homoniemen zijn woorden die verschillende betekenissen kunnen hebben, zoals het woord weg, dat de betekenis kan hebben van straat, van verdwijnen (weg doen, weg gaan) en ook een overdrachtelijke betekenis ("dat is een heilloze weg"). wat men zich meestal niet realiseert is dat er verschillende soorten homoniemen zijn. naast de gewone homoniemen zijn er ook de homogrammen. dat zijn woorden die weliswaar het zelfde geschreven worden maar die verschillend worden uitgesproken. vaak hebben ze een verschillende klemtoon, zoals vóórkomen en voorkómen. en dan zijn er nog homogrammen die niet in alle situaties het zelfde worden geschreven, de homogrammen die verschillend worden afgebroken. ik noem die pseudo-homogrammen.
echte homogrammen:
* balletje
* bommelding
* doorbreken 1)
* doordenken 1)
* doordringen 1)
* doorlezen 1)
* doorlichten 1)
* doorlopen 1)
* doorsteken 1)
* doorwerken 1)
* filmster
* massagebed
* onderkomen
* overdekken 1)
* overdrijven 1)
* overkomen
* overleggen 1)
* overschatten 1)
* overspelen 1)
* tuigage
* tuigen
* tuinier
* voorkomen
battus geeft in de "opperlandse taal- en letterkunde" een hele lijst dierennamen:
* kribbig
* magier
* paraaf
* polijster
* wolfram
* aramees
* barbaars
voorbeelden van pseudo-homogrammen:
* aals-meer / aal-smeer
* balk-anker / bal-kanker 3)
* be-daard / bed-aard
* be-danker / bed-anker
* be-dreiger / bed-reiger
* bed-onderstel / be-donderstel
* be-dreven / bed-reven
* be-spaard / bes-paard 1)
* be-stijger / bes-tijger 1)
* boutens-laan / bouten-slaan
* burger-stand / burgers-tand 1)
* dood-steken / doods-teken
* door-naaien / doorn-aaien 1)
* euro-top / eu-rot-op 2)
* gast-rol / gas-trol
* ge-never / gen-ever
* ge-niep / gen-iep
* ge-nomen / gen-omen
* huts-pot / hut-spot
* kart-ongeluk / karton-geluk
* ka-trol / kat-rol
* kers-tomaatje / kerst-omaatje 1)
* konings-loper / koning-sloper 4)
* kust-aak / kus-taak
* kwart-slagen / kwarts-lagen 1)
* liefdes-tempel / liefde-stempel 2)
* lijst-rand / lij-strand
* lof-tuiting / loft-uiting
* mee-stemmen / mees-temmen
* meest-al / mees-tal
* mee-trekken / meet-rekken
* minis-ter / mini-ster
* nap-luizen / na-pluizen
* noord-ier / noor-dier
* pat-stelling / pats-telling
* pijp-lasser / pij-plasser
* portiek-neuker / portie-kneuker (a.f.th. van der heijden) 2)
* sijsjes-lijmer / sijsje-slijmer
* stuur-slot / stuurs-lot
* schut-sluis / schuts-luis
* rij-strand / rijst-rand 4)
* rij-strook / rijst-rook
* reuzen-oor / reuze-noor
* tabaks-teler / tabak-steler 1)
* tijd-stip / tijds-tip
* tui-trekken / tuit-rekken
* versnellings-pook / versnelling-spook
* volks-taal / volk-staal
* val-kuil / valk-uil
* waar-door / waard-oor
* wets-taal / wet-staal 3)
* zee-paard / zeep-aard
* zoe-ven / zo-even
en dan nog een drietrapsraket:
* be-lang-stellende / bel-angst-ellende
en ook hier weer een aantal dierennamen van battus:
* bed-arend
* bed-otter
* bed-rog
* ent-ree
* dwing-eland
* gesp-eend
* haard-os
* kar-os
* vlo-ekster
buitenlandse of gemengde homogrammen
* duits: ur-insekt / urin-sekt (c.q. voorouder van de hedendaagse insecten, resp. schuimwijn met een heel merkwaardige afdronk)
* duits-nederlands: ver-flucht / verf-lucht 5)
* engels: zie equivocal words
de zogenaamde spellingsvernieuwing heeft ons een aantal mooie homogrammen door de neus geboord, zoals:
* beneveld
* benepen 1)
* penetuitje
* pijpetuitje 1)
zie ook: "opperlandse taal- en letterkunde", door battus, querido, amsterdam, 1982, pp.96-97.
en het woord-anders-boek van herman elderson.
Non possumus non loqui