Milgram, Arendt en Eichmann.

Gisteren uitgelezen: Eichmann, de definitieve biografie, van David Cesarani. Overigens is de ondertitel "definitieve biografie" enigszins een wat al te vrije vertaling, zoals Cesarani al aangeeft: heeft iedere 'intellectuele generatie' na het proces Eichmann een eigen interpretatie gegeven aan Eichmann en zijn misdaden. De accurate Engelstalige titel is dan ook een stuk neutraler nl.
Eichmann. His Life and Crimes.

Niettemin blijven er twee namen steeds genoemd worden wanneer het gaat om Eichmann. Hannah Arendt en Stanley Milgram. De eerste bekend van het boek: De banaliteit van het Kwaad; de tweede vanwege het psychologische experiment met de stroomschokken. Het verklaringsmodel verloopt ongeveer als volgt: Eichmann - een vrij banale, doorsnee figuur, iig zonder antisemitische tendenzen - was slechts een klein radertje in een grote machine die simpelweg bevelen opvolgde (zoals volgens Milgrams test 60% van een willekeurige populatie geneigd is dat te doen) zonder zich af te vragen welke implicaties zijn acties hadden. Arendt en Milgram zijn door deze naadloos in elkaar sluitende theoriëen verantwoordelijk voor een vorm van cultuurpessimisme dat ook hedentendage nog weelderig tiert. Immers Eichmann wordt hierdoor als historische figuur veralgemeniseerd, iedere bureaucraat kan massamoordenaar worden (zodat ook iedere intellectuele generatie na het proces Eichmann weer de eigen al dan niet potentiële Eichmannetjes kan aanwijzen). Daarnaast is het voor veel mensen nog steeds een sluitende verklaring voor de Holocaust... M.n. of het een accuraat verklaringsmodel is, is voor mij altijd de vraag gebleven...

Cesarani zet daar iets anders tegenover, voor een deel overigens gebaseerd op David Jonah Goldhagens Hitler's willing executioners. Ipv een veralgemeniseerd beeld - alsof de Holocaust bij wijze van spreken ieder moment weer kan uitbreken - benadrukt hij de uniciteit van zowel Eichmann als de Holocaust. Dit doet hij onder meer door kritiek te geven op zowel Milgram als Arendt. Zo blijkt Milgrams test niet zo nauwkeurig te voorspellen wat een gegeven populatie doet indien deze iets opgedragen wordt door autoriteiten. Zo was meer van de helft van de gehoorzamers in de proef ervan overtuigd dat de test doorgestoken kaart was. Daarnaast is gehoorzamen aan een man van de wetenschappen over het algemeen iets anders dan gehoorzamen aan iemand in uniform. Voorts dachten veel proefpersonen daarbij nog dat ze minder geld kregen (de proefpersonen werden nl. betaald) als ze niet gehoorzaamden en omdat ze op dat geld zaten te flassen gehoorzaamden ze dus maar. De kritiek op Arendt is niet minder mals. Arendt was in totaal maar 17 dagen bij het (bijna 1 1/2 jaar durend) proces aanwezig en heeft alle procesdagen gemist waarbij Eichmann zelf getuigde. Ze was filosofe, geen historica en is bij het schrijven van haar invloedrijke boek niet als historica te werk gegaan (geen uitgebreid bronnenonderzoek). Ze had ook min of meer haar visie al paraat, volgens Cesarani...

Cesarani komt terug bij wat Goldhagen dus ook vaststelde: uniciteit. Goldhagen probeerde vervolgens een algehele verklaring te geven, Cesarani probeert dat voor alleen Eichmann, wat gezien zijn onderwerp ook to the point is. De belangrijkste van zijn conclusies zijn dat Eichmann in zijn werk een carrière mogelijkheid zag. Antisemitisme dus als carrière mogelijkheid...

Nadere uitleg volgt.



[ Bericht 0% gewijzigd door Ryan3 op 10-05-2005 19:13:37 ]

Het beeld dat oprijst, in mijn eigen woorden, is dat Eichmann iemand was die weliswaar doodnormaal was, maar in de mogelijkheden die het nazisme voor hem uiteindelijk opleverden een kans zag om carrière te maken en dit via het bureau waarbij hij min of meer toevalligerwijs was aangesloten. Misschien oneerbiedig te vergelijken met al die werkeloze drs'en die in de jaren 80 "geronseld" werden voor de booming ict-business.

Wat Eichmann nl. niet was, was iemand die rücksichtlos gehoorzaamde aan autoriteiten, in weerwil van wat m.n. Arendt beweerde. Daarvoor zijn niet alleen de conflicten die hij in zijn functie uitvocht, vis-à-vis andere juridicties en autoriteiten, te talrijk, maar ook het eigen initiatief en de buitengewone ijver die hij in zijn functie toonde te zeer in het oog springend. Bewezen kan worden dat hij van stonde af aan een soort Oostenrijks antisemitisme betrachtte. Duitse nazi's keken hier weleens op neer, omdat het zich niet toespitste op individuen, maar alleen op de vrij abstracte categorie van Joden. Vergeleken met Duitsers leek het dus alsof hij idd niet antisemitistisch was. Toch was dat niet zo. Door zijn functie, die hij dus als carrière mogelijkheid zag, doorliep hij tav het "Joodse vraagstuk" de treden van escalatie die ook het regime doorliep. Van emigratie (ism zionistische organisaties), via een steeds grimmerige territoriale oplossing (zoals Nisko, Madagaskar en het Russische achterland), naar eerst regionale moordpartijen (Einsatzcommando's) en genocide en uiteindelijk in de herfst van 1941 Holocaust, afrondend in de bevestiging hiervan tijdens de Wannsee conferentie in januari 1942. Van toen af aan zwoor hij, omdat het regime dat ook deed, de emigratie en de territoriale oplossing af...

Wannsee conferentie moet ook duidelijk niet gezien worden als het begin van de Holocaust, maar eerder van een bevestiging en stroomlijning van wat vanaf 21 juni 1941 (Barbarossa) eigenlijk al de praktijk was. Daarnaast werden enige juridische aspecten mbt o.a. Mischlingen besproken...

[ Bericht 1% gewijzigd door Ryan3 op 10-05-2005 20:13:28 ]

quote:

Op dinsdag 10 mei 2005 20:14 schreef Frezer het volgende:
Ik denk dat zonder meer figuren als Eichmann in elke samenleving in de zelfde mate te vinden zijn als in Nazi-Duitsland. Milgram's experiment zal idd (gelukkig) niet zomaar te extrapoleren zijn tot een hele samenleving, alleen al doordat ze één persoon per keer probeerde over te halen. Om mensen werkelijk zo ver te krijgen als de Nazi's gingen is hoop ik en geloof ik meer nodig.

Milgrams test is een veel aangehaald instituut geworden bijna, iig iets waarop nogal wat cultuurpessimisme gebaseerd wordt, zonder dat men zelfs beseft dat Milgram weldegelijk specifiek ook een verklaringsmodel zocht voor de Holocaust, althans volgens Cesarani (en hij bewijst dit). Hierdoor en door Arendt werd Eichmann als het ware veralgemeniseerd. De ene genocide en 'génocidaire' (iemand die genocida pleegt, term ontstaan na Ruwanda) werd inwisselbaar met de andere. Het hele punt van Goldhagen en nu dus ook Cesarani is dat dit op zich niet klopt... Het trekt de Holocaust dus weer terug in zijn historiciteit...

[ Bericht 0% gewijzigd door Ryan3 op 10-05-2005 20:42:38 ]

quote:

Op woensdag 11 mei 2005 17:30 schreef RaisinGirl het volgende:
Kom niet aan Hannah Arendt, hoor. . . Aangezien zij inderdaad filosofe was en geen historica kun je haar niet verwijten dat zij niet als historica te werk is gegaan. Ik geloof ook dat zij haar visie al klaar had, maar die visie blijft, ook met de conclusies van dit boek, relevant en overeind staan. Het is immers knap banaal dat Eichmann uit carrière oogpunt mee heeft willen werken aan de holocaust.

Tja er is alleen veel op Arendt af te dingen dus, zoals Cesarani aangeeft en bewijst. Zo is haar houding volgens hem zelfs min of meer even racistisch als die der nazi's. Arendt was van afkomst een Duitse Jodin. Sommigen van deze Verduitste Joden zagen in de onaangepaste 'Ost-Jude' de oorzaak van het antisemitisme en uiteindelijk tijdens het nazisme de vernietiging ook van de Duitse Joden. Gideon Hausner de aanklager, die 'Ost-Jude' was, krijgt het in haar geschriften, itt de rechters die Duitse Joden waren, bijv. hard te verduren. Arendt was verder nog in die zin bevooroordeeld dat zij van stonde af aan gebrand was op een verklaringsmodel waarbij de schuldvraag op het totalitaire karakter van Nazi-Duitsland werd geschoven (en aldus dus werd veralgemeniseerd) en niet op de personen in hun historische gegevenheid...

Hoezo is het najagen van een carrière banaal als dat via de Holocaust gebeurd??? Lijkt me een moreel dilemma op te leveren die uitgaat boven de banaliteit, tenzij zo iemand het "over lijken gaan" letterlijk neemt uiteraard. Overigens bedoelt Arendt dit helemaal niet met banaliteit. Volgens Arendt was Eichmann zelf een onbeduidende man die alleen bevelen opvolgde. De getuigenis van Eichmann laat zien dat dit niet klopt. Van die getuigenis heeft Arendt wrs niets opgevangen, want zij had haar analyse al klaar. Voor haar stond het proces in het teken van totalitariteit vs democratie, wat de VS tijdens de Koude Oorlog natuurlijk goed uitkwam.

quote:

Op woensdag 11 mei 2005 22:28 schreef RaisinGirl het volgende:
Nu even serieus dan.

De boeken van Arendt blijven wat mij betreft relevant. Haar these over de 'banaliteit van het kwaad'; de these dat de misdaden waarvoor Eichmann terecht stond niet van een radicaal kwaad zouden getuigen, maar eerder van een vorm van extreme gedachteloosheid, over die these heeft Arendt al ruimschoots in het verleden zware kritiek gekregen. Toch blijft haar werk aandacht trekken, met name de laatste jaren wordt zij weer vaak aangehaald.

De stelling van Arendt zou vanuit historisch oogpunt interessant zijn, ware het niet dat zij niet als historica te werk is gegaan en die intentie ook duidelijk niet had anders had ze er wel meer haar best voor gedaan. Voor een bijdrage aan de filosofische theorievorming was haar these misschien weer niet genoeg uitgewerkt. Kortom, het is wel terecht dat de schrijver van de biografie de kritiek geeft, maar in feite vertelt hij daarmee weinig nieuws en op mij komt het dan ook flauw over. Hij is alleen de eerste die haar 'historisch betrouwbaarheid' gedetailleerd ter discussie stelt door er nieuw ondezoek tegenover te stellen. Dat is de meerwaarde van zijn boek.

Gedachteloosheid was het dus kennelijk niet bij Eichmann. Neemt niet weg dat je enerzijds van de buitenkant de perfecte bureaucraat kunt zijn, en anderzijds bezig kunt zijn met je eigen belangen, die opportunistisch van aard zijn.

Ik denk dat de boeken van Arendt vooral relevantie bevatten op het volgende vlak. Als filosofe wist Arendt maar al te goed dat de conditie van de moderne mens er één is van vervreemding. Totalitaire ideologieën maken misbruik van ons verlangen naar vertrouwdheid en het gevoel thuis te zijn in de wereld. Arendt blijft voor mij een zeer interessante en waardevolle filosofe (en dus pertinent geen historica).

De vraag is natuurlijk in dit bijzondere geval: is de discipline van de psychologie icm de filosofie in staat een antwoord te geven op de vraag die men zich in dit verband stelt. M.i. kan dit wel, maar dan niet alvorens historisch onderzoek is gedaan. De feiten dus boven tafel zijn gekomen, wat is anders de waarde van Arendts mooie theorie???

quote:

Op woensdag 11 mei 2005 23:13 schreef OllieA het volgende:

[..]

Misschien in het populaire denken, maar niet in de psychologie.

Ik bedoel ermee te zeggen dat men Milgrams test nogal vaak aanhaalt om van alles en nog wat (en dan vooral cultuurpessimistisch) te beweren over de geconditioneerde mens en niet zelden ook als verklaringsmodel ziet voor zoiets als de Holocaust of Vietnam, nu weer Irak etc. Iedere generatie brengt zijn eigen al dan niet potentiële Eichmannetjes voort...

quote:

Er is al zo ontzettend veel afgedaan van de waarde van Milgram's experimenten.
Zo is er veel onderzoek gedaan naar de variabelen die allemaal een rol spelen in Milgram-achtig onderzoek, en het is al lang bekend dat dit alles veel gecompliceerder in elkaar steekt dan Milgram suggereert. Er is een veelheid aan experimentator-effecten, en aan effecten van verwachtingen van proefpersonen die een rol spelen bij autoriteitsvolgend gedrag.
Milgrams opvattingen, de autoritaire persoonlijkheid (Adorno) en de verwante F-schaal hebben hun plek eerder in de geschiedenis van de psychologie, dan in het huidige psychologische debat.

_{Overigens zal de psychologie nooit een verklaringsmodel kunnen opstellen voor de holocaust, en heeft ze ook niet die pretentie. Daarvoor is zo'n gebeuren veel te complex en spelen er erg veel factoren een rol die volledig buiten het vakgebied van de psychologie vallen.}

Milgram zelf heeft naar het schijnt niet veel gepubliceerd, maar is later weldegelijk uitgebreid ingegaan op de connectie met de Holocaust. Hij zocht vanuit zijn metier dus weldegelijk naar een verklaringsmodel voor de Holocaust, zo schrijft Cesarani. Cesarani somt iig de tekortkomingen van Milgrams test op, dat die onder psychologen bekend zijn, geeft alleen maar aan dat de verschillende takken van wetenschap redelijk autonoom opereren...

quote:

Op woensdag 11 mei 2005 23:32 schreef Bluesdude het volgende:
Net in tvdocumentaire hoorde je Eichman zeggen tegen Sassen dat het hem speet dat niet alle 10,3 miljoen 'tegenstanders' omkwamen, omdat de overlevenden opnieuw de komende generaties de wereld zouden terroriseren.
Dan heb je het toch over een authentieke antisemiet die veel meer was dan een gehoorzaam bureaucraat.
Eichman vond het ook prima dat zijn gesprekken na zijn dood openbaar werden.
Waar zit die schaamte dan?
Hij meende dus wat hij zei over die spijt en had geen schuldgevoel.

Ja, idd, dat werd ook aangehaald tijdens het proces, meen ik. Net als zijn laatste toespraak tot de medewerkers van zijn bureau waarin hij zegt dat hij lachend in zijn graf zou springen bij de wetenschap dat hij 5 miljoen Joden vermoord heeft. Later werd beweerd door een andere getuige dat hij gezegd zou hebben '5 miljoen vijanden van Duitsland' overigens. Anyway de conclusie van jou is idd juist en gaat voorbij aan wat Arendt beweert iig.

Interessante documentaire btw, alleen niet al te diepgravend.

quote:

Op woensdag 11 mei 2005 23:44 schreef OllieA het volgende:

[..]

Hij was zeker meer dan een gehoorzaam bureaucraat. Ik verwijs naar Jochen von Lang, Eichmann-Protokoll. Tonbandaufzeichnungen der Israëlischen Verhöre.

Uit de verhoren rijst het beeld op van een nogal overijverige Eichmann. Zo is er bijvoorbeeld de controverse over de beruchte voetmars van joden uit Boedapest in oktober 1944. Die zou door Himmler zijn stopgezet, en door Eichmann op eigen houtje toch doorgevoerd.
SS-Standartenführer Kurt Becher getuigde daarover het volgende.
"Der Sinn von Herrn Eichmann war, gegen den Befehl zu handeln, den ich ihm ja selbst von Himmler gezeigt habe. (en) Herr Eichmann wolte damals die letzten 150.000 Juden aus Ungarn herausbringen. Ich wiss auch, das er mir gesagt hat : "Ich habe die Zusage van 50.000; die durchführung is meine Sache."
Eichmann begint hierop te stotteren, wanneer dit getuigenis aan hem wordt voorgelegd:
"Das ist... das sind, das sind alles, das sind alles Vorstellungen, die mir rätselhaft sind. Mehr kann ich dazu nicht sagen."

Uit de protocollen van de verhoren komt Eichmann naar voren als een leugenachtige bureacraat, die zich enkel verantwoordelijk stelt voor transport - evakuatie, zoals hij het graag noemde -, en die zich in bochten begint te draaien op het moment dat de vraag naar voren komt waartoe die transporten dienden, en of hij misschien niet wat overijverig was geweest in vele gevallen. Enige tijd geleden is er het een en ander geschreven door historici over het "Der Führer entgegen arbeiten" oid. Anticiperen op wat de Führer zou willen en je daar voluit voor inzetten. Ik vermoed dat Eichmann daar erg goed in was.

Hongarije dat eind 44 onder directe Duitse invloed kwam (inclusief een bezetting) is een chapiter apart ook in Eichmanns carrière idd. Hierin wordt het duidelijkst dat hij meer deed dan slechts een eenvoudig ontvanger van bevelen zijn. In verschillende instanties (het sterkste wel ivm de onderhandelingen omtrent 1 miljoen Joden voor vrachtwagens en andere goederen). Wel is het natuurlijk zo dat getuigenissen tav Eichmann door lieden als Becher en ook Höss met ene korreltje zout kunnen worden genomen, om de eigen rol af te zwakken. (Wat dat betreft zijn Sassens banden/transcripties interessanter) Dat hij zich er tijdens zijn eigen getuigenis voor het hof en tijdens eerdere verhoren tussenuit probeert te weaslen (hij gooit veel schuld bij zijn directe meerdere Müller) is een ding wat redelijk vast staat.

quote:

Imho was Eichmann geen 'gewone man', maar een zogeheten functionerend psychopaat.

Daar hebben we het al eens over gehad, meen ik. Ik weet de argumentatie niet meer. Cesarani heeft me ervan overtuigd dat Eichmann iig geen funcionerend psychopaat was, maar idd een "gewone man"... Kun je nog een keer uitleggen wat je eronder verstaat en waarom hij dat zou zijn???

quote:

Op woensdag 11 mei 2005 23:54 schreef Bluesdude het volgende:
Terzijde.
In een flits hoorde ik in de documentaire Eichman of Sassen zeggen dat het bevel tot vergassing direct van Hitler kwam.
Ik weet niet meer precies wie wat zei.
Maar dit is wel een belangrijk feit omdat er te weinig harde bewijzen zijn voor de wetenschap van Hitler over de Holocaust.
Empirisch heet dat ? hahaha

Ja, klopt maar is ook second hand information. Eichmann hoort het van Heydrich, die het van Hitler zelf gehoord heeft.

quote:

Op woensdag 11 mei 2005 23:54 schreef OllieA het volgende:

[..]

Ik geloof absoluut niet dat 'de wetenschap' in staat is antwoorden te geven op dit soort complexe zaken. Op z'n best kan men er een beetje omheen cirkelen en iets dichter bij de waarheid komen door een aantal onwaarheden aan te wijzen en uit het debat te verwijderen. Sweeping statements als dat de conditie van de moderne mens er één is van vervreemding voegen wat mij betreft niet veel toe aan een echt begrip van wat er daar is gebeurd.

Ik geloof in dit geval dat historisch onderzoek wel een stuk verder kan komen. Alleen wetenschapstheoretisch gezien is de "geschiedenis" nogal een zwakke wetenschap. Wat Cesarani echter doet is interessant omdat hij Goldhagen toch weer in the picture zet... Ikzelf voel me in mijn drang om te willen "weten" iig weer stukje meer bevredigd.