zo goed als geen horigen meer in europa. Zoals ik al eerder zei: vrije mensen die belasting betalen zijn veel productiever.

Verder moet je ook inzien dat het hele feodale systeem twee richtingen op werkte: de horigen of burgerij leverde arbeid aan de heer, de heer leverde bescherming. De heer diende weer een hogere heer, tot aan de koning of keizer toe. Als die zich zou misdragen zouden de lagere klassen hun deel van de afspraak ook niet meer na hoeven te komen. De Magna Carta is op zo'n manier tot stand gekomen.

Ook de opstand der nederlanden kun je zelfs daarop herleiden. Toen de Bourgondische hertogen hier meer macht over de steden kregen hebben zij beloofd als een goed heerser voor het land en de burgers te zorgen. Toen de Habsburgers na het overlijden van de laatste hertog, Karel de Stoute hier de boel overnamen hebben zij dezelfde belofte gedaan. Omdat Filips II zich niet aan de belofte hield kwamen de Nederlanden in opstand...

[ Bericht 1% gewijzigd door Alecks op 16-02-2006 17:12:30 (erge typo's... Mental note: niet 's nachts posten) ]

quote:

Op woensdag 15 februari 2006 23:49 schreef Diethe het volgende:
't is een klassieker, zoveel is zeker. De editie van 2004 is aangepast aan de moderne taal. Het werk is zeker en vast de moeite, maar op sommige plekken toch ietwat gedateerd. Maar het leest zeer vlot en biedt nog steeds een schat aan info.

Schat aan info, ja. Leest vlot? Nou, nee. Ik ben er echt voor moeten gaan zitten om me erdoorheen te bijten.

quote:

Op woensdag 15 februari 2006 23:10 schreef nickybol het volgende:
Hebben andere historici een mening over dit boek? Is het de moeite waard om te lezen?

Heh, dat is een retorische vraag toch?
Het boek is zeker erg de moeite waard; maar zoals LV ook al zegt: Ga dr maar ff voor zitten; bij voorkeur met een goede sigaar erbij

Erg mooi en informatief boek.

Over de citaten in Frans, Duits en Engels.
Dat is heel lang een goed gebruik geweest in de sociaal-wetenschappelijke en historische wereld. Citaten uit literatuur in die drie talen, Latijn, Grieks en de taal waarin geschreven werd hoefde je nooit te vertalen. Heb ik ook niet hoeven te doen toen ik m'n scriptie schreef (1993). Wel werd me gevraagd de citaten in het Litouws en Esperanto te vertalen in een voetnoot Het originele citaat in de originele taal moest er overigens bij blijven staan.

Waar ging je scriptie over?

quote:

Op donderdag 16 februari 2006 16:14 schreef nickybol het volgende:
Waar ging je scriptie over?

Een modern onderwerp
Staatsformatie en democratisering in Litouwen (1989-1993)

quote:

Op donderdag 16 februari 2006 11:51 schreef descendent1 het volgende:

[..]

Heh, dat is een retorische vraag toch?
Het boek is zeker erg de moeite waard; maar zoals LV ook al zegt: Ga dr maar ff voor zitten; bij voorkeur met een goede sigaar erbij

Erg mooi en informatief boek.

Neem de grote plaatjesversie, dan weet je waar hij het over heeft...

quote:

Op woensdag 15 februari 2006 22:55 schreef Dissolved het volgende:
Ik weet niet of iemand het al genoemd heeft maar: 'Herfsttij der Middeleeuwen' van Johan Huizinga schijnt een heel goed en beschrijvend boek te zijn over de late middeleeuwen. Het is echter in 1919 gepubliceerd dus het taalgebruik van Huizinga zal niet modern zijn.

Maar het gaat juist niet over het leven van de gewone mens. Als je dat wilt lezen kun je beter een boek lezen van Lefevre of Bloch of een ander van de Annalenschool.

quote:

Op vrijdag 17 februari 2006 11:32 schreef Floripas het volgende:

[..]

Neem de grote plaatjesversie, dan weet je waar hij het over heeft...

Nee, die was me te duur...

quote:

Op vrijdag 17 februari 2006 11:45 schreef descendent1 het volgende:

[..]

Nee, die was me te duur...

Dan wens ik je veel succes met het opzoekwerk in de bibliotheek.

Niemand die dit nog leest waarschijnlijk maar ik vond het bijzonder om te vermelden (mits de topicstarter hier er nog interesse voor heeft): Geoffrey Chaucer's Canterbury tales geven een gedetaileerde (albeit fictieve) account van het leven van mensen zoals Monk (monk's tale), Merchant (merchant's tale) etc.. Het geeft je info over Middeleeuws Engeland , dus mocht je interesse hebben dan kan dit ook wel nut hebben.

ali

quote:

Op vrijdag 11 juli 2008 20:06 schreef regularjoe het volgende:
Niemand die dit nog leest waarschijnlijk maar ik vond het bijzonder om te vermelden (mits de topicstarter hier er nog interesse voor heeft): Geoffrey Chaucer's Canterbury tales geven een gedetaileerde (albeit fictieve) account van het leven van mensen zoals Monk (monk's tale), Merchant (merchant's tale) etc.. Het geeft je info over Middeleeuws Engeland , dus mocht je interesse hebben dan kan dit ook wel nut hebben.

ali

Het geeft je eerder een beeld van hoe Chaucer en zijn kringen dachten over die types. Het zijn natuurlijk wel karikaturen.

quote:

Op vrijdag 11 juli 2008 20:20 schreef Floripas het volgende:

[..]

Het geeft je eerder een beeld van hoe Chaucer en zijn kringen dachten over die types. Het zijn natuurlijk wel karikaturen.

Natuurlijk zijn het karikaturen en natuurlijk laat het zien hoe CHaucer en zijn kringen over die types dachten. Echter, Het is ook zeer goed te gebruiken om een algemeen beeld te krijgen van 14th century people and their lives.
Nogmaals, het is inderdaad fictie maar Chaucer's denkbeelden en oordeel over de pilgrims leert ons meer over 14th century.
Uiteraard is het niet genoeg en dienen er ook andere (niet literaire bronnen) onderzocht te worden voor een beter begrip van de middeleeuwen maar dat Chaucer ons hierbij kanhelpen staat vast.

Het leven van de gewone mens is pas de laatste 150-200 jaar echt sterk veranderd. Daarvoor, en dus ook in de periode die de TS noemt was het keihard werken om te kunnen overleven, en een vroege dood (rond de 40-45 jaar) sterven.

TVP.

quote:

Op donderdag 24 juli 2008 10:51 schreef Beauregard het volgende:
TVP.

Zijn er ook boeken waarin je het leven van een persoon volgt in die tijden? Een beetje a la Hasse Simonsdochter zeg maar. Zoveel mogelijk berust op de waarheid

quote:

Op zondag 3 augustus 2008 03:11 schreef Queen_Bee het volgende:

[..]

Zijn er ook boeken waarin je het leven van een persoon volgt in die tijden? Een beetje a la Hasse Simonsdochter zeg maar. Zoveel mogelijk berust op de waarheid

Emanuel Le Roy Ladurie - De eeuw van de familie Platter
Idem - Montaillou, een ketters dorp in de Pyreneën
Barbara Tuchman - De waanzinnige 14e eeuw (volgt het leven van de laatste Heer van Crecy)

Ik ben kort geleden in Edinburgh geweest. Daar heb je 'The real Mary King's Close". Als je daar doorheen gelopen ben, ben je heel blij dat je niet in de middeleeuwen leefde.

Carlo Ginzburg - De kaas en de wormen

quote:

Op zondag 3 augustus 2008 09:42 schreef Lord_Vetinari het volgende:
Idem - Montaillou, een ketters dorp in de Pyreneën

Zeer aan te raden!